Η εδραίωση της ευρωπαϊκής δημοκρατίας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η συνθήκη της Λισσαβόνας επανατοποθετεί τον πολίτη στην καρδιά του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και στοχεύει να ενισχύσει το ενδιαφέρον για τα θεσμικά όργανα και τα επιτεύγματά της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), που συχνά φαντάζουν πολύ απόμακρα σε σχέση με τους καθημερινούς προβληματισμούς. Επομένως, ένας από τους στόχους της συνθήκης της Λισσαβόνας είναι να προάγει μία ευρωπαϊκή δημοκρατία, η οποία δίνει την ευκαιρία στους πολίτες να συμμετέχουν στη λειτουργία και την ανάπτυξη της ΕΕ.
Ένας τέτοιος στόχος σχετίζεται, υποχρεωτικά, με μεγαλύτερη αναγνώριση της ευρωπαϊκής ιθαγένειας στις ιδρυτικές Συνθήκες της ΕΕ. Επίσης, η συνθήκη της Λισσαβόνας προσπαθεί να απλοποιήσει και να αποσαφηνίσει τη λειτουργία της Ένωσης, ώστε αυτή να γίνει πιο κατανοητή και, συνεπώς, πιο προσβάσιμη για τους πολίτες. Τέλος, η συνθήκη της Λισσαβόνας ενισχύει την αντιπροσωπευτικότητα και τη συμμετοχή τού πολίτη στην ευρωπαϊκή διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η δημιουργία μίας πρωτοβουλίας πολιτών αποτελεί μία από τις βασικές καινοτομίες της.
ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η συνθήκη της Λισσαβόνας εισάγει νέο άρθρο, στο οποίο αναγνωρίζει πλήρως την πολιτική διάστασητης ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Έτσι, το άρθρο 10 της συνθήκης για την ΕΕ διευκρινίζει ότι οι πολίτες εκπροσωπούνται άμεσα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θεμελιώνεται στην αντιπροσωπευτική αυτή δημοκρατία. Μία τέτοιου είδους αναγνώριση δεν δημιουργεί νέα δικαιώματα για τους πολίτες, αλλά έχει μεγάλη συμβολική αξία.
Επιπλέον, το άρθρο 10 θεσπίζει αρχή εγγύτητας, βάσει της οποίας οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται όσο το δυνατόν εγγύτερα στους πολίτες εμπλέκοντας με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο τις εθνικές και τοπικές διοικήσεις, ώστε να πλησιάσει η ΕΕ τους πολίτες της.
Λόγω των εκλογών του 2014, που είναι οι πρώτες αφότου τέθηκε σε εφαρμογή η συνθήκη της Λισσαβόνας, η Επιτροπή προτίθεται να ενισχύσει το ενδιαφέρον των πολιτών για τις ευρωπαϊκές εκλογές. Σε μια σύσταση (2013/142/ΕΕ) και ανακοίνωση (COM/2013/0126 final) που δημοσιεύτηκαν στα τέλη Μαρτίου 2013, η Επιτροπή κάλεσε τα εθνικά και ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα να ενημερώσουν το εκλογικό σώμα σχετικά με τους δεσμούς που τα συνδέουν και να κοινοποιήσουν, πριν τις εκλογές, το όνομα του υποψηφίου Πρόεδρου της Επιτροπής που στηρίζουν,
ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΠΙΟ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ
Η ΕΕ αποπνέει συχνά την εικόνα ενός οικοδομήματος με περίπλοκη αρχιτεκτονική και διαδικασίες. Η συνθήκη της Λισσαβόνας αποσαφηνίζει τη λειτουργία της ΕΕ, με σκοπό την καλύτερη κατανόησή της από τους πολίτες. Η πληθώρα νομοθετικών διαδικασιών αντικαθίστανται στο εξής από τη συνήθη νομοθετική διαδικασία (γνωστή παλαιότερα ως διαδικασία συναπόφασης) και από ειδικές νομοθετικές διαδικασίες, των οποίων οι λεπτομέρειες επεξηγούνται ανά περίπτωση. Επίσης, η παλαιά δομή σε πυλώνες καταργήθηκε υπέρ μίας σαφούς και συγκεκριμένης κατανομής αρμοδιοτήτων στην ΕΕ.
Η συνθήκη της Λισσαβόνας βελτιώνει επίσης τη διαφάνεια των εργασιών στην ΕΕ, επεκτείνει και στο Συμβούλιο την αρχή της δημοσιότητας των συζητήσεων, η οποία ισχύει ήδη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και θα επιτρέπει να ενημερώνονται καλύτερα οι πολίτες ως προς το αντικείμενο των νομοθετικών συζητήσεων.
ΕΝΙΣΧΥΜΕΝΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΘΕΣΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Η συνθήκη της Λισσαβόνας ενισχύει σημαντικά τις εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (βλέπε δελτίο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο). Μεταξύ των σημαντικότερων αλλαγών περιλαμβάνονται:
Η συνθήκη της Λισσαβόνας ενισχύει επίσης το ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων (βλέπε δελτίο εθνικά κοινοβούλια) τα οποία πρέπει, στο εξής, να ελέγχουν την ορθή εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας. Υπό αυτή την έννοια, έχουν τη δυνατότητα να παρέμβουν στη συνήθη νομοθετική διαδικασία, και διαθέτουν δικαίωμα προσφυγής στο Δικαστήριο της ΕΕ.
ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ
Η συνθήκη της Λισσαβόνας αναγνωρίζει για πρώτη φορά την ύπαρξη ευρωπαϊκής κοινωνίας πολιτών, με την οποία τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα αρχίσουν ανοικτό και διαφανή διάλογο σε τακτική βάση (άρθρο 11, παράγραφοι 1 και 2).
Πρωταρχικά, ωστόσο, θεσπίζει το δικαίωμα πρωτοβουλίας των πολιτών (άρθρο 11, παράγραφος 3) βάσει του οποίου οι ευρωπαίοι υπήκοοι μπορούν να ζητήσουν από την Επιτροπή να υποβάλει μια πρόταση σχετικά με ζητήματα για τα οποία θεωρούν ότι απαιτείται νομοθετική πράξη της Ένωσης. Η διάταξη αυτή αντικατοπτρίζει τη βούληση της ΕΕ να συνδέσει άμεσα τους πολίτες της με τη λήψη αποφάσεων για ζητήματα που τους αφορούν.
Ισχύουν αρκετές προϋποθέσεις για την άσκηση ενός τέτοιου δικαιώματος:
Η Επιτροπή παραμένει ελεύθερη να δώσει συνέχεια ή όχι στην πρωτοβουλία που προτείνουν οι ευρωπαίοι πολίτες. Εάν η πρωτοβουλία αυτή οδηγήσει σε νομοθετική πρόταση, τότε η πράξη εγκρίνεται από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία ή βάσει ειδικής νομοθετικής διαδικασίας.
ΣΥΝΑΦΕΊΣ ΠΡΆΞΕΙΣ
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 211/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Φεβρουαρίου 2011 σχετικά με την πρωτοβουλία πολιτών [Επίσημη Εφημερίδα L 65 της 11.3.2011]. Τροποποιήθηκε από τον κατ' εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 268/2012 [Επίσημη Εφημερίδα L 89 της 27.3.2012], τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 517/2013 [Επίσημη Εφημερίδα L 158 της 10.6.2013] και τον κατ' εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 887/2013 [Επίσημη Εφημερίδα L 247 της 18.9.2013].
2013/142/ΕΕ: Σύσταση της Επιτροπής της 12ης Μαρτίου 2013 για την ενίσχυση του δημοκρατικού και αποτελεσματικού τρόπου διεξαγωγής των εκλογών για τον Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο [Επίσημη Εφημερίδα L 79 της 21.3.2013].
Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Προετοιμασία των ευρωπαϊκών εκλογών του 2014: περαιτέρω ενίσχυση του δημοκρατικού και αποτελεσματικού τρόπου διεξαγωγής τους (COM(2013)0126 final) [Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα].
Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 05.02.2014