Το ειδικό πρόγραμμα πυρηνικής έρευνας και εκπαίδευσης έχει ως κύριους στόχους την αειφόρο ανάπτυξη της ενέργειας σύντηξης και την κάλυψη των αναγκών ασφάλειας, διαχείρισης των αποβλήτων, αποτελεσματικότητας και ανταγωνιστικότητας στον τομέα της πυρηνικής σχάσης. Στο παρόν έγγραφο εξετάζονται τα διακυβεύματα και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζονται σήμερα στην Ευρώπη σε σχέση με την πυρηνική ενέργεια και παρουσιάζονται τα γενικά χαρακτηριστικά και στόχοι του προγράμματος. Για καθένα από τα τρία θεματικά πεδία έρευνας - πυρηνική ενέργεια σύντηξης, πυρηνική ενέργεια σχάσης και ακτινοπροστασία - έχουν καθοριστεί ειδικοί στόχοι από τους οποίους απορρέει μια σειρά δραστηριοτήτων που θα πρέπει να υλοποιηθούν την επόμενη τετραετία.

Απόφαση 2006/970/ΕΚ του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 2006, για το έβδομο πρόγραμμα-πλαίσιο δραστηριοτήτων πυρηνικής έρευνας και κατάρτισης (2007-2011) της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ) [Επίσημη Εφημερίδα L 400 της 30.12.2006] και

Απόφαση 2006/977/Ευρατόμ του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 2006, περί του ειδικού προγράμματος που θα υλοποιηθεί με άμεσες δράσεις από το Κοινό Κέντρο Ερευνών ώστε να εκτελεσθεί το έβδομο πρόγραμμα-πλαίσιο δραστηριοτήτων πυρηνικής έρευνας και εκπαίδευσης (2007-2011) της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ) [Επίσημη Εφημερίδα L 400 της 30.12.2006]

Από μόνοι τους, οι πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής παράγουν το ένα τρίτο των σημερινών πόρων ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και αποτελούν επομένως σημαντική ενεργειακή πηγή. Παράλληλα, η πυρηνική ενέργεια, ως καθαρή ενέργεια, διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο για το περιβάλλον (μείωση των εκπομπών αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου), ενώ συμβάλλει ταυτόχρονα στην ενίσχυση της ανεξαρτησίας, της ασφάλειας και της ποικιλομορφίας του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μακροπρόθεσμα, η πυρηνική σύντηξη * αναμένεται να επιτρέψει την εξασφάλιση σχεδόν απεριόριστων ποσοτήτων καθαρής ενέργειας. Κατόπιν τούτου, το έργο ITER * έχει αναμφισβήτητη προστιθέμενη αξία και γι' αυτό η υλοποίηση και εκμετάλλευσή του βρίσκονται στο επίκεντρο της σημερινής στρατηγικής της ΕΕ. Ωστόσο, το φιλόδοξο αυτό σχέδιο πρέπει να συνοδευτεί από ένα αξιόπιστο και στοχοθετημένο ευρωπαϊκό πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης.

Η πυρηνική σχάση * , πάντως, εξακολουθεί να αποτελεί αξιοποιήσιμη λύση. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρείται αναγκαία η εστίαση των δραστηριοτήτων έρευνας και εκπαίδευσης στην πυρηνική ασφάλεια (ακτινοπροστασία *), την αειφόρο διαχείριση των αποβλήτων, την αποτελεσματικότητα και την ανταγωνιστικότητα του τομέα στο σύνολό του.

Στο εξής, το ενεργειακό μέλλον της Ευρώπης θα εξαρτάται τόσο από τη διατήρηση των υφιστάμενων πόρων, υποδομών, δεξιοτήτων και τεχνογνωσίας, όσο και από τη διερεύνηση νέων επιστημονικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων. Υπό το πρίσμα αυτό, το ειδικό πρόγραμμα αναμένεται να επιτρέψει, αφενός, τη διατήρηση επαρκούς επιπέδου επενδύσεων στην έρευνα και, αφετέρου, τη βελτιστοποίηση της συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της.

Το πρόγραμμα Ευρατόμ, το οποίο διαρκεί μέχρι το 2011, υποδιαιρείται σε δύο ειδικά προγράμματα. Το πρώτο καλύπτει την έρευνα με αντικείμενο την πυρηνική σύντηξη, την πυρηνική ενέργεια σχάσης και την ακτινοπροστασία. Το δεύτερο αφορά τις δραστηριότητες του Κοινού Κέντρου Ερευνών (Joint Research Centre - JRC) στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας.

Για την εφαρμογή του έβδομου προγράμματος-πλαισίου κατά τη χρονική περίοδο 2007-2011, προβλέπεται μέγιστο συνολικό ποσό ύψους 2.751 εκατ. ευρώ. Ένα σημαντικό μέρος του προϋπολογισμού αυτού θα χρησιμεύσει για τη χρηματοδότηση του διεθνούς προγράμματος πυρηνικής σύντηξης ITER.

Το ειδικό αυτό πρόγραμμα αφορά τα ακόλουθα πεδία:

Η βασική συνεισφορά του ειδικού προγράμματος θα συνίσταται στην ενίσχυση της έρευνας στα προαναφερθέντα πεδία, σε κοινοτικό επίπεδο. Θα δοθεί επίσης έμφαση στις συνεργίες και στη συμπληρωματικότητα με άλλες κοινοτικές πολιτικές και προγράμματα.

Στο πεδίο της ενέργειας σύντηξης, η έρευνα θα επικεντρωθεί:

Στο πεδίο της πυρηνικής σχάσης και της ακτινοπροστασίας, το παρόν πρόγραμμα αποβλέπει στη διαμόρφωση των αναγκαίων επιστημονικών και τεχνικών βάσεων για να βελτιωθεί (από πλευράς ασφάλειας, εξοικονόμησης πόρων, ανταγωνιστικότητας και περιβαλλοντικής προστασίας) η διαχείριση της ενέργειας, καθώς και των αποβλήτων και των επιπτώσεων που συνεπάγεται.

Θα αναπτυχθούν, επιπλέον, δείκτες επιδόσεων σε τρία επίπεδα:

Από πλευράς προϋπολογισμού, εκτιμάται ότι για την εκτέλεση του ειδικού προγράμματος θα απαιτηθεί ποσό ύψους 2.234 εκατ. ευρώ για τη χρονική περίοδο από 1ης Ιανουαρίου 2007 έως 31ης Δεκεμβρίου 2011. Το ποσό αυτό θα κατανεμηθεί μεταξύ των δύο πεδίων δραστηριοτήτων ως εξής:

Οι δραστηριότητες του JRC στον πυρηνικό τομέα θα συμβάλουν στην υποστήριξη των πάσης φύσεως ερευνητικών δραστηριοτήτων που διεξάγονται στο πλαίσιο διακρατικής συνεργασίας στους ακόλουθους θεματικούς τομείς:

Οι στόχοι και οι γενικές γραμμές των δραστηριοτήτων αυτών ορίζονται στο παράρτημα της απόφασης 2006/977/Ευρατόμ.

Το ποσό που θεωρείται αναγκαίο για την εκτέλεση του ειδικού προγράμματος ανέρχεται σε 517 εκατ. ευρώ.

Σημειώνεται ότι κατά την εκτέλεση του έβδομου προγράμματος-πλαισίου, συμπεριλαμβανομένων των διαφόρων ειδικών προγραμμάτων και όλων των επακόλουθων ερευνητικών δραστηριοτήτων, θα τηρούνται οι θεμελιώδεις δεοντολογικές αρχές και θα λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές, νομικές, κοινωνικοοικονομικές και πολιτιστικές πτυχές καθώς και η ισότητα των φύλων.

Σε καθένα από τα θεματικά πεδία (ενέργεια σύντηξης, πυρηνική σχάση και ακτινοπροστασία) αντιστοιχεί ένας γενικός στόχος, για την υλοποίηση του οποίου έχει καθοριστεί μια σειρά δραστηριοτήτων. Στην περίπτωση της πυρηνικής σχάσης και της ακτινοπροστασίας καθορίστηκαν επίσης ειδικοί στόχοι.

Ο γενικός στόχος στο πεδίο αυτό συνίσταται στην κινητοποίηση όλων των παραγόντων (ερευνητές, βιομηχανία, επιχειρήσεις, κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων κ.λπ.) και των γνώσεων της επιστημονικής κοινότητας προς όφελος του ευρωπαϊκού προγράμματος έρευνας στον τομέα της ενέργειας σύντηξης. Συγκεκριμένα, οι προσπάθειες θα επικεντρωθούν στην υλοποίηση και εκμετάλλευση του ITER και του αντιδραστήρα DEMO * που θα τον διαδεχθεί, καθώς και έργων ευρύτερης κλίμακας που θα αφορούν την ανάπτυξη της ενέργειας σύντηξης.

Οι προβλεπόμενες δραστηριότητες θα καλύψουν τις ακόλουθες επτά πτυχές:

Η συμμετοχή της ΕΕ στο έργο ITER θα εκφραστεί κυρίως με:

Όσον αφορά το DEMO, τεχνολογική δοκιμαστική εφαρμογή που θα χρησιμεύσει ως μοντέλο για μελλοντικούς βιομηχανικούς αντιδραστήρες σύντηξης, θα συνεχιστούν η φάση δοκιμής και επικύρωσης των υλικών και τεχνολογιών, καθώς και η φάση σχεδιασμού του αντιδραστήρα.

Πέραν των δραστηριοτήτων που αφορούν ειδικά το ITER και το DEMO, θα δοθεί επίσης έμφαση στην απόκτηση δεξιοτήτων και τη διεύρυνση της γνωστικής βάσης σε πεδία καίριας σημασίας για την ανάπτυξη των μελλοντικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με σύντηξη. Πρόκειται για διπλό στόχο. Οι έρευνες αυτές πρέπει να συμβάλουν μακροπρόθεσμα στην αύξηση της τεχνικής εφικτότητας της πυρηνικής σύντηξης, εξασφαλίζοντας παράλληλα την οικονομική αποδοτικότητά της. Οι προβλεπόμενες για το σκοπό αυτό έρευνες θα αφορούν κυρίως:

Προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες του ITER και, γενικότερα, της έρευνας με αντικείμενο την ενέργεια σύντηξης σε ανθρώπινους πόρους, εκπαίδευση και κατάρτιση, το παρόν πρόγραμμα προβλέπει:

Όσον αφορά τις υποδομές, η υλοποίηση του ITER στην Ευρώπη θα αποτελέσει τον κεντρικό στόχο του νέου ευρωπαϊκού προγράμματος έρευνας.

Τέλος, προκειμένου να ικανοποιηθούν τυχόν αναδυόμενες ανάγκες ή απρόβλεπτες πολιτικές επιταγές σε θέματα ενεργειακού εφοδιασμού, κλιματικής αλλαγής και αειφόρου ανάπτυξης, μπορεί να διαμορφωθεί ένα ταχύρρυθμο πρόγραμμα ανάπτυξης της σύντηξης, με αποτέλεσμα να επισπευσθεί η είσοδος της ενέργειας σύντηξης στην αγορά. Πρωταρχικός στόχος του προγράμματος αυτού θα ήταν να υλοποιηθεί το DEMO νωρίτερα απ' ό,τι είχε προβλεφθεί. Η επίτευξη του στόχου αυτού θα σήμαινε και την ολοκλήρωση του ταχύρρυθμου προγράμματος.

Στο πεδίο αυτό, ο προς επίτευξη γενικός στόχος είναι πολλαπλός:

Η πυρηνική σχάση, ειδικότερα, εξακολουθεί να δημιουργεί πολλά προβλήματα από πλευράς διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων. Σχετικά με το θέμα αυτό, οι δραστηριότητες έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης θα επικεντρωθούν στα ακόλουθα:

Όσον αφορά τις πυρηνικές εγκαταστάσεις, θα αναληφθούν δράσεις στο πλαίσιο του παρόντος προγράμματος ώστε να καταστούν ασφαλέστερες, οικονομικότερες από πλευράς κατανάλωσης πόρων, οικολογικότερες και πιο ανταγωνιστικές.

Το παρόν πρόγραμμα προβλέπει επίσης την υποστήριξη του σχεδιασμού, της ανακαίνισης, της κατασκευής και της εκμετάλλευσης των ερευνητικών υποδομών στον τομέα της πυρηνικής σχάσης. Μεταξύ των προτεραιοτήτων του συγκαταλέγεται και η διευκόλυνση της υπερεθνικής πρόσβασης των ερευνητών στις υποδομές αυτές.

Για να προαχθεί η διάδοση των επιστημονικών δεξιοτήτων και της τεχνογνωσίας στο σύνολο του τομέα δραστηριοτήτων, θα ληφθούν διάφορα μέτρα όσον αφορά τους ανθρώπινους πόρους και την κατάρτιση στην Ευρώπη και πέραν αυτής. Τα μέτρα αυτά θα αποσκοπούν κυρίως στην εξασφάλιση επάρκειας ειδικευμένων ερευνητών και τεχνικών, ιδίως με:

Οι ερευνητικές δραστηριότητες στο πεδίο της ακτινοπροστασίας επικεντρώνονται στους κινδύνους που απορρέουν από την παρατεταμένη έκθεση σε χαμηλές δόσεις ακτινοβολίας και συνίστανται σε:

Από το 1984, η ΕΕ ασκεί πολιτική στον τομέα της έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης με βάση πολυετή προγράμματα-πλαίσια. Το έβδομο πρόγραμμα-πλαίσιο είναι το δεύτερο μετά τη δρομολόγηση της στρατηγικής της Λισσαβόνας το 2000 και αναμένεται να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο για την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση στην Ευρώπη τα επόμενα έτη. Η Επιτροπή επιδιώκει την ανάπτυξη του «γνωστικού τριγώνου» που σχηματίζουν οι πολιτικές για την έρευνα, την εκπαίδευση και την καινοτομία, ώστε να τεθεί η γνώση στην υπηρεσία του οικονομικού δυναμισμού και της κοινωνικής και περιβαλλοντικής προόδου.

Λέξεις-κλειδιά της πράξης

Αδρανειακή συγκράτηση: η σύντηξη με αδρανειακή συγκράτηση συνίσταται στη σύγκλιση ισχυρότατων δεσμών λέιζερ (ή δεσμών επιταχυνόμενων σωματιδίων) προς ένα μικροσκοπικό γυάλινο δισκίο που περιέχει μείγμα δευτερίου και τριτίου (ισότοπα του υδρογόνου).
Μαγνητική συγκράτηση: η σύντηξη με μαγνητική συγκράτηση συνίσταται σε θέρμανση του καυσίμου μέσα σε θάλαμο κενού και παρεμπόδιση της διαστολής του με τη βοήθεια ισχυρών ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Το καύσιμο πρέπει να έχει προηγουμένως μετατραπεί σε πλάσμα, το οποίο στη συνέχεια δέχεται την επίδραση των μαγνητικών πεδίων.
DEMO: αντιδραστήρας επίδειξης (βιομηχανικό πρωτότυπο ηλεκτροπαραγωγής).
Δοσιμετρία: μέτρηση των δόσεων ραδιενέργειας.
Πυρηνική σχάση: η πυρηνική σχάση, ή σχάση, είναι το φαινόμενο της διαίρεσης ενός βαρέως ατομικού πυρήνα (π.χ. ουρανίου, πλουτωνίου) σε δύο (ή περισσότερους) ελαφρούς πυρήνες, με έκλυση σημαντικής ποσότητας ενέργειας.
Πυρηνική σύντηξη: η πυρηνική σύντηξη είναι ένα από τα δύο είδη θερμοπυρηνικής αντίδρασης. Πρόκειται για διεργασία κατά την οποία δύο ατομικοί πυρήνες συνενώνονται για να σχηματίσουν έναν βαρύτερο πυρήνα. Η σύντηξη ελαφρών πυρήνων ελευθερώνει τεράστιες ποσότητες ενέργειας που προέρχεται από το έλλειμμα μάζας (πυρηνική ενέργεια σύνδεσης). Η αντίδραση αυτή πραγματοποιείται στον ήλιο και σε όλα τα άστρα του σύμπαντός μας.
ITER: διεθνής πειραματικός θερμοπυρηνικός αντιδραστήρας, ερευνητικό εργαλείο που έχει ως σκοπό να αποδείξει την επιστημονική και τεχνική εφικτότητα της θερμοπυρηνικής σύντηξης.
Πλάσμα σύντηξης: κατάσταση της ύλης που επιδέχεται σύντηξη. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη κατάσταση της ύλης, όπου τα άτομα ή μόρια, μετά την απώλεια ενός ή περισσότερων ηλεκτρονίων, σχηματίζουν ιονισμένα αέρια.
Ραδιοοικολογία (ή οικολογία των ακτινοβολιών): κλάδος της οικολογίας που εξετάζει τη σχέση μεταξύ των ειδών ζώντων οργανισμών και της ραδιενέργειας του περιβάλλοντός τους.
Ακτινοπροστασία: σύνολο μέτρων που αποσκοπούν στην προστασία του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του από τις επιβλαβείς επιπτώσεις της ιονίζουσας ακτινοβολίας (επιπτώσεις της ραδιενέργειας), επιτρέποντας ταυτόχρονα τη χρήση της.
Μεταστοιχείωση: όρος της φυσικής που δηλώνει την ιδιότητα ορισμένων ραδιενεργών ατόμων να μετατρέπονται σε άλλο άτομο. Στον πυρηνικό τομέα, επιτρέπει τη μετατροπή ραδιενεργών ισοτόπων με μεγάλη διάρκεια ζωής σε βραχύβια ή σταθερά ισότοπα.

Παραπομπες

Πράξη	Έναρξη ισχύος - Ημερομηνία εκπνοής	Προθεσμία για μεταφορά στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών	Επίσημη Εφημερίδα
Απόφαση 2006/970/ΕΚ	1.1.2007-31.12.2013	-	ΕΕ L 400 της 30.12.2006
Απόφαση 2006/977/Ευρατόμ	1.1.2007-31.12.2011	-	ΕΕ L 400 της 30.12.2006

Κανονισμός (Ευρατόμ) αριθ. 1908/2006 του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 2006, με τον οποίο καθορίζονται οι κανόνες συμμετοχής επιχειρήσεων, ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων στη δράση που αναλαμβάνεται δυνάμει του έβδομου προγράμματος-πλαισίου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας και οι κανόνες διάδοσης των ερευνητικών αποτελεσμάτων (2007-2011) [Επίσημη Εφημερίδα L 400 της 30.12.2006]

Ο κανονισμός αυτός αφορά τους λεπτομερείς κανόνες συμμετοχής των επιχειρήσεων, ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων στο έβδομο πρόγραμμα-πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ) (2007-2011). Το έγγραφο υποδιαιρείται στα εξής τέσσερα κεφάλαια: εισαγωγικές διατάξεις (αντικείμενο, ορισμοί και εμπιστευτικότητα), συμμετοχή στις έμμεσες δράσεις (όροι συμμετοχής, διαδικαστικές λεπτομέρειες κ.λπ.), κανόνες διάδοσης και αξιοποίησης (κυριότητα, προστασία, δημοσίευση, διάδοση και αξιοποίηση των νέων και προϋπαρχόντων στοιχείων και δικαιώματα πρόσβασης στα στοιχεία αυτά) και ειδικοί κανόνες συμμετοχής στις δραστηριότητες που υπάγονται στον θεματικό τομέα «έρευνα στο πεδίο της ενέργειας σύντηξης».