Ετοιμότητα για την πανδημία γρίπης και άλλες απειλές για την υγεία

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε δύο σχέδια δράσης με σκοπό να βοηθήσει τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν σοβαρές διασυνοριακές περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης στη δημόσια υγεία και ενδεχόμενη πανδημία γρίπης

ΠΡΑΞΕΙΣ

Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 28ης Νοεμβρίου 2005, σχετικά με την ενίσχυση του συντονισμού για το σχεδιασμό γενικής ετοιμότητας σε έκτακτες περιπτώσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης [COM(2005) 605 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 28ης Νοεμβρίου 2005, σχετικά με το σχεδιασμό ετοιμότητας και αντίδρασης σε πανδημία γρίπης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα [COM(2005) 607 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]

ΣΥΝΟΨΗ

ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΕ

Αντικείμενο και πεδίο εφαρμογής

Ο γενικός στόχος της ανακοίνωσης της Επιτροπής σχετικά με τον ευρωπαϊκό συντονισμό σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης είναι να βοηθηθούν τα κράτη μέλη στην κατάρτιση γενικών σχεδίων για όλα τα είδη επειγουσών καταστάσεων δημόσιας υγείας και στην προσαρμογή τους στη διάσταση της ΕΕ. Η ανακοίνωση και το έγγραφο τεχνικής καθοδήγησης αποτελούν τη βάση στην οποία στηρίζονται τα κράτη μέλη για να καθορίσουν τα δικά τους σχέδια και περιγράφουν τα κύρια στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη στο σχεδιασμό της ετοιμότητας για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στη δημόσια υγεία.

Για την κατάρτιση λειτουργικών εθνικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης στη δημόσια υγεία, η Επιτροπή περιγράφει μέτρα τα οποία πρέπει να ενσωματωθούν ή να ληφθούν υπόψη στα σχέδια όσον αφορά καθένα από τα ακόλουθα βασικά συστατικά: διαχείριση των πληροφοριών, ανακοινώσεις, επιστημονικές συμβουλές, δομές σύνδεσης, χειρισμού και ελέγχου, ετοιμότητα του τομέα της υγείας και διατομεακή ετοιμότητα.

Διαχείριση των πληροφοριών

Η διαχείριση των πληροφοριών αφορά τη συλλογή, το χειρισμό, τη χρήση και τη διάδοση των πληροφοριών που σχετίζονται με μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Στόχος είναι ο προσδιορισμός των κινδύνων, η παρακολούθηση της εξέλιξης της κατάστασης και ο καθορισμός των διαθέσιμων μέσων και πόρων.

Είναι αναγκαία η οργάνωση επαρκούς παρακολούθησης της υγείας από τα κράτη μέλη πριν από ένα γεγονός. Για να επιτευχθεί αυτό, τα πρότυπα για την παρακολούθηση σε διάφορους τομείς πρέπει να είναι πλήρη να εφαρμόζονται αυστηρά. Επίσης, είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η συνεργασία με τις πηγές πληροφόρησης και μεταξύ αυτών (τομέας δημόσιας υγείας αλλά και πηγές έξω από τον τομέα, όπως ΜΜΕ, κτηνιατρικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ασφάλειας).

Ανακοινώσεις

Η διαχείριση των πληροφοριών προϋποθέτει την έγκαιρη διάδοσή τους. Η υποδομή που καθιστά δυνατή τη διάδοσή τους πρέπει συνεπώς να είναι όσο το δυνατόν πιο ισχυρή, έτσι ώστε να διαφυλάσσονται οι δίαυλοι επικοινωνίας σε επείγουσες καταστάσεις όταν ορισμένες μορφές επικοινωνίας μπορούν να αδρανοποιηθούν.

Οι δημόσιες αρχές πρέπει να επικοινωνούν αποτελεσματικά με το κοινό και τα ΜΜΕ . Αυτό προϋποθέτει καλή πρόβλεψη των γεγονότων και τον καθορισμό των δημόσιων αρχών ως της σημαντικότερης, εάν όχι της μοναδικής, πηγής επίσημης πληροφόρησης σχετικά με τα γεγονότα.

Ο συντονισμός είναι πρωταρχικής σημασίας στο θέμα αυτό για την εξασφάλιση συνοχής και ακρίβειας στα μηνύματα προς το κοινό. Τα κράτη μέλη, η Επιτροπή και οι σχετικοί κοινοτικοί οργανισμοί εργάζονται προκειμένου να συντονίσουν τις επικοινωνίες τους σε περίπτωση κρίσης.

Επιστημονικές συμβουλές

Η προετοιμασία και η παροχή επιστημονικών συμβουλών πρέπει να ενσωματωθούν στη διαχείριση μιας επείγουσας κατάστασης. Αυτό απαιτεί δύο στοιχεία:

δημιουργία, σε όλα τα επίπεδα και τομείς, δομών όπως ομάδες εμπειρογνωμόνων ή επιτροπές·
ταχεία διαβούλευση σχετικά με την αξιολόγηση του κινδύνου και εξέταση της επιστημονικής και τεχνικής βάσης για τις επιλογές αντιμετώπισης.

Μηχανισμοί και δομές για την παροχή επιστημονικών συμβουλών σε κοινοτικό επίπεδο υπάρχουν για διάφορους τομείς:

Ευρωπαϊκό κέντρο πρόληψης και ελέγχου νόσων (ΕΚΠΕΝ)·
Ευρωπαϊκός οργανισμός για την αξιολόγηση των φαρμάκων (EMEA)·
Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ) (EN)·
Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕΑΑΤ)·
Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ)·
Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ)·
Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (ΕΟΑΥΕ).

Στον τομέα των μεταδοτικών νόσων δημιουργούνται και χρηματοδοτούνται συντονισμένα μέσα δημιουργίας μοντέλων πρόβλεψης σε πραγματικό χρόνο σε επίπεδο ΕΕ. Βοηθούν στον προσδιορισμό των καταλληλότερων δράσεων για να αντιμετωπιστεί η διάδοση των νόσων και των παραγόντων και να βοηθηθούν οι αρχές μέσω της έγκαιρης πληροφόρησης όσον αφορά την πολιτική και τον έγκαιρο σχεδιασμό για τη δημόσια υγεία.

Δομές σύνδεσης, χειρισμού και ελέγχου

Ο χειρισμός και ο έλεγχος περιλαμβάνουν όλες τις λειτουργίες και τις ενέργειες σχεδιασμού και απάντησης. Συγκεκριμένα, σκοπός των δομών χειρισμού και των ελέγχων είναι να επιτύχουν τον έλεγχο της εξάπλωσης της νόσου ή της μόλυνσης στον πληθυσμό και το περιβάλλον.

Οι απαιτήσεις για αποτελεσματικό χειρισμό και έλεγχο είναι κυρίως:

επίγνωση της κατάστασης όσον αφορά τα ανθρώπινα θύματα και τις απώλειες πόρων·
συντονισμό της απάντησης και των επικοινωνιών·
ανάλυση της διαχείρισης των πληροφοριών.

Ο χειρισμός και ο έλεγχος βοηθούν τους εν λόγω υπεύθυνους να λειτουργούν αποτελεσματικά παρά την περιπλοκότητα της κατάστασης (αβεβαιότητα, αντιφατικές ή ελλιπείς διαθέσιμες πληροφορίες κ.λπ.). Η προσομοίωση μπορεί να χρησιμοποιείται ως πολύτιμο εργαλείο για την απλούστευση της περιπλοκότητας και την πρόβλεψη των αποτελεσμάτων.

Τα κέντρα διαχείρισης και ελέγχου στα κράτη μέλη πρέπει να έχουν καλά συστήματα σύνδεσης με τα άλλα κράτη μέλη, την Επιτροπή και τους κοινοτικούς οργανισμούς, καθώς και με διεθνείς οργανισμούς και ιδίως την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ). Η Κοινότητα έχει πολλά συστήματα σύνδεσης, τα περισσότερα από τα οποία καλύπτουν τις ανάγκες έγκαιρης προειδοποίησης και ενημέρωσης. Απειλές για την υγεία τις οποίες αναφέρει το σύστημα έγκαιρου συναγερμού και αντίδρασης ή το κοινοτικό σύστημα ταχείας προειδοποίησης σχετικά με τις βιολογικές, χημικές και ραδιοπυρηνικές επιθέσεις και απειλές μπορεί να οδηγήσουν στην αναγνώριση μιας επείγουσας κατάστασης δημόσιας υγείας και την ενεργοποίηση κατάλληλων δομών σύνδεσης και συντονισμού σε επίπεδο ΕΕ, καθώς και στους κόλπους της Επιτροπής Η Επιτροπή καθιέρωσε επίσης το σύστημα ARGUS, το οποίο διασυνδέει όλα τα κοινοτικά συστήματα ταχείας προειδοποίησης, και ένα κέντρο συντονισμού σε περιπτώσεις κρίσεων με κατάλληλες συντονιστικές δομές.

Ετοιμότητα του τομέα της υγείας

Η ετοιμότητα του τομέα της υγείας καλύπτει πολλές πτυχές:

ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ κρατών μελών όσον αφορά τις κύριες αρχές σχεδιασμού (μεταξύ άλλων, συγκέντρωση των πληροφοριών για τις σχεδιαζόμενες δραστηριότητες και παροχή βοήθειας)·
συγκέντρωση των πόρων για την επιδημιολογική και εργαστηριακή διερεύνηση·
επέκταση των διαδικασιών για τη μεταφορά των ασθενών μεταξύ των κρατών μελών·
δημιουργία διαδικασιών απομόνωσης·
ανάπτυξη νέων ιατροφαρμακευτικών προϊόντων και ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού. Στον τομέα αυτό, πρέπει να γίνει προσπάθεια σε επίπεδο ΕΕ για την εξασφάλιση δίκαιης πρόσβασης και αποθήκευσης των ουσιαστικών ιατροφαρμακευτικών προϊόντων. απαιτείται επίσης κοινοτική στρατηγική για την ανάπτυξη και την παραγωγή ιατροφαρμακευτικών προϊόντων προτεραιότητας για την αντιμετώπιση των σημαντικών απειλών της υγείας. Η Επιτροπή έχει ήδη αναλάβει μια σειρά πρωτοβουλιών ώστε να καταστήσει διαθέσιμα αντιιικά και εμβόλια για την περίπτωση μιας πανδημίας γρίπης.

Ετοιμότητα σε όλους τους άλλους τομείς και διατομεακά

Οι διαδικασίες που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των επειγουσών καταστάσεων δημόσιας υγείας πέρα από τον τομέα της υγείας λειτουργούν με δύο τρόπους:

βοηθούν τις αρχές δημόσιας υγείας στις ιατρικές παρεμβάσεις·
εφαρμόζουν μέτρα που αφορούν όλους τους άλλους τομείς εκτός από τον τομέα της δημόσιας υγείας (διοικητική υποστήριξη, απολύμανση, μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, επιχειρήσεις προστασίας και άμυνας των πολιτών, επιβολής των νομοθετικών διατάξεων κ.λπ.).

Η εφαρμογή ορισμένων μέτρων θα απαιτήσει την επέμβαση άλλων αρχών πέραν των υγειονομικών υπηρεσιών και, ως εκ τούτου, τη συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και αρχών.

Η ετοιμότητα στις άλλες χώρες είναι επίσης ουσιαστικής σημασίας προκειμένου να προστατευθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση από τους κινδύνους για την υγεία που θα μπορούσαν να εξαπλωθούν από αυτές τις χώρες στην ΕΕ. Απαιτείται συνεπώς μια συντονισμένη προσέγγιση εντός και εκτός της ΕΕ προκειμένου να προστατευθεί η υγεία των πολιτών της ΕΕ από τις ήδη γνωστές καθώς και τις μη αναμενόμενες απειλές της υγείας.

ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΓΡΙΠΗΣ

Τον Μάρτιο του 2004 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε ένα πρώτο κοινοτικό σχέδιο ετοιμότητας για την αντιμετώπιση μιας πανδημίας γρίπης (COM(2004) 201 τελικό). Η στρατηγική αυτή περιγράφει το ρόλο της Επιτροπής και των κρατών μελών στο σχεδιασμό της ετοιμότητας για μια πανδημία γρίπης και καθορίζει τις βασικές ενέργειες σε προκαθορισμένα στάδια και επίπεδα στους κύριους τομείς της διαχείρισης και του συντονισμού, της επιτήρησης, της πρόληψης, του μετριασμού και της αντίδρασης, της επικοινωνίας, της πολιτικής προστασίας και της έρευνας. Η στρατηγική αυτή βασίζεται κυρίως στις συστάσεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ).

Σκοπός της ανακοίνωσης της 28ης Νοεμβρίου 2005 σχετικά με την ετοιμότητα για την πανδημία γρίπης είναι η αναθεώρηση της στρατηγικής αυτής ούτως ώστε να προσαρμοστεί στις νέες εξελίξεις στον τομέα, δηλαδή:

η δημοσίευση των νέων συστάσεων της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για την πανδημία γρίπης·
η δημιουργία του ευρωπαϊκού κέντρου πρόληψης και ελέγχου νόσων (ΕΚΠΕΝ).

Οι έξι φάσεις μιας πανδημίας γρίπης

Το σχέδιο δράσης παρουσιάζει μια πρόταση αντίδρασης της Ένωσης για καθεμία από τις φάσεις πανδημίας γρίπης όπως ορίζονται από την ΠΟΥ:

Φάση 1 - Περίοδος μεταξύ των πανδημιών: Σε αυτή τη φάση δεν έχουν ανιχνευθεί νέοι υποτύποι του ιού της γρίπης στον άνθρωπο·
Φάση 2 - Περίοδος μεταξύ των πανδημιών: Δεν έχουν ανιχνευθεί νέοι υποτύποι του ιού της γρίπης στον άνθρωπο. Ωστόσο, ένας κυκλοφορών υποτύπος του ιού της γρίπης σε ζώα εγκυμονεί ουσιώδη κίνδυνο νόσησης του ανθρώπου.
Φάση 3 - Περίοδος εγρήγορσης για πανδημία: Λοίμωξη του ανθρώπου από νέο υποτύπο, αλλά όχι μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο·
Φάση 4 - Περίοδος εγρήγορσης για πανδημία: Μικρή(-ές) συρροή(-ές) με περιορισμένη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά εξάπλωση με έντονα τοπικό χαρακτήρα, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο ιός δεν είναι επαρκώς προσαρμοσμένος στους ανθρώπους·
Φάση 5 - Περίοδος εγρήγορσης για πανδημία: Μεγαλύτερη(-ες) συρροή(-ές) αλλά με μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο που εξακολουθεί να παρουσιάζει τοπικό χαρακτήρα, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο ιός προσαρμόζεται διαρκώς περισσότερο στους ανθρώπους, αλλά μπορεί να μην είναι ακόμη πλήρως μεταδόσιμος (ουσιαστικός κίνδυνος πανδημίας)·
Φάση 6 - Περίοδος πανδημίας: Αυξημένη και συνεχιζόμενη μετάδοση στο γενικό πληθυσμό. Αρκετές επιδημικές εκρήξεις σε τουλάχιστον μία χώρα εκτός ΕΕ, με συνεχιζόμενη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο και διασπορά σε άλλες χώρες.

Καθορισμός κοινοτικών και εθνικών αρμοδιοτήτων

Για κάθε φάση της πανδημίας το σχέδιο δράσης παρουσιάζει λεπτομερώς τις αντίστοιχες αρμοδιότητες και ενέργειες των κρατών μελών, της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων. Σε επιχειρησιακό επίπεδο, οι ενέργειες που πρέπει να υλοποιηθούν παρουσιάζονται ταξινομημένες στις ακόλουθες κατηγορίες:

σχεδιασμός και συντονισμός·
παρακολούθηση και αξιολόγηση·
πρόληψη και περιστολή·
ανταπόκριση του συστήματος υγείας·
επικοινωνία μεταξύ των κρατών μελών και της ΕΕ, ενημέρωση του κοινού.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στις ΗΠΑ το Σεπτέμβριο του 2001 κατέδειξαν την ανάγκη να ενισχυθούν οι πολιτικές στον τομέα της υγείας, τα σχέδια έκτακτης ανάγκης και οι πόροι για την πρόληψη τέτοιου είδους επιθέσεων καθώς και να περιοριστούν οι συνέπειές τους.

Η επιδημική έκρηξη του ΣΟΑΣ το 2003 είναι ένα άλλο σοβαρό περιστατικό στον τομέα της δημόσιας υγείας, το οποίο οδήγησε σε επανεξέταση των μέσων αντιμετώπισης των μεταδοτικών νόσων. Το ΣΟΑΣ επέτρεψε να δοκιμαστεί η χρησιμότητα του συντονισμού στην ΕΕ μέσω του συστήματος έγκαιρου συναγερμού και αντίδρασης Μέσω του συστήματος αυτού τα κράτη μέλη ενημερώθηκαν για την κατάσταση και μπόρεσαν να περιορίσουν την ενδεχόμενη εξάπλωση της νόσου.

Ο 20ός αιώνας γνώρισε επίσης 3 πανδημίες γρίπης. Πρόσφατα, ο κίνδυνος μιας νέας παγκόσμιας πανδημίας γρίπης επανεκτιμήθηκε μετά από την εμφάνιση της γρίπης των πτηνών στην Ασία και την εξάπλωσή της στον κόσμο. Ενώ είναι αδύνατον να προβλεφθεί η χρονική στιγμή του ξεσπάσματος της επόμενης πανδημίας, οι συνέπειές της θα είναι σημαντικές, όχι μόνο διότι θα προκαλούσε την κινητοποίηση των υπηρεσιών υγείας και των υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας αλλά και κοινωνική και οικονομική αναστάτωση. Ο μεθοδικός σχεδιασμός της ετοιμότητας και της αντίδρασης σε επίπεδο Κοινότητας και κρατών μελών μπορεί να βοηθήσει ώστε να μειωθεί η έκταση και ο αντίκτυπος.

Για το λόγο αυτό η Επιτροπή εξέδωσε δύο σχέδια δράσης με σκοπό την ετοιμότητα της Κοινότητας και των κρατών μελών για την αντιμετώπιση των απειλών για τη δημόσια υγεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το ένα έχει ως στόχο την ενίσχυση του ευρωπαϊκού συντονισμού για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης στη δημόσια υγεία, προβλέποντας γενική στρατηγική για διάφορα είδη απειλών για την υγεία, είτε αναμενόμενων (π.χ. η πανδημία γρίπης) είτε μη αναμενόμενων (π.χ. μια επιδημία όπως το ΣΟΑΣ). Το άλλο αφορά ειδικότερα την ετοιμότητα και το σχέδιο αντίδρασης σε περίπτωση πανδημίας γρίπης.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Συμπεράσματα του Συμβουλίου, της 18ης Οκτωβρίου 2005, σχετικά με τη γρίπη των πτηνών και την πανδημία γρίπης [Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 851/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου 2004 για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων [Επίσημη Εφημερίδα L 142, 30.04.2004].

Έγγραφο εργασίας της Επιτροπής, της 26ης Μαρτίου 2004, σχετικά με τον κοινοτικό σχεδιασμό ετοιμότητας και αντίδρασης σε πανδημία γρίπης [COM(2004)201 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Απόφαση 2000/57/ΕΚ της Επιτροπής, της 22ας Δεκεμβρίου 1999, για σύστημα έγκαιρου συναγερμού και αντίδρασης για την πρόληψη και τον έλεγχο μεταδοτικών ασθενειών δυνάμει της απόφασης αριθ. 2119/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου [Επίσημη Εφημερίδα L 21, 26. 01. 2000].

See also