Η αρχή της επικουρικότητας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η αρχή της επικουρικότητας έχει θεμελιώδη σημασία για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), και πιο συγκεκριμένα για την λήψη αποφάσεων στην ΕΕ. Χάρη σε αυτήν καθορίζεται πότε η ΕΕ είναι αρμόδια να νομοθετεί, και συμβάλλει ώστε οι αποφάσεις να λαμβάνονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στους πολίτες.

Η αρχή της επικουρικότητας κατοχυρώνεται με το άρθρο 5 της συνθήκης για την ΕΕ. Εμφανίζεται δίπλα στις 2 άλλες αρχές που θεωρούνται επίσης θεμελιώδους σημασίας για την λήψη αποφάσεων στην ΕΕ: τις αρχές της δοτής αρμοδιότητας και της αναλογικότητας.

Επιπλέον, το Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας ορίζει την εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας. Εξάλλου, η συνθήκη της Λισσαβόνας ενίσχυσε σημαντικά την αρχή της επικουρικότητας, θεσπίζοντας πληθώρα μηχανισμών ελέγχου προκειμένου να εξακριβώνει την ορθή εφαρμογή της.

ΟΡΙΣΜΟΣ

Στόχος της αρχής της επικουρικότητας είναι να προσδιορίσει τον καταλληλότερο επίπεδο παρέμβασης στους τομείς συντρεχουσών αρμοδιοτήτων μεταξύ της ΕΕ και των χωρών της ΕΕ. Αυτό μπορεί να αφορά δράσεις σε ευρωπαϊκή, εθνική ή τοπική κλίμακα. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΕ δεν μπορεί να παρεμβαίνει παρά μόνον εφόσον είναι σε θέση να δράσει πιο αποτελεσματικά από τις χώρες της ΕΕ σε αντίστοιχο εθνικό ή τοπικό επίπεδο. Το Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας αναφέρει 3 κριτήρια που στόχο έχουν να βεβαιώσουν κατά πόσο είναι σκόπιμη η παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ ή όχι:

• η δράση έχει διεθνικές πτυχές που δεν μπορούν να ρυθμιστούν από τις χώρες της ΕΕ?
• η δράση σε εθνικό επίπεδο ή η έλλειψη δράσης έρχεται σε σύγκρουση με τις απαιτήσεις της Συνθήκης?
• η δράση σε επίπεδο ΕΕ συνεπάγεται σαφή πλεονεκτήματα?

Η αρχή της επικουρικότητας επιδιώκει επίσης να φέρει την ΕΕ πιο κοντά στους πολίτες της εξασφαλίζοντας ότι αναλαμβάνεται δράση σε τοπικό επίπεδο όταν είναι απαραίτητο. Ωστόσο, η αρχή της επικουρικότητας δεν συνεπάγεται ότι οι δράσεις πρέπει να αναλαμβάνονται πάντα στο εγγύτερο προς τον πολίτη επίπεδο.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΟΤΗΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το άρθρο 5 της συνθήκης για την ΕΕ οριοθετεί τις αρμοδιότητες σε επίπεδο ΕΕ και σε επίπεδο των χωρών της ΕΕ. Κατ’ αρχάς αναφέρεται στην αρχή της δοτής αρμοδιότητας σύμφωνα με την οποία η ΕΕ διαθέτει μόνο τις αρμοδιότητες που της απονέμονται με τις Συνθήκες.

Η επικουρικότητα και η αναλογικότητα είναι αρχές που απορρέουν από αυτήν της δοτής αρμοδιότητας. Καθορίζουν σε ποιο βαθμό η ΕΕ μπορεί να ασκήσει τις αρμοδιότητες που της απονέμονται με τις Συνθήκες. Δυνάμει της αρχής της αναλογικότητας, τα μέσα που διατίθενται από την ΕΕ για την επίτευξη των στόχων που ορίζονται από τις Συνθήκες δεν υπερβαίνουν τα απαιτούμενα.

Συνεπώς, η ΕΕ θα μπορεί να αναλαμβάνει δράση σε έναν τομέα πολιτικής μόνον εφόσον:

• η δράση αποτελεί μέρος των ανατεθειμένων με τις Συνθήκες αρμοδιοτήτων της ΕΕ (αρχή της δοτής αρμοδιότητας)·
• στο πλαίσιο των συντρεχουσών αρμοδιοτήτων με τις χώρες της ΕΕ, το επίπεδο της ΕΕ είναι το πιο κατάλληλο για την επίτευξη των στόχων που ορίζονται από τις Συνθήκες (αρχή της επικουρικότητας)·
• το περιεχόμενο και η μορφή της δράσης δεν υπερβαίνουν τα απαιτούμενα για την επίτευξη των στόχων που ορίζονται από τις Συνθήκες (αρχή της αναλογικότητας).

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

Η οργάνωση των μηχανισμών ελέγχου της αρχής της επικουρικότητας βασίζεται στο Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Η συνθήκη της Λισσαβόνας αναθεώρησε αυτό το Πρωτόκολλο προκειμένου να βελτιώσει και να ενισχύσει αυτόν τον έλεγχο.

Το Πρωτόκολλο, το οποίο εισήχθη με τη συνθήκη του Άμστερνταμ, προβλέπει ήδη την τήρηση ορισμένων υποχρεώσεων κατά τη θέσπιση των νομοθετικών σχεδίων. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να εκπονήσει Πράσινη Βίβλο προτού προτείνει μία νομοθετική πράξη. Οι Πράσινες Βίβλοι είναι διαβουλεύσεις μεγάλης κλίμακας. Επιτρέπουν στην Επιτροπή να συγκεντρώσει τις γνώμες των εθνικών και τοπικών οργανισμών και της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με τη δυνατότητα νομοθετικής πρότασης, ιδίως ως προς την αρχή της επικουρικότητας.

Εξάλλου, το Πρωτόκολλο εισάγει την υποχρέωση της Επιτροπής να επισυνάπτει στα σχέδια των νομοθετικών πράξεων δελτίο που να παρέχει αποδεικτικά στοιχεία της τήρησης των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας.

Η συνθήκη της Λισσαβόνας καινοτομεί, εμπλέκοντας πλήρως τα εθνικά κοινοβούλια στον έλεγχο της αρχής της επικουρικότητας. Πράγματι, τα εθνικά κοινοβούλια θα ασκούν διπλό έλεγχο:

• διαθέτουν δικαίωμα ένστασης κατά τη θέσπιση των νομοθετικών σχεδίων. Έτσι, είναι σε θέση να παραπέμψουν μία νομοθετική πρόταση στην Επιτροπή, εφόσον θεωρούν ότι η αρχή της επικουρικότητας δεν τηρείται (βλέπε δελτίο εθνικά κοινοβούλια)·
• μπορούν να αμφισβητήσουν μία νομοθετική πράξη ενώπιον του Δικαστηρίου της ΕΕ, εφόσον θεωρούν ότι η αρχή της επικουρικότητας δεν τηρείται.

Η συνθήκη της Λισσαβόνας συνδέει επίσης την Επιτροπή των Περιφερειών με τον έλεγχο της αρχής της επικουρικότητας. Όπως και με τα εθνικά κοινοβούλια, η Επιτροπή των Περιφερειών μπορεί επίσης να αμφισβητήσει ενώπιον του Δικαστηρίου της ΕΕ νομοθετική πράξη που ενδεχομένως δεν τηρεί την αρχή της επικουρικότητας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο υλοποίησης της πρωτοβουλίας«Βελτίωση της νομοθεσίας» δημοσιεύει ετήσιες εκθέσεις σχετικά με την επικουρικότητα και την αναλογικότητα.

τελευταία ενημέρωση 03.09.2015