Η Συνθήκη της Λισσαβώνας
ΣΥΝΟΨΗ
Η Συνθήκη της Λισσαβώνας για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ;
- Η Συνθήκη μεταρρυθμίζει τον τρόπο λειτουργίας των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και τους τρόπους λήψης αποφάσεων, ώστε οι αποφάσεις αυτές να είναι κατάλληλες για μια ΕΕ η οποία αύξησε τον αριθμό των μελών της σε 28 μετά τις διαδοχικές διευρύνσεις.
- Επιπλέον, μεταρρυθμίζει την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της ΕΕ και, με την εκχώρηση περισσότερων νομοθετικών εξουσιών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενισχύει τη δημοκρατία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ.
ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ
Θεσμικές μεταβολές
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
- απαρτίζεται πλέον από αντιπροσώπους των πολιτών της ΕΕ και όχι των λαών των χωρών της ΕΕ όπως στο παρελθόν, δημιουργώντας έτσι έναν ισχυρότερο δημοκρατικό σύνδεσμο μεταξύ των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ευρωβουλευτών) και του εκλογικού σώματος·
- διαθέτει αυξημένες νομοθετικές εξουσίες μέσω της χρήσης της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας διευρύνει τις εξουσίες σε 40 νέους τομείς πολιτικής, αυξάνοντας σε 73 τον συνολικό αριθμό τομέων πολιτικής στους οποίους η νομοθεσία εγκρίνεται από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σε ισότιμη βάση·
- εκλέγει τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την πλειοψηφία των μελών του·
- αποτελείται από 751 μέλη κατ’ ανώτατο όριο.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο
Απαρτίζεται από αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων, γεγονός που προσδίδει στην ΕΕ μεγαλύτερη συνέχεια και συνοχή. Αναγνωρίζεται επισήμως ως το θεσμικό όργανο της ΕΕ που καθορίζει τους γενικούς πολιτικούς προσανατολισμούς και τις προτεραιότητες της ΕΕ.
Εκλέγει με πλειοψηφία πρόεδρο για θητεία 30 μηνών, ανανεώσιμη άπαξ, η οποία αντικαθιστά τον προηγούμενο ρόλο τής εκ περιτροπής προεδρίας 6 μηνών.
Το Συμβούλιο
Εφαρμόζει νέους κανόνες ψηφοφορίας με πλειοψηφία κατά την έγκριση της νομοθεσίας. Για τη συγκέντρωση πλειοψηφίας απαιτείται τουλάχιστον το 55% των χωρών της ΕΕ, ποσοστό που αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της ΕΕ. Για να παρεμποδιστεί μια πρόταση, πρέπει να διαφωνούν τουλάχιστον 4 χώρες.
Συνεδριάζει δημοσίως κατά τη συζήτηση και την ψηφοφορία για νομοσχέδια.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Ο πρόεδρος της Επιτροπής:
- επιλέγεται και εκλέγεται με βάση το αποτέλεσμα των ευρωπαϊκών εκλογών·
- είναι υπεύθυνος για τον διορισμό των επιτρόπων και την κατανομή των χαρτοφυλακίων τους και μπορεί να ζητήσει την παραίτηση ενός συγκεκριμένου επιτρόπου.
Το Δικαστήριο της ΕΕ
Η αρμοδιότητά του διευρύνεται σε όλους τους τομείς πολιτικής της ΕΕ εκτός από τον τομέα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)
Η ΕΚΤ αναγνωρίζεται πλέον επισήμως ως θεσμικό όργανο της ΕΕ καθώς περιλαμβάνεται στο άρθρο 13 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ).
Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας
Η Συνθήκη:
Άλλες μεταβολές
Πολιτικές της ΕΕ
Η προηγούμενη δομή πυλώνων αντικαθίσταται από νέα κατανομή αρμοδιοτήτων:
- αποκλειστικές: τομείς στους οποίους νομοθετεί μόνο η ΕΕ και οι χώρες μέλη εφαρμόζουν τη νομοθεσία [άρθρο 3 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)]·
- συντρέχουσες: τομείς στους οποίους οι χώρες της ΕΕ μπορούν να νομοθετούν και να θεσπίζουν νομικά δεσμευτικά μέτρα εάν δεν το έχει κάνει η ΕΕ (άρθρο 4 της ΣΛΕΕ)·
- υποστηρικτικές: τομείς στους οποίους η ΕΕ θεσπίζει μέτρα για την υποστήριξη, τον συντονισμό ή τη συμπλήρωση εθνικών πολιτικών (άρθρο 6 της ΣΛΕΕ)·
- Επιπλέον, όλες οι πολιτικές σχετικά με τους ελέγχους στα σύνορα, το άσυλο, τη μετανάστευση και τη δικαστική και πολιτική συνεργασία υπάγονται πλέον στο πεδίο αρμοδιότητας της ΕΕ και δεν αποτελούν διακυβερνητική ευθύνη, όπως πριν.
Ενίσχυση της δημοκρατίας
Η Συνθήκη:
- επιβεβαιώνει τις 3 θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατικής ισότητας*, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας* και της συμμετοχικής δημοκρατίας*·
- εισάγει την πρωτοβουλία πολιτών που αποτελεί μία από τις μείζονες καινοτομίες της Συνθήκης της Λισσαβώνας με την οποία τουλάχιστον ένα εκατομμύριο πολίτες (υπό ορισμένες προϋποθέσεις) μπορούν να καλέσουν την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση (άρθρο 11 της ΣΕΕ)·
- καθιστά τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων νομικά δεσμευτικό και προσδίδει σε αυτόν την ίδια νομική ισχύ με τις συνθήκες (άρθρο 6 της ΣΕΕ)
- παρέχει στα εθνικά κοινοβούλια ισχυρότερο λόγο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ (άρθρο 12 της ΣΕΕ)·
- η συνήθης νομοθετική διαδικασία (πρώην συναπόφαση) αποτελεί πλέον τη βασική νομοθετική διαδικασία κατά την οποία το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέχει ισότιμη θέση με το Συμβούλιο ως συν-νομοθέτης (άρθρο 294 της ΣΛΕΕ)·
- εισάγει τη διάκριση μεταξύ νομοθετικών και μη νομοθετικών πράξεων ανάλογα με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων (άρθρο 297 της ΣΛΕΕ)·
- θεσπίζει τις πράξεις κατ’ εξουσιοδότηση (άρθρο 290 της ΣΛΕΕ) και τις εκτελεστικές πράξεις (άρθρο 291 της ΣΛΕΕ). Η προηγούμενη συνθήκη επέτρεπε στην Επιτροπή να εκδίδει μη νομοθετικές πράξεις γενικής ισχύος οι οποίες συμπλήρωναν μια νομοθετική πράξη (αλλά μη ουσιώδη στοιχεία). Η τελευταία παρέχει ένα πλαίσιο για τη δράση της Επιτροπής όσον αφορά το προηγούμενους τομείς επιτροπολογίας.
Αποχώρηση από την ΕΕ
Η Συνθήκη προβλέπει για πρώτη φορά επίσημη διαδικασία για την περίπτωση κατά την οποία μια χώρα της ΕΕ επιθυμεί να αποσυρθεί από την ΕΕ (άρθρο 50 της ΕΕ — βλέπε σύνοψη στο άρθρο 50 για τις διαπραγματεύσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο (1)).
ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Η ΣΥΝΘΗΚΗ;
Υπογράφηκε τη 13η Δεκεμβρίου 2007 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2009.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Η Συνθήκη της Λισσαβώνας είναι εμπνευσμένη σε μεγάλο βαθμό από τη Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγματος της Ευρώπης. Το Σύνταγμα επρόκειτο να αντικαταστήσει τις ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ με ένα ενιαίο κείμενο. Υπογράφηκε στη Ρώμη την 29η Οκτωβρίου 2004. Για να τεθεί σε ισχύ, το Σύνταγμα έπρεπε να επικυρωθεί και από τις 27 χώρες που αποτελούσαν τότε το σύνολο των χωρών της ΕΕ (επικυρώθηκε από 17). Ωστόσο, απορρίφθηκε σε εθνικά δημοψηφίσματα στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες το 2005.
Αντιθέτως, η Συνθήκη της Λισσαβώνας τροποποιεί αυτές τις συνθήκες, όπως ακριβώς η συνθήκη του Άμστερνταμ και της Νίκαιας. Η Συνθήκη ενσωματώνει την πλειονότητα των θεσμικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων που προέβλεπε η συνταγματική συνθήκη.
ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ
Δημοκρατική ισότητα: η ΕΕ πρέπει να σέβεται την αρχή της ισότητας των πολιτών της, οι οποίοι τυγχάνουν ίσης προσοχής από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της (άρθρο 9 της ΣΕΕ).
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία: Οι πολίτες της ΕΕ εκπροσωπούνται άμεσα σε επίπεδο ΕΕ από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Συμμετοχική δημοκρατία: Οι πολίτες της ΕΕ έχουν δικαίωμα συμμετοχής στις αποφάσεις της ΕΕ και αλληλεπίδρασης με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, αναπτύσσοντας για παράδειγμα διάλογο μέσω των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών των οποίων είναι μέλη.
ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Συνθήκη της Λισσαβώνας για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, υπογράφηκε στη Λισσαβώνα στις 13 Δεκεμβρίου 2007 (ΕΕ C 306 της 17.12.2007, σ. 1–271)
τελευταία ενημέρωση 15.12.2017