Προστασία της βιοποικιλότητας της Ευρώπης (Natura 2000)

Η οδηγία επιδιώκει να διασφαλίσει τη βιοποικιλότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της διατήρησης:

των φυσικών οικοτόπων και
των ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας.

Συστήνει το δίκτυο «Natura 2000», το μεγαλύτερο οικολογικό δίκτυο παγκοσμίως. Το Natura 2000 αποτελείται από ειδικές ζώνες διατήρησης που χαρακτηρίζονται από τις χώρες της ΕΕ σύμφωνα με την παρούσα οδηγία. Το Natura 2000 περιλαμβάνει επίσης ζώνες ειδικής προστασίας που έχουν ταξινομηθεί σύμφωνα με την οδηγία για τα πτηνά (οδηγία 2009/147/ΕΚ).

Τα παραρτήματα I και II της οδηγίας απαριθμούν τους τύπους φυσικών οικοτόπων και ειδών εδαφών ως ειδικών ζωνών διατήρησης των οποίων η διατήρηση απαιτεί τον χαρακτηρισμό εδαφών ως ειδικών ζωνών διατήρησης*. Ορισμένα από αυτά ορίζονται ως οικότοποι ή είδη «προτεραιότητας» που διατρέχουν τον κίνδυνο να εξαφανιστούν και για τα οποία υπάρχουν ειδικοί κανόνες.

Το παράρτημα III απαριθμεί τα κριτήρια επιλογής των περιοχών που μπορεί να αναγνωριστούν ως περιοχές κοινοτικού ενδιαφέροντος και να χαρακτηριστούν ως ειδικές ζώνες διατήρησης.

Η διαδικασία χαρακτηρισμού αποτελείται από τρία στάδια:

1.
Κάθε χώρα της ΕΕ, χρησιμοποιώντας τα κριτήρια στα παραρτήματα, καταρτίζει έναν κατάλογο τόπων όπου βρίσκονται φυσικοί οικότοποι και άγρια χλωρίδα και πανίδα.
2.
Με βάση τους εθνικούς καταλόγους και σε συμφωνία με τις χώρες της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκρίνει τότε έναν κατάλογο τόπων κοινοτικής σημασίας για καθεμία από τις εννέα βιογεωγραφικές περιοχές της ΕΕ:
- την αλπική περιοχή
- την ατλαντική περιοχή
- την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας
- την αρκτική περιοχή
- την ηπειρωτική περιοχή
- την περιοχή της Νήσου των Μακάρων
- τη μεσογειακή περιοχή
- την παννονική περιοχή
- τη στεπική περιοχή.
3.
Η οικεία χώρα της ΕΕ πρέπει να χαρακτηρίζει έναν τόπο ως ειδική ζώνη διατήρησης εντός μιας εξαετίας από την επιλογή του ως τόπου κοινοτικής σημασίας.

Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η Επιτροπή θεωρεί ότι ένας τόπος στον οποίο υπάρχει τύπος φυσικού οικοτόπου ή είδος προτεραιότητας έχει παραληφθεί από έναν εθνικό κατάλογο, μπορεί να διεξαχθεί μια διαδικασία συνεννόησης μεταξύ της Επιτροπής και της εν λόγω χώρας. Εάν το αποτέλεσμα δεν είναι ικανοποιητικό, η Επιτροπή μπορεί να διαβιβάσει πρόταση στο Συμβούλιο σχετικά με την επιλογή του τόπου ως τόπου κοινοτικής σημασίας.

Μετά τον χαρακτηρισμό των ειδικών ζωνών προς διατήρηση, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να θεσπίζουν τους κατάλληλους στόχους και μέτρα διατήρησης. Πρέπει να κάνουν ό,τι είναι δυνατόν προκειμένου:

να εξασφαλίζουν τη διατήρηση των οικοτόπων στις εν λόγω περιοχές·
να αποφεύγεται η υποβάθμισή τους καθώς και τυχόν σοβαρές ενοχλήσεις με επιπτώσεις στα είδη.

Επίσης, οι χώρες της ΕΕ πρέπει:

να προωθούν την ορθή διαχείριση των στοιχείων του τοπίου που είναι απαραίτητα για τη μετανάστευση, τη γεωγραφική κατανομή και τη γενετική ανταλλαγή αγρίων ειδών·
να διασφαλίζουν την εποπτεία τόσο των οικοτόπων όσο και των ειδών.

Κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σημαντικά έναν τόπο Natura 2000 πρέπει να εκτιμάται δεόντως. Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να συμφωνούν για ένα σχέδιο ή έργο μόνο αφού βεβαιωθούν ότι δεν επηρεάζει σημαντικά την ακεραιότητα των προστατευόμενων τόπων.

Ελλείψει εναλλακτικών λύσεων, ορισμένα έργα τα οποία θα έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις, ενδέχεται να επιτραπούν για επιτακτικούς λόγους σημαντικού δημοσίου συμφέροντος (δηλ. κοινωνικούς ή οικονομικούς λόγους). Σε περίπτωση που προκύψει κάτι τέτοιο, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να θεσπίσουν αντισταθμιστικά μέτρα ώστε να εξασφαλισθεί η προστασία της συνολικής συνοχής του δικτύου Natura 2000.

να θεσπίσουν καθεστώτα αυστηρής προστασίας των ζωικών και φυτικών ειδών τα οποία απειλούνται ιδιαίτερα (παράρτημα IV), απαγορεύοντας

κάθε μορφή σύλληψης ή θανάτωσης, εκ προθέσεως, δειγμάτων αυτών των ειδών λαμβανομένων στη φύση·
να παρενοχλούνται εκ προθέσεως τα εν λόγω είδη, ιδίως κατά την περίοδο αναπαραγωγής, την περίοδο κατά την οποία τα νεογνά εξαρτώνται από τη μητέρα, τη χειμερία νάρκη και τη μετανάστευση·
την εκ προθέσεως καταστροφή ή τη συλλογή των αυγών στο φυσικό περιβάλλον·
τη βλάβη ή καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής ή των τόπων ανάπαυσης·

να απαγορεύσουν τη χρήση μη επιλεκτικών μεθόδων συλλογής, σύλληψης ή θανάτωσης ορισμένων ζωικών και φυτικών ειδών (παράρτημα V)·

να καθιερώσουν ένα σύστημα για την παρακολούθηση των τυχαίων συλλήψεων και θανατώσεων των ζωικών ειδών που αναγράφονται στο σημείο α) του παραρτήματος IV·

να υποβάλλουν έκθεση σχετικά με τα μέτρα που λαμβάνουν στην Επιτροπή κάθε εξαετία. Τότε η Επιτροπή εκδίδει μια συνολική έκθεση που αφορά ολόκληρη την ΕΕ.

Εφαρμόζεται από τις 10 Ιουνίου 1992. Οι χώρες της ΕΕ έπρεπε να την ενσωματώσουν στο εθνικό τους δίκαιο έως τις 10 Ιουνίου 1994.

Το δίκτυο Natura 2000 αντιπροσωπεύει περίπου το ένα πέμπτο της χερσαίας επιφάνειας της ΕΕ και πάνω από 250 000 τετραγωνικά χιλιόμετρα των θαλάσσιων περιοχών.

την οδηγία για τους οικοτόπους στον δικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

την οδηγία για τα πτηνά στον δικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

τη σελίδα «Natura 2000» στον δικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

τη σελίδα «Ευρωπαϊκό Θεματικό Κέντρο σχετικό με τη βιολογική ποικιλότητα» στον δικτυακό τόπο του Eionet.

Ειδική ζώνη διατήρησης: ένας τόπος κοινοτικής σημασίας ορισμένος από τις χώρες της ΕΕ στον οποίο λαμβάνονται τα απαιτούμενα μέτρα διατήρησης προκειμένου να διασφαλίζεται η διατήρηση ή η αποκατάσταση, σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, των φυσικών οικοτόπων ή/και των πληθυσμών των ειδών για τα οποία ορίστηκε ο τόπος.

Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1992, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας (ΕΕ L 206 της 22.7.1992, σ. 7-50)

Διαδοχικές τροποποιήσεις της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ έχουν ενσωματωθεί στο πρωτότυπο κείμενο. Αυτή η ενοποιημένη έκδοση έχει μόνο αξία τεκμηρίωσης

Οδηγία 2009/147/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Νοεμβρίου 2009, περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών (ΕΕ L 20 της 26.1.2010, σ. 7-25)

Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο — Η κατάσταση της φύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση — Έκθεση σχετικά με την κατάσταση και τις τάσεις των τύπων οικοτόπων και των ειδών που καλύπτονται από την οδηγία για τους οικοτόπους και την οδηγία για τα πτηνά όσον αφορά την περίοδο 2007-2012 σύμφωνα με το άρθρο 17 της οδηγίας για τους οικοτόπους και το άρθρο 12 της οδηγίας για τα πτηνά [COM(2015) 219 final της 20.5.2015]