ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ σχετικά με μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τα πλαστικά απόβλητα στο περιβάλλον     3

1........... Πλαστικά απόβλητα, περιγραφή ενός διογκούμενου προβλήματος............................. 4

2........... Κανονισμός για την αντιμετώπιση των πλαστικών αποβλήτων στην Ευρώπη............. 7

3........... Διαχείριση πλαστικών αποβλήτων και αποδοτικότητα των πόρων............................... 9

4........... Η διεθνής διάσταση.................................................................................................... 10

5........... Επιλογές πολιτικής για τη βελτίωση της διαχείρισης των πλαστικών αποβλήτων στην Ευρώπη    11

5.1........ Εφαρμογή της ιεράρχησης των αποβλήτων στη διαχείριση των πλαστικών αποβλήτων     12

5.2........ Επίτευξη των στόχων, ανακύκλωση πλαστικού και εθελοντικές πρωτοβουλίες....... 14

5.3........ Στοχεύοντας στη συμπεριφορά των καταναλωτών..................................................... 15

5.4........ Προς πιο βιώσιμα πλαστικά........................................................................................ 16

5.5........ Ανθεκτικότητα των πλαστικών υλών και των προϊόντων από πλαστικό.................... 18

5.6........ Προώθηση των βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών και των βιοπλαστικών.................. 20

5.7........ Πρωτοβουλίες της ΕΕ για την αντιμετώπιση των θαλάσσιων απορριμμάτων, συμπεριλαμβανομένων των πλαστικών αποβλήτων................................................................................................ 22

5.8........ Διεθνής δράση............................................................................................................ 24

ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ

σχετικά με μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τα πλαστικά απόβλητα στο περιβάλλον

Σκοπός της παρούσας Πράσινης Βίβλου είναι να κινήσει μια ευρεία διαδικασία προβληματισμού σχετικά με πιθανές απαντήσεις στις προκλήσεις δημόσιας πολιτικής που θέτουν τα πλαστικά απόβλητα, με τα οποία επί του παρόντος δεν ασχολείται συγκεκριμένα η νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα. Η συνέχεια που θα δοθεί στην Πράσινη Βίβλο θα αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος μιας ευρύτερης αναθεώρησης της νομοθεσίας για τα απόβλητα, η οποία θα ολοκληρωθεί το 2014. Στο πλαίσιο της εν λόγω αναθεώρησης θα εξεταστούν οι υφιστάμενοι στόχοι όσον αφορά την ανάκτηση και την υγειονομική ταφή των αποβλήτων, και θα πραγματοποιηθεί εκ των υστέρων αξιολόγηση των πέντε οδηγιών που καλύπτουν τις διάφορες ροές αποβλήτων.

Τα εγγενή χαρακτηριστικά του πλαστικού δημιουργούν συγκεκριμένες προκλήσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων. Το πλαστικό είναι ένα σχετικά φθηνό και ευπροσάρμοστο υλικό με πολλές βιομηχανικές εφαρμογές, με αποτέλεσμα την εκθετική ανάπτυξη του κατά τον περασμένο αιώνα· μια τάση που προβλέπεται να συνεχιστεί. Δεύτερον, το πλαστικό είναι πολύ ανθεκτικό υλικό με διάρκεια ζωής που ξεπερνά αυτήν των προϊόντων που κατασκευάζονται από αυτό. Ως εκ τούτου, η παραγωγή πλαστικών αποβλήτων αυξάνεται συνεχώς σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανθεκτικότητα του πλαστικού συνεπάγεται επίσης ότι η ανεξέλεγκτη διάθεσή του είναι προβληματική, καθώς το πλαστικό μπορεί να παραμείνει στο περιβάλλον για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Η ανάγκη να συνεχιστούν οι προσπάθειες να μειωθεί η ποσότητα και οι επιπτώσεις των πλαστικών στο θαλάσσιο περιβάλλον υπογραμμίστηκε ιδιαιτέρως στη σύνοδο κορυφής του Ρίο+20.

Η βελτίωση της διαχείρισης των πλαστικών αποβλήτων δεν δημιουργεί μόνο προκλήσεις, αλλά και ευκαιρίες. Παρά το γεγονός ότι το πλαστικό είναι ένα πλήρως ανακυκλώσιμο υλικό, επί του παρόντος μόνο ένα μικρό ποσοστό των πλαστικών αποβλήτων ανακυκλώνεται. Η ενίσχυση της ανακύκλωσης θα συνέβαλε στην επίτευξη των στόχων του «Χάρτη πορείας για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη», που εγκρίθηκε το 2011[1], καθώς και στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και των εισαγωγών πρώτων υλών και ορυκτών καυσίμων. Κατάλληλα σχεδιασμένα μέτρα για την ανακύκλωση του πλαστικού μπορούν επίσης να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα και να δημιουργήσουν νέες οικονομικές δραστηριότητες και θέσεις εργασίας.

Η παρούσα Πράσινη Βίβλος θα βοηθήσει να επαναξιολογηθεί ο κίνδυνος που ενέχει για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία η παρουσία πλαστικού σε προϊόντα όταν καθίστανται απόβλητα, να εξεταστεί ο φιλικός προς το περιβάλλον σχεδιασμός τους, και από λειτουργικής και από χημικής πλευράς, και να ξεκινήσει μια διαδικασία προβληματισμού σχετικά με το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης διάθεσης πλαστικών αποβλήτων και θαλάσσιων απορριμμάτων. Θα πρέπει επίσης να βοηθήσει να προχωρήσει ο προβληματισμός και να συνυπολογίζονται στο κόστος των πλαστικών προϊόντων οι επιπτώσεις τους καθόλη τη διάρκεια ζωής τους, από την εξόρυξη των πρώτων υλών έως το τέλος του κύκλου ζωής τους.

Η Επιτροπή εγκαινιάζει την παρούσα διαβούλευση με σκοπό να συλλέξει στοιχεία, να αξιολογήσει τα διακυβεύματα και να συγκεντρώσει τις απόψεις όλων των ενδιαφερόμενων μερών για ένα φαινόμενο με πολλαπλές διαστάσεις.

Σχόλια ζητούνται για όλα ή για ορισμένα από τα θέματα που θίγονται στο έγγραφο. Μετά από κάθε ενότητα παρατίθενται ειδικές ερωτήσεις σχετικά με τις επιλογές πολιτικής.

Τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και όλα τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη καλούνται να υποβάλουν τις απόψεις τους αναφορικά με τις προτάσεις της παρούσας Πράσινης Βίβλου. Οι εισηγήσεις θα πρέπει να αποσταλούν στην Επιτροπή το αργότερο έως τις 7 Ιουνίου 2013 στην ακόλουθη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/environment/consultations/plastic_waste_en.htm.

Σημειώνεται ότι τα δεδομένα της πλειονότητας των παραπομπών στο παρόν κείμενο βασίζονται στις επίσημες στατιστικές της EUROSTAT και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ).

1.           Πλαστικά απόβλητα, περιγραφή ενός διογκούμενου προβλήματος

Παραγωγή πλαστικού

Το πλαστικό είναι ένα σχετικά νέο υλικό το οποίο εισήχθη στη βιομηχανική παραγωγή μόλις το 1907[2]. Σήμερα κυριαρχεί σε βιομηχανικά και καταναλωτικά αγαθά, και η σύγχρονη ζωή θα ήταν αδιανόητη χωρίς αυτό. Ωστόσο, τα χαρακτηριστικά που καθιστούν το πλαστικό τόσο χρήσιμο, όπως η ανθεκτικότητα, το μικρό βάρος και το χαμηλό κόστος του, καθιστούν ταυτόχρονα τη διάθεσή του προβληματική[3].

Η παγκόσμια παραγωγή πλαστικού αυξήθηκε από 1,5 εκατ. τόνους ετησίως το 1950 σε 245 εκατ. τόνους το 2008, με 60 εκατ. τόνους[4] να παράγονται μόνο στην Ευρώπη. Η παραγωγή την τελευταία δεκαετία ήταν ίση με την παραγωγή καθόλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα συνολικά[5]. Υπολογίζεται (βάσει ενός σεναρίου διατήρησης της υφιστάμενης κατάστασης) ότι το 2020 θα κυκλοφορούν στην αγορά της ΕΕ 66,5 εκατ. τόνοι[6] πλαστικού και ότι έως το 2050 μπορεί να έχει τριπλασιαστεί η παγκόσμια παραγωγή πλαστικού[7].

Πλαστικά απόβλητα

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ των 27), υπολογίζεται ότι το 2008 παρήχθησαν περίπου 25 εκατ. τόνοι πλαστικών αποβλήτων. Εξ αυτών, 12,1 εκατ. τόνοι (48,7%) διατέθηκαν σε χώρους υγειονομικής ταφής, 12,8 εκατ. τόνοι (51,3%) κατέληξαν σε εγκαταστάσεις ανάκτησης[8] και μόλις 5,3 εκατ. τόνοι (21,3%) ανακυκλώθηκαν[9]. Ενώ μια πρόβλεψη για το 2015 κάνει λόγο για συνολική αύξηση της μηχανικής ανακύκλωσης κατά 30% (από 5,3 σε 6,9 εκατ. τόνους), η υγειονομική ταφή και η αποτέφρωση με ανάκτηση ενέργειας[10] αναμένεται να παραμείνουν οι κυρίαρχες οδοί διαχείρισης αποβλήτων[11].

Η παραγωγή πλαστικού αυξάνεται μαζί με το ΑΕγχΠ[12] και συνοδεύεται από σχετική συνολική αύξηση της παραγωγής πλαστικών αποβλήτων κατά 5,7 εκατ. τόνους (23%) την περίοδο από το 2008 έως το 2015[13]. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αύξηση κατά 24% στον κλάδο των συσκευασιών και εντάσσεται σε μια αδιάλειπτη τάση αύξησης των πλαστικών αποβλήτων στην Ευρώπη. Ελλείψει βελτιωμένου σχεδιασμού προϊόντων και μέτρων βελτιωμένης διαχείρισης των αποβλήτων, τα πλαστικά απόβλητα θα αυξάνονται στην ΕΕ όσο αυξάνεται η παραγωγή.

Οι τάσεις που διαπιστώνονται στην ΕΕ είναι πιθανό να ενταθούν σε ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπως της Ινδίας, της Κίνας, της Βραζιλίας και της Ινδονησίας, αλλά και σε αναπτυσσόμενες χώρες. Σύμφωνα με τις προβλέψεις, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξάνεται κατά 790 εκατομμύρια ανά δεκαετία και μπορεί να υπερβεί τα 9 δισεκατομμύρια το 2050, με μια νέα μεσαία τάξη μεγέθους περίπου 2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων[14]. Αυτό ενδέχεται να αυξήσει τη ζήτηση για πλαστικό και την ποσότητα των πλαστικών αποβλήτων παγκοσμίως.

Η βιομηχανία πλαστικών

Η βιομηχανία πλαστικών διαδραματίζει σημαντικό οικονομικό ρόλο στην Ευρώπη, με περίπου 1,45 εκατομμύριο εργαζόμενους συνολικά σε περισσότερες από 59.000 εταιρείες και ετήσιο κύκλο εργασιών που ανέρχεται σχεδόν σε 300 δισεκατομμύρια ευρώ. Ο τομέας παραγωγής προσφέρει 167.000 θέσεις εργασίας και οι μονάδες μεταποίησης 1,23 εκατομμύρια θέσεις εργασίας (ΕΕ των 27, 2005-2011, ESTAT), κυρίως σε ΜΜΕ[15].

Όσον αφορά τη διαχείριση αποβλήτων, η συλλογή και η διαλογή αποβλήτων από είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) και πλαστικά παρέχουν τις μεγαλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης, καθώς ανά 1.000 τόνους υλικού που υποβάλλονται σε επεξεργασία δημιουργούνται συνολικά 40 και 15,6 θέσεις εργασίας αντίστοιχα. Η ανακύκλωση πλαστικού μόνο έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει 162.018 θέσεις εργασίας στην ΕΕ των 27 εάν το ποσοστό ανακύκλωσης αυξηθεί και φτάσει το 70% έως το 2020[16].

Το πλαστικό χρησιμοποιείται κυρίως στις συσκευασίες ως φθηνό προϊόν μίας χρήσης, το οποίο τις περισσότερες φορές δεν επαναχρησιμοποιείται ή δεν προορίζεται για επαναχρησιμοποίηση. Στην αγορά μεταποίησης πλαστικών κυριαρχεί ο κλάδος των πλαστικών συσκευασιών (40,1%) και ακολουθεί ο κλάδος του τομέα οικοδομικών και κατασκευαστικών έργων (20,4%). Στη βιομηχανία πλαστικών αναμένεται μακροπρόθεσμη αύξηση της τάξης του 4% παγκοσμίως, μια αύξηση αρκετά υψηλότερη από την αναμενόμενη αύξηση του παγκόσμιου ΑΕγχΠ[17]. Η Ευρώπη παραμένει καθαρός εξαγωγέας πλαστικών προϊόντων, η αξία των οποίων ανήλθε σε 13 δισεκατομμύρια ευρώ το 2009, αλλά η κινεζική παραγωγή έχει φτάσει σε παρόμοια επίπεδα από το 2008[18].

Πορεία των πλαστικών στο περιβάλλον

Μετά τη διάθεσή τους στο περιβάλλον —ιδίως στο θαλάσσιο περιβάλλον—, τα πλαστικά απόβλητα μπορούν να παραμείνουν για εκατοντάδες έτη[19]. Το παραθαλάσσιο και θαλάσσιο περιβάλλον και οι υδρόβιοι οργανισμοί υφίστανται βλάβες από τα 10 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων, κυρίως πλαστικών, που καταλήγουν στους ωκεανούς και τις θάλασσες της Γης ετησίως, μετατρέποντάς τους στη μεγαλύτερη χωματερή πλαστικών. Το μέγεθος των κηλίδων αποβλήτων στον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό υπολογίζεται σε 100 εκατ. τόνους, το 80% των οποίων είναι πλαστικά. Τα θαλάσσια είδη κινδυνεύουν να μπλεχτούν σε υπολείμματα πλαστικού ή να τα καταναλώσουν[20]. Η «άδηλη αλιεία»[21] με τα εγκαταλελειμμένα πλαστικά αλιευτικά εργαλεία προκαλεί μεγάλη οικονομική επιβάρυνση και σημαντική περιβαλλοντική ζημία. Τα χωροκατακτητικά είδη χρησιμοποιούν τα υπολείμματα πλαστικού για να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις στους ωκεανούς. Το μεγαλύτερο μέρος των υπολειμμάτων πλαστικού καταλήγει στον βυθό της θάλασσας[22].

Το πλαστικό δεν είναι αδρανές υλικό. Το συμβατικό πλαστικό περιέχει πολλά, και ενίοτε σε μεγάλο ποσοστό, χημικά πρόσθετα τα οποία μπορούν να διαταράξουν το ενδοκρινικό σύστημα, να προκαλέσουν καρκίνο ή άλλες τοξικές αντιδράσεις. Επίσης, μπορούν, καταρχήν, να «μεταναστεύσουν» στο περιβάλλον, αν και σε μικρές ποσότητες[23]. Οι έμμονοι οργανικοί ρύποι (POP), για παράδειγμα φυτοφάρμακα όπως το DDT και πολυχλωροδιφαινύλια (PCB)[24], μπορούν να προσκολληθούν από τα περιβάλλοντα ύδατα σε κομμάτια πλαστικού που μπορούν να είναι επιβλαβή[25] και να εισέλθουν στην τροφική αλυσίδα μέσω της θαλάσσιας πανίδας που καταναλώνει τα πλαστικά (φαινόμενο του Δούρειου Ίππου)[26]. Αυτοί οι POP δεν διασπώνται πολύ εύκολα με φυσικό τρόπο, αλλά συσσωρεύονται στον ιστό του σώματος με δυνητική καρκινογόνο και μεταλλαξιογόνο δράση και άλλες επιπτώσεις στην υγεία[27].

Τα μικρά και λεπτά σωματίδια (που αποκαλούνται μικροπλαστικά) προκύπτουν από δεκαετίες φωτοαποικοδόμησης και μηχανικής διάβρωσης και προκαλούν έντονη ανησυχία. Είναι πανταχού παρόντα και φτάνουν ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές[28], με τη συγκέντρωσή τους στο νερό να είναι ενίοτε υψηλότερη και από αυτήν του πλαγκτού. Όταν αυτά τα μικροπλαστικά και τα χημικά πρόσθετα που περιέχουν καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες από τη θαλάσσια πανίδα, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μολύνουν την τροφική αλυσίδα μέσω της αλληλεπίδρασης θηρευτή-θηράματος.

Η ανεπαρκής διαχείριση των αποβλήτων στην ξηρά, συγκεκριμένα τα μόλις οριακά ποσοστά ανάκτησης πλαστικών αποβλήτων, επιτείνει το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης με πλαστικά, ένα από τα σημαντικότερα αναδυόμενα περιβαλλοντικά ζητήματα παγκοσμίως[29]. Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, το 80% περίπου των θαλάσσιων πλαστικών αποβλήτων προέρχονται από την ξηρά[30].

Οι σημαντικότερες χερσαίες πηγές θαλάσσιων πλαστικών απορριμμάτων φαίνεται να είναι οι εξής: εκβολές πλημμυρικής απορροής, υπερχειλιστές ομβρίων υδάτων, απορρίμματα σχετιζόμενα με τον τουρισμό, παράνομες απορρίψεις[31], βιομηχανικές δραστηριότητες, ακατάλληλη μεταφορά, καταναλωτικά καλλυντικά προϊόντα, συνθετικά μέσα αμμοβολής ή πολυεστερικές και ακρυλικές ίνες από το πλύσιμο των ρούχων[32]. Πλαστικά σφαιρίδια απαντώνται στους περισσότερους από τους ωκεανούς της Γης, ακόμα και σε μη βιομηχανοποιημένες περιοχές όπως ο νοτιοδυτικός Ειρηνικός[33].

2.           Κανονισμός για την αντιμετώπιση των πλαστικών αποβλήτων στην Ευρώπη

Νομοθεσία για τα απόβλητα

Η νομοθεσία της ΕΕ δεν εξετάζει συγκεκριμένα τα πλαστικά απόβλητα παρά τις αυξανόμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους. Μόνο η οδηγία 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες θέτει συγκεκριμένο στόχο ανακύκλωσης των πλαστικών συσκευασιών. Η οδηγία πλαίσιο 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα θέτει ένα γενικό στόχο ανακύκλωσης των οικιακών αποβλήτων που καλύπτει, μεταξύ άλλων υλικών, και τα πλαστικά απόβλητα. Η οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα είναι συναφής και σε ορισμένες άλλες πτυχές. Για παράδειγμα, η οδηγία ορίζει τη διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού ως βασική αρχή της διαχείρισης αποβλήτων. Επίσης, καθορίζει την ιεράρχηση των αποβλήτων δίνοντας προτεραιότητα στην πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωσή τους έναντι της ανάκτησης, συμπεριλαμβανομένης της ανάκτησης ενέργειας, και της διάθεσής τους. Ωστόσο, έντονη παραμένει η αντίθεση μεταξύ των νομοθετικών απαιτήσεων και της πραγματικής διαχείρισης των αποβλήτων στην πράξη.

Η οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα καλεί την Επιτροπή να αναθεωρήσει τους στόχους της και να εξετάσει πρόσθετους στόχους για άλλες ροές αποβλήτων εφόσον κρίνεται σκόπιμο. Επιπλέον, ζητήθηκε από την Επιτροπή να επανεξετάσει τους στόχους που τίθενται στην οδηγία για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων και αφορούν τη μείωση της υγειονομικής ταφής βιοαποικοδομήσιμων αποβλήτων, καθώς και τους στόχους ανακύκλωσης και ανάκτησης που θέτει η οδηγία 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας για αρκετές κατηγορίες απορριμμάτων συσκευασίας.

Η Επιτροπή αποφάσισε να προβεί σε ευρεία αναθεώρηση της ισχύουσας νομοθεσίας για τα απόβλητα και των διαφόρων στόχων, η οποία θα ολοκληρωθεί το 2014. Η αναθεώρηση αυτή περιλαμβάνει και μια εκ των υστέρων αξιολόγηση («έλεγχος καταλληλότητας») των πέντε υφιστάμενων οδηγιών που καλύπτουν τις διάφορες ροές αποβλήτων[34], η οποία θα εκτιμήσει την αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα, τη συνοχή και τη συνάφειά τους. Η συνέχεια που θα δοθεί στην παρούσα Πράσινη Βίβλο θα αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος της προαναφερθείσας ευρείας αναθεώρησης της νομοθεσίας για τα απόβλητα.

Νομοθεσία για τα χημικά προϊόντα

Ο κανονισμός 1907/2006/ΕΚ για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων (REACH) έχει έναν ορισμένο βαθμό συνάφειας με την ανακύκλωση των πλαστικών. Παρότι περιέχει ορισμένες ειδικές διατάξεις[35] που διευκολύνουν την κυκλοφορία ανακυκλωμένων υλικών στην αγορά, σε ορισμένες περιπτώσεις η χρήση προσθέτων σε πλαστικά μπορεί να παρεμποδίσει τη συμμόρφωση με τον REACH εάν τα πρόσθετα δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται σε νέα προϊόντα. Ορισμένες διαδικασίες του REACH σχετίζονται επίσης με τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων των πλαστικών, συμπεριλαμβανομένης της ανακυκλωσιμότητάς τους, και με τους κινδύνους που ενέχουν τα πλαστικά στο περιβάλλον. Συγκεκριμένα, οι περιορισμοί παραμένουν βασικά εργαλεία για τη μείωση των κινδύνων που σχετίζονται με συγκεκριμένα πλαστικά. Η αδειοδότηση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μέσο επίτευξης της σταδιακής αντικατάστασης των πλαστικών προσθέτων που εμπνέουν τις μεγαλύτερες ανησυχίες σε πλαστικά που παράγονται στην ΕΕ.

Ο κανονισμός 1272/2008/ΕΚ για την ταξινόμηση, την επισήμανση και τη συσκευασία (CLP) προβλέπει τον προσδιορισμό των επικίνδυνων χημικών ουσιών και ενημερώνει τους χρήστες για τους κινδύνους αυτούς μέσω τυποποιημένων συμβόλων και φράσεων στις ετικέτες συσκευασιών και μέσω δελτίων δεδομένων ασφαλείας. Αυτές οι πληροφορίες είναι καίριας σημασίας για την προώθηση της παραγωγής λιγότερο επικίνδυνων πλαστικών στην Ευρώπη και, κατά συνέπεια, για την ενίσχυση της ανακύκλωσης πλαστικού στην Ευρώπη.

Οι κίνδυνοι που ενέχουν τα πλαστικά απόβλητα στο περιβάλλον θα περιορίζονταν σημαντικά εάν η υφιστάμενη ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα απόβλητα εφαρμοζόταν δεόντως. Η υγειονομική ταφή παραμένει η κυρίαρχη οδός διάθεσης των πλαστικών αποβλήτων[36] σε πολλά κράτη μέλη. Επιπλέον, η παράνομη απόρριψη αποβλήτων δεν έχει εξαλειφθεί πλήρως και πολλοί χώροι υγειονομικής ταφής είναι παράνομοι ή υφίστανται κακοδιαχείριση[37]. Ωστόσο, ακόμη πιο ανησυχητικός είναι ο αριθμός των νοικοκυριών που δεν καλύπτονται από σύστημα συλλογής αστικών αποβλήτων[38]· μια κατάσταση όπου τα πλαστικά απόβλητα δεν υπόκεινται σε κανέναν έλεγχο αυξάνει την πιθανότητα να εισέλθουν τα ελαφριά πλαστικά στα υδατικά συστήματα και να καταλήξουν στη θάλασσα.

Εφαρμογή της νομοθεσίας για τα απόβλητα

Η συμμόρφωση με τη νομοθεσία για τα απόβλητα μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, η πλήρης εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τα απόβλητα θα μπορούσε να οδηγήσει στην εξοικονόμηση 72 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, στην αύξηση του ετήσιου κύκλου εργασιών του κλάδου διαχείρισης και ανακύκλωσης αποβλήτων της ΕΕ κατά 42 δισεκατομμύρια ευρώ και στη δημιουργία 400.000 θέσεων εργασίας έως το 2020[39].

Καθώς τα πλαστικά απόβλητα ταξινομούνται ως μη επικίνδυνα, μπορούν να εξαχθούν σε χώρες εκτός του ΟΟΣΑ ακολουθώντας τη διαδικασία του κανονισμού για τις μεταφορές αποβλήτων (WSR) και υπό την προϋπόθεση ότι η εισαγωγή τους δεν απαγορεύεται από τη χώρα προορισμού. Οι συνολικές εξαγωγές πλαστικών αποβλήτων από τα κράτη μέλη της ΕΕ πενταπλασιάστηκαν το διάστημα από το 1999 έως το 2011. Οι περισσότερες εξαγωγές είχαν προορισμό την Ασία[40].

Η πλημμελής εφαρμογή του WSR έχει ως αποτέλεσμα την παράνομη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων αποβλήτων εκτός της ΕΕ[41]. Ένα από τα συνηθέστερα είδη αποβλήτων που αποτελούν αντικείμενο των δραστηριοτήτων αυτών είναι τα ηλεκτρονικά απόβλητα, τα οποία έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε πλαστικό. Οι εξαγωγές αυτού του είδους συμβάλλουν στην άσκηση περιβαλλοντικών πιέσεων, ιδίως σε χώρες με ανεπαρκώς ανεπτυγμένα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων. Οι παράνομες μεταφορές πλαστικών αποβλήτων συνεπάγονται ταυτόχρονα σοβαρή απώλεια δυνητικών πόρων και ευκαιριών ανακύκλωσης στην Ευρώπη.

Η Επιτροπή δημοσίευσε πρόσφατα ανακοίνωση[42] τονίζοντας την ανάγκη να βελτιωθεί η ικανότητα απόκρισης σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Η συγκεκριμένη ανακοίνωση αναγνωρίζει ότι μπορεί να σημειωθούν βελτιώσεις από την αναβάθμιση του ισχύοντος πλαισίου επιθεωρήσεων και εποπτείας.

3.           Διαχείριση πλαστικών αποβλήτων και αποδοτικότητα των πόρων

Τα πιο βιώσιμα πρότυπα παραγωγής πλαστικού και η καλύτερη διαχείριση πλαστικών αποβλήτων —ιδίως τα υψηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης— παρέχουν σημαντικές δυνατότητες για τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων. Ταυτόχρονα, θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη μείωση των εισαγωγών πρώτων υλών καθώς και στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η εξοικονόμηση πόρων μπορεί να είναι σημαντική. Τα πλαστικά παράγονται σχεδόν αποκλειστικά από το πετρέλαιο και, επί του παρόντος, στην παραγωγή πλαστικού αντιστοιχεί το 8% περίπου της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, με το 4% του ποσοστού αυτού να αφορά τα πλαστικά ως πρώτη ύλη και το 3-4% ως ενέργεια για διεργασίες μεταποίησης[43].

Όσον αφορά την αποδοτικότητα των πόρων, ιδιαίτερα σημαντικό είναι να αποφεύγεται η υγειονομική ταφή των πλαστικών αποβλήτων. Οποιαδήποτε διαδικασία υγειονομικής ταφής πλαστικών είναι προφανές ότι συνεπάγεται σπατάλη πόρων και θα πρέπει να αποφεύγεται· αντ’ αυτής θα πρέπει να προτιμάται η ανακύκλωση ή, ως δεύτερη καλύτερη επιλογή, η ανάκτηση ενέργειας. Εντούτοις, τα ποσοστά υγειονομικής ταφής πλαστικών εξακολουθούν να είναι υψηλά σε αρκετά κράτη μέλη λόγω της έλλειψης κατάλληλων εναλλακτικών λύσεων και της ανεπαρκούς χρήσης οικονομικών μέσων που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά.

Η ανάγκη εξοικονόμησης φυσικών πόρων και ενίσχυσης της αποδοτικότητας των πόρων θα μπορούσε να αποτελέσει κινητήρια δύναμη για την αύξηση της βιωσιμότητας στην παραγωγή πλαστικών. Ιδανικά, όλα τα πλαστικά προϊόντα θα πρέπει να είναι πλήρως ανακυκλώσιμα και να διατίθενται σε λογικές τιμές.

Η ανακύκλωση ξεκινά ήδη κατά το στάδιο σχεδιασμού του προϊόντος. Κατά συνέπεια, ο σχεδιασμός του προϊόντος μπορεί να καταστεί ένα από τα απαραίτητα εργαλεία για την εφαρμογή του χάρτη πορείας για την αποδοτικότητα των πόρων, ο οποίος εγκρίθηκε πρόσφατα[44].

Τα χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης και οι εξαγωγές πλαστικών αποβλήτων για επανεπεξεργασία σε τρίτες χώρες συνεπάγονται για την Ευρώπη σημαντική απώλεια μη ανανεώσιμων πόρων, καθώς και θέσεων εργασίας. Η δυνατότητα ανακύκλωσης πλαστικού εξακολουθεί να μην αξιοποιείται δεόντως. Για παράδειγμα, το ιρλανδικό πρόγραμμα ανάπτυξης της αγοράς για τους πόρους από τα απόβλητα προσδιόρισε, μεταξύ άλλων, τα πλαστικά ως τα απόβλητα που παρέχουν τις περισσότερες δυνατότητες για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων ανακύκλωσης στην Ιρλανδία[45]. Στη Γερμανία, με το 60% των πλαστικών αποβλήτων να αποτεφρώνεται, υπάρχει επίσης ευρύ περιθώριο για αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης των πλαστικών[46].

Σε μια πρόσφατη μελέτη διαπιστώθηκε ότι η ανακύκλωση πλαστικού και η εξοικονόμηση υλών αποτελούν τα μέσα με τη μεγαλύτερη συνεισφορά στον περιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, της εξάντλησης των αβιοτικών πόρων και της οικοτοξικότητας των γλυκών υδάτων. Η αύξηση της παραγωγικότητας ανά μονάδα υλικού στον τομέα των πλαστικών θα αποτελούσε τη μεγαλύτερη συνεισφορά για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Όσον αφορά τα αέρια του θερμοκηπίου, καταδείχθηκε ότι τα πλαστικά, μαζί με τη βιομάζα και τα μέταλλα, έχουν τις περισσότερες δυνατότητες να επιτύχουν μειώσεις[47].

4.           Η διεθνής διάσταση

Τα πλαστικά αποτελούν σημαντική πηγή θαλάσσιας ρύπανσης παγκοσμίως. Τα πλαστικά απόβλητα δεν γνωρίζουν σύνορα και είναι απαραίτητο να αναληφθεί διεθνής δράση για τα θαλάσσια πλαστικά απορρίμματα προκειμένου να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Η ανάγκη αυτή αναγνωρίστηκε ρητά στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την αειφόρο ανάπτυξη στο Ρίο (Ρίο+20) τον Ιούνιο του 2012.

Πρόσφατα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών, διεθνείς περιβαλλοντικές συμφωνίες και αποφάσεις διεθνών οργανισμών έχουν επιστήσει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στο πρόβλημα. Η 5η διεθνής διάσκεψη για τα θαλάσσια απόβλητα, που πραγματοποιήθηκε στη Χονολουλού τον Μάρτιο του 2011 και συνδιοργανώθηκε από το UNEP και τη NOAA[48], θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πρώτο βήμα προς την κατάρτιση παγκόσμιας στρατηγικής και σχεδίων δράσης για τη ρύπανση της θάλασσας από πλαστικά. Η διάσκεψη επισήμανε ως πρωταρχικό ζήτημα τα ανεπαρκώς ανεπτυγμένα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων, καθώς είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει τη μεταφορά χερσαίων πλαστικών απορριμμάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η ανάπτυξη ικανοτήτων στη διαχείριση αποβλήτων είναι ένας τομέας όπου απαιτείται να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες[49].

Η σύμβαση της Στοκχόλμης για τους έμμονους οργανικούς ρύπους (POP) είναι συναφής με τα πλαστικά, καθώς περιορίζει τη χρήση εμπορικών επιβραδυντικών φλόγας όπως ο πενταβρωμοδιφαινυλαιθέρας και ο οκταβρωμοδιφαινυλαιθέρας (BDE). Η σύμβαση απαγορεύει επίσης την ανακύκλωση υλικών που περιέχουν POP, όπως ορισμένα βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας.

Οι περιφερειακές συμβάσεις για τις θάλασσες, όπως η OSPAR, της Βαρκελώνης, η Helcom και της Μαύρης Θάλασσας, μπορούν επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του προβλήματος των θαλάσσιων απορριμμάτων. Για παράδειγμα, η διάσκεψη των συμβαλλόμενων μερών της σύμβασης της Βαρκελώνης ενέκρινε το 2012 ένα έγγραφο πολιτικής και ένα σχετικό στρατηγικό πλαίσιο για τη διαχείριση των θαλάσσιων απορριμμάτων. Η ανάληψη δράσης στο πλαίσιο των περιφερειακών συμφωνιών για τις θάλασσες θα μπορούσε να βοηθήσει επίσης τα κράτη μέλη να εκπληρώνουν καλύτερα τις υποχρεώσεις που υπέχουν βάσει της οδηγίας πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική, ώστε να επιτευχθεί ή να διατηρηθεί η καλή κατάσταση στο θαλάσσιο περιβάλλον έως το 2020.

5.           Επιλογές πολιτικής για τη βελτίωση της διαχείρισης των πλαστικών αποβλήτων στην Ευρώπη

Η οδηγία 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα προετοίμασε το έδαφος για έναν νέο τρόπο σκέψης στη διαχείριση των αποβλήτων. Ορίζει τη διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού (άρθρο 8) και περιγράφει ισχυρά και καινοτόμα κίνητρα για βιώσιμη παραγωγή λαμβάνοντας υπόψη τον πλήρη κύκλο ζωής των προϊόντων. Τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να λάβουν νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα με στόχο την ενίσχυση της επαναχρησιμοποίησης και της πρόληψης, της ανακύκλωσης και άλλων εργασιών ανάκτησης αποβλήτων. Οι παραγωγοί θα πρέπει να ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στον καθορισμό των σημείων αποδοχής των προϊόντων που έχουν φτάσει στο τέλος του κύκλου της ζωής τους. Ενδεχομένως να συμμετέχουν στη διαχείριση αποβλήτων και να αναλάβουν την οικονομική ευθύνη για τη δραστηριότητα αυτή. Θα υποχρεούνται να παρέχουν στο κοινό πληροφορίες σχετικά με τον βαθμό στον οποίο ένα προϊόν μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί ή να ανακυκλωθεί. Θα πρέπει να ληφθούν κατάλληλα μέτρα μέσω των οποίων να ενθαρρύνεται ο σχεδιασμός των προϊόντων κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μειώνονται ο αντίκτυπός τους στο περιβάλλον και η δημιουργία αποβλήτων κατά την παραγωγή και τη συνακόλουθη χρήση των εν λόγω προϊόντων. Τα μέτρα αυτά μπορεί να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη, την παραγωγή και την εμπορία προϊόντων που να είναι κατάλληλα για πολλαπλές χρήσεις, ανθεκτικά από τεχνική άποψη και ενδεικνυόμενα για ασφαλή για το περιβάλλον διαχείριση μετά το τέλος του κύκλου ζωής τους.

Οι επιλογές πολιτικής που παρουσιάζονται στην παρούσα ενότητα υιοθετούν μια προσέγγιση με βάση τον κύκλο ζωής των προϊόντων, ξεκινώντας από τον σχεδιασμό των πλαστικών. Είναι πράγματι σαφές ότι ο σχεδιασμός πλαστικών υλών και προϊόντων από πλαστικό διαδραματίζει καίριο ρόλο όσον αφορά τη βιωσιμότητα και καθορίζει τα περαιτέρω στάδια στον κύκλο ζωής τους. Για παράδειγμα, η ανακύκλωση πλαστικού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη σύνθεση των πλαστικών υλικών και τον σχεδιασμό των πλαστικών προϊόντων.

5.1.        Εφαρμογή της ιεράρχησης των αποβλήτων στη διαχείριση των πλαστικών αποβλήτων

Καταρχήν, η ανακύκλωση των πλαστικών αποβλήτων είναι καλύτερη επιλογή σε σύγκριση με την ανάκτηση ενέργειας ή την υγειονομική ταφή. Παρότι, λαμβάνοντας υπόψη τον κύκλο ζωής των προϊόντων, ενδέχεται να μην είναι όλα τα πλαστικά απόβλητα κατάλληλα για ανακύκλωση, δεν υπάρχουν τεχνικοί λόγοι που να υπαγορεύουν ότι τα πλαστικά θα πρέπει να καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής αντί να ανακυκλώνονται ή να αξιοποιούνται για ανάκτηση ενέργειας. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη σταδιακή κατάργηση ή απαγόρευση της υγειονομικής ταφής των πλαστικών αποβλήτων μέσω τροποποίησης της οδηγίας 1999/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής. Και οι δύο επιλογές χρησιμοποιούνται ήδη, η σταδιακή κατάργηση στα βιολογικά απόβλητα και η απαγόρευση στα ελαστικά, τα υγρά και τα εκρηκτικά.

Τα κράτη μέλη με ποσοστά υγειονομικής ταφής κάτω από 5%, όπως η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες, η Σουηδία, η Δανία, το Βέλγιο και η Αυστρία, επιτυγχάνουν ποσοστά ανάκτησης πλαστικών αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της ανακύκλωσης, από 80% έως 100%. Όλες αυτές οι χώρες έχουν θεσπίσει μέτρα που οδηγούν ουσιαστικά σε εκτροπή των καυσίμων αποβλήτων από τους χώρους υγειονομικής ταφής και ισοδυναμούν με απαγόρευση της υγειονομικής ταφής τους. Η πλειονότητα των κρατών μελών με χειρότερες επιδόσεις δεν εφαρμόζουν παρόμοια μέσα και βασίζουν την αποδοχή των αποβλήτων στους χώρους υγειονομικής ταφής σε φόρους/τέλη υγειονομικής ταφής που ενίοτε είναι μόλις 7 ευρώ ανά τόνο.

Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη με υψηλά ποσοστά ανάκτησης και απαγορεύσεις της υγειονομικής ταφής εξακολουθούν να σημειώνουν μέτρια ποσοστά ανακύκλωσης πλαστικού, ο μέσος όρος των οποίων κυμαίνεται στο 28%[50]. Η σημερινή αναλογία μεταξύ της ανακύκλωσης πλαστικού και της ανάκτησης ενέργειας από πλαστικά απόβλητα θα μπορούσε να βελτιωθεί μέσω της λήψης μέτρων για χωριστή συλλογή, διαλογή και ανάκτηση υλικών. Μια απαγόρευση της υγειονομικής ταφής που θα συνεπάγεται αυτόματη υπεροχή της ανάκτησης ενέργειας έναντι της ανακύκλωσης δεν θα ήταν σύμφωνη με την ιεράρχηση των αποβλήτων. Θα ήταν χρήσιμο να εξεταστεί πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν οικονομικά μέσα για διοχέτευση της ροής των αποβλήτων σύμφωνα με την ιεράρχηση των αποβλήτων, αποφεύγοντας το «φαινόμενο της ηλεκτρικής σκούπας» υπέρ της μετατροπής των αποβλήτων σε ενέργεια.

Σχεδόν το 50% κατά μέσο όρο του συνόλου των πλαστικών στην ΕΕ καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής, με το μεγαλύτερο μέρος των πλαστικών αυτών να είναι συσκευασίες. Η ευρεία έλλειψη συστημάτων χωριστής συλλογής απορριμμάτων και η απουσία εναλλακτικών επιλογών σε πολλά κράτη μέλη εξηγούν το μεγάλο ποσοστό διάθεσης πλαστικών σε χώρους υγειονομικής ταφής[51]. Τα πλαστικά που διατίθενται σε χώρους υγειονομικής ταφής δεν συμβάλλουν στην ανάκτηση υλικών ούτε στην ανάκτηση ενέργειας και, ως εκ τούτου, είναι εξαιρετικά μη αποδοτικά από πλευράς πόρων. Στο πλαίσιο μιας μελέτης με προβλέψεις για την ευρωπαϊκή παραγωγή αποβλήτων έως το 2035 αξιολογήθηκε το ενδεχόμενο εισαγωγής αυστηρών πολιτικών για επέκταση της ανακύκλωσης και διαπιστώθηκε ότι τα πλαστικά παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες για μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αποβλήτων[52].

Ερωτήσεις:

(1) Μπορούν τα πλαστικά να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο διαχείρισης των αποβλήτων ή πρέπει να προσαρμοστεί η ισχύουσα νομοθεσία;

(2) Ποιος είναι ο βέλτιστος τρόπος σχεδιασμού των μέτρων που αποσκοπούν στην αύξηση της ανακύκλωσης πλαστικού, ώστε να διασφαλιστούν θετικές επιπτώσεις για αυξημένη ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη;

(3) Μπορεί η πλήρης και αποτελεσματική εφαρμογή των απαιτήσεων επεξεργασίας αποβλήτων που περιέχονται στην ισχύουσα νομοθεσία για την υγειονομική ταφή να μειώσει επαρκώς τα σημερινά ποσοστά υγειονομικής ταφής των πλαστικών αποβλήτων;

(4) Ποια μέτρα θα ήταν κατάλληλα και αποτελεσματικά για την προώθηση της επαναχρησιμοποίησης και ανάκτησης των πλαστικών έναντι της υγειονομικής ταφής τους; Θα μπορούσε η απαγόρευση της υγειονομικής ταφής των πλαστικών να αποτελέσει αναλογική λύση ή θα ήταν επαρκής η αύξηση των φόρων υγειονομικής ταφής και η εισαγωγή στόχων εκτροπής;

(5) Ποια περαιτέρω μέτρα μπορεί να είναι κατάλληλα προκειμένου να μετακινηθεί η ανάκτηση πλαστικών αποβλήτων σε υψηλότερη θέση στην ιεράρχηση των αποβλήτων και, ως εκ τούτου, να μειωθεί η ανάκτηση ενέργειας υπέρ της μηχανικής ανακύκλωσης; Θα ήταν χρήσιμο μέτρο η θέσπιση φόρου για την ανάκτηση ενέργειας;

(6) Πρέπει να προωθηθεί, ή ακόμη και να καταστεί υποχρεωτική, η κατ’ οίκον συλλογή όλων των πλαστικών αποβλήτων σε συνδυασμό με συστήματα που προβλέπουν καταβολή συγκεκριμένων ποσών για την απόρριψη υπολειμματικών αποβλήτων («πληρώνω όσο πετάω»);

5.2.        Επίτευξη των στόχων, ανακύκλωση πλαστικού και εθελοντικές πρωτοβουλίες

Στόχοι και εξαγωγές πλαστικών αποβλήτων

Θα μπορούσαν να ανακυκλώνονται περίπου 16 εκατ. τόνοι πλαστικών αποβλήτων ετησίως εάν επιτυγχάνονταν όλοι οι σημερινοί στόχοι ανακύκλωσης για τα στερεά αστικά απόβλητα, τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων, τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, τις συσκευασίες, τις ηλεκτρικές στήλες και τα ΑΗΗΕ. Αυτός ο αριθμός δείχνει ότι απομένουν περίπου 9 εκατ. τόνοι πλαστικών αποβλήτων (από 24,9 εκατ. τόνους συνολικά) που δεν καλύπτονται συγκεκριμένα από στόχους υποχρεωτικής επαναχρησιμοποίησης/ανάκτησης· πρόκειται κυρίως για πλαστικά υλικά σε έπιπλα και σε είδη εκτός του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού[53]. Η οδηγία για τις συσκευασίες είναι το μόνο νομικό μέσο της ΕΕ που ορίζει συγκεκριμένο στόχο ανακύκλωσης για τις πλαστικές συσκευασίες. Θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο να τεθούν περαιτέρω ειδικοί στόχοι για την ανακύκλωση των πλαστικών αποβλήτων πέραν των πλαστικών απορριμμάτων συσκευασίας.

Οι στόχοι ανακύκλωσης που τίθενται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα απόβλητα ενδέχεται επίσης να έχουν ενισχύσει την προσφορά ανακυκλώσιμων αποβλήτων, όπως συμπεραίνει o ΕΟΠ[54]. Αυτό, σε συνδυασμό με τις υψηλές τιμές που καταβάλλει η ανθίζουσα ασιατική οικονομία, είχε σαν αποτέλεσμα να αυξηθούν εκθετικά οι εξαγωγές πλαστικών αποβλήτων στην Ασία κατά την τελευταία δεκαετία. Παρότι αυτό καθαυτό το γεγονός δεν είναι επιλήψιμο, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η ανακύκλωση πλαστικών αποβλήτων στην Ευρώπη είναι προτιμότερη επιλογή από περιβαλλοντικής άποψης και ότι τα πλαστικά απόβλητα που εξάγονται σε χώρες εκτός της ΕΕ θα πρέπει να ανακυκλώνονται σε εγκαταστάσεις που συμμορφώνονται με πρότυπα ισοδύναμα με αυτά που ισχύουν στην ΕΕ. Οι εξαγωγές πλαστικών αποβλήτων που καταλήγουν ή διατίθενται σε εγκαταστάσεις που δεν πληρούν τα πρότυπα θα μπορούσαν να αντιβαίνουν στον περιβαλλοντικό στόχο της διατήρησης των πόρων που διατυπώνεται ρητά στην οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα (WFD).

(7) Είναι απαραίτητο να τεθούν ειδικοί στόχοι ανακύκλωσης των πλαστικών αποβλήτων προκειμένου να αυξηθεί η ανακύκλωση πλαστικών αποβλήτων; Ποια άλλα είδη μέτρων θα μπορούσαν να θεσπιστούν;

(8) Είναι απαραίτητο να θεσπιστούν μέτρα προκειμένου να αποτρέπεται η κατώτερη των προδιαγραφών ανακύκλωση ή διάθεση των ανακυκλώσιμων πλαστικών αποβλήτων που εξάγονται σε τρίτες χώρες;

Εθελοντική δράση

Η εθελοντική δράση θα μπορούσε επίσης να συμβάλλει σημαντικά στον περιορισμό του προβλήματος των πλαστικών αποβλήτων στο περιβάλλον και στην ελαχιστοποίηση της χρήσης πόρων. Ένας προφανώς προσιτός στόχος είναι τα πλαστικά απορρίμματα συσκευασίας, που αντιστοιχούν στο 63% του συνόλου των παραγόμενων πλαστικών αποβλήτων. Η κατάρτιση «κατευθυντήριων γραμμών για βιώσιμες συσκευασίες» τις οποίες θα πρέπει να ακολουθούν οι παραγωγοί και οι έμποροι λιανικής μπορεί να αποτελέσει ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Αυτή η πρωτοβουλία μπορεί να περιλαμβάνει τον καθορισμό παραμέτρων για τη μέτρηση της βιωσιμότητας των συσκευασιών, τον προσδιορισμό των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών για τους παραγωγούς πλαστικών συσκευασιών, την εισαγωγή ενός συστήματος ανεξάρτητης επισήμανσης για τη μέτρηση των μεμονωμένων αποτυπωμάτων των καταναλωτών, τη διοργάνωση ενημερωτικών εκστρατειών για την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τους κινδύνους που ενέχει το πλαστικό και η διάθεση πλαστικού, καθώς και την οργάνωση χωριστής συλλογής αποβλήτων. Υφιστάμενες πρωτοβουλίες όπως το ευρωπαϊκό φόρουμ λιανικού εμπορίου, η EUROPEN (ευρωπαϊκή οργάνωση για τη συσκευασία και το περιβάλλον), η πλατφόρμα για τις φιάλες από PET και το πρόγραμμα Vinyl 2010+ θα μπορούσαν να συνενώσουν τις προσπάθειές τους για μια πιο βιώσιμη παραγωγή και διάθεση πλαστικών. Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν παρόμοια συστήματα για τη συλλογή και την ανάκτηση πλαστικών —εκτός των συσκευασιών— που χρησιμοποιούνται στη γεωργία, τα οποία είναι εύκολο να ανακυκλωθούν λόγω της ομοιόμορφης χημικής σύστασής τους. Το «Πρόγραμμα συλλογής και ανάκτησης γεωργικών πλαστικών αποβλήτων» του Ηνωμένου Βασιλείου θα μπορούσε να λειτουργήσει ως παράδειγμα[55]. Παρόμοιες πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να επικεντρωθούν στο πλαστικό από ΑΗΗΕ και σε οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, που αναλογεί στο 10% των πλαστικών αποβλήτων της Ευρώπης. Τέλος, οι επενδύσεις των παραγωγών στον βελτιωμένο σχεδιασμό των προϊόντων θα καταστούν ακόμη σημαντικότερη κινητήρια δύναμη για τη μείωση των πλαστικών αποβλήτων. Το άρθρο 8 της WFD προσανατολίζει προς την κατεύθυνση αυτήν και η έγκαιρη εθελοντική προσαρμογή μπορεί να αποφέρει καλύτερα αποτελέσματα σε σύγκριση με μια αλλαγή που θα επιβληθεί από τη νομοθεσία.

(9) Μπορεί η ανάληψη περαιτέρω εθελοντικής δράσης, συγκεκριμένα από παραγωγούς και εμπόρους λιανικής, να αποτελέσει κατάλληλο και αποτελεσματικό μέσο για τη βελτίωση της χρήσης των πόρων κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής των πλαστικών προϊόντων;

5.3.        Στοχεύοντας στη συμπεριφορά των καταναλωτών

Προσδίδοντας αξία στο πλαστικό

Το πλαστικό εκλαμβάνεται ως υλικό χωρίς αυτοτελή αξία. Αυτή η αντίληψη ευνοεί την απόρριψή του. Ωστόσο, όλα τα πλαστικά είναι σύνθετα υλικά υψηλής τεχνολογίας τα οποία οι καταναλωτές πρέπει να θεωρούν υπολογίσιμης αξίας για να έχουν κίνητρα να τα επαναχρησιμοποιούν ή να τα ανακυκλώνουν.

Ορισμένα πλαστικά προϊόντα (π.χ. οι φιάλες ποτών από PET) μπορούν να υπόκεινται σε σύστημα παρακράτησης ενός ποσού έναντι της επιστροφής τους, κάτι που θα παρείχε κίνητρα στον κάτοχο του μεταχειρισμένου προϊόντος να επιστρέψει το αντικείμενο σε καθορισμένο σημείο συλλογής για να πάρει πίσω το ποσό που του παρακρατήθηκε, αποφεύγοντας ταυτόχρονα περιορισμούς στον ανταγωνισμό ή μονοπωλιακές δομές. Για συγκεκριμένα πλαστικά αντικείμενα, νέα επιχειρηματικά μοντέλα όπως τα συστήματα χρηματοδοτικής μίσθωσης όπου ο παραγωγός παραμένει ο ιδιοκτήτης του προϊόντος θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο μέσο ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι το αντικείμενο συλλέγεται και υποβάλλεται σε επεξεργασία με περιβαλλοντικά ορθό τρόπο.

Ερωτήσεις:

(10) Υπάρχει περιθώριο να αναπτυχθούν συστήματα χρηματοδοτικής μίσθωσης ή παρακράτησης ποσού έναντι επιστροφής για συγκεκριμένες κατηγορίες πλαστικών προϊόντων; Εάν ναι, πώς θα μπορούσαν να αποφευχθούν αρνητικές επιπτώσεις στον ανταγωνισμό;

Ενδυνάμωση των καταναλωτών ώστε να γνωρίζουν τι αγοράζουν

Οι ενημερωμένοι καταναλωτές μπορούν να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στην προώθηση πιο βιώσιμων προτύπων παραγωγής πλαστικού και προϊόντων από πλαστικό που βελτιώνουν ταυτόχρονα την αποδοτικότητα των πόρων. Όταν τίθεται ως στόχος η συμπεριφορά των καταναλωτών, οι σαφείς, απλές και συνοπτικές πληροφορίες θα μπορούσαν να είναι καθοριστικές για την ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με την περιεκτικότητα ενός προϊόντος σε πλαστικό και τα δυνητικά επιβλαβή πρόσθετα/χρωστικές του, την επίδρασή των ουσιών αυτών στην ανακυκλωσιμότητα και τις απαραίτητες προφυλάξεις για τη χρήση του προϊόντος.

Στις πληροφορίες αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνονται ακόμη δείκτες περιβαλλοντικών επιδόσεων, όπως ανακυκλωσιμότητα, δυνατότητα λιπασματοποίησης και επιδόσεις των πλαστικών προϊόντων ως προς την αποδοτικότητα πόρων. Για ορισμένα πλαστικά προϊόντα, πληροφορίες σχετικά με ανακυκλωμένα στοιχεία, την ανακυκλωσιμότητα και τη δυνατότητα επισκευής τους μπορεί επίσης να είναι συναφείς.

Θα μπορούσε να παρέχεται πλήρης ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με το είδος του πλαστικού και την ανακυκλωσιμότητα του πέραν των υπαρχόντων συστημάτων, ώστε να έχουν οι καταναλωτές τη δυνατότητα να προβαίνουν σε τεκμηριωμένες επιλογές όταν αγοράζουν πλαστικά προϊόντα. Η απλή και αποτελεσματική δυνατότητα ανακύκλωσης θα μπορούσε να αντικατοπτρίζεται στην τιμή του προϊόντος και να χρησιμοποιείται ως στρατηγική προώθησης. Θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιούνται πληροφορίες βάσει του περιβαλλοντικού αποτυπώματος ή οικολογικές επισημάνσεις ώστε να διευκολύνεται η τεκμηριωμένη επιλογή των καταναλωτών σε σχέση με τις επιδόσεις ενός προϊόντος σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής του.

Ερώτηση:

(11) Ποιο είδος πληροφοριών θεωρείτε απαραίτητο για την ενδυνάμωση των καταναλωτών ώστε να συνεισφέρουν άμεσα στην αποδοτικότητα των πόρων όταν επιλέγουν ένα πλαστικό προϊόν;

5.4.        Προς πιο βιώσιμα πλαστικά

Σχεδιασμός πλαστικών για εύκολη και οικονομική ανακύκλωση «από λίκνο σε λίκνο»[56]

Ένας σημαντικός παράγοντας για την αύξηση της βιωσιμότητας στην παραγωγή πλαστικού είναι ο σχεδιασμός του ίδιου του πλαστικού υλικού. Ενώ υπάρχουν σχετικά λίγα βασικά πλαστικά (πολυμερή), η πληθώρα των προσθέτων που χρησιμοποιούνται κατά την παραγωγή του πλαστικού μπορούν να αποτελέσουν μείζον εμπόδιο στην ανακύκλωση πλαστικού ή να οδηγήσουν σε περισσότερη υποβαθμιστική ανακύκλωση απ’ ό,τι ανακύκλωση «από λίκνο σε λίκνο».

Η μείωση των επικίνδυνων ουσιών στα πλαστικά θα αύξανε την ανακυκλωσιμότητά τους. Η σταδιακή κατάργηση των ουσιών αυτών και σε νέα και σε ανακυκλωμένα προϊόντα θα μείωνε επίσης τους κινδύνους που σχετίζονται με τη χρήση τους. Ο χάρτης πορείας για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη αναφέρει ότι έως το 2020 όλες οι ουσίες που εμπνέουν πολύ μεγάλες ανησυχίες θα πρέπει να υπαχθούν στον κατάλογο υποψηφίων ουσιών του REACH, ο οποίος θα περιλαμβάνει σχετικά πλαστικά πρόσθετα.

Η επαρκής ροή πληροφοριών από τους παραγωγούς στους ανακυκλωτές είναι επίσης σημαντική. Τα σαφή δελτία δεδομένων ασφαλείας για πλαστικά σφαιρίδια που χρησιμοποιούνται από μονάδες μεταποίησης θα μπορούσαν να αυξήσουν την ανακύκλωση υψηλής ποιότητας. Η επισήμανση και η ενημέρωση για την περιεκτικότητα σε χημικές ουσίες του πλαστικού που παραδίδεται σε μονάδες μεταποίησης, συμπεριλαμβανομένων όλων των προσθέτων, θα μπορούσαν επίσης να διαδραματίσουν εποικοδομητικό ρόλο.

Ερωτήσεις:

(12) Ποιες αλλαγές στον χημικό σχεδιασμό των πλαστικών θα βελτίωναν την ανακυκλωσιμότητά τους;

(13) Με ποιον τρόπο οι πληροφορίες σχετικά με την περιεκτικότητα των πλαστικών σε χημικές ουσίες θα μπορούσαν να καταστούν διαθέσιμες σε όλους τους φορείς της αλυσίδας ανακύκλωσης αποβλήτων;

Νέες προκλήσεις μέσω καινοτόμων υλικών

Ενδέχεται να προκύψουν νέοι κίνδυνοι από τη χρήση καινοτόμων υλικών όπως τα νανοϋλικά, για παράδειγμα σε φιάλες από τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (PET)[57], ή γενικά σε συσκευασίες, ή από την εκλεκτική διαπερατότητα συσκευασιών τροφίμων από αέρια, ή από νανοαισθητήρες για τον εντοπισμό αλλοιώσεων τροφίμων[58]. Η προσέγγιση που υιοθετεί η ΕΕ είναι να αξιολογεί τους κινδύνους των μεμονωμένων νανοϋλικών κατά περίπτωση. Εντούτοις, η αξιολόγηση των πιθανών κινδύνων για το περιβάλλον και την υγεία παρουσιάζει δυσκολίες λόγω της έλλειψης περιβαλλοντικών και τοξικολογικών δεδομένων. Ένας κοινός ευρωπαϊκός ορισμός των νανοϋλικών, ο οποίος έχει ήδη δοθεί, μπορεί να διευκολύνει την αποτελεσματικότερη παραγωγή και συλλογή σχετικών δεδομένων[59].

Η αυξανόμενη χρήση παρθένων μικροπλαστικών είναι άλλο ένα ζήτημα που εγείρει ανησυχίες. Σε ορισμένα καταναλωτικά προϊόντα, όπως κρέμες απολέπισης και αφρόλουτρα, οι παραγωγοί προσθέτουν μικροπλαστικά αντί για φυσικά σωματίδια απολέπισης. Τα σωματίδια αυτά μπορεί να καταλήξουν στις θάλασσες καθώς τα συστήματα διαχείρισης των υδάτων δεν είναι κατάλληλα εξοπλισμένα για να τα συγκρατούν.

Ερώτηση:

(14) Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης των προκλήσεων που προκύπτουν από τη χρήση μικροπλαστικών σε προϊόντα ή βιομηχανικές διαδικασίες και από τη χρήση νανοσωματιδίων σε πλαστικά;

5.5.        Ανθεκτικότητα των πλαστικών υλών και των προϊόντων από πλαστικό

Πολλές προκλήσεις στον τομέα της διαχείρισης των πλαστικών αποβλήτων, όπως οι αυξανόμενες ποσότητες και η παρουσία πλαστικών στη θάλασσα, οφείλονται στην εξαιρετικά υψηλή ανθεκτικότητα των πλαστικών υλών, η διάρκεια ζωής των οποίων συνήθως υπερβαίνει αυτήν των προϊόντων που τα περιέχουν. Τα προβλήματα επιδεινώνονται όταν τα πλαστικά προϊόντα σχεδιάζονται ειδικά ώστε να είναι μίας χρήσης ή να έχουν σύντομη διάρκεια ζωής ή όταν η διάρκεια ζωής τους μειώνεται σκόπιμα.

Σχεδιασμός προϊόντων για μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, επαναχρησιμοποίηση και επισκευή

Για τη διασφάλιση βιωσιμότητας στην παραγωγή και την κατανάλωση πλαστικών ειδών και την αποφυγή απώλειας μη ανακυκλώσιμων φυσικών πόρων, τα πλαστικά είδη πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να μεγιστοποιείται η ανθεκτικότητά τους. Αρκετοί δυσμενείς παράγοντες καθιστούν δύσκολη την επίτευξη αυτού του στόχου, όπως η προγραμματισμένη ή τεχνική απαρχαίωση προϊόντων[60], καθώς και σχεδιασμοί που καθιστούν την επισκευή των πλαστικών προϊόντων μη συμφέρουσα ή ακόμη και τεχνικά αδύνατη λύση.

Πλαστικά προϊόντα όπως είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού συχνά δεν σχεδιάζονται έτσι ώστε να είναι δυνατή η επαναχρησιμοποίησή τους. Καθώς ο σχεδιασμός μπορεί να είναι απλώς ένα μέσο προώθησης, ακόμη και μικρά βήματα τεχνολογικής καινοτομίας χρησιμοποιούνται συχνά για την προώθηση ενός εντελώς νέου προϊόντος αντί να επιλέγεται ένα δομοστοιχειωτό σύστημα σχεδιασμένο έτσι ώστε να καθίσταται φθηνή και εύκολη η αντικατάσταση παλαιών εξαρτημάτων με καινοτόμα. Για παράδειγμα, συχνά πωλείται ένας εξ ολοκλήρου καινούργιος πλαστικός φορητός υπολογιστής όταν μια απλή αντικατάσταση της κεντρικής μονάδας επεξεργασίας θα μπορούσε από τεχνικής άποψης να είναι επαρκής για την αναβάθμιση της συσκευής.

Κάθε σχεδιασμός που καθιστά αδύνατη την επισκευή πλαστικών προϊόντων θα πρέπει να αποφεύγεται[61]. Η ανάπτυξη απαιτήσεων ή κατευθυντήριων γραμμών για τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης και επισκευής των πλαστικών προϊόντων είναι μια επιλογή που πρέπει να διερευνηθεί. Έχουν ήδη ξεκινήσει εργασίες σχετικά με την ανάπτυξη μεθοδολογιών για τη μέτρηση της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης των προϊόντων[62]. Μία λύση μπορεί να είναι η ανάπτυξη κανόνων οικολογικού σχεδιασμού, θέτοντας συγκεκριμένα κριτήρια σχετικά με τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης, την ανθεκτικότητα, τη δυνατότητα επισκευής και τη δομοστοιχειωτή κατασκευή, όπως προβλέπεται ήδη στο άρθρο 9 παράγραφος 1 της WFD.

(15) Θα πρέπει η πολιτική για τον σχεδιασμό των προϊόντων να αντιμετωπίσει την προγραμματισμένη απαρχαίωση των πλαστικών προϊόντων και να θέσει ως στόχο την ενίσχυση της επαναχρησιμοποίησης και του δομοστοιχειωτού σχεδιασμού προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν τα πλαστικά απόβλητα;

(16) Θα μπορούσαν νέοι κανόνες οικολογικού σχεδιασμού να συμβάλλουν στην αύξηση της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης και της ανθεκτικότητας των πλαστικών προϊόντων;

Πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης και βραχύβια πλαστικά προϊόντα

Από την άποψη της πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων και της αποδοτικότητας των πόρων, είναι επιθυμητό να ληφθούν μέτρα για την αποφυγή του πολλαπλασιασμού των βραχύβιων και αναλώσιμων προϊόντων μίας χρήσης (όπως είναι οι πλαστικές σακούλες), όταν τα εν λόγω μέτρα βασίζονται σε ανάλυση της αξιολόγησης του κύκλου ζωής (LCA) και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των προϊόντων (PEF)[63].

Φθηνές πλαστικές μικροσυσκευές, που προσφέρονται με την αγορά καταναλωτικών προϊόντων, είδη ψυχαγωγίας, παιχνίδια με σύντομη διάρκεια ζωής και παρόμοιες κατηγορίες προϊόντων διατίθενται ευρέως σε τιμές που δεν αντικατοπτρίζουν το πλήρες περιβαλλοντικό κόστος τους, συμπεριλαμβανομένου του κόστους διαχείρισης αποβλήτων. Το ίδιο ισχύει και για τα προϊόντα μίας χρήσης καθώς και για τις πλαστικές σακούλες μίας χρήσης.

Οι πλαστικές σακούλες μεταφοράς είναι χαρακτηριστικά αντικείμενα της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας: ελαφριές, πρακτικές, χωρίς αξία, συχνά απορρίπτονται μετά από μία και μόνο χρήση. Ωστόσο, οι περιβαλλοντικές πιέσεις από τις πλαστικές σακούλες μεταφοράς είναι σημαντικές. Το 2010 κυκλοφορούσαν 95,5 δισεκατομμύρια πλαστικές σακούλες μεταφοράς (1,42 εκατ. τόνοι) στην αγορά της ΕΕ, η πλειονότητα των οποίων (92%) ήταν μίας χρήσης. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι πλαστικές σακούλες αυξάνουν άσκοπα την επιβάρυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος με πλαστικά απόβλητα, έχοντας τις ίδιες επιζήμιες επιπτώσεις με άλλες κατηγορίες πλαστικών αποβλήτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι οι πλαστικές σακούλες αντιστοιχούσαν στο 73% των απορριμμάτων που συνέλεξαν τράτες κατά μήκος της ακτής της Τοσκάνης[64]. Σε συνέχεια της δημόσιας διαβούλευσης για τις πλαστικές σακούλες μεταφοράς που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (στο πλαίσιο ξεχωριστής πρωτοβουλίας) αξιολογεί τις επιλογές που αποσκοπούν να μειώσουν τις σακούλες μίας χρήσης.

Η ανάπτυξη αγορακεντρικών μέσων βάσει δεικτών περιβαλλοντικών επιπτώσεων μπορεί να αποτελεί μια επιλογή που θα απομακρύνει την παραγωγή και την κατανάλωση από τα βραχύβια αναλώσιμα πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης. Αυτό θα αιτιολογούνταν εντέλει από την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».

Γενικότερα, υπάρχει ενδεχόμενο στρέβλωσης των τιμών και διακρίσεων σε βάρος της ορθής περιβαλλοντικής πρακτικής[65]. Ένα σύστημα που αντικατοπτρίζει το πραγματικό περιβαλλοντικό κόστος από την εξόρυξη των πρώτων υλών έως την παραγωγή, τη διανομή και τη διάθεση θα προωθούσε την πιο βιώσιμη παραγωγή και θα αντιστάθμιζε αδυναμίες της αγοράς. Οι πράσινες δημόσιες συμβάσεις και δημοσιονομικά μέσα όπως οι περιβαλλοντικοί φόροι θα μπορούσαν επίσης να συμβάλλουν στη βελτίωση της κατάστασης αυτής.

Ερωτήσεις:

(17) Πρέπει να θεσπιστούν αγορακεντρικά μέσα προκειμένου να αντικατοπτρίζεται με μεγαλύτερη ακρίβεια το περιβαλλοντικό κόστος από την παραγωγή του πλαστικού έως την τελική διάθεσή του;

(18) Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της επιβάρυνσης των αποβλήτων από βραχύβια και μίας χρήσης αναλώσιμα πλαστικά προϊόντα;

5.6.        Προώθηση των βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών και των βιοπλαστικών

Βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά

Τα βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά[66] προϊόντα θεωρούνται συχνά ως πιθανή λύση στα πλαστικά απορρίμματα και προσελκύουν ολοένα και περισσότερο την προσοχή της κοινής γνώμης. Η παραγωγή βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών, παρότι εξακολουθεί να καταλαμβάνει μικρό τμήμα της αγοράς, λειτουργεί σήμερα σε βιομηχανική κλίμακα, με προβλεπόμενη αύξηση στην Ευρώπη από 0,23 εκατ. τόνους ετησίως το 2007 σε 0,93 εκατ. τόνους ετησίως το 2011[67].

Ο όρος «βιοαποικοδομήσιμος» μπορεί να παρερμηνευτεί από τους καταναλωτές. Ενώ οι καταναλωτές ενδεχομένως να ερμηνεύουν την επισήμανση «βιοαποικοδομήσιμο» ως ένδειξη καταλληλότητας για οικιακή λιπασματοποίηση, στην πραγματικότητα η μεγάλη πλειονότητα των βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών μπορεί να βιοαποικοδομηθεί μόνο σε πολύ συγκεκριμένες συνθήκες συνεχούς υψηλής θερμοκρασίας και υγρασίας σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις λιπασματοποίησης και τα εν λόγω υλικά ούτε είναι κατάλληλα για οικιακή λιπασματοποίηση ούτε αποσυντίθενται σε εύλογο χρόνο μετά την απόρριψή τους[68]. Ενδεχομένως να απαιτείται να γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ των πλαστικών που μπορούν να λιπασματοποιηθούν κατ’ οίκον και των πλαστικών που λιπασματοποιούνται σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις, σε συνδυασμό με την ενημέρωση των καταναλωτών για τους κατάλληλους διαύλους διάθεσης. Η σύγχυση θα μπορούσε να κάνει τους καταναλωτές να μην δίνουν τη δέουσα προσοχή κατά την απόρριψη των προϊόντων αυτών λόγω παρανόησης ότι τα αντικείμενα που φέρουν την επισήμανση «βιοαποικοδομήσιμα» αποσυντίθενται σε σύντομο χρονικό διάστημα σε φυσικές συνθήκες.

Υπάρχουν επίσης ισχυρισμοί βιοαποικοδομησιμότητας οι οποίοι θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο προσεκτικής εξέτασης. Για παράδειγμα, από τη διάσπαση του πλαστικού που ενισχύεται με οξειδωτικό παράγοντα (συνήθως ένα μεταλλικό άλας) παρουσία οξυγόνου, θερμότητας και υπεριώδους φωτός δημιουργούνται μικροσκοπικά θραύσματα πλαστικού με παρόμοιες ιδιότητες με το προηγούμενο πλαστικό. Τα κατάλοιπα της οξο-βιοαποικοδόμησης ενδέχεται να έχουν ασαφείς επιπτώσεις[69]. Τα οξο-βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά μπορεί να συμβάλλουν στο φορτίο μικροπλαστικών που φθάνει στο θαλάσσιο περιβάλλον και, ως εκ τούτου, ενδέχεται να αυξηθεί σημαντικά ο κίνδυνος κατάποσης των αντικειμένων αυτών από ζώα[70]. Η παρουσία οξειδωτικών παραγόντων στις ροές πλαστικών αποβλήτων μπορεί επίσης να δυσχεραίνει την ανακύκλωση του πλαστικού[71]. Θα πρέπει να αξιολογηθεί κατά πόσον επιτρέπεται να χρησιμοποιείται ο όρος «βιοαποικοδομήσιμο» στην προκειμένη περίπτωση.

Άλλο ένα ανοικτό ζήτημα είναι ο βαθμός στον οποίο τα βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά μπορούν να αποτελέσουν λύση στη ρύπανση της θάλασσας από πλαστικά. Η αποσύνθεση στο θαλάσσιο περιβάλλον εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος του προϊόντος, η επαρκής παρουσία σχετικών μικροοργανισμών, η θερμοκρασία του νερού και η πυκνότητα του προϊόντος. Σε ορισμένες δοκιμές της εταιρείας Plastral Fidene, ένα μείγμα αμύλου-PCL[72] διαπιστώθηκε ότι αποικοδομείται σε 20-30 εβδομάδες στα ύδατα της Αυστραλίας, ενώ μπορεί να αποικοδομηθεί μόλις σε 20-30 ημέρες σε εγκατάσταση λιπασματοποίησης[73]. Επιπλέον, πολλά βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά ενδεχομένως να μην διασπώνται στον οργανισμό θαλάσσιων ειδών και οι τραυματισμοί εξακολουθούν να αποτελούν πιθανό πρόβλημα.

Διάφοροι φραγμοί παρεμποδίζουν την ταχεία διείσδυση των βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών στην αγορά. Εάν δεν επιτευχθεί περαιτέρω τεχνική πρόοδος όσον αφορά τα λειτουργικά χαρακτηριστικά τους, μπορεί να μην είναι κατάλληλα για ορισμένα είδη εφαρμογών συσκευασίας, όπως για φρέσκα τρόφιμα[74]. Οι υπάρχουσες αλυσίδες παραγωγής, που έχουν συνηθίσει να λειτουργούν με πλαστικά από πετρέλαιο, μπορεί να χρειάζονται πολυδάπανες προσαρμογές για να λειτουργήσουν με βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά[75]. Η ακριβής επίδραση των βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών στο υδάτινο περιβάλλον και η τοξικότητα του προϊόντος λιπασματοποίησης πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω[76]. Τα υφιστάμενα συστήματα επεξεργασίας αποβλήτων δεν έχουν ακόμη τη δυνατότητα να διαχωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό τα βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά από τα συμβατικά πλαστικά, κάτι που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τις διαδικασίες ανακύκλωσης. Η τεχνική προσαρμογή μπορεί να αυξήσει το κόστος διαχωρισμού, καθώς μπορεί να απαιτείται η χρήση πιο προηγμένου εξοπλισμού.

Όσον αφορά τη λιπασματοποίηση βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών, θα χρειαστούν επενδύσεις σε εγκαταστάσεις λιπασματοποίησης που προσφέρουν επαρκή προεπεξεργασία και ικανοποιητική διαδικασία λιπασματοποίησης.

(19) Για ποιες εφαρμογές αξίζει να προωθηθούν τα βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά; Ποιες συνθήκες πλαισίωσης θα πρέπει να ισχύουν;

(20) Θα ήταν ορθό να ενισχυθούν οι υφιστάμενες νομικές απαιτήσεις μέσω σαφούς διάκρισης μεταξύ των βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών που λιπασματοποιούνται με φυσικό τρόπο και αυτών που λιπασματοποιούνται με τεχνικά μέσα, και πρέπει αυτή η διάκριση να υπόκειται σε υποχρεωτική κοινοποίηση;

(21) Απαιτεί η χρήση οξο-βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών παρεμβάσεις οποιουδήποτε είδους με σκοπό την προστασία των διαδικασιών ανακύκλωσης και, εάν ναι, σε ποιον βαθμό;

Βιοπλαστικά

Ενώ στην αγορά εξακολουθούν να κυριαρχούν με ποσοστό πάνω από 99% τα πλαστικά που παράγονται από το πετρέλαιο[77], υπάρχει μια αναδυόμενη και αναπτυσσόμενη αγορά για πλαστικά βιολογικής προέλευσης, τα οποία παράγονται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας[78]. Σήμερα, τα βιοπλαστικά παράγονται συνήθως από άμυλο προερχόμενο από αραβόσιτο, ρύζι, ζαχαροκάλαμο ή πατάτες.

Το πρόθημα «βιο-» ορίζεται σαφώς από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης (CEN)[79]. Ωστόσο, οι καταναλωτές πρέπει να είναι πλήρως ενήμεροι ότι το εν λόγω πρόθημα σχετίζεται με την προέλευση των πόρων και όχι με τη διαχείριση των προϊόντων στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Παρά το γεγονός ότι η πλειονότητα των βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών είναι επί του παρόντος βιοπλαστικά, βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά μπορούν επίσης να παραχθούν από πετρέλαιο ή από συνδυασμό πετρελαίου και πόρων βιολογικής προέλευσης. Επιπλέον, ορισμένα πολυμερή βιολογικής προέλευσης, όπως το πολυαιθυλένιο (PE) από βιοαιθανόλη, δεν είναι βιοαποικοδομήσιμα. Ο ανταγωνισμός με την παραγωγή τροφίμων, που έχει ήδη συζητηθεί ευρέως στο πλαίσιο των βιοκαυσίμων, είναι ένα προβληματικό και άκρως αμφιλεγόμενο ζήτημα για τα βιοπλαστικά. Τυχόν σημαντική αύξηση στην παραγωγή βιοπλαστικών σε επίπεδο συγκρίσιμο με αυτό των συμβατικών πλαστικών μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην παραγωγή καλλιεργειών εδώδιμων φυτών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιοπλαστικών. Αυτό θα μπορούσε να έχει αρνητικό αντίκτυπο στις αναπτυσσόμενες οικονομίες και τις οικονομίες σε μεταβατικό στάδιο. Έχει τεκμηριωθεί σχέση μεταξύ της αύξησης της παραγωγής αιθανόλης και των επακόλουθων αυξήσεων στις τιμές του καλαμποκιού το 2008 στις ΗΠΑ[80]. Τυχόν αύξηση της χρήσης της γης και των τιμών των πρώτων υλών μπορεί να προκαλέσει, εκτός από απώλεια βιοποικιλότητας μέσω της μετατροπής ακαλλιέργητης γης και δασών σε χωράφια, αύξηση της κατανάλωσης νερού και λιπασμάτων από τον κλάδο της γεωργίας. Αυτές οι ανησυχίες δεν αφορούν βιοπλαστικά που παράγονται από γεωργικά απόβλητα και παραπροϊόντα καλλιεργειών εδώδιμων φυτών ή από θαλάσσια φύκη.

Ερώτηση:

(22) Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζονται τα βιοπλαστικά όσον αφορά τη διαχείριση των πλαστικών αποβλήτων και τη διατήρηση των πόρων; Πρέπει να προωθηθεί η χρήση των βιοπλαστικών;

5.7.        Πρωτοβουλίες της ΕΕ για την αντιμετώπιση των θαλάσσιων απορριμμάτων, συμπεριλαμβανομένων των πλαστικών αποβλήτων

Η οδηγία πλαίσιο 2008/56/ΕΚ για τη θαλάσσια στρατηγική (MSFD) θέτει ως στόχο την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης σε όλα τα θαλάσσια ύδατα έως το 2020. Η οδηγία αναγνωρίζει τα θαλάσσια απορρίμματα ως έναν από τους παράγοντες που καθορίζουν την καλή περιβαλλοντική κατάσταση, η οποία επιτυγχάνεται όταν «οι ιδιότητες και ποσότητες των απορριμμάτων στη θάλασσα δεν προκαλούν βλάβη στο παραθαλάσσιο και θαλάσσιο περιβάλλον». Τα θαλάσσια απορρίμματα περιλαμβάνουν όλα τα είδη αποβλήτων. Ωστόσο, μελέτες καταδεικνύουν ότι τα περισσότερα απόβλητα στις θάλασσες και τους ωκεανούς είναι πλαστικά.

Το 2010 η Επιτροπή παρουσίασε τα κριτήρια βάσει των οποίων πρέπει να αξιολογούν τα κράτη μέλη την περιβαλλοντική κατάσταση των θαλασσών τους στο πλαίσιο της MSFD[81]. Αρκετά από τα κριτήρια αυτά σχετίζονται με τα θαλάσσια απορρίμματα. Μια ομάδα εργασίας προέβη σε επισκόπηση των υφιστάμενων δεδομένων και μεθοδολογιών για την παρακολούθηση των θαλάσσιων απορριμμάτων, όπως απαιτείται από την MSFD. Η εν λόγω ομάδα εργασίας υπογράμμισε τόσο τη σοβαρότητα του προβλήματος όσο και την επείγουσα ανάγκη για περαιτέρω συντονισμένη έρευνα προκειμένου να διασφαλιστεί μια κοινή προσέγγιση όσον αφορά την παρακολούθηση και τον μετριασμό των επιπτώσεων. Η ομάδα συνεχίζει να εργάζεται, μεταξύ άλλων, για την εναρμόνιση της παρακολούθησης, τον υπολογισμό του συνεπαγόμενου κόστους και την αξιολόγηση της ζημίας που προκαλούν τα θαλάσσια απορρίμματα[82].

Παράλληλα, η Επιτροπή ξεκίνησε διάλογο με ενδιαφερόμενα μέρη (παραγωγοί πλαστικών, ανακυκλωτές, έμποροι λιανικής, βιομηχανία συσκευασιών, λιμενικές αρχές, ΜΚΟ) προκειμένου να αναπτυχθούν εταιρικές σχέσεις και να αναληφθούν εθελοντικές δράσεις για την αντιμετώπιση των θαλάσσιων απορριμμάτων. Επιπλέον, βρίσκονται σε εξέλιξη αρκετά έργα και πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην καλύτερη κατανόηση των πηγών και των επιπτώσεων των θαλάσσιων απορριμμάτων, καθώς και τις πιθανές λύσεις. Μια επισκόπηση όλων των πρωτοβουλιών και των πιθανών μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού παρέχεται σε ξεχωριστό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, το έγγραφο SWD (2012) 365.

Η επιτυχής υλοποίηση της πολιτικής για τα απόβλητα αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αποτροπή της εισόδου πλαστικών απορριμμάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον. Διεξάγονται συζητήσεις σχετικά με τον καθορισμό στόχων για καθοδήγηση των προσπαθειών πολιτικής και την παρακολούθηση της επιτυχίας τους (π.χ. στην τελική έκδοση της υπουργικής δήλωσης της OSPAR 2010). Η επερχόμενη υποβολή εκθέσεων στο πλαίσιο της MSFD και τα εν εξελίξει έργα θα πρέπει να επιτρέψουν την ανάπτυξη ενός βασικού επιπέδου για την ΕΕ το 2013, το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τον καθορισμό σημείων αναφοράς, ορόσημων και στόχων πολιτικής.

Στο πλαίσιο ορισμένων περιφερειακών συμβάσεων για τις θάλασσες, τελούν υπό ανάπτυξη σχέδια δράσης για τα θαλάσσια απορρίμματα. Για τη Μεσόγειο, εγκρίθηκε μια στρατηγική για τα θαλάσσια απορρίμματα τον Φεβρουάριο του 2012[83]. Για τον βορειοανατολικό Ατλαντικό, μετά το θαλάσσιο σχέδιο δράσης, θα εφαρμοστεί η πρωτοβουλία «Αλίευση απορριμμάτων» σε περισσότερες περιοχές της σύμβασης. Επιπλέον, αναλαμβάνονται πολλές πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων εξελίξεων πολιτικής, που λαμβάνουν ολοένα και περισσότερο υπόψη τις επιπτώσεις των θαλάσσιων απορριμμάτων, όπως η αναθεώρηση της οδηγίας σχετικά με τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής αποβλήτων πλοίου (βλ. το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής για πληρέστερη επισκόπηση). Η πολιτική της ΕΕ για τα απόβλητα περιλαμβάνει ήδη πολλές διατάξεις οι οποίες, εάν εφαρμοστούν πλήρως, θα μειώσουν σημαντικά το πρόβλημα των θαλάσσιων απορριμμάτων. Η παρούσα Πράσινη Βίβλος καθορίζει αρκετές περαιτέρω επιλογές πολιτικής, η οποίες μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των θαλάσσιων απορριμμάτων. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές άλλες δράσεις που δεν εμπίπτουν στο πεδίο της παρούσας Πράσινης Βίβλου και πρέπει να αναληφθούν, όπως η διενέργεια μελετών συμπεριφοράς για να βελτιωθεί η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο μπορεί να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών.

Μια δράση αυτού του είδους είναι η αύξηση της ευαισθητοποίησης των καταναλωτών, κάτι που έχει επιτευχθεί σε αρκετά κράτη μέλη, περιφέρειες και κοινότητες, μέσω της διοργάνωσης, για παράδειγμα, ημερών καθαρισμού παραλιών. Πολλές παρόμοιες πρωτοβουλίες αναλαμβάνονται σε διαφορετικά επίπεδα και πραγματοποιούνται διαφορετικές ημέρες. Ωστόσο, δεν υπάρχει συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ όλων των εν εξελίξει δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των συγκεκριμένων εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης.

Ερωτήσεις:

(23) Ποιες άλλες δράσεις εκτός από αυτές που περιγράφονται στην παρούσα Πράσινη Βίβλο θα μπορούσαν να προβλεφθούν για τη μείωση των θαλάσσιων απορριμμάτων; Θα πρέπει ορισμένες δράσεις που αφορούν τα θαλάσσια απορρίμματα να συντονίζονται σε επίπεδο ΕΕ (π.χ. καθορίζοντας μια κοινή ευρωπαϊκή ημέρα καθαρισμού των ακτών για αύξηση της ευαισθητοποίησης των πολιτών);

(24) Η Επιτροπή, στην πρότασή της για ένα νέο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον, συνιστά να καθοριστεί ενωσιακός ποσοτικός στόχος μείωσης των απορριμμάτων στη θάλασσα. Πώς μπορεί ο καθορισμός αυτού του στόχου να παράσχει προστιθέμενη αξία στα γενικότερα μέτρα μείωσης των πλαστικών αποβλήτων; Πώς μπορεί να αναπτυχθεί αυτός ο στόχος;

5.8.        Διεθνής δράση

Το άρθρο 4 της σύμβασης της Βασιλείας υποχρεώνει τα μέρη να διασφαλίζουν τη δημιουργία κατάλληλων εγκαταστάσεων διάθεσης αποβλήτων, οι οποίες κατά το δυνατόν πρέπει να βρίσκονται εντός της επικράτειας του εκάστοτε συμβαλλόμενου μέρους, με σκοπό την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων ή άλλων αποβλήτων, οπουδήποτε και αν αυτά διατίθενται. Αυτή η γενική απαίτηση ισχύει και για τα πλαστικά απόβλητα.

Το «νέο στρατηγικό πλαίσιο» για την περίοδο 2012–2021, που εγκρίθηκε κατά τη 10η διάσκεψη των συμβαλλόμενων μερών της σύμβασης της Βασιλείας το 2011, περιλαμβάνει την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση στην πρόληψη των αποβλήτων και την ελαχιστοποίηση στους στρατηγικούς στόχους του. Η διάσκεψη των συμβαλλόμενων μερών αποφάσισε ακόμη να δώσει εντολή σε μια ομάδα τεχνικών εμπειρογνωμόνων να αναπτύξει ένα πλαίσιο για την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των αποβλήτων σε διεθνές επίπεδο[84].

Πιο πρόσφατα, η παγκόσμια εταιρική σχέση για τη διαχείριση των αποβλήτων (Global partnership on Waste Management, GPWM) στο πλαίσιο του UNEP IETC[85], που συνήφθη το 2010, προσπαθεί να προωθήσει σε διεθνές επίπεδο μια σφαιρική προσέγγιση για τη διαχείριση των αποβλήτων, λειτουργώντας ως πλατφόρμα για την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών. Αναπτύσσονται προγράμματα εργασίας για επιδοτούμενους τομείς επικέντρωσης όπως διαχείριση στερεών αποβλήτων, θαλάσσια απορρίμματα και ελαχιστοποίηση αποβλήτων. Όλοι αυτοί οι τομείς είναι καίριας σημασίας για τη διαχείριση των πλαστικών αποβλήτων σε διεθνές επίπεδο. Θα μπορούσε να προβλεφθεί ένας τομέας επικέντρωσης που να αφορά τα πλαστικά απόβλητα.

Η «νέα πολιτική γειτονίας» και η προενταξιακή πολιτική της ΕΕ μπορεί να διαδραματίσουν χρήσιμο ρόλο στην προώθηση δράσεων για τη βελτίωση της διαχείρισης των πλαστικών αποβλήτων και την αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων. Για παράδειγμα, η συμμετοχή γειτονικών κρατών στην περιοχή της νότιας Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας είναι εξαιρετικά σημαντική για την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης —χωρίς πλαστικά— στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα[86].

Τα πλαστικά θαλάσσια απορρίμματα θα πρέπει επίσης να αποτελέσουν αντικείμενο διμερών και περιφερειακών συζητήσεων/φόρουμ/σχεδίων δράσης κ.λπ. (νέα πολιτική γειτονίας). Υπάρχει επιπλέον μια σαφής ανάγκη να συνδεθούν αυτά τα πλαίσια και οι δράσεις πολιτικής με τις δράσεις στο πλαίσιο του UNEP, όπως το πρόγραμμα δράσης για τη Μεσόγειο για την ενίσχυση της εφαρμογής της σύμβασης της Βαρκελώνης και την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των πλαστικών θαλάσσιων απορριμμάτων.

Η σύνοδος κορυφής Ρίο+20 έδωσε την ευκαιρία να εξεταστεί το πρόβλημα των θαλάσσιων απορριμμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Το τελικό έγγραφο αναγνώρισε την ανάγκη να καταβάλλονται συνεχείς προσπάθειες για τη μείωση της έκτασης και των επιπτώσεων της θαλάσσιας ρύπανσης, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων απορριμμάτων, ιδίως των πλαστικών, που προέρχονται από διάφορες θαλάσσιες και χερσαίες πηγές, περιλαμβανομένης της ναυτιλίας και της απορροής. Αναλήφθηκε συγκεκριμένη δέσμευση να αναληφθεί δράση έως το 2025, βάσει των επιστημονικών στοιχείων που συλλέγονται, προκειμένου να επιτευχθούν σημαντικές μειώσεις των θαλάσσιων απορριμμάτων και να αποτραπεί η ζημία στο παράκτιο και θαλάσσιο περιβάλλον.

Ερωτήσεις:

(25) Πρέπει η ΕΕ να δώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα στα πλαστικά απόβλητα στο πλαίσιο της «νέας πολιτικής γειτονίας» της, ιδίως με στόχο να μειωθούν τα πλαστικά απορρίμματα στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα;

(26) Πώς θα μπορούσε η ΕΕ να προωθήσει αποτελεσματικότερα την ανάληψη διεθνούς δράσης για τη βελτίωση της διαχείρισης των πλαστικών αποβλήτων σε όλο τον κόσμο;

[1]               COM(2011) 571.

[2]               Gerhard Pretting/Werner Boote, Plastic Planet (Πλαστικός πλανήτης), Orange Press, Freiburg 2010, σ. 8.

[3]               Αναλυτική έκθεση «Plastic Waste: Ecological and Human Health Impacts» (Πλαστικά απόβλητα: επιπτώσεις στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία), Science for Environment Policy, Νοέμβριος 2011, σ. 1.

[4]               (BIOIS) Plastic waste in the Environment (Πλαστικά απόβλητα στο περιβάλλον), τελική έκθεση, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Νοέμβριος 2010, http://ec.europa.eu/environment/waste/studies/pdf/plastics.pdf.

[5]               KPMG International (2010). The future of the chemical industry (Το μέλλον της χημικής βιομηχανίας).

[6]               Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 163.

[7]               Wurpel G.,Van den Akker J., Pors J., Ten Wolde, Plastics do not belong in the ocean. Towards a roadmap for a clean North Sea (Τα πλαστικά δεν ανήκουν στη θάλασσα. Προς έναν χάρτη πορείας για μια καθαρή Βόρεια Θάλασσα). IMSA Άμστερνταμ (2011), σ. 39.

[8]               Τα στατιστικά στοιχεία των κρατών μελών γενικά αφορούν μόνο τις πλαστικές συσκευασίες. Η πραγματική ποσότητα των πλαστικών αποβλήτων μπορεί να υποτεθεί ότι είναι μεγαλύτερη. Βλ.: FORWAST, 2010, Policy recommendations (Συστάσεις πολιτικής), σ. 43. (http://forwast.brgm.fr/Documents/Deliverables/Forwast_D63.pdf).

[9]               (BIOIS) Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 73.

[10]             Εργασία ανάκτησης R 1 σύμφωνα με το παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα.

[11]             (BIOIS) Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 123.

[12]             (BIOIS) Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 122 κ. επ.

[13]             (BIOIS) Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 123.

[14]             WBCSD, Vision 2050 (Όραμα για το 2050), http://www.wbcsd.org/templates/TemplateWBCSD5/layout.asp?type=p&MenuId=MTYxNg&doOpe.

[15]             Plastics Europe, plastics – the facts (Πλαστικά στην Ευρώπη, πλαστικά – τα στοιχεία), 2012, σ. 5.

[16]             Friends of the Earth, έκθεση Σεπτεμβρίου 2010, more jobs, less waste (Περισσότερες θέσεις εργασίας, λιγότερα απόβλητα), σ. 16, 31.

[17]             Plastics Europe, ό.π., σ. 5.

[18]             Plastics Europe, ό.π., σ. 12.

[19]             Wurpel G. et al, ό.π., σ. 13.

[20]             Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP), 2009, Marine Litter: A global challenge (Θαλάσσια απορρίμματα: μια παγκόσμια πρόκληση), http://www.unep.org/pdf/unep_marine_litter-a_global_challenge.pdf.

[21]             Φαινόμενο κατά το οποίο μεγάλες μάζες εγκαταλελειμμένων διχτυών αλιείας επιπλέουν στο νερό, αιχμαλωτίζοντας ακούσια μεγάλες ποσότητες ψαριών.

[22]             Κοντά σε μεγάλες πόλεις και σε θαλάσσια φαράγγια, η πυκνότητα μπορεί να εκτείνεται σε 100.000 τεμάχια ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ.: Wurpel, G. ό.π., σ. 32, 35.

[23]             Τα περισσότερα πρόσθετα είναι πληρωτικά και ενισχυτικά υλικά, πλαστικοποιητές, χρωστικές ουσίες, σταθεροποιητές, βοηθητικά μέσα επεξεργασίας, επιβραδυντικά φλόγας, υπεροξείδια και αντιστατικοί παράγοντες· καθένα από αυτά αντιπροσωπεύει ολόκληρη οικογένεια χημικών.

[24]             Mato Y., Isobe T., Takada H., Kanehiro H., Ohtake C. and Kaminuma T. (2001) «Plastic resin pellets as a transport medium for toxic chemicals in the marine environment» (Τα σφαιρίδια πλαστικής ρητίνης ως μέσο μεταφοράς τοξικών χημικών ουσιών στο θαλάσσιο περιβάλλον) στο επιστημονικό περιοδικό Environmental Science and Technology 35(2): 318-324.

[25]             Rios, L.M., Moore, C. and P.R. Jones (2007) «Persistent organic pollutants carried by synthetic polymers in the ocean environment» (Έμμονοι οργανικοί ρύποι που μεταφέρονται από συνθετικά πολυμερή στο ωκεάνιο περιβάλλον) στο Marine Pollution Bulletin 54: 1230-1237.

[26]             Rios, L.M., Jones, P.R., Moore, C. and U. Narayan (2010) «Quantification of persistent organic pollutants adsorbed on plastic debris from the Northern Pacific Gyres’ “Eastern Garbage Patch”», (Ποσοτικός προσδιορισμός των έμμονων οργανικών ρύπων που προσροφώνται σε υπολείμματα πλαστικού από την «Ανατολική χωματερή» των κυκλικών ρευμάτων του Βόρειου Ειρηνικού), έγινε δεκτό στο Journal of Environment Monitoring.

[27]             (BIOIS) Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 117.

[28]             (BIOIS) Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 114.

[29]             Επετηρίδα UNEP· Emerging issues in global environment (Αναδυόμενα ζητήματα στο παγκόσμιο περιβάλλον), Ναϊρόμπι 2011· GESAMP (2010, IMO/FAO/UNESCO-IOC/UNIDO/WMO/IAEA/UN/UNEP Κοινή ομάδα εμπειρογνωμόνων για τις επιστημονικές πτυχές της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος)· Bowmer, T. and Kershaw, P.J., 2010 (επιμ.), Proceedings of the GESAMP International Workshop on plastic particles as a vector in transporting persistent, bio-accumulating and toxic substances in the oceans (Πρακτικά του διεθνούς εργαστηρίου της GESAMP σχετικά με τα σωματίδια πλαστικού ως όχημα μεταφοράς έμμονων, βιοσυσσωρευτικών και τοξικών ουσιών στους ωκεανούς). GESAMP Rep. Stud. No. 82, 68 σελίδες, σ. 8.

[30]             UNEP (2005). Marine litter, an analytical overview (Θαλάσσια απορρίμματα, μια αναλυτική επισκόπηση), http://www.unep.org/regionalseas/marinelitter/publications/docs/anl_oview.pdf.

[31]             Liffman M. and Boogaerts (1997) «Linkages between land-based sources of pollution and marine debris» (Σύνδεσμοι μεταξύ χερσαίων πηγών ρύπανσης και θαλάσσιων απορριμμάτων) στο Marine Debris. Sources, Impacts, Solutions (Θαλάσσια απορρίμματα: Πηγές, επιπτώσεις, λύσεις) σ. 359-366.

[32]             Browne, M.A., Crump, P., Niven, S.J., Teuten, E., Tonkin, A., Galloway, T., Thompson, R. (2011). Accumulation of microplastics on shorelines worldwide: sources and sinks (Συσσώρευση μικροπλαστικών στις ακτογραμμές παγκοσμίως: πηγές και καταβόθρες). Environ Sci Technol, 45(21), 9175-9179.

[33]                    Derraik J.G.B (2002) «The pollution of the marine environment by plastic debris: a review» (Η ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος από υπολείμματα πλαστικού: μια ανασκόπηση) στο Marine Pollution Bulletin 44:842-852.

[34]             Οδηγία 2006/66/ΕΚ σχετικά με τις ηλεκτρικές στήλες, ΕΕ L 266 της 26.9.2006, σ. 1-14· οδηγία 2000/53/ΕΚ για τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, ΕΕ L 269 της 21.10.2000, σ. 34· οδηγία 1994/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας, ΕΕ L 365 της 31.12.1994, σ. 10–23· οδηγία 1996/59/ΕΚ για τη διάθεση των πολυχλωροδιφαινυλίων και των πολυχλωροτριφαινυλίων (PCB/ PCT), ΕΕ L 243 της 24.9.1996, σ. 31–35· οδηγία 1986/278/ΕΟΚ για την ιλύ καθαρισμού λυμάτων, ΕΕ L 181 της 4.7.1986, σ. 6–12.

[35]             Συγκεκριμένα, το άρθρο 2 παράγραφος 7 στοιχείο δ).

[36]             (BIOIS) Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 74.

[37]             Μελέτη παρακολούθησης σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 1999/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων στην ΕΕ των 25, σύμβουλοι της COWI, Ιούνιος 2007, σ. 79.

[38]             Μελέτη COWI, ό.π., σ. 5. Σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ των 10, αυτό ισχύει για το 50% των νοικοκυριών.

[39]             (BIOIS), Implementing EU waste legislation for green growth (Εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τα απόβλητα με στόχο την πράσινη ανάπτυξη), τελική έκθεση 2011, σ. 11-13, 88.

[40]             Έκθεση του ΕΟΠ αριθ. 7/2012, Κοπεγχάγη 2012, «Movements of waste across the EU’s internal and external borders» (Μετακινήσεις αποβλήτων στα εσωτερικά και εξωτερικά σύνορα της ΕΕ), σ. 20.

[41]             BiPRO/Umweltbundesamt, «Services to support the IMPEL network in connection with joint enforcement actions on waste shipment inspections and to co-ordinate such actions» (Υπηρεσίες για τη στήριξη του δικτύου IMPEL σε σχέση με τις κοινές δράσεις εφαρμογής των επιθεωρήσεων μεταφορών αποβλήτων και για τον συντονισμό των δράσεων αυτών), τελική έκθεση, 15 Ιουλίου 2009.

[42]             («Βελτίωση των οφελών από τα περιβαλλοντικά μέτρα της ΕΕ: οικοδόμηση εμπιστοσύνης μέσω της βελτίωσης της γνωστικής βάσης και της ικανότητας απόκρισης») COM(2012) 95 τελικό της 7ης Μαρτίου 2012.

[43]             Hopewell, Dvorak, R. & Kosior, E. (2009). Plastics recycling: challenges and opportunities (Ανακύκλωση πλαστικών: προκλήσεις και ευκαιρίες). Philosophical transactions of the Royal Society N 364: 2115-2126.

[44]             Χάρτης πορείας για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη, COM (2011) 571 τελικό· για τα συνοδευτικά έγγραφα εργασίας, βλ. http://ec.europa.eu/environment/resource_efficiency/pdf/com2011_571.pdf.

[45]             (BIOIS), Implementing EU waste legislation for green growth (Εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τα απόβλητα με στόχο την πράσινη ανάπτυξη), τελική έκθεση, σ. 187.

[46]             Trendresearch: Der Markt für das Recycling von Kunststoffen in Mitteleuropa, Marktentwicklung, technische Machbarkeit und ökologischer Nutzen, Βρέμη, 2011.

[47]             (BIOIS) (2011) Analysis of the Key Contributions to Resource Efficiency (Ανάλυση των βασικών παραγόντων συμβολής στην αποδοτικότητα των πόρων), τελική έκθεση, σ. 101.

[48]             National Oceanic and Atmospheric Administration (Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ).

[49]             GESAMP (2010), ό.π., Rep. Stud. No. 82, 68 σελίδες, σ. 31.

[50]             CONSULTIC Marketing &Industrieberatungs GmbH, Kunststoffabfälle und Recycling in Deutschland und Europa, Alzenau 2012.

[51]             BiPRO, Organisation of awareness raising events concerning the implementation of Directive 1999/31/EC on the landfill of waste (Διοργάνωση ενημερωτικών εκδηλώσεων σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 1999/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων), τελική έκθεση, 30 Μαΐου 2007, σ. 17.

[52]             FORWAST, 2010, Policy recommendations (Συστάσεις πολιτικής), ό.π.

[53]             (BIOIS)(2011), Study on coherence of waste legislation (Μελέτη σχετικά με τη συνοχή της νομοθεσίας για τα απόβλητα), ό.π., σ. 30.

[54]             Έκθεση του ΕΟΠ αριθ. 7/2012, Κοπεγχάγη 2012, «Movements of waste across the EU’s internal and external borders» (Μετακινήσεις αποβλήτων στα εσωτερικά και εξωτερικά σύνορα της ΕΕ), σ. 21.

[55]             Στα γεωργικά πλαστικά που δεν αποτελούν συσκευασίες περιλαμβάνονται σπάγκοι για δεματιάσματα, περιβλήματα προστασίας φυτών, φιλμ θερμοκηπίου, οπωροκηπευτικά καλύμματα, πλαστικά φιλμ και περιβλήματα ενσιρώματος. Βλ. www.defra.gov.uk/corporate/consult/agri-plastics/index.htm.

[56]             Τα πλαστικά απόβλητα και η ανακύκλωση πλαστικού αποτελούν αντικείμενο της σύμπραξης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα SPIRE (Sustainable Process Industry), υπό προετοιμασία. Για λεπτομέρειες, βλ.: http://www.suschem.org/documents/document/20120124124146-sustainable_process_industry_1209c(1).pdf.

[57]             Κέντρο Τεχνολογικής Αξιολόγησης. Dinner is served! Nanotechnology in the kitchen and in the shopping basket (Το φαγητό είναι έτοιμο! Η νανοτεχνολογία στην κουζίνα και στο καλάθι για τα ψώνια) – Περίληψη της μελέτης TA-SWISS «Nanotechnology in the food sector» (Η νανοτεχνολογία στον κλάδο των τροφίμων). 2009: www.ta-swiss.ch/a/nano_nafo/KF_Nano_im_Lebensmittelbereich.pdf.

[58]                    Busch L. Nanotechnologies, food, and agriculture: next big thing or flash in the pan? (Νανοτεχνολογίες, τρόφιμα και γεωργία: η επόμενη σημαντική τάση ή ένα παροδικό φαινόμενο;) Agric Hum Values. 2008;25:215–218; Sozer N., Kokini JL. Nanotechnology and its applications in the food sector (Νανοτεχνολογία και οι εφαρμογές της στον κλάδο των τροφίμων). Trends Biotechnol. 2009;27(2): 82-9.

[59]                    Σύσταση της Επιτροπής, της 18ης Οκτωβρίου 2011, για τον ορισμό των νανοϋλικών, 2011/696/ΕΕ· http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:275:0038:0040:EL:PDF.

[60]             Η προγραμματισμένη απαρχαίωση είναι μια επιχειρηματική στρατηγική κατά την οποία η απαρχαίωση (η διαδικασία όπου ένα προϊόν καθίσταται παρωχημένο — δηλαδή, θεωρείται ξεπερασμένο ή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί πλέον) ενός προϊόντος είναι προγραμματισμένη και ενσωματωμένη ήδη από το στάδιο της σύλληψής του, βλ. Slade, G., «Made to Break: Technology and Obsolescence in America» (Κατασκευασμένο να χαλάσει: τεχνολογία και απαρχαίωση προϊόντων στην Αμερική), Harvard University Press, 2006.

[61]             Αναρίθμητες ηλεκτρικές συσκευές όπως φορτιστές κινητών τηλεφώνων είναι ερμητικά κλειστές και είναι αδύνατο να τις ανοίξει κάποιος για να τις επισκευάσει.

[62]             Από τη Διεθνή Ηλεκτροτεχνική Επιτροπή (IEC) και τις υπηρεσίες της Επιτροπής. Βλ.: Μελέτη και εκθέσεις του Κοινού Κέντρου Έρευνας (ΚΚΕρ): "Integration of resource efficiency and waste management criteria in European product policies" (Ενσωμάτωση κριτηρίων αποδοτικότητας πόρων και διαχείρισης αποβλήτων στις ευρωπαϊκές πολιτικές για τα προϊόντα), http://lct.jrc.ec.europa.eu/assessment/projects#d.

[63]             Βλ. http://ec.europa.eu/environment/eussd/product_footprint.htm.

[64]             ARPA, ARPAT, DAPHNE II (2011), L’impatto della plastica e dei sacchetti sull’ambiente marino.

[65]             ΟΟΣΑ, Environmentally harmful subsidies: challenges for reform (Περιβαλλοντικά επιζήμιες επιδοτήσεις: προκλήσεις για μεταρρύθμιση), 2005.

[66]             Ως βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά νοούνται πλαστικά που μπορούν να αποικοδομηθούν από ζωντανούς οργανισμούς —συγκεκριμένα από μικροοργανισμούς— και να μετατραπούν σε νερό, CO2, μεθάνιο (CH4) και πιθανώς μη τοξικά κατάλοιπα (δηλαδή, βιομάζα).

[67]             (BIOIS) (2012), Options to improve the biodegradability requirements in the packaging Directive (Επιλογές για τη βελτίωση των διατάξεων βιοαποικοδομησιμότητας στην οδηγία για τις συσκευασίες), σ. 30.

[68]             (BIOIS) (2012), Options to improve…, ό.π., σ. 21, 34.

[69]             (BIOIS) (2012), Options to improve…, ό.π., σ. 15, 16, 23, 37.

[70]             Gregory,M.R., & Andrady, A.L.(2003) Plastics in the marine environment (Πλαστικά στο θαλάσσιο περιβάλλον) στο: A.L.Andrady (Ed.), Plastics in the Environment, Hoboken, N.J.:Wiley-Interscience, σ. 379-402.

[71]             STAP (2011). Marine Debris as a Global Environmental Problem (Τα θαλάσσια απορρίμματα ως παγκόσμιο περιβαλλοντικό πρόβλημα). Παγκόσμιο Ταμείο Προστασίας του Περιβάλλοντος, Ουάσινγκτον, DC. 2011, σ. 21.

[72]             Πολυκαπρολακτόνη (PCL).

[73]             Nolan-ITUPty, Ltd, 2002, Report on Biodegradable Plastics – Developments and Environmental Impacts (Έκθεση για τα βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά – Εξελίξεις και περιβαλλοντικές επιπτώσεις).

[74]             (BIOIS) Plastic waste in the Environment, ό.π., σ. 61.

[75]             (BIOIS) (2012), Options to improve…, ό.π., σ. 47, 48.

[76]             Για περισσότερες πληροφορίες, βλ.: (BIOIS) (2012), Options to improve…, ό.π., σ. 43.

[77]             EUROPEN, 2011, Packaging and Packaging Waste Statistics in Europe (Στατιστικά στοιχεία για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας στην Ευρώπη): 1998-2008.

[78]             Plastic waste in the Environment, όπ.π., σ. 13.

[79]             ftp://ftp.cen.eu/CEN/Sectors/List/bio_basedproducts/BTWG209finalreport.pdf.

[80]             Fortenbery, Randall T. and Park, Hwanil (2008). The Effect of Ethanol Production on the U.S. National Corn Price, Staff Paper Series (Η επίδραση της παραγωγής αιθανόλης στην εθνική τιμή καλαμποκιού των ΗΠΑ), Πανεπιστήμιο Wisconsin-Madison.

[81]             2010/477/ΕΕ της 1ης Σεπτεμβρίου 2010.

[82]             ΚΚΕρ, Marine Litter – Technical Recommendations for the Implementation of MSFD Requirements (Θαλάσσια απορρίμματα – Τεχνικές συστάσεις για την εφαρμογή των απαιτήσεων της MSFD), EUR 25009 EN, Λουξεμβούργο 2011.

[83]             http://www.mepielan-ebulletin.gr//default.aspx?pid=18&CategoryId=10&ArticleId=95&Article=%20MEDITERRANEAN-SEA---The-COP-17-of-the-Barcelona-Convention-Adopts-the-Paris-Declaration.

[84]             UNEP/CHW.10/CRP.25 της 20ής Οκτωβρίου 2011.

[85]             http://www.unep.or.jp/Ietc/SPC/activities/GPWM/GPWMFrameworkDocumentv.11282011.pdf.

[86]             Το 56% των αστικών αποβλήτων στην Τουρκία διατίθενται σε μη ελεγχόμενους χώρους υγειονομικής ταφής.