Το παράγωγο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
ΣΥΝΟΨΗ ΤΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ:
Άρθρο 288 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)
Άρθρο 289 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)
Άρθρο 290 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)
Άρθρο 291 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 288, 289, 290 ΚΑΙ 291 ΤΗΣ ΣΛΕΕ;
Το παράγωγο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) είναι η νομοθεσία που βασίζεται στις Συνθήκες της ΕΕ. Αυτό διακρίνεται από το πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ, το οποίο αποτελείται κυρίως από τις συνθήκες, και ιδίως τη Συνθήκη της Ρώμης (βλ. σύνοψη), η οποία εξελίχθηκε στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) (βλ. σύνοψη), τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (βλ. σύνοψη), που βασίζεται στη Συνθήκη του Μάαστριχτ (βλ. σύνοψη), καθώς και τη Συνθήκη Ευρατόμ (βλ. σύνοψη). Το πρωτογενές δίκαιο καθορίζει την κατανομή των εξουσιών και των ευθυνών μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της και παρέχει το νομικό πλαίσιο εντός του οποίου τα θεσμικά όργανα της ΕΕ διαμορφώνουν και εφαρμόζουν πολιτικές.
Η Συνθήκη της Λισαβόνας (βλ. σύνοψη) αναθεώρησε τα είδη των νομικών πράξεων της ΕΕ. Υπάρχουν πέντε είδη νομικών πράξεων στη διάθεση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.
ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ
Οι νομικές πράξεις της ΕΕ και τα είδη τους
Με βάση το άρθρο 288 της ΣΛΕΕ τα όργανα της ΕΕ μπορούν να εκδίδουν πέντε είδη νομικών πράξεων:
Οι κανονισμοί, οι οδηγίες και οι αποφάσεις είναι δεσμευτικές νομικές πράξεις. Εάν εγκριθούν μέσω της νομοθετικής διαδικασίας σύμφωνα με το άρθρο 289, θεωρούνται νομοθετικές πράξεις. Μια απόφαση μπορεί να απευθύνεται ειδικότερα σε έναν ή περισσότερους αποδέκτες (κράτη μέλη, φυσικά ή νομικά πρόσωπα). Υπάρχουν επίσης αποφάσεις χωρίς συγκεκριμένο παραλήπτη, ιδίως στον τομέα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας.
Οι συστάσεις και οι γνώμες είναι μη νομοθετικές, μη δεσμευτικές νομικές πράξεις.
Υπάρχουν επίσης πράξεις που δεν αναφέρονται στο άρθρο 288 της ΣΛΕΕ:
- ορισμένες ειδικές πράξεις που βασίζονται σε προηγούμενες συνθήκες: για παράδειγμα, στον τομέα των ποινικών υποθέσεων, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ασφάλειας εξακολουθούν να ισχύουν οι «αποφάσεις-πλαίσιο» (εγκρίθηκαν πριν από την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, όταν η δικαστική και αστυνομική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις είχε ειδικό καθεστώς).
- «άτυπες πράξεις», οι οποίες περιλαμβάνουν διοργανικές συμφωνίες [π.χ. για τη δημοσιονομική πειθαρχία (βλ. σύνοψη)] και εσωτερικούς κανονισμούς [(π.χ. ο εσωτερικός κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (βλ. σύνοψη) και της Επιτροπής (βλ. σύνοψη)], που είναι νομικά δεσμευτικές πράξεις, καθώς και ψηφίσματα και συμπεράσματα, τα οποία δεν παράγουν έννομα αποτελέσματα. Αναφέρονται σε άλλα άρθρα των Συνθηκών της ΕΕ ή βασίζονται στην πρακτική των θεσμικών οργάνων της.
Το νομικό καθεστώς του παράγωγου δικαίου
- Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ είναι ελεύθερα να επιλέξουν τον τύπο της πράξης που θεωρούν ότι είναι ο πλέον ενδεδειγμένος για την εφαρμογή της πολιτικής τους.
- Ωστόσο, καθώς η ΕΕ έχει μόνο τις αρμοδιότητες που της έχουν ανατεθεί από τις Συνθήκες, κάθε πράξη πρέπει να έχει τη νομική βάση που αντιστοιχεί στον τομέα στον οποίο τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αναλαμβάνουν δράση.
- Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 296 της ΣΛΕΕ, οι πράξεις απαιτείται να παραπέμπουν στις νομικές πράξεις που παρέχουν τη δυνατότητα έκδοσής τους (παραθέτοντας σημεία αναφοράς που ξεκινούν με τις λέξεις «έχοντας υπόψη») και να κάνουν αναφορά στους λόγους για τους οποίους θεσπίζονται (με αιτιολογικές σκέψεις που ξεκινούν με τη λέξη «εκτιμώντας»).
- Υπό τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο άρθρο 297 της ΣΛΕΕ, οι νομικές πράξεις είτε δημοσιεύονται στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε κοινοποιούνται στον/στους αποδέκτη/-ες. Εφόσον δημοσιευτούν, μπορούν να τεθούν σε ισχύ την 20ή ημέρα από τη δημοσίευσή τους, εκτός εάν αναφέρεται διαφορετική ημερομηνία στο κείμενό τους. Άλλες νομικές πράξεις, που προσδιορίζουν τους αποδέκτες τους, πρέπει να κοινοποιούνται σε αυτούς και τίθενται σε ισχύ με την κοινοποίηση.
- Σε πολλές περιπτώσεις, η νομιμότητά τους μπορεί να αμφισβητηθεί στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω προσφυγής ακυρώσεως (με βάση το άρθρο 263 της ΣΛΕΕ). Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση συστάσεων και γνωμών.
Κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις
- Το άρθρο 290 της ΣΛΕΕ επιτρέπει στον νομοθέτη της Ένωσης (γενικά, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο) να εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να εκδίδει μη νομοθετικές πράξεις γενικής ισχύος που συμπληρώνουν ή τροποποιούν ορισμένα μη ουσιώδη στοιχεία κάποιας νομοθετικής πράξης. Ο νομοθέτης μπορεί έτσι να επικεντρωθεί στον πολιτικό προσανατολισμό και τους στόχους χωρίς να εμπλέκεται σε υπερβολικά λεπτομερείς και συχνά ιδιαιτέρως τεχνικές συζητήσεις.
- Η εξουσιοδότηση για την έκδοση αυτών των πράξεων χαρακτηρίζεται παρ’ όλα αυτά από αυστηρούς περιορισμούς. Συγκεκριμένα, μόνο η Επιτροπή μπορεί να εκδώσει κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις. Επιπλέον, τα βασικά στοιχεία κάποιου τομέα ενδέχεται να μην επιτρέπουν την εξουσιοδότηση. Ακόμη, οι στόχοι, το περιεχόμενο, το πεδίο και η διάρκεια της εξουσιοδότησης πρέπει να καθορίζονται στις νομοθετικές πράξεις. Τέλος, ο νομοθέτης πρέπει να ορίζει ρητά στη νομοθετική πράξη τους όρους με τους οποίους η εξουσιοδότηση αυτή μπορεί να εκτελεστεί. Στο το πλαίσιο αυτό, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο έχουν το δικαίωμα ανάκλησης της εξουσιοδότησης ή διατύπωσης αντιρρήσεων στην κατ’ εξουσιοδότηση πράξη.
- Η διαδικασία αυτή χρησιμοποιείται ευρέως σε πολλούς τομείς, όπως: εσωτερική αγορά, γεωργία, περιβάλλον, προστασία καταναλωτών, μεταφορές, καθώς και ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης.
Εκτελεστικές πράξεις
- Την ευθύνη για την εφαρμογή νομικά δεσμευτικών πράξεων της ΕΕ φέρουν πρωτίστως τα κράτη μέλη. Ωστόσο, ορισμένες νομικά δεσμευτικές πράξεις της ΕΕ απαιτούν να τηρούνται ενιαίες προϋποθέσεις εφαρμογής. Σε αυτές τις περιπτώσεις η Επιτροπή ή, σε ειδικές δεόντως δικαιολογημένες περιπτώσεις και σε περιπτώσεις που προβλέπουν τα άρθρα 24 και 26 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο εξουσιοδοτείται να εκδίδει εκτελεστικές πράξεις (άρθρο 291 της ΣΛΕΕ).
- Ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 182/2011 καθορίζει τους κανόνες και τις γενικές αρχές για τους μηχανισμούς ελέγχου από τα κράτη μέλη της άσκησης των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων της Επιτροπής (βλ. σύνοψη). Αυτός ο έλεγχος πραγματοποιείται μέσω των διαδικασιών επιτροπολογίας, όπως αποκαλείται στη γλώσσα της ΕΕ, δηλαδή η Επιτροπή υποστηρίζεται από επιτροπές που απαρτίζονται από αντιπροσώπους των κρατών μελών, στις οποίες προεδρεύει εκπρόσωπος της Επιτροπής. Κάθε σχέδιο εκτελεστικής πράξης υποβάλλεται στην επιτροπή από τον πρόεδρό της.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε:
ΒΑΣΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Μέρος έκτο — Θεσμικές και δημοσιονομικές διατάξεις — Δημοσιονομικές διατάξεις — Τίτλος I — Θεσμικές διατάξεις — Κεφάλαιο 2 — Νομικές πράξεις της Ένωσης, διαδικασίες θέσπισης και άλλες διατάξεις — Τμήμα 1: Οι νομικές πράξεις της Ένωσης - άρθρο 288) (πρώην άρθρο 249 της ΣΕΚ) (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 171-172)
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Μέρος έκτο — Θεσμικές και δημοσιονομικές διατάξεις — Δημοσιονομικές διατάξεις — Τίτλος I — Θεσμικές διατάξεις — Κεφάλαιο 2 — Νομικές πράξεις της Ένωσης, διαδικασίες θέσπισης και άλλες διατάξεις — Τμήμα 1: Οι νομικές πράξεις της Ένωσης — άρθρο 289 (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 172)
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Μέρος έκτο — Θεσμικές και δημοσιονομικές διατάξεις — Δημοσιονομικές διατάξεις — Τίτλος I — Θεσμικές διατάξεις — Κεφάλαιο 2 — Νομικές πράξεις της Ένωσης, διαδικασίες θέσπισης και άλλες διατάξεις — Τμήμα 1: Οι νομικές πράξεις της Ένωσης — άρθρο 290 (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 172)
Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Μέρος έκτο — Θεσμικές και δημοσιονομικές διατάξεις — Δημοσιονομικές διατάξεις — Τίτλος I — Θεσμικές διατάξεις — Κεφάλαιο 2 — Νομικές πράξεις της Ένωσης, διαδικασίες θέσπισης και άλλες διατάξεις — Τμήμα 1: Οι νομικές πράξεις της Ένωσης — άρθρο 291 (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 173)
ΣΥΝΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΑ
Διοργανική συμφωνία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημοσιονομική πειθαρχία, τη συνεργασία σε δημοσιονομικά θέματα και τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση καθώς και τους νέους ιδίους πόρους, συμπεριλαμβανομένου ενός οδικού χάρτη για την εισαγωγή νέων ιδίων πόρων — Διοργανική συμφωνία, της 16ης Δεκεμβρίου 2020, μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημοσιονομική πειθαρχία, τη συνεργασία σε δημοσιονομικά θέματα και τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση, καθώς και τους νέους ιδίους πόρους, συμπεριλαμβανομένου ενός οδικού χάρτη για την εισαγωγή νέων ιδίων πόρων (ΕΕ L 433I της 22.12.2020, σ. 28-46)
Κανονισμός (ΕE) αριθ. 182/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Φεβρουαρίου 2011, για τη θέσπιση κανόνων και γενικών αρχών σχετικά με τους τρόπους ελέγχου από τα κράτη μέλη της άσκησης των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων από την Επιτροπή (ΕΕ L 55 της 28.2.2011, σ. 13-18)
Απόφαση 2009/882/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της 1ης Δεκεμβρίου 2009, για τη θέσπιση του εσωτερικού του κανονισμού (ΕΕ L 315 της 2.12.2009, σ. 51)
τελευταία ενημέρωση 02.12.2021