ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ - Η εφαρμογής εκ μέρους της ΕΚ των "Κατευθύνσεων της Βόννης" σχετικά με την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των εξ αυτών οφελών στο πλαίσιο της σύμβασης για τη βιοποικιλότητα

{SEC(2003) 1455}

Κατάλογος των συντομογραφιών

ABS // Πρόσβαση (στους γενετικούς πόρους) και διανομή των εξ αυτών οφελών

BCCM // Συντονιστικός σύνδεσμος συλλόγων μικροοργανισμών του Βελγίου

BCH // Μηχανισμός ανταλλαγής πληροφοριών για τη βιοποικιλότητα

CBD // Σύμβαση για τη βιοποικιλότητα

CGIAR // Συμβουλευτική Ομάδα για τη Διεθνή Γεωργική ´Ερευνα

CSR // Κοινωνική Ευθύνη των Επιχειρήσεων

COP // Διάσκεψη των μερών

EC // Ευρωπαϊκή Κοινότητα

EC-CHM // Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τον ´Ελεγχο της Βιοποικιλότητας

ECCO // Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συλλογών Καλλιεργειών

EMAS // Κοινοτικό Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Οικολογικού Ελέγχου

EU // Ευρωπαϊκή Ένωση

FAO // Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για τη Διατροφή και τη Γεωργία

IGC // Διακυβερνητική Επιτροπή

IT-PGRFA // Διεθνής συμφωνία σχετικά με τους φυτογενετικούς πόρους για τη διατροφή και τη γεωργία

MAT // Αμοιβαίως συμφωνημένοι όροι

MTA // Συμφωνία μεταφοράς υλικού (ΣΜΥ)

MIRCEN // Δίκτυο κέντρων μικροβιακών πόρων

MOSAICC // Διεθνής κώδικας διαγωγής για τη ρύθμιση της πρόσβασης στους μικροοργανισμούς και την αειφόρο χρήση τους

MS // Κράτος μέλος

NBSAPs // Εθνικά προγράμματα στρατηγικής και δράσης για τη βιοποικιλότητα

NGO // Μη κυβερνητικός οργανισμός

PCT // Συνθήκη περί συνεργασίας στον τομέα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας

PIC // Συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης

PLT // Συνθήκη για το δίκαιο της ευρεσιτεχνίας

R&D // Έρευνα και ανάπτυξη

TRIPs // Θέματα δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας σχετικά προς το εμπόριο

TK // Παραδοσιακές γνώσεις

UNESCO // Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών

UPOV // Διεθνής ´Ενωση για την Προστασία των Νέων Φυτικών Ποικιλιών

WFCC // Παγκόσμια Ομοσπονδία για τις Συλλογές Καλλιεργειών

WIPO // Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ)

WSSD // Παγκόσμια σύνοδος κορυφής για την αειφόρο ανάπτυξη

WTO // Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου

Σύνοψη

Η παρούσα ανακοίνωση αφορά την εφαρμογή εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΕΚ) των κατευθύνσεων της Βόννης σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των εξ αυτών οφελών που εγκρίθηκαν κατά την 6η Διάσκεψη των συμβαλλομένων μερών της Σύμβασης για την Βιοποικιλότητα (CBD), τον Απρίλιο του 2002.

Οι γενετικοί πόροι είναι ολοένα και μεγαλύτερης σημασίας για αυξανόμενο αριθμό οικονομικών τομέων. Οι χρήστες των γενετικών πόρων βρίσκονται, ως επί το πλείστον, στον αναπτυγμένο κόσμο ενώ οι φορείς παροχής τους στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Η ορθή και δίκαιη διανομή μεταξύ χρηστών και παρόχων των οφελών που προκύπτουν από την χρήση γενετικών πόρων αποτελεί έναν από τους στόχους της CBD και οι κατευθύνσεις της Βόννης συνιστούν σημαντικό μέσο για την επίτευξή του.

Η ΕΚ έχει δεσμευθεί όσον αφορά την εφαρμογή των διατάξεων της CBD για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των εξ αυτών προκυπτόντων οφελών (ABS) και συμμετείχε ενεργά στις διαπραγματεύσεις για τις κατευθύνσεις της Βόννης. Οι κατευθύνσεις αυτές θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου της αειφόρου ανάπτυξης δεδομένου ότι προβλέπουν ότι τα οφέλη που προκύπτουν από την αξιοποίηση των γενετικών πόρων πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της διατήρησης και της αειφόρου χρήσης της βιοποικιλότητας.

Η ανακοίνωση εξετάζει το ευρύτερο διεθνές πλαίσιο εντός του οποίου εγγράφεται ο διάλογος για την ABS και το οποίο περιλαμβάνει την προσφάτως εγκριθείσα από τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών για την Διατροφή και τη Γεωργία Διεθνή Συμφωνία σχετικά με τους Φυτογενετικούς Πόρους για τη Διατροφή και τη Γεωργία, το έργο του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), τα συμπεράσματα της Παγκόσμιας Διάσκεψης για την Αειφόρο Ανάπτυξη και τις Συμβάσεις της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία των Νέων Φυτικών Ποικιλιών (συμβάσεις UPOV).

Επιχειρείται επισκόπηση της πολιτικής προσέγγισης και των μέτρων της ΕΚ σε ό,τι αφορά την ABS, μεταξύ άλλων και στο πλαίσιο της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη Βιοποικιλότητα, εν σχέσει προς την οδηγία της ΕΚ για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων και τον κανονισμό για τη δημιουργία κοινοτικού καθεστώτος προστασίας των φυτικών ποικιλιών. Η δράση των ενδιαφερομένων στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα περιγράφεται επίσης σε σχέση προς τις θεσμικές πολιτικές, τους υφιστάμενους κώδικες διαγωγής (συμπεριφοράς) και τις πολιτικές των επιχειρήσεων.

Μετά από σύντομη περιγραφή των κύριων χαρακτηριστικών των κατευθύνσεων της Βόννης, το έγγραφο σκιαγραφεί τους τρόπους με τους οποίους ενδεχομένως θα μπορούσαν να υλοποιηθούν εκ μέρους της ΕΚ οι ως άνω κατευθύνσεις. Παράλληλα εξετάζεται ο ρόλος της ΕΚ ως παρόχου γενετικών πόρων καθώς και οι δράσεις που θα μπορούσε πιθανώς να αναλάβει η ΕΚ ώστε να διευκολυνθεί η λήψη μέτρων σύμφωνα προς τις κατευθύνσεις από τους χρήστες. Γίνεται ιδιαίτερη μνεία στις συμφωνίες μεταφοράς υλικού και τους κώδικες διαγωγής των ενδιαφερομένων ως καθοριστικής σημασίας μέσα που επιτρέπουν στους ενδιαφερόμενους να ανταποκριθούν στις ευθύνες τους κατά την έννοια των κατευθύνσεων της Βόννης.

Η ανακοίνωση συνοψίζει τα μέτρα τα οποία η Επιτροπή θεωρεί ότι θα μπορούσαν να ευαισθητοποιήσουν περαιτέρω τους χρήστες έναντι των υποχρεώσεών τους βάσει της CBD, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται : η δημιουργία ευρωπαϊκού δικτύου εστιακών σημείων ABS. η δημιουργία ειδικού τμήματος για την ABS σε ό,τι αφορά το μηχανισμό της ΕΚ για την ανταλλαγή πληροφοριών για τη βιοποικιλότητα, και τη δημιουργία μητρώου ομάδων ενδιαφερομένων στο πλαίσιο του ως άνω μηχανισμού. Επιπλέον, εξετάζεται η δυνατότητα ενσωμάτωσης του θέματος της ABS στις διεργασίες της ΕΚ για την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) (που ενίοτε αναφέρεται και ως κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων - ΕΚΕ).

Η ανακοίνωση αναφέρεται σε ήδη υφιστάμενες απαιτήσεις που ενδεχομένως συνεπάγονται τη δημοσιοποίηση της προέλευσης των γενετικών πόρων και συναφών παραδοσιακών γνώσεων δυνάμει της νομοθεσίας της ΕΚ και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τη διανοητική ιδιοκτησία, ενώ παράλληλα αναγνωρίζει το ρόλο που ενδεχομένως μπορούν να διαδραματίσουν ανάλογες απαιτήσεις σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση κινήτρων, ώστε να τηρούνται τα περί συναινέσεως εν γνώσει (κατόπιν ενημέρωσης)για τους φορείς παροχής γενετικών πόρων.

Η ανακοίνωση προτείνει η ΕΚ και τα κράτη μέλη της (ΚΜ) να εξετάσουν κατά πόσον πρέπει να θεσπισθεί στο πλαίσιο της κοινοτικής έννομης τάξης απαίτηση δημοσιοποίησης για όσους υποβάλουν αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Η απαίτηση αυτή θα πρέπει να χαρακτηριστεί ως "αυτόνομη υποχρέωση", η μη ανταπόκριση προς την οποία θα έχει συνέπειες αποκλειστικά και μόνο εκτός του πεδίου εφαρμογής του δικαίου της ευρεσιτεχνίας. Η Επιτροπή θα εξετάσει επίσης τη δυνατότητα καθιέρωσης ανάλογης απαίτησης δημοσιοποίησης στο πλαίσιο της κατοχύρωσης των δικαιωμάτων για τις φυτικές ποικιλίες. Η Επιτροπή θεωρεί ότι η ΕΚ και τα ΚΜ της θα πρέπει επίσης να είναι έτοιμα να συζητήσουν, στα αντίστοιχα διεθνή fora τη δυνατότητα καθιέρωσης της ως άνω απαίτησης δημοσιοποίησης ως επίσημης προϋπόθεσης για την κατοχύρωση δικαιωμάτων (φόρα) πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Στην περίπτωση αυτή η μη τήρηση της εν λόγω απαίτησης θα έχει συνέπειες τόσο εντός όσο και εκτός του πεδίου εφαρμογής του δικαίου για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας.

Η Επιτροπή εξετάζει επίσης κατά πόσον η ΕΚ και τα ΚΜ θα πρέπει να είναι έτοιμα για περαιτέρω συζητήσεις όσον αφορά την καθιέρωση, στο πλαίσιο της CBD, πιστοποιητικού προέλευσης γενετικών πόρων που να αποτελεί απόδειξη της παροχής ενημέρωσης συγκατάθεσης, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα καταστρωθεί κατά τρόπο που να περιορίζονται τα περιθώρια που είναι αναγκαία στους ενδιαφερόμενους για την υλοποίηση των συναλλαγών τους.

Η ανακοίνωση τονίζει τον πιθανό ρόλο της διαιτησίας και των εστιακών σημείων ABS σε ό,τι αφορά την καλύτερη αντιμετώπιση παραβάσεων των ρυθμίσεων για την ABS καθώς και τον πιθανό ρόλο του κοινοτικού συστήματος οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου (EMAS) στο πλαίσιο ενός συστήματος πιστοποίησης για οργανισμούς που ανταποκρίνονται στις κατευθύνσεις της Βόννης.

Εν σχέσει προς τις δυνατότητες εφαρμογής των κατευθύνσεων της Βόννης σε τρίτες χώρες, η ανακοίνωση υπογραμμίζει τη σημασία της εφαρμογής της αντίστοιχης πτυχής του κοινοτικού προγράμματος δράσης για τη βιοποικιλότητα στον τομέα της οικονομικής και αναπτυξιακής συνεργασίας καθώς και της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη βιοεπιστήμη και τη βιοτεχνολογία.

Τέλος, σκιαγραφείται ο ρόλος της ΕΚ στα διεθνή fora που επιδιώκει να διαμορφωθεί μελλοντικά διαφανές διεθνές καθεστώς για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των εξ αυτών προερχομένων οφελών.

1. Εισαγωγή

Το θέμα : τι σημαίνει;

Η ορθή και δίκαια διανομή των οφελών από την αξιοποίηση των γενετικών πόρων, συμπεριλαμβανομένης και της πρόσβασης σε αυτούς, είναι ένας από τους τρεις στόχους της Σύμβασης για την Βιοποικιλότητα (CBD).

Οι γενετικοί πόροι εν γένει κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες : χλωριδικοί, πανιδικοί και μικροβιολογικοί γενετικοί πόροι. Οι εν λόγω πόροι είναι καθοριστικής σημασίας για πολλούς τομείς της επιστημονικής έρευνας, στον τομέα της γεωργίας (π.χ. για τη διασταύρωση των φυτών), και για έναν μεγαλύτερο αριθμό βιομηχανικών κλάδων, συμπεριλαμβανόμενης της βιοτεχνολογίας, του φαρμακευτικού κλάδου, των φυτοθεραπευτικών μεθόδων, της καλλιέργειας κηπευτικών ειδών και των καλλυντικών. Οι εν λόγω κλάδοι χρησιμοποιούν ήδη ευρύ φάσμα γενετικών πόρων και ορισμένοι εξ αυτών έχουν πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις σε δραστηριότητες βιοκατόπτευσης επιδιώκοντας να ανακαλύψουν νέες εφαρμογές των γενετικών πόρων. Οι δραστηριότητες αυτές συχνά αναπτύσσονται σε χώρες που διαθέτουν την πλουσιότερη βιοποικιλότητα στον πλανήτη (τις αποκαλούμενες χώρες μεγα-βιοποικιλότητας, κυρίως στη Λατινική Αμερική, στη νοτιοανατολική Ασία, στην Ωκεανία και, σε κάποιο βαθμό, στην Αφρική).

Ο προαναφερθείς στόχος της CBD απηχεί το γεγονός ότι όσοι έλαβαν μέρος στις διαπραγματεύσεις της Σύμβασης αισθάνθηκαν την ανάγκη να εξασφαλίσουν ότι οι εταιρίες και τα ερευνητικά ινστιτούτα, που ως επί το πλείστον εδράζονται στις βιομηχανικές χώρες, θα έχουν την υποχρέωση να μοιράζονται τα κέρδη που προκύπτουν από τη χρήση των γενετικών πόρων.

Κατά συνέπεια, το θέμα της πρόσβασης στους γενετικούς πόρους και της διανομής των οφελών απ' αυτούς (ABS) αντιμετωπίζεται ως θέμα δικαιοσύνης και ορθότητας. Από την άποψη αυτή, όλα τα συμβαλλόμενα μέρη αποδέχθηκαν, στο άρθρο 15, παράγραφος 7 της CBD, να λάβουν μέτρα με στόχο την ορθή και δίκαια διανομή των αποτελεσμάτων της έρευνας και της ανάπτυξης καθώς και των οφελών που προκύπτουν από την εμπορική και άλλη αξιοποίηση των γενετικών πόρων με το συμβαλλόμενο μέρος που στην εκάστοτε περίπτωση παρέχει τους πόρους αυτούς. Το άρθρο 15, παράγραφος 2 της CBD ενθαρρύνει τα συμβαλλόμενα μέρη να διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις "που απαιτούνται για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στους γενετικούς πόρους για ορθές από περιβαλλοντική σκοπιά χρήσεις". Αυτό είναι σημαντικό διότι δίχως πρόσβαση στους γενετικούς πόρους τα προς διανομήοφέλη θα είναι ελάχιστα ή ανύπαρκτα.

Η Ευρώπη παραδοσιακά αποτελεί σημαντικό χρήστη των γενετικών πόρων τόσο στον τομέα της έρευνας όσο και στον τομέα της παραγωγής προϊόντων. Η Ευρώπη συγκαταλέγεται επίσης μεταξύ όσων παρέχουν ανάλογους πόρους, δεδομένου ότι στα εδάφη της απαντά πλούσια βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένης ιδίως της μεσογειακής περιοχής της, καθώς και πολυάριθμες συλλογές ex situ, μεταξύ των οποίων γεωργικές συλλογές, συλλογές μικροβιολογικών καλλιεργειών καθώς και ζωολογικοί και βοτανικοί κήποι. Οι συλλογές αυτές είναι ιδιαίτερης αξίας σε ό,τι αφορά τη διατήρηση της φύσης και συχνά περιέχουν σπάνια και απειλούμενα είδη ενώ παράλληλα εκτελούν έργα για την εξάπλωση ορισμένων ειδών.

Είναι δύσκολο να υπολογιστεί το επίπεδο της ζήτησης για γενετικούς πόρους στους επιμέρους βιομηχανικούς τομείς της ΕΕ καθώς και να περιγραφούν οι τάσεις που αναπτύσσονται συν το χρόνω π.χ. ανάλογα με τις τεχνολογικές καινοτομίες. Εντούτοις η ΕΕ διαθέτει ουσιαστικό δυναμικό στον τομέα της εμπορικής έρευνας και ανάπτυξης και ο ευρωπαϊκός επιχειρηματικός κλάδος που ασχολείται με τις βιολογικές επιστήμες αποτελεί σημαντικό τομέα της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Τί έπραξε η CBD για την εφαρμογή του στόχου σχετικά με τη ABS;

Ο στόχος για ABS αναφέρεται στο άρθρο 1 της CBD. Οι διατάξεις αυτές ορίζουν απλώς τις γενικές αρχές. Το πλαίσιο για την εφαρμογή του ως άνω στόχου παρέχεται στο άρθρο 15 της Σύμβασης το οποίο αναγνωρίζει τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών στους φυσικούς πόρους τους με αναφορά στις έννοιες της συγκατάθεσης κατόπιν ενημέρωσης (PIC) και των αμοιβαίως συμφωνημένων όρων (MAT) για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους. Επιπλέον το άρθρο 8, εδάφιο θ) περιλαμβάνει διατάξεις που ενθαρρύνουν την ορθή διανομή των οφελών που προκύπτουν από την αξιοποίηση των γνώσεων, των καινοτομιών και των πρακτικών των αυτοχθόνων και τοπικών κοινοτήτων που εκφράζουν παραδοσιακούς τρόπους ζωής σχετικά με τη διαφύλαξη για την αειφόρο χρήση της βιοποικιλότητας ενώ το άρθρο 10, εδάφιο γ) καλεί τα μέρη να προστατεύσουν και να ενθαρρύνουν την παραδοσιακή χρήση των βιολογικών πόρων. Επιπλέον, τα άρθρα 16 έως 19 αποδίδουν ιδιαίτερη έμφαση στην πρόσβαση και τη μεταφορά της τεχνολογίας, συμπεριλαμβανόμενης της βιοτεχνολογίας, στην ανταλλαγή των πληροφοριών και την τεχνική και επιστημονική συνεργασία ως μέσων για την επίτευξη των στόχων της Σύμβασης.

Ανταποκρινόμενη θετικά στα αιτήματα των αναπτυσσομένων χωρών, η ΕΕ υποστήριξε, κατά την τέταρτη Διάσκεψη των συμβαλλομένων μερών της CBD στην Μπρατισλάβα το 1998 τη δρομολόγηση διαδικασίας διαπραγματεύσεων για τα θέματα που αφορούν την ABS με στόχο να διερευνηθούν όλες οι εναλλακτικές δυνατότητες για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των εξ αυτών οφελών βάσει αμοιβαίως συμφωνημένων όρων. Η διαδικασία αυτή οδήγησε στην έγκριση, κατά την έκτη Διάσκεψη των συμβαλλομένων μερών (Χάγη, 2002) των "κατευθύνσεων της Βόννης" για την πρόσβαση και διανομή των οφελών [1], που αποτελούν μία δέσμη λεπτομερών, προαιρετικών διατάξεων με στόχο να διευκολυνθεί η εφαρμογή των άρθρων 1, 10, εδάφιο (γ), 15, 16 και 19 και σε κάποιο βαθμό η εφαρμογή του άρθρου 8, εδάφιο (θ).

[1] Βλ. παράρτημα για το πλήρες κείμενο των κατευθύνσεων στα αγγλικά.

Γιατί θα πρέπει η ΕΚ να εφαρμόσει τις κατευθύνσεις της Βόννης;

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΚ) και τα κράτη μέλη αυτής (ΚΜ) συγκαταλέγονται μεταξύ των συμβαλλομένων μερών της CBD και έχουν δεσμευθεί νομοθετικά να εφαρμόσουν τα άρθρα 1 και 15 της CBD, συμπεριλαμβανομένου και του άρθρου 15, παράγραφος 7. Οι κατευθύνσεις της Βόννης αποτελούν προαιρετικό μέσο. Ωστόσο, το εκτελεστικό πρόγραμμα της Παγκόσμιας Συνάντησης Κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη (παράγραφος 44 εδάφιο (ιγ) ζητεί να εφαρμοστούν σε ευρύτατη βάση ώστε να διευκολυνθούν τα συμβαλλόμενα μέρη της CBD κατά την εκπόνηση και διαμόρφωση νομοθετικών και διαχειριστικών μέτρων καθώς και μέτρων εκτελεστικής πολιτικής σε ό,τι αφορά την πρόσβαση και τη διανομή των οφελών καθώς και σε ό,τι αφορά τη σύναψη συμβάσεων και την καθιέρωση άλλων ρυθμίσεων. Εκτός αυτού, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη υπήρξαν ιδιαιτέρως ενεργά κατά τις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην έγκριση των κατευθύνσεων και πρωτοστάτησαν στη θέσπιση των περισσοτέρων από τις εν λόγω διατάξεις. Επιπλέον, όπως ήδη αναφέρθηκε, πρόκειται επίσης για ένα θέμα δικαιοσύνης : η ΕΚ οφείλει να αναλάβει δράση διότι είναι δίκαιο να αναληφθεί ανάλογη δράση.

Τελικά, εάν η ΕΚ εφαρμόσει τις κατευθύνσεις, θα βελτιώσει την αξιοπιστία τους και θα συμβάλει στο να προθυμοποιηθούν και άλλες χώρες, διεθνείς θεσμικοί φορείς, εταιρίες και ερευνητικά ινστιτούτα ανά την υφήλιο (και όχι μόνο στην ΕΚ) να εφαρμόσουν τις εν λόγω κατευθύνσεις. Αυτό με τη σειρά του θα διευκολύνει την επίτευξη του στόχου της αειφόρου ανάπτυξης δεδομένου ότι οι κατευθύνσεις διευκρινίζουν ότι τα οφέλη που προκύπτουν από τη χρήση των γενετικών πόρων θα πρέπει να αξιοποιούνται για την καλύτερη διατήρηση και την αειφόρο χρήση της βιοποικιλότητας. Tο θέμα της ABS αποτελεί κατά πάσα πιθανότητα τυπικό παράδειγμα κατάστασης όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι κερδισμένοι για το εμπόριο και το περιβάλλον, δεδομένου ότι τα οφέλη που προκύπτουν από την εμπορική χρήση των γενετικών πόρων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εισέτι αρτιότερη προστασία της βιοποικιλότητας και δεδομένου ότι η προσδοκία αναλόγων οφελών αποτελεί καθαυτή κίνητρο υπέρ της διαφύλαξης της βιοποικιλότητας.

Η παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζει συνοπτικά το διεθνές πλαίσιο για την ABS μετά την Παγκόσμια Σύνοδο Κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη (WSSD) που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο 2002 καθώς και τα ήδη ληφθέντα μέτρα σχετικά με την ABS σε επίπεδο ΕΚ. Βάσει των ανωτέρω προτείνονται συγκεκριμένες δράσεις για την εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης στην ΕΚ καθώς και μία προσέγγιση ανάληψης δράσης εκ μέρους της ΕΚ σε διεθνές επίπεδο. Οι εν προκειμένω προτεινόμενες δράσεις δεν αποσκοπούν στην εξαντλητική εφαρμογή όλων των πτυχών των κατευθύνσεων δεδομένου ότι οι κατευθύνσεις αυτές θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως ευέλικτο μέσο το οποίο αναπροσαρμόζεται εύκολα στις ανάγκες των μερών της CBD και των ενδιαφερομένων κατά τη διαμόρφωση μέτρων και ρυθμίσεων σχετικών προς την ABS. Οι δραστηριότητες της ΕΚ σχετικά με την εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης πρέπει να είναι συμπληρωματικές προς τις υπό εξέταση εκ μέρους των κρατών μελών δράσεις οι οποίες θα πρέπει να είναι σύμφωνες προς το κοινοτικό δίκαιο.

2. Tο ευρύτερο διεθνές πλαίσιο

Υφίστανται άλλα διεθνή fora τα οποία να σχετίζονται με το θέμα αυτό;

Ο τομέας της ABS είναι πολύπλοκος και υπό εξέλιξη με φάσμα που καλύπτει από την επιστήμη έως το περιβάλλον και τη γεωργία καθώς και από τα μέσα εμπορίου έως και τα μέσα διανοητικής ιδιοκτησίας. Ορισμένα από τα επιμέρους θέματα της ABS εξετάζονται σε διεθνή fora εκτός της CBD.

Κατά το 2001 ολοκληρώθηκαν στον FAO οι διαπραγματεύσεις για τη Διεθνή Συμφωνία σχετικά με τους φυτογενετικούς πόρους για τη Διατροφή και τη Γεωργία (IT-PGRFA). Η συμφωνία αυτή είναι το προϊόν μακροχρόνιας διαδικασίας που είχε ως στόχο να εναρμονιστεί ένα προαιρετικό μέσο, το οποίο είχε θεσπιστεί πριν από τη CBD, η Διεθνής Δέσμευση σχετικά με του φυτογενετικούς πόρους για τη Διατροφή και τη Γεωργία, προς τη CBD δημιουργώντας ένα νέο δεσμευτικό μέσο. Η νέα συμφωνία προβλέπει πολυμερές σύστημα για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στους γενετικούς πόρους σχετικά με τη διατροφή και γεωργία καθώς και μηχανισμό διανομής των οφελών που προκύπτουν από τη χρήση των γενετικών πόρων που καλύπτει το σύστημα. Η συμφωνία αφορά τους γενετικούς πόρους για τη διατροφή και τη γεωργία. Tο προαναφερόμενο πολυμερές σύστημα ισχύει αποκλειστικά και μόνο για τις καλλιέργειες που αναφέρονται στο παράρτημα I της συμφωνίας.

Η CBD, συμπεριλαμβανόμενων των προαιρετικής εφαρμογής κατευθύνσεων της Βόννης, εξακολουθεί να ισχύει για όλους τους βιολογικούς πόρους, περιλαμβάνοντας και τους αντίστοιχους πόρους για τη διατροφή και τη γεωργία που δεν καλύπτονται από τη Διεθνή Συμφωνία. Η Διεθνής Συμφωνία και η CBD είναι συμπληρωματικές και υποτίθεται ότι τα αντίστοιχα συμβαλλόμενα μέρη θα τις εφαρμόσουν αλληλοϋποστηριζόμενα. Η ΕΚ και τα κράτη μέλη υπέγραψαν την IT-PGRFA και προπαρασκευάζουν την επικύρωσή της. Η συμφωνία θα τεθεί σε ισχύ 90 ημέρες μετά την κατάθεση της 40ης πράξης επικύρωσης.

Στον Παγκόσμιο Οργανισμό Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ), η διακυβερνητική επιτροπή (IGC) για τη Διανοητική Ιδιοκτησία, τους Γενετικούς Πόρους, τις Παραδοσιακές Γνώσεις και τον Λαϊκό Πολιτισμό, εξετάζει, μεταξύ άλλων, τα θέματα που αφορούν τη διανοητική ιδιοκτησία και προκύπτουν στο πλαίσιο της (i) πρόσβασης στους γενετικούς πόρους και της διανομής των αντιστοίχων οφελών. και (ii) της προστασίας των παραδοσιακών γνώσεων (TK), ανεξαρτήτως του κατά πόσον σχετίζονται με τους πόρους αυτούς. Αναμένεται ότι η εν λόγω επιτροπή θα ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον προσδιορισμό των μέσων και των μεθόδων που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την προστασία των TK αξιοποιώντας τα δικαιώματα που αφορούν τη διανοητική ιδιοκτησία ή άλλα sui generis δικαιώματα.

Στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), στην υπουργική δήλωση της Doha, που εγκρίθηκε το 2001, διατυπώθηκαν οδηγίες προς το Συμβούλιο για τα Δικαιώματα Διανοητικής Ιδιοκτησίας που σχετίζονται με το εμπόριο (TRIP), σε ό,τι αφορά τη συνέχεια του προγράμματος εργασίας του, περιλαμβάνοντας στο πλαίσιο της αναθεώρησης του άρθρου 27, παράγραφος 3, εδάφιο (β), την εξέταση της σχέσης μεταξύ της Συμφωνίας TRIPS και της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα, καθώς και την προστασία των παραδοσιακών γνώσεων και του λαϊκού πολιτισμού. ´Εως τώρα οι συζητήσεις εστιάστηκαν στο θέμα της δημοσιοποίησης της προέλευσης των γενετικών πόρων που αποτελούν τη βάση εφευρέσεων, κατά την κατάθεση αίτησης χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας για τις εν λόγω εφευρέσεις [2].

[2] Τον Οκτώβριο 2002, η ΕΚ υπέβαλε ανάλυση στο Συμβούλιο TRIPS, μεταξύ άλλων, για τη σχέση μεταξύ της συμφωνίας TRIPS και της CBD. Βλ. 'Ανακοίνωση της ΕΚ και των κρατών μελών της στο Συμβούλιο TRIPS σχετικά με την αναθεώρηση του άρθρου 27, παράγραφος 3, εδάφιο (β) της συμφωνίας TRIPS και τη σχέση μεταξύ της συμφωνίας TRIPS και της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα με την προστασία της λαϊκής παράδοσης και του λαϊκού πολιτισμού'.

Η WSSD κάλεσε τα κράτη, στην παράγραφο 44, εδάφιο (ιδ) του εκτελεστικού Προγράμματος, να διαπραγματευθούν, στο πλαίσιο της Σύμβασης για την Βιοποικιλότητα και λαμβάνοντας υπόψη τις κατευθύνσεις της Βόννης, διεθνές καθεστώς για την προαγωγή και τη διασφάλιση ορθής και δίκαιας διανομής των οφελών που προκύπτουν από την αξιοποίηση των γενετικών πόρων. Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών κάλεσε τη διάσκεψη των μερών (COP) της CBD, στην παράγραφο 8 του ψηφίσματος A/Res/57/269, "να λάβει τα δέοντα μέτρα για την αντιμετώπιση του εν λόγω θέματος". Κατόπιν των αποφάσεων της ενδιάμεσης διάσκεψης της CBD για το πολυετές πρόγραμμα εργασίας (Μάρτιος 2002), προβλέπεται πλέον ότι η δεύτερη συνεδρίαση της ανοικτής ομάδας εργασίας ειδικών καθηκόντων, το Δεκέμβριο του 2003, θα εξετάσει το θέμα του "διεθνούς καθεστώτος για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των εξ αυτών οφελών". Tο θέμα αυτό θα συζητηθεί επίσης κατά την έβδομη συνεδρίαση της διάσκεψης των μερών της CBD (COP7), το Φεβρουάριο του 2004, στη Μαλαισία.

Δύο συμβάσεις της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία των Νέων Φυτικών Ποικιλιών (UPOV) - οι συμβάσεις UPOV του 1978 και του 1991 - προβλέπουν την προστασία των νέων φυτικών ποικιλιών κατοχυρώνοντας αντίστοιχα δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Ως εκ τούτου θεωρούνται σχετικές στο πλαίσιο της συζήτησης για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των οφελών που προκύπτουν από τη χρήση τους.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ο ειδικός ρόλος της Συμβουλευτικής Ομάδας για τη Διεθνή Γεωργική Έρευνα (CGIAR) σε σχέση με τους γενετικούς πόρους για τη διατροφή και τη γεωργία. Η CGIAR αποτελεί άτυπη ένωση ιδιωτικών και δημοσίων χορηγών η οποία υποστηρίζει διεθνές δίκτυο 16 διεθνών κέντρων γεωργικής έρευνας. Το δίκτυο διαθέτει την ευρύτερη ex situ συλλογή φυτογενετικών πόρων για τη διατροφή και τη γεωργία και η EU είναι ο κύριος χρηματοδότης. Οι πόροι αυτοί διαφυλάσσονται για την παγκόσμια κοινότητα και χρησιμοποιούνται υπέρ των αναπτυσσόμενων χωρών. Οι κατευθύνσεις της Βόννης σχετίζονται με τα κέντρα CGIAR δεδομένου ότι τα καθοδηγούν σε ό,τι αφορά το ρόλο τους ως χρηστών και παρόχων γενετικών πόρων, συμπεριλαμβανομένου του τομέα της πρόληψης δεδομένων καταχρηστικής ιδιοποίησης των μεταφερόμενων υλικών.

3. Νομοθετικά μέτρα και μέτρα πολιτικής της ΕΚ σχετικά με την ABS

Ήδη από το 1995, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδότησε μελέτη για τα μέτρα που θα ήταν δυνατόν να ληφθούν υπέρ της εφαρμογής των άρθρων 15 και 16 της CBD (πρόσβαση και μεταφορά τεχνολογίας), τα αποτελέσματα της οποίας κοινοποιήθηκαν στην COP3 της CBD [3]. Η προσέγγιση της ΕΚ σε ό,τι αφορά την ABS εξελίχθηκε έκτοτε κατόπιν διαπραγματεύσεων σε ποικίλα πολυμερή fora, καθώς και με τη λήψη φάσματος μέτρων εκ μέρους της Κοινότητας, των κρατών μελών και των επιμέρους ομάδων των ενδιαφερομένων.

[3] Περιβαλλοντικοί πόροι, διαχείριση, χαρακτηρισμός των κοινοτικών μέτρων για την εφαρμογή των άρθρων 15 και 16 της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα : Τελική Έκθεση, Μέρος B. Ιούνιος 1996.

Η ΕΚ δεν καθιέρωσε γενικού χαρακτήρα νομοθεσία για την ABS και τις αντίστοιχες παραδοσιακές γνώσεις. Ωστόσο, ορισμένα από τα μέτρα πολιτικής και ορισμένα από τα νομοθετικά μέτρα της ΕΚ αντιμετωπίζουν άμεσα τις διατάξεις της CBD για την ABS και τις παραδοσιακές γνώσεις, καινοτομίες και πρακτικές τοπικών και αυτοχθόνων πληθυσμών [4].

[4] Βλ. θεματική έκθεση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για την Πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τον επιμερισμό των εξ αυτών προκυπτόντων οφελών (http://biodiversity-chm.eea.eu.int/ ), που υποβλήθηκε στη γραμματεία της CBD τον Οκτώβριο 2002, για αναλυτική θεώρηση των μέτρων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στον τομέα αυτό.

Ως προς την πολιτική, η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη Βιοποικιλότητα του 1998 [5] επισημαίνει την ανάγκη να προάγει η Κοινότητα ενδεδειγμένα πολυμερή μέσα για την ABS, να ενθαρρύνει την ανάπτυξη προαιρετικών κατευθυντήριων γραμμών για την ABS και να υποστηρίξει τις χώρες από τις οποίες προέρχονται οι γενετικοί πόροι σχετικά με την ανάπτυξη εθνικών στρατηγικών για τη βιοκατόπτευση. Tο Πρόγραμμα Δράσης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη Βιοποικιλότητα για την Οικονομική και Αναπτυξιακή Συνεργασία (2001) [6] αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην ανάγκη να υποστηριχθούν οι προσπάθειες οικοδόμησης δυναμικού στις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να μπορέσουν να μοιραστούν τα οφέλη που προκύπτουν από την αξιοποίηση των γενετικών πόρων. Το παράλληλο Πρόγραμμα Δράσης για τη Βιοποικιλότητα σε ό,τι αφορά τη Γεωργία της ΕΚ τονίζει την ανάγκη να αποζημιώνονται οι κατά τόπους ενασχολούμενοι με τη γεωργία που συνιστούν τελικά τους φορείς παροχής γενετικού υλικού για τις ερευνητικές και αναπαραγωγικές δραστηριότητες. Εκ των ανωτέρω διαπιστώνεται η ανάγκη να εξασφαλιστεί η πρόσβασή τους σε βελτιωμένα υλικά και να επιμερίζονται μεταξύ τους τα οφέλη που προκύπτουν από τη βελτίωση με συμμετοχικές μεθόδους.

[5] COM (1998) 42.

[6] COM (2001) 162 τελικό.

Ως προς τις νομοθετικές προβλέψεις, η οδηγία 98/44/ΕΚ για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων [7] λαμβάνει ιδιαίτερα υπόψη την ABS. Η αιτιολογική σκέψη 27 της οδηγίας ενθαρρύνει όσους υποβάλουν αιτήσεις για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας να περιλαμβάνουν στις αιτήσεις αυτές πληροφορίες σχετικά με τη γεωγραφική προέλευση του βιολογικού υλικού. Τοιουτοτρόπως υποστηρίζεται η συμμόρφωση προς την εθνική νομοθεσία στη χώρα προέλευσης του βιολογικού υλικού και προς τις συμβατικές ρυθμίσεις που διέπουν την απόκτηση και τη χρήση του υλικού αυτού. Παράλληλα με την αιτιολογική σκέψη 27, η αιτιολογική σκέψη 55 της οδηγίας επιβάλει στα κράτη μέλη να αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία, μεταξύ άλλων, στα άρθρα 8, εδάφιο θ, 16, παράγραφος 2 και 16, παράγραφος 5 της CBD κατά την καθιέρωση νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διαδικασιών που αποσκοπούν στην εφαρμογή της οδηγίας. Ωστόσο, οι αιτιολογικές σκέψεις, αυτές καθαυτές, δεν συνεπάγονται δημιουργία δεσμευτικών από νομική σκοπιά υποχρεώσεων για τα κράτη μέλη.

[7] ΕΕ L 213/13.

Σειρά άλλων νομοθετικών μέτρων και μέτρων άσκησης πολιτικής της ΕΚ συμβάλλουν στην εφαρμογή των διατάξεων της CBD για τη διανομή των οφελών που προκύπτουν από τη χρήση των γενετικών πόρων. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται κανονισμοί και οδηγίες για τις γεωγραφικές ενδείξεις, που προσφέρονται εν πολλοίς για την προστασία προϊόντων που σχετίζονται με τις παραδοσιακές γνώσεις καθώς και οδηγίες και κανονισμοί που σχετίζονται με το κοινοτικό καθεστώς προστασίας των φυτικών ποικιλιών. Σε ό,τι αφορά το ως άνω καθεστώς, ο κανονισμός 2100/94, όπως συμβαίνει και με την οδηγία 98/44, προβλέπει παρέκκλιση βάσει της οποίας οι μικροκαλλιεργητές δεν οφείλουν ειδική εισφορά στους κατόχους των δικαιωμάτων για τη χρήση των σπόρων της συγκομιδής στα εδάφη τους, ενώ από τους υπόλοιπους καλλιεργητές απαιτείται καταβολή "εύλογης" εισφοράς. Σχετικοί θεωρούνται επίσης οι κανονισμοί της ΕΚ σε ό,τι αφορά τη διατήρηση και το χαρακτηρισμό των φυτογενετικών πόρων για τη διατροφή και τη γεωργία, όπως εξάλλου και τα μέτρα που έχουν ως στόχο να υποστηριχθεί η μεταφορά έρευνας και τεχνολογίας.

4. Οι δράσεις των ενδιαφερομένων στην ΕΚ για την ABS

Το ήδη υφιστάμενο φάσμα μέτρων της ΕΚ θα πρέπει να εξεταστεί παράλληλα με τις πρωτοβουλίες των ενδιαφερομένων [8] για την ανάπτυξη πολιτικών και κωδίκων διαγωγής συμπληρωματικών προς την CBD και την εκάστοτε εθνική νομοθεσία για την ABS [9]. Πολλά κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα έχουν ήδη πραγματοποιήσει ή προγραμματίσει να πραγματοποιήσουν ευρύτατες διαβουλεύσεις με τους ενδιαφερομένους με σκοπό να συζητηθεί ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαν ενδεχομένως να αξιοποιηθούν οι κατευθύνσεις της Βόννης.

[8] Η κατηγορία των όντως ή πιθανών ενδιαφερομένων για την ABS είναι αναμφίβολα ιδιαίτερα ευρεία και παραμένει ανοικτή. Μεταξύ των σημαντικών ομάδων που εν προκειμένω μπορούν να αναφερθούν συγκαταλέγονται : πολλοί βιομηχανικοί κλάδοι όπως ο φαρμακευτικός, της φυτοθεραπευτικής, της βιοτεχνολογίας, οι κλάδοι παραγωγής σπόρων και καλλυντικών. ο κλάδος των οπωροκηπευτικών. τα πανεπιστήμια και άλλα ερευνητικά ινστιτούτα. οι γενετικές τράπεζες. οι βοτανικοί κήποι. οι αυτόχθονες πληθυσμοί. οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί στον τομέα του περιβάλλοντος και της ανάπτυξης. κ.τ.λ.

[9] Βλ. θεματική έκθεση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για την Πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τον επιμερισμό των εξ αυτών (http://biodiversity-chm.eea.eu.int/ ), που υποβλήθηκε στη γραμματεία της CBD τον Οκτώβριο 2002, για πλήρη θεώρηση των μέτρων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στον τομέα αυτό.

Τα θεσμικά όργανα επιστημονικής έρευνας και ιδίως τα δίκτυα των ex situ συλλογών στην ΕΚ πρωτοστάτησαν σχετικά με τις θεσμικές πολιτικές και τους κώδικες διαγωγής για την ABS, με στόχο να διευκολυνθεί η απόκτηση και η ανταλλαγή γενετικών πόρων σύμφωνα με το εφαρμοστέο εθνικό και διεθνές δίκαιο. Ανάλογες πολιτικές και κώδικες διαγωγής αποτελούν μέρος της δέσμης των μέτρων (για τα οποία οι κατευθύνσεις της Βόννης παρέχουν συνεπές πλαίσιο) με στόχο την ανάπτυξη και την εφαρμογή των ρυθμίσεων για την ABS. Πρόκειται για αποτελεσματικό τρόπο αύξησης της διαφάνειας κατά τη χρήση εξασφαλίζοντας παράλληλα επαρκή ευελιξία για την ικανοποίηση των ιδιαιτέρων συνθηκών των επιμέρους ερευνητικών τομέων και χρηστών των γενετικών πόρων. Σοβαρές πρωτοβουλίες ανέλαβαν οι ευρωπαϊκοί βοτανικοί κήποι [10], οι συλλογές μικροβιακών καλλιεργειών και βλαστικού πλάσματος.

[10] Σημαντικά παραδείγματα αποτελούν οι "αρχές για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τον επιμερισμό των οφελών για τους συμμετέχοντες φορείς", που εκπονήθηκε υπό την αιγίδα των Βασιλικών Βοτανικών Κήπων, στο Kew, και όπου αναφέρονται 28 βοτανικοί κήποι από 21 χώρες <www.rbgkew.org.uk/conservation>, και το Διεθνές Δίκτυο Χλωριδικών Ανταλλαγών (IPEN <www.biologie.uni-ulm.de/verband/cbd/list.html>) καθώς και ο κώδικας διαγωγής για τους βοτανικούς κήπους και τις παρεμφερείς προς αυτούς συλλογές ο οποίος διέπει την απόκτηση, τη συντήρηση και τον εφοδιασμό με έμβιο φυτικό υλικό.

Ορισμένες φαρμακευτικές και βιοτεχνολογικές εταιρίες ανέπτυξαν εταιρικές πολιτικές για την ABS οι οποίες λόγω του φθίνοντος ενδιαφέροντος για ορισμένους τομείς της έρευνας σχετικά με τα φυσικά προϊόντα, ενδέχεται μελλοντικά να αποδειχθούν ήσσονος σημασίας για τις εταιρικές στρατηγικές. Άλλοι τομείς, συμπεριλαμβανομένων των οπωροκηπευτικών και των φυτοθεραπευτικών προϊόντων, εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από υψηλή ζήτηση γενετικών πόρων δίχως εντούτοις να έχουν αναπτυχθεί εν προκειμένω γενικές εταιρικές ή τομεακές πολιτικές για την ABS.

Όπως οι θεσμικές πολιτικές και οι κώδικες διαγωγής για τα ερευνητικά όργανα και τις ex situ συλλογές, έτσι και οι εταιρικές πολιτικές συνιστούν μέρος δέσμης μέτρων (για την οποία οι κατευθύνσεις της Βόννης παρέχουν συνεκτικό πλαίσιο) με στόχο την ανάπτυξη και την εφαρμογή των ρυθμίσεων για την ABS. Πρόκειται για μέτρα τα οποία μπορούν να αυξήσουν τη διαφάνεια ως προς τον χρήστη και να βελτιώσουν περαιτέρω την ομαλή ανταπόκριση των εταιριών προς το νομοθετικό πλαίσιο. Οι εταιρικές πολιτικές για την ABS δύνανται επίσης να συμβάλλουν στην ανάπτυξη εταιρικών στρατηγικών Ε&Α, επιτρέποντας τον εντοπισμό πιθανών χωρών-εταίρων, κυρίων εφοδιαστών και συνεργατών καθώς και τον προσδιορισμό του οικονομικού και του μη οικονομικού κόστους των συμπράξεων.

Η ΕΚ υποστηρίζει την εφαρμογή θεσμικών πολιτικών και κωδικών διαγωγής για την ABS εκ μέρους των ομάδων των ενδιαφερομένων, συμπεριλαμβανομένων και των συλλογών ex situ. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή υποστήριξε την ανάπτυξη του Διεθνούς Κώδικα Διαγωγής για την κανονιστική ρύθμιση της πρόσβασης στους μικροοργανισμούς και την αειφόρο χρήση τους (MOSAICC) [11] από το Συντονιστικό Σύνδεσμο Συλλογών Μικροοργανισμών του Βελγίου (BCCM), από κοινού με άλλους 16 οργανισμούς από όλο τον κόσμο.

[11] http://www.belspo.be/bccm/ mosaicc

Ο MOSAICC αποσκοπεί στη διευκόλυνση της πρόσβασης σε μικροβιακούς πόρους καθώς και στο να διευκολύνει τους επιμέρους εταίρους να καταλήξουν σε πρακτικές συμφωνίες για τη μεταφορά μικροβιακών πόρων. Ανταποκρίνεται στην ανάγκη ευχερούς μεταφοράς μικροβιακών πόρων και την ανάγκη για παρακολούθηση ανάλογων μεταφορών. Η πρόσβαση στους μικροβιακούς πόρους αποτελεί προϋπόθεση για την προαγωγή της μικροβιολογίας ενώ η παρακολούθηση είναι απαραίτητη για να εντοπιστούν τα πρόσωπα ή οι ομάδες που αξίζουν επιστημονική ή οικονομική ανταμοιβή για τη συμβολή τους στη διαφύλαξη και την αειφόρο χρήση των μικροβιακών πόρων.

Μία από τις βασικές αρχές του MOSAICC είναι ο επιτόπιος χαρακτηρισμός της προέλευσης μικροβιακών πόρων εφαρμόζοντας την ενδεδειγμένη διαδικασία για την παροχή αδειών δειγματοληψίας. Η Παγκόσμια Ομοσπονδία για τις Συλλογές Καλλιεργειών (WFCC), ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συλλογών Καλλιεργειών (ECCO) και το Δίκτυο Κέντρων Μικροβιακών Πόρων (UNESCO-MIRCEN) υποστηρίζουν το στόχο του MOSAICC για τη θέσπιση πρακτικών και καθολικών διαδικασιών εφαρμογής των ρυθμίσεων για την ABS σύμφωνα με το διεθνές και το εθνικό δίκαιο.

Η Επιτροπή θα χρηματοδοτήσει τη συνέχεια του έργου MOSAICC, που αποσκοπεί στη διαμόρφωση έγκυρων και αξιόπιστων μεθόδων για την αξιολόγηση των μικροβιακών πόρων. Ανάλογες μέθοδοι είναι απαραίτητες για τον ορισμό μιας κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά δικαιολογήσιμης "τιμής" των γενετικών πόρων ώστε να διευκολύνεται η εν συνεχεία διανομή των εξ αυτών οφελών. Το έργο αποσκοπεί επίσης στην ανάπτυξη έγκυρων πρότυπων δελτίων για την ανιχνευσιμότητα των μικροβιακών πόρων (προέλευση, μεταφορά και μετακίνηση).

Τέλος, η Επιτροπή υποστήριξε τις έρευνες σε επίπεδο πολιτικής για την ABS, συμπεριλαμβανόμενης της εμπορικής ζήτησης για πρόσβαση σε γενετικούς πόρους. [12]

[12] ten Kate, K. και Laird S..Η εμπορική χρήση της βιοποικιλότητας (1999) Earthscan, Λονδίνο. Η μελέτη αυτή χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

5. Οι κατευθύνσεις της Βόννης

Τί λένε;

Όπως προαναφέρθηκε, οι κατευθύνσεις της Βόννης είναι δυνατόν να χρησιμεύσουν ως αφετηρία για τη διαμόρφωση και την εκπόνηση νομοθετικών, διοικητικών ή πολιτικών μέτρων καθώς και συμβάσεων και άλλων ρυθμίσεων σχετικών με την ABS. Πρόκειται για προαιρετικό μέσο με στόχο την υποστήριξη των χρηστών και των παρόχων γενετικών πόρων και ΤΚ. Οι κατευθύνσεις αυτές είναι ελαστικές ώστε να καθίσταται δυνατή η χρήση τους σε μεγάλο φάσμα τομέων, χρηστών και εθνικών περιστάσεων ενώ παράλληλα προβλέπεται ότι θα πρέπει να επανεξεταστούν και να αναθεωρηθούν συναρτήσει της πείρας που θα συγκεντρωθεί για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των εξ αυτών οφελών. Είναι κατευθύνσεις με ευρύ πεδίο εφαρμογής που καλύπτει όλους τους γενετικούς πόρους και τις ΤΚ, καινοτομίες και πρακτικές που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της CBD καθώς και τα οφέλη από τη χρήση τους. Οι κατευθύνσεις έχουν σχεδιαστεί ως συμπληρωματικό μέσο προς τα ήδη υφιστάμενα διεθνή μέσα σε παρεμφερείς τομείς, όπως η Διεθνής Συμφωνία σχετικά με τους φυτογενετικούς πόρους για τη διατροφή και τη γεωργία του FAO.

Οι κατευθύνσεις αποσκοπούν, μεταξύ άλλων, στο να συμβάλλουν στη διαφύλαξη και την αειφόρο χρήση της βιοποικιλότητας, στην παροχή διαφανούς πλαισίου για τα συμβαλλόμενα μέρη και τους ενδιαφερόμενους, ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και να εξασφαλίζεται η ορθή και δίκαια διανομή των προκυπτόντων οφελών, στην παροχή καθοδήγησης προς τα μέρη σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη των καθεστώτων για την πρόσβαση και τη διανομή των αντιστοίχων οφελών καθώς και στην ενημέρωση των χρηστών και των παρόχων σε ό,τι αφορά τις αντίστοιχες πρακτικές και προσεγγίσεις σχετικά με τις ρυθμίσεις για την πρόσβαση και τη διανομή των οφελών.

Οι κατευθύνσεις προσδιορίζουν τους ρόλους και τις αρμοδιότητες των επιμέρους παραγόντων που επηρεάζουν τον τομέα της ABS. Προβλέπουν τον ορισμό των εθνικών εστιακών σημείων ABS τα οποία θα πρέπει να αναφερθούν στον κατάλογο του BCH της CBD και θα πρέπει να παρέχουν πληροφορίες σε όσους υποβάλλουν αίτηση για πρόσβαση σε γενετικούς πόρους σχετικά με τις διαδικασίες που προβλέπονται για την εξασφάλιση συγκατάθεσης κατόπιν ενημέρωσης (PIC) και αμοιβαίων συμφωνημένων όρων (ΜΑΤ) καθώς και σε ό,τι αφορά τις αρμόδιες εθνικές αρχές, τις αυτόχθονες και τοπικές κοινότητες και τους αντίστοιχους ενδιαφερομένους. Επιπλέον, προβλέπεται η δυνατότητα να ορισθούν αρμόδιες εθνικές αρχές που να αποφασίζουν για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και να παρέχουν συμβουλές σχετικά με τη διαδικασία που ισχύει βάσει της εκάστοτε εθνικής νομοθεσίας για την ABS.

Οι κατευθύνσεις αναγνωρίζουν ότι τα συμβαλλόμενα μέρη και οι ενδιαφερόμενοι μπορεί να είναι τόσο χρήστες όσο και φορείς παροχής γενετικών πόρων και καθορίζουν τους ρόλους και τις αρμοδιότητες των συμβαλλομένων μερών που είναι χώρες προέλευσης γενετικών πόρων, των χρηστών και των παρόχων και των συμβαλλομένων μερών με τους χρήστες γενετικών πόρων που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία τους.

Οι χώρες προέλευσης, ή άλλα συμβαλλόμενα μέρη τα οποία έχουν αποκτήσει γενετικούς πόρους σύμφωνα με τη Σύμβαση, καλούνται πρωτίστως να ελέγξουν κατά πόσο το εθνικό νομοθετικό τους πλαίσιο είναι σύμφωνα προς τα CBD, να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με τις αιτήσεις για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους στον BCH, να αναπτύξουν συμμετοχικούς μηχανισμούς για τους ενδιαφερόμενους και τις αυτόχθονες και τοπικές κοινότητες εξασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι περιβαλλοντικές συνέπειες των δραστηριοτήτων πρόσβασης λαμβάνονται δεόντως υπόψη από τους ενδιαφερομένους. Οι φορείς παροχής προτρέπονται να χρησιμοποιούν αποκλειστικά και μόνο γενετικούς πόρους και/ή TK εφόσον έχουν το δικαίωμα να το πράξουν και να αποφεύγουν τους μονομερείς περιορισμούς πρόσβασης.

Παρέχεται επίσης αναλυτικός κατάλογος των μέτρων που θα πρέπει να ληφθούν από τους χρήστες και από τις χώρες εντός της δικαιοδοσίας των οποίων αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους. Τα εν λόγω μέτρα εξετάζονται αρκετά λεπτομερώς στις παραγράφους που ακολουθούν, δεδομένου ό,τι αφορούν πρωτίστως τους χρήστες που βρίσκονται σε αναπτυγμένες χώρες. Ωστόσο, όσο περισσότερο καθίστανται οι αναπτυσσόμενες χώρες χρήστες γενετικών πόρων, τόσο περισσότερο τα μέτρα αυτά θα τις αφορούν επίσης.

Οι κατευθύνσεις περιλαμβάνουν επίσης διατάξεις οι οποίες τονίζουν τη σημασία της συμμετοχής και εμπλοκής των ενδιαφερομένων στην ανάπτυξη και την εφαρμογή των ρυθμίσεων ABS και καθορίζουν τα επιμέρους στάδια της όλης διαδικασίας ABS ήγουν: τις βασικές αρχές και στοιχεία για το σύστημα της συγκατάθεσης κατόπιν ενημέρωσης, την καθοριστική απαίτηση για αμοιβαίως συμφωνημένους όρους, και τον ενδεικτικό κατάλογο τους, τους πιθανούς τύπους οφελών και τους μηχανισμούς διανομής των οφελών. Σε προσάρτημα των κατευθύνσεων προτείνονται επίσης στοιχεία για τις συμφωνίες μεταφοράς υλικού γενετικών πόρων και σχετικών TK.

6. Πως εφαρμόζονται οι κατευθύνσεις της Βόννης: δράσεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σχετικά με τα μέτρα για τους φορείς παροχής και την χώρα προέλευσης

Τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα παρέχουν in situ γενετικούς πόρους ενώ παράλληλα διαθέτουν σημαντικές ex situ συλλογές. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, in situ και ex situ, η πρόσβαση στους γενετικούς πόρους ρυθμίζεται κανονιστικά από ευρύ φάσμα εθνικών νόμων. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται ειδικά νομικά πλαίσια για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους. η έμμεση κανονιστική ρύθμιση της πρόσβασης μέσω της νομοθεσίας για το ιδιοκτησιακό καθεστώς της γης. των νομοθεσιών που ρυθμίζουν τις προϋποθέσεις πρόσβασης και εκμετάλλευσης δημόσιας γης και φυσικών πόρων. το δίκαιο για τις συμβάσεις. κτλ.

Οι αυτόχθονες πληθυσμοί εκπροσωπούνται εντός των συνόρων της ΕΚ σε λίγες περιφέρειες. Παράλληλα το θέμα των παραδοσιακών γνώσεων τους αντιμετωπίζεται μόνο σε εθνικό επίπεδο. [13]

[13] π.χ. για τους Sami, που είναι αυτόχθονες της Βόρειας Σουηδίας και της Φινλανδίας.

Δυνάμει του άρθρου 15, παράγραφος 5 της CBD, τα συμβαλλόμενα μέρη δύνανται να επιλέξουν εάν επιθυμούν για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους τους να απαιτείται συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης. Η ανάγκη ανάληψης δράσης σε επίπεδο ΕΚ με στόχο την εναρμόνιση της νομοθεσίας των κρατών μελών σε όσον αφορά στην πρόσβαση στους γενετικούς πόρους ή τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων δεν είναι εμφανής και θα πρέπει να αξιολογηθεί περαιτέρω βάσει της πείρας που θα συγκεντρωθεί κατά την εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης. Καταρχήν, οι εθνικές νομοθεσίες για την πρόσβαση και οι συμμετοχικοί μηχανισμοί προσαρμόζονται καλύτερα στις τοπικές πραγματικότητες και μπορούν να ικανοποιήσουν αρτιότερα τις ανάγκες των ενδιαφερομένων. Η δράση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Κοινότητας στον τομέα αυτό θα μπορούσε να δικαιολογηθεί από την ανάγκη εξάλειψης των εμποδίων που επηρεάζουν τους γενετικούς πόρους στην εσωτερική αγορά. Ωστόσο, η παρουσία αντίστοιχων εμποδίων δεν είναι εμφανής επί του παρόντος και, εν πάση περιπτώσει, οι διατάξεις της Συνθήκης ΕΚ, και ιδίως τα άρθρα 28 και 30, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν εάν προέκυπταν ανάλογα εμπόδια.

7. Πως μπορούν να εφαρμοστούν οι κατευθύνσεις της Βόννης: δράσεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητας υπέρ της λήψης μέτρων εκ μέρους των χρηστών

Η ΕΚ δύναται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε ό,τι αφορά τη χρήση των κατευθύνσεων της Βόννης από ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων που χρησιμοποιούν γενετικούς πόρους. Στο πλαίσιο της διαδικασίας που οδήγησε στην έγκριση της ανακοίνωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πραγματοποίησε διαβουλεύσεις με εκπροσώπους ομάδων ενδιαφερομένων μείζονος σημασίας ανά την Ευρώπη, κατά τη διάρκεια των οποίων συζητήθηκε η εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης. Από τις συναντήσεις προέκυψε ότι το επίπεδο ευαισθητοποίησης έναντι της CBD και των κατευθύνσεων της Βόννης ποικίλει ιδιαίτερα από μία ομάδα ενδιαφερομένων στην άλλη. Ενώ πολλοί βοτανικοί κήποι, γεωργικές συλλογές και συλλογές καλλιεργειών υιοθέτησαν ενεργητική προσέγγιση, σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις προκαταλαμβάνοντας τις εργασίες της CBD, ως προς την αναθεώρηση των πολιτικών τους σύμφωνα με το άρθρο 15 της Σύμβασης, οι κλάδοι των βιοτεχνολογικών και φαρμακευτικών βιομηχανιών βρίσκονται σε αρχικότερο στάδιο σχετικά με την αναθεώρηση των πολιτικών τους στον ως άνω τομέα.

Η παράγραφος 16, εδάφιο β) των κατευθύνσεων της Βόννης τονίζει μεταξύ άλλων τους ακόλουθους τέσσερις τύπους δράσεων που οφείλουν να αναλάβουν οι χρήστες:

1 να ζητούν PIC για πρόσβαση σε γενετικούς πόρους τηρώντας, ιδίως, τα ήθη, τα έθιμα και τις αξίες των τοπικών πληθυσμών.

2. να τηρούν τους όρους και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες αποκτήθηκαν οι γενετικοί πόροι, συμπεριλαμβανόμενης της αλλαγής της χρήσης των πόρων.

3. να διατηρούν κάθε τεκμήριο σχετικό με την PIC, την προέλευση και τη χρήση οιωνδήποτε οφελών προκύπτουν από τους γενετικούς πόρους και να παρέχουν τα υλικά αυτά σε τρίτα μέρη τα οποία εφοδιάζονται με γενετικούς πόρους.

4. να εξασφαλίζουν τη δίκαια και ορθή διανομή των οφελών σύμφωνα με τους αμοιβαίως συμφωνημένους όρους.

Καταρχήν οι ευθύνες των χρηστών ορίζονται στους αμοιβαίως συμφωνημένους όρους των συμβάσεων. Οι κατευθύνσεις της Βόννης (παράγραφοι 42-50) προσδιορίζουν τις βασικές απαιτήσεις για τους αμοιβαίους συμφωνημένους όρους και παραθέτουν ενδεικτικό κατάλογο αυτών. Το προσάρτημα Ι περιέχει "προτεινόμενα στοιχεία για τις συμφωνίες μεταφοράς υλικού". Οι συμφωνίες μεταφοράς υλικού (MTA), είναι έγγραφα που υπό φυσιολογικές συνθήκες χρησιμοποιούνται για την καταχώριση των PIC καθώς και των όρων και των προϋποθέσεων υπό τις οποίες αποκτώνται γενετικοί πόροι. Αντίγραφα των MTA μπορούν εύκολα να διατεθούν σε τρίτα μέρη τα οποία εφοδιάζονται με τους γενετικούς πόρους. Τοιουτοτρόπως διευκολύνεται η ανιχνευσιμότητα των γενετικών πόρων και η ορθή και δίκαια διανομή των αντίστοιχων οφελών.

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη μέλη αυτής συμμετέχουν ενεργώς στη διαδικασία που αποσκοπεί στην ανάπτυξη τυποποιημένων MTA στο πλαίσιο του πολυμερούς συστήματος της IT-PGRFA και πρωτοστάτησαν στη σύνταξη του προαναφερθέντος προσαρτήματος Ι των κατευθύνσεων της Βόννης. Η Επιτροπή συστήνει ένθερμα στους ενδιαφερόμενους -συμπεριλαμβανόμενων των εταιριών, των πανεπιστημίων και άλλων ερευνητικών οργανισμών- να αξιοποιήσουν πλήρως τις συμφωνίες μεταφοράς υλικού ως εργαλείο που θα επιτρέψει να ανταποκριθούν στις ευθύνες τους, ως ορίζονται στις κατευθύνσεις. Η Επιτροπή ενθαρρύνει επίσης την ανάπτυξη τυποποιημένων MTA για διαφορετικές χρήσεις σε επιμέρους τομείς.

Επιπλέον, η Επιτροπή τονίζει τη σημασία της ανάπτυξης των κωδίκων διαγωγής, για τους ενδιαφερόμενους, βάσει των κατευθύνσεων της Βόννης, ως μέσο προσαρμογής των κατευθύνσεων στις ανάγκες των επιμέρους τομέων που ασχολούνται με τους γενετικούς πόρους ώστε οι δράσεις που αναφέρονται στο ανωτέρω σημείο 16 β) να καταστούν κοινή πρακτική τους. Κατά την εκπόνηση αναλόγων κωδίκων διαγωγής, θα είναι σημαντικό να επιχειρηθεί ενεργός διάλογος με τους εταίρους στις χώρες προέλευσης ώστε να εντοπισθούν οι πρακτικές που εξασφαλίζουν τη μέγιστη δυνατή διαφάνεια κατά τη συλλογή των γενετικών πόρων και τις συνακόλουθες συναλλαγές.

Στην παράγραφο 16, εδάφιο δ) των κατευθύνσεων καλούνται τα μέλη στη δικαιοδοσία των οποίων εμπίπτουν οι χρήστες να υποστηρίξουν τη συμμόρφωση αυτών προς τις απαιτήσεις που αναφέρονται στην ως άνω παράγραφο 16, εδάφιο β) ενεργώντας, μεταξύ άλλων, και ως εξής:

1. ενημερώνοντας τους χρήστες για τις υποχρεώσεις τους.

2. ενθαρρύνοντας τη δημοσιοποίηση της χώρας προέλευσης των γενετικών πόρων στις αιτήσεις για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας.

3. εμποδίζοντας τη χρήση γενετικών πόρων που αποκτήθηκαν δίχως PIC.

4. συνεργαζόμενα για την αντιμετώπιση παραβάσεων των συμφωνιών για την ABS.

5. καθιερώνοντας προαιρετικής συμμετοχής συστήματα πιστοποίησης για οργανισμούς που τηρούν τους κανόνες για την ABS.

6. αποθαρρύνοντας τις ανορθόδοξες εμπορικές πρακτικές.

Οι δράσεις αυτές έχουν ήδη αναληφθεί ή εξετάζονται από την Επιτροπή σε σχέση με έκαστο των έξι σημείων που αναφέρονται κατωτέρω.

7.1. Η ενημέρωση των χρηστών σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις τους και η αποθάρρυνση των ανορθόδοξων εμπορικών πρακτικών

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, η ΕΚ έχει ήδη κατά το παρελθόν αναλάβει ορισμένες πρωτοβουλίες που αποσκοπούσαν στην ενημέρωση των χρηστών σχετικά με τις υποχρεώσεις τους βάσει της CBD καθώς και στη διευκόλυνση της εκπλήρωσής τους. Για παράδειγμα, η Επιτροπή υποστήριξε την έρευνα πολιτικής για την ABS, καλύπτοντας και την εμπορική ζήτηση για πρόσβαση σε γενετικούς πόρους [14].

[14] ten Kate, K. και Laird S..Η εμπορική χρήση της βιοποικιλότητας (1999) Earthscan, Λονδίνο. Η μελέτη αυτή χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ένας από τους στόχους της προαναφερθείσας συνάντησης με τους ενδιαφερομένους που διοργανώθηκε από την Επιτροπή και της παρούσας ανακοίνωσης είναι επίσης να ευαισθητοποιηθούν περαιτέρω οι ενδιαφερόμενοι σχετικά με τις υποχρεώσεις τους βάσει της CBD. Ωστόσο, η Επιτροπή θεωρεί ότι αυτός ο στόχος μπορεί να επιδιωχθεί περαιτέρω εξετάζοντας ενδεχομένως τα κάτωθι μέτρα:

- Συγκρότηση ευρωπαϊκού δικτύου εστιακών σημείων ABS και/ή αρμόδιων εθνικών αρχών - βάσει των ήδη υφιστάμενων δικτύων - τα οποία θα μπορούσαν να συνδεθούν, μεταξύ άλλων, μέσω του οργανισμού για τον έλεγχο της βιοποικιλότητας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (EΚ-CHM). Μέχρι σήμερα, τα περισσότερα από τα κράτη μέλη έχουν ήδη ορίσει εστιακό σημείο ABS. Η συγκρότηση αποτελεσματικού δικτύου μεταξύ τους - δίχως να επιχειρηθεί η εναρμόνιση του περιεχομένου και της δομής των εν λόγω εστιακών σημείων - δεν θα βοηθήσει μόνο όσους ενδεχομένως ενδιαφέρονται για πρόσβαση στους γενετικούς πόρους στην ΕΚ αλλά θα συμβάλει και στον χαρακτηρισμό των ενδιαφερομένων σε εθνικό επίπεδο καθώς και στην ευαισθητοποίησή τους έναντι των κατευθύνσεων της Βόννης.

- Δημιουργία ειδικού τμήματος του μηχανισμού της ΕΚ για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τη βιοποικιλότητα αποκλειστικά και μόνο για το θέμα της ABS. Ανάλογο τμήμα θα μπορούσε να περιλαμβάνει το κείμενο των κατευθύνσεων της Βόννης καθώς και ερμηνεία της σχέσης τους προς το προφίλ των επιμέρους Ευρωπαίων ενδιαφερομένων. Ο EΚ-CHM θα μπορούσε να καταστεί σημαντική δίαυλος ενημέρωσης των ενδιαφερομένων για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους διεθνώς, εν σχέσει και προς άλλα διεθνή μέσα όπως η IT-PGRFA. καθώς και στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη μέλη. Προς τούτο, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν σύνδεσμοι μεταξύ άλλων με τη CBD και τους μηχανισμούς των κρατών μελών για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τη βιοποικιλότητα .

- Διαφήμιση του ιστοτόπου του ΕΚ-CHM σε όλες τις σχετικές ομάδες ενδιαφερομένων ώστε να ενθαρρυνθούν για να καταχωρισθούν στον ΕΚ-CHM και να παρέχουν αντίγραφα των πολιτικών, κωδικών διαγωγής, κατευθύνσεων, αρχών, περιπτωσιολογικών μελετών, παραδειγμάτων MTA κτλ. που σχετίζονται προς την ABS. Η καταχώριση σε αρχείο του BCH των εταιριών/θεσμικών φορέων που χρησιμοποιούν γενετικούς πόρους και η παρουσίαση των πολιτικών του θα μπορούσε να αποδειχθεί επωφελής τόσο για τους χρήστες όσο και για τους φορείς παροχής. Δεδομένου ότι τοιουτοτρόπως θα μπορούσαν ενδεχομένως να εξασφαλίσουν νέες αγορές για τους γενετικούς πόρους. Ταυτόχρονα η καταχώριση αυτή θα προσέφερε στους φορείς παροχής ακριβέστερη ιδέα του τύπου και της ποσοτικής έκτασης των οφελών, συμπεριλαμβανόμενης της μεταφοράς τεχνολογίας, που θα μπορούσαν ουσιαστικά να επιτευχθούν από την χρήση των επιμέρους τύπων γενετικών πόρων. Συχνά είναι δύσκολο να προβλεφθούν τα πιθανά οφέλη από τους γενετικούς πόρους. Ως εκ τούτου οι εξηγήσεις που ενδεχομένως θα προσφέρουν οι χρήστες στον ΕΚ-CHM θα μπορούσαν να διευκολύνουν την αποφυγή παράλογων προσδοκιών που με τη σειρά τους ενδεχομένως θα μπορούσαν να παρεμποδίζουν την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους. Το αρχείο θα μπορούσε επίσης να βελτιώσει το προφίλ των χρηστών δεδομένου ότι η καταχώρηση μιας πλήρως αναπτυγμένης πολιτικής ABS σύμφωνα με την CBD αποτελούσε τεκμήριο ορθής αίσθησης εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.

- Συμπερίληψη του θέματος της ABS μεταξύ των θεμάτων τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει το πολυμερές φόρουμ όλων των ενδιαφερομένων, που συγκροτήθηκε με την ανακοίνωση της Επιτροπής για την κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων (CSR) [15] και θα υποβάλει έκθεση για το επιτελεσθέν έργο στην Επιτροπή το 2004. Κατά το νόημα της CSR οι εταιρείες ενσωματώνουν τους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς προβληματισμούς στις επιχειρηματικές δραστηριότητες καθώς και στην αλληλεπίδρασή τους με τους ενδιαφερομένους σε αυτοδεσμευτική βάση. Ακολουθώντας διεθνώς συμφωνημένες κατευθυντήριες αρχές και πρότυπα, χαρακτηριστικό παράδειγμα των οποίων αποτελούν οι κατευθύνσεις της Βόννης, και συμπεριλαμβάνοντας τις εν λόγω αρχές και πρότυπα στις εκθέσεις που συντάσσουν για το περιβάλλον, οι πολυεθνικές εταιρίες δύνανται να συμβάλλουν ώστε το διεθνές εμπόριο να λειτουργεί με βιωσιμότερο τρόπο.

[15] COM(2002) 347 τελικό.

H συμβολή της CSR στην αειφόρο ανάπτυξη, ιδίως μάλιστα στις αναπτυσσόμενες χώρες, είναι ένα από τα θέματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει, με την ανακοίνωση CSR, το πολυμερές φόρουμ των ενδιαφερομένων ώστε εν συνεχεία να διατυπώσει αντίστοιχες -κατευθυντήριες αρχές. Το πολυμερές φόρουμ των ενδιαφερομένων προσδιόρισε τρεις κύριες μεθόδους προαγωγής της διαφάνειας και της σύγκλισης των πρακτικών και των μέσων της CSR : 1) την ανταλλαγή πείρας και καλών πρακτικών σε επίπεδο ΕΕ. 2) το συνδυασμό ήδη υφιστάμενων πρωτοβουλιών σε επιμέρους τομείς επιδιώκοντας να διαμορφωθεί κοινή προσέγγιση σε επίπεδο ΕΕ, και 3) τον προσδιορισμό των τομέων στους οποίους επιβάλλεται να αναληφθεί συμπληρωματική δράση. Και οι τρεις ως άνω δράσεις θα ήταν επωφελείς για την αντιμετώπιση του θέματος της ABS. Το ζήτημα αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει το αντικείμενο θεματικών συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης στις οποίες επιβάλλεται να προσκαλούνται οι ενδιαφερόμενοι, οι εμπειρογνώμονες και οι εκπρόσωποι των αναπτυσσόμενων χωρών. Τοιουτοτρόπως όχι μόνο θα ευαισθητοποιηθούν περαιτέρω οι ενδιαφερόμενοι σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις τους ως προς την CBD αλλά θα αποθαρρυνθούν και οι πρακτικές που δεν είναι σύμφωνες προς τη CBD και προς τις κατευθύνσεις της Βόννης, συμπεριλαμβανόμενων των ανορθόδοξων εμπορικών πρακτικών.

7.2. Η ενθάρρυνση της δημοσιοποίησης της χώρας προέλευσης στις αιτήσεις κατοχύρωσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας

Όπως ήδη αναφέρθηκε, η οδηγία της ΕΚ 98/44/ΕΚ για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων λαμβάνει ιδιαίτερα υπόψη την ABS. Η αιτιολογική σκέψη 27 της οδηγίας προτρέπει τους ενδιαφερομένους να συμπεριλαμβάνουν στις αιτήσεις τους πληροφορίες σχετικά με τη γεωγραφική προέλευση του βιολογικού υλικού. Οι διατάξεις αυτές υποστηρίζουν τη συμμόρφωση προς την εθνική νομοθεσία στη χώρα προέλευσης του βιολογικού υλικού και προς τις συμβατικές ρυθμίσεις που διέπουν την απόκτηση και τη χρήση του. Ωστόσο τα ως άνω ισχύουν υπό την επιφύλαξη της αντιμετώπισης που θα επιφυλαχθεί στην εκάστοτε αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ή την εγκυρότητα των δικαιωμάτων που προκύπτουν από ήδη χορηγηθέντα διπλώματα ευρεσιτεχνίας.

7.3. Η πρόβλεψη της χρήσης γενετικών πόρων που αποκτώνται δίχως PIC: ο ενδεχόμενος ρόλος των απαιτήσεων διαφάνειας και του πιστοποιητικού προέλευσης.

Το άρθρο 15, παράγραφος 5 της CBD προβλέπει ότι η πρόσβαση στους γενετικούς πόρους υπόκειται σε PIC του συμβαλλόμενου μέρους που παρέχει ανάλογους πόρους, εφόσον δεν υφίσταται εν προκειμένω διαφορετική πρόβλεψη εκ μέρους του συμβαλλόμενου μέρους. Ως εκ τούτου, οι εταιρίες/θεσμικοί φορείς που αναπτύσσουν δραστηριότητες βιοκατόπτευσης οφείλουν να απαιτούν την PIC των χωρών που παρέχουν το γενετικό υλικό. Οι ως άνω χώρες θεωρούνται ως οι πλέον ενδεδειγμένες να μεριμνήσουν για την τήρηση της απαίτησης για συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης (PIC) στην επικράτειά τους. Η Επιτροπή προτρέπει ασμένως τους ενδιαφερομένους από την ΕΚ να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των χωρών που παρέχουν το γενετικό υλικό, για συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης. Η τήρηση των απαιτήσεων PIC θα διευκολυνθεί εάν οι χώρες παρέχουν το γενετικό υλικό διευκρινίζουν σαφώς ποιός, βάσει του δικού τους νομικού συστήματος, δικαιούνται να χορηγεί συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης.

Σε επιμέρους διεθνή fora εξετάζεται σειρά μηχανισμών, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν από χώρες στη δικαιοδοσία των οποίων εμπίπτουν οι χρήστες, ώστε να διευκολυνθεί η πρόληψη της χρήσης γενετικών πόρων που έχουν αποκτηθεί δίχως PIC. Ανάλογοι μηχανισμοί θα μπορούσαν να αφορούν διάφορα στάδια της όλης διαδικασίας για την ABS : το στάδιο της πρόσβασης (στον τομέα ή από τις συλλογές ex situ), την εισαγωγή γενετικών πόρων, το στάδιο της έρευνας και της ανάπτυξης, την αίτηση κατοχύρωσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, την έγκριση του τελικού προϊόντος κτλ. Οι διεθνείς συζητήσεις στη CBD, το συμβούλιο TRIPs και τη διακυβερνητική επιτροπή του ΠΟΔΙ εστιάστηκαν, πρωτίστως, στους μηχανισμούς που σχετίζονται με τη διανοητική ιδιοκτησία όπως η απαίτηση δημοσιοποίησης για τους υποβάλλοντες αίτηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας καθώς και το πιστοποιητικό προέλευσης για τους γενετικούς πόρους και τις TK.

Οι υφιστάμενες απαιτήσεις δημοσιοποίησης

Η ΕΚ έχει επίγνωση του γεγονότος ότι το σύστημα διανοητικής ιδιοκτησίας "διαδραματίζει στην πράξη σημαντικό ρόλο ως προς την προαγωγή και τη διανομή των οφελών από την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και των TK" [16]. Απαιτήσεις που ενδεχομένως συνεπάγονται τη διαφάνεια ως προς την προέλευση των γενετικών πόρων και τις TK υφίστανται ήδη στο πλαίσιο της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τη διανοητική ιδιοκτησία. Σύμφωνα με τις ήδη καθιερωμένες αρχές για τη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, προβλέπονται τρεις περιπτώσεις: η αποκαλούμενη πλήρης δημοσιοποίηση στοιχείων (που επιτρέπει την υλοποίηση, κατανόηση και χρήση της εκάστοτε εφεύρεσης από τους ειδικούς του αντίστοιχου τομέα). η αντίστοιχη προηγούμενη στάθμη (τεχνικής). και ο χαρακτηρισμός του πραγματικού εφευρέτη ή των πραγματικών εφευρετών.

[16] ΠΟΔΙ Σχέδιο τεχνικής μελέτης σχετικά με τις απαιτήσεις δημοσιοποίησης για τους γενετικούς πόρους και τις παραδοσιακές γνώσεις, έγγραφο το οποίο εκπονήθηκε από τη γραμματεία για την 5η σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τη Διανοητική Ιδιοκτησία και τους Γενετικούς Πόρους, τις Παραδοσιακές Γνώσεις και τον Λαϊκό Πολιτισμό, WIPO/GRTKF/IC/5/10, Παράρτημα I, 8.

Ως προς την πλήρη δημοσιοποίηση στοιχείων, το άρθρο 13, παράγραφος 1, εδάφιο β) της οδηγίας 98/44/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου αναφέρει ότι στις περιπτώσεις για τις οποίες η εφεύρεση αφορά ή συνεπάγεται τη χρήση βιολογικού υλικού που δεν είναι προσιτό στο κοινό και δεν μπορεί να περιγραφεί στην αίτηση για τη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας κατά τρόπο που να επιτρέπει σε έναν ειδικό να υλοποιήσει την εφεύρεση, η περιγραφή θεωρείται ανεπαρκής σε ό,τι αφορά την εφαρμογή του δικαίου ευρεσιτεχνίας εάν υποβληθεί σε αίτηση δίχως να περιλαμβάνει τις πληροφορίες που διαθέτει ο αιτών για τα χαρακτηριστικά του εκάστοτε βιολογικού υλικού. Κατά συνέπεια, σε περίπτωση σπάνιων ή εξωτικών πόρων, η δημοσιοποίηση της χώρας προέλευσης ενδεχομένως θεωρείται απαραίτητη [17] ώστε ο εκάστοτε ειδικός στον τομέα να είναι σε θέση να υλοποιήσει την αντίστοιχη εφεύρεση. Η περίπτωση δεν αφορά τους λίαν ευπρόσιτους πόρους.

[17] Δεν υπάρχει αυτόματη σχέση μεταξύ της εξωτικής προέλευσης ενός γενετικού πόρου και της υποχρέωσης να δημοσιοποιηθεί η προέλευση αυτή. Μπορεί να θεωρηθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ένας ειδικός στον αντίστοιχο τομέα είναι σε θέση να υλοποιήσει μία εφεύρεση δίχως να αναφέρεται η προέλευση του γενετικού πόρου χρησιμοποιώντας αποκλειστικά και μόνο τις πληροφορίες που περιέχει η αίτηση.

Σε ό,τι αφορά την αντίστοιχη προηγούμενη στάθμη της τεχνικής, η προηγούμενη κατάσταση της τεχνικής που επιβάλλεται να δημοσιοποιείται στις αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας μπορεί να περιλαμβάνει αναφορές στις παραδοσιακές χρήσεις του βιολογικού υλικού και τις ιδιότητες του στη χώρα προέλευσης. Ο κανόνας 27, παράγραφος 1, εδάφιο β) της σύμβασης για τη χορήγηση ευρωπαϊκών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (αναφερόμενης και ως σύμβασης του Μονάχου ή ως σύμβασης για το ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας) επιβάλλει το περιεχόμενο της περιγραφής του διπλώματος ευρεσιτεχνίας να αναφέρει την προηγούμενη κατάσταση της τεχνικής η οποία, κατά την άποψη του αιτούντος, μπορεί να θεωρηθεί χρήσιμη για την κατανόηση της εφεύρεσης, τη σύνταξη της ευρωπαϊκής έκθεσης έρευνας καθώς και για την εξέταση, αναφέροντας παράλληλα, κατά προτίμηση, τα έγγραφα που περιγράφουν την εν λόγω στάθμη τεχνικής.

Σε ό,τι αφορά το χαρακτηρισμό του πραγματικού εφευρέτη, το άρθρο 81 της ΣΕΔΕ (Σύμβασης για το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας) επιβάλει να ορίζεται ο εφευρέτης σε κάθε αίτηση για ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Εάν ο αιτών δεν είναι ο εφευρέτης ή δεν είναι ο μοναδικός εφευρέτης, η αντίστοιχη καταχώριση πρέπει να περιλαμβάνει αναφορά στην προέλευση του δικαιώματος για ευρωπαϊκό δίπλωμα. Εάν ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας χορηγείται για εφεύρεση η οποία χρησιμοποιεί ήδη υφιστάμενες ΤΚ που ανήκουν σε πρόσωπο ή ομάδα προσώπων τα οποία δεν χαρακτηρίζονται ως εφευρέτες, αυτό θα μπορούσε να έχει σοβαρές νομικές επιπτώσεις, όπως την ακύρωση ή την ανάκληση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Με άλλα λόγια βάσει των ήδη υφιστάμενων διατάξεων για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας παρέχονται δυνατότητες αντίδρασης στους κατόχους ΤΚ των οποίων οι ΤΚ αποτέλεσαν αντικείμενο καταχρηστικής ιδιοποίησης.

Επιπλέον, βάσει της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η απαίτηση δημοσιοποίησης προβλέπεται επίσης δυνάμει του κανονισμού 2100/94 για τη δημιουργία κοινοτικού καθεστώτος προστασίας των φυτικών ποικιλιών. Το άρθρο 50 του κανονισμού επιβάλει όσοι υποβάλουν αίτηση για να κατοχυρώσουν σε κοινοτικό επίπεδο τα δικαιώματα φυτικής ποικιλίας να αναφέρουν τη γεωγραφική προέλευση της. Ωστόσο, η δημοσιοποίηση αυτή περιορίζεται στη συγκεκριμένη ποικιλία και δεν καλύπτει το προγονικό υλικό από το οποίο προέκυψε.

Είναι προφανές ότι οι προαναφερόμενες απαιτήσεις δημοσιοποίησης μπορούν να συμβάλλουν στην πρόληψη της χρήσης γενετικών πόρων ή TK δίχως PIC. Ωστόσο, ιδίως στην προαναφερθείσα περίπτωση της πλήρους δημοσιοποίησης που επιτρέπει την υλοποίηση της εκάστοτε εφεύρεσης, είναι σαφές ότι η δημοσιοποίηση της χώρας προέλευσης των γενετικών πόρων δεν θα πραγματοποιείται σε όλες τις περιπτώσεις. Οι υφιστάμενες απαιτήσεις βάσει της νομοθεσίας για τη διανοητική ιδιοκτησία δεν προβλέπουν την παροχή πληροφοριών σχετικά με την ανάληψη των απαραίτητων ενεργειών για PIC ή απόδειξη για τη χορήγηση ανάλογης PIC.

Πιθανές περαιτέρω απαιτήσεις δημοσιοποίησης

Για να εξασφαλισθεί η αλληλοϋποστήριξη των καθεστώτων για τη διανοητική ιδιοκτησία και τη βιοποικιλότητα, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η ελαστικότητα που ήδη εξασφαλίζει η κείμενη νομοθεσία για τη διανοητική ιδιοκτησία. Στο πλαίσιο του υπό εξέλιξη διαλόγου στο συμβούλιο TRIPs αναφορικά με τη σχέση μεταξύ της συμφωνίας TRIPs και της CBD, η ΕΚ συμφώνησε [18] να εξετάσει και να συζητήσει το ενδεχόμενο καθιέρωσης συστήματος, όπως η απαίτηση αυτόνομης δημοσιοποίησης, που θα επέτρεπε στα κράτη μέλη να παρακολουθούν συνολικά τις αιτήσεις για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που σχετίζονται με γενετικούς πόρους στους οποίους έχει επιτραπεί η πρόσβαση.

[18] Ανακοίνωση της ΕΚ και των κρατών μελών αυτής στο συμβούλιο TRIPs σε ό,τι αφορά την επανεξέταση του άρθρου 27, παράγραφος 3, εδάφιο b) της συμφωνίας TRIPs, και της σχέσης μεταξύ της συμφωνίας TRIPs και της σύμβασης για τη βιοποικιλότητα αφενός και αφετέρου την προστασία των γνώσεων από τη λαϊκή παράδοση και το λαϊκό πολιτισμό.

Κατά συνέπεια, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη μέλη της έχουν ήδη δείξει ότι προτίθενται να συμβάλλουν εποικοδομητικά στην εξεύρεση πολυμερούς προσέγγισης για το θέμα της δημοσιοποίησης. Η πολυμερής δράση, εφόσον συμπληρωθεί από ενέργειες σε εθνικό επίπεδο, θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικότερη δεδομένου ότι οι απαιτήσεις για τη δημοσιοποίηση θα πετύχουν καλύτερα το στόχο τους εάν τύχουν ευρείας εφαρμογής. Παράλληλα η πολυμερής αντιμετώπιση του θέματος θα δημιουργήσει ισότιμες συνθήκες για όλους όσους υποβάλλουν αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Ωστόσο η διαμόρφωση πολυμερών λύσεων συχνά απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα και εξαρτάται από το κατά πόσο κάποιος θα θελήσει να πρωτοστατήσει για την υιοθέτηση τους.

Όσον αφορά την εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης όντως υπάρχει δυνατότητα για τα συμβαλλόμενα μέρη της CBD να καθιερώσουν μονομερώς στα νομοθετικά τους συστήματα απαιτήσεις δημοσιοποίησης, ανεξάρτητα από τη συγκρότηση αντίστοιχου διεθνούς συστήματος. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αποτελεί περιφερειακή ομάδα βιομηχανικών χωρών : η δράση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Κοινότητας, μολονότι δεν μπορεί να αποτελέσει υποκατάστατο ενός πολυμερούς συστήματος, θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην πράξη δεδομένου ό,τι αφορά ευρύ φάσμα αιτούντων. Από την άποψη αυτή, θα ήταν χρήσιμη η καθιέρωση απαίτησης δημοσιοποίησης, υπό την προϋπόθεση ότι η αντίστοιχη απαίτηση θα πλαισιωθεί προσεκτικά ώστε να είναι ουδέτερη ως προς την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Οι χώρες που παρέχουν τους γενετικούς πόρους θα πρέπει επίσης να γνωρίζουν ότι η απαίτηση δημοσιοποίησης θα συμβάλει στην εκ μέρους τους εφαρμογή της εθνικής τους νομοθεσίας σε ό,τι αφορά τη συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης. Τοιουτοτρόπως θα μπορούσε επίσης να διευκολυνθεί η άσκηση μιας πολιτικής που να διευκολύνει περαιτέρω την πρόσβαση των ευρωπαϊκών εταιριών.

Συνεπώς η Επιτροπή θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη μέλη αυτής θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να διαμορφωθεί, στο πλαίσιο της κοινοτικής νομοθεσίας, αυτόνομη υποχρέωση για όσους υποβάλλουν αιτήσεις για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας να δημοσιοποιούν την προέλευση των γενετικών πόρων, σύμφωνα με τα όσα έχουν ήδη προταθεί στην προαναφερόμενη ανακοίνωση στο συμβούλιο TRIPs. Ως εκ τούτου, οι πληροφορίες που θα πρέπει να παρέχουν οι αιτούντες θα περιορίζονται στις πληροφορίες της γεωγραφικής προέλευσης των γενετικών πόρων ή των TK που χρησιμοποιήθηκαν στην εφεύρεση σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουν ή ευλόγως εικάζουν. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η προέλευση δεν είναι γνωστή, οι αιτούντες θα πρέπει να έχουν την υποχρέωση να αναφέρουν το ερευνητικό κέντρο, τη γενετική τράπεζα ή τον φορέα από τον οποίον απέκτησαν τους αντίστοιχους πόρους.

Ανάλογη απαίτηση δημοσιοποίησης δεν εφαρμόζεται αναδρομικά και δεν πρέπει να λειτουργεί, de facto ή de jure, ως πρόσθετο επίσημο ή ουσιαστικό κριτήριο για την κατοχύρωση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Οι νομικές επιπτώσεις της μη τήρησης της απαίτησης δεν θα εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της νομοθεσίας για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, όπως για παράδειγμα το ποινικό δίκαιο (διεκδικήσεις αποζημιώσεων) ή το διοικητικό δίκαιο (πρόστιμο λόγω άρνησης υποβολής πληροφοριών στις αρχές ή λόγω υποβολής εσφαλμένων πληροφοριών). Επιπλέον, η Επιτροπή προτίθεται να εξετάσει κατά πόσο είναι εφικτό να ισχύει ανάλογη απαίτηση δημοσιοποίησης όσον αφορά την κατοχύρωση δικαιωμάτων εν σχέσει προς τις φυτικές ποικιλίες.

Η διαμόρφωση απαίτησης δημοσιοποίησης σε επίπεδο ΕΚ δεν θα πρέπει να υποβαθμίσει τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας υπέρ της εποικοδομητικής ανεύρεσης πολυμερών λύσεων. Η Επιτροπή θεωρεί ότι η ΕΚ και τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να έτοιμα να συζητήσουν, στο πλαίσιο των αντιστοίχων διεθνών συναντήσεων, το ενδεχόμενο καθιέρωσης δυνάμει της νομοθεσίας για τη διανοητική ιδιοκτησία της προαναφερόμενης απαίτησης δημοσιοποίησης ως επίσημης προϋπόθεσης κατοχύρωσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και όχι μόνο ως αυτόνομη υποχρέωση. Οι συνέπειες της μη τήρησης ανάλογης επίσημης απαίτησης θα μπορούσαν να εμπίπτουν τόσο εντός όσο και εκτός του πεδίου της έννομης τάξης για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Σε ό,τι αφορά το δίκτυο της ευρεσιτεχνίας, θα μπορούσαν να συνεπάγονται την αρχειοθέτηση της υποβληθείσας αίτησης για χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας έως ότου ο αιτών παράσχει την απαιτούμενη δήλωση και την ακύρωση ή την ανάκληση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας εφόσον η εσφαλμένη δήλωση της πηγής προέλευσης είναι προϊόν δόλιας πρόθεσης. Εκτός των νομοθετικών διατάξεων για τις ευρεσιτεχνίες, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επιμέρους κλυρώσεις, που να καθορίζονται σε εθνικό επίπεδο, όπως στην περίπτωση της αυτόνομης υποχρέωσης.

Η επίσημη απαίτηση δημοσιοποίησης δεν συνεπάγεται ότι τα γραφεία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας πρέπει να αποφαίνονται κατά πόσον έχουν τηρηθεί οι απαιτήσεις περί συναινέσεως εν επιγνώσει στο σημείο πρόσβασης. Ανάλογα καθήκοντα θα ήταν αποθαρρυντικά για τα γραφεία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, δεδομένου ότι θα σήμαινε ότι οφείλουν να ανταποκρίνονται σε νομικές υποχρεώσεις που έχουν καθιερωθεί υπό διαφορετική δικαιοδοσία. Θα ήταν σκοπιμότερο ανάλογα καθήκοντα να ανατεθούν στα δικαστήρια ενώπιον των οποίων μπορεί να αμφισβητηθεί η εγκυρότητα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Ωστόσο, ακόμα και εάν η μη συμμόρφωση προς την απαίτηση δημοσιοποίησης δεν έχει άμεσες επιπτώσεις κατά την εξέταση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (π.χ. επειδή δεν διαπιστώνεται δόλια συμπεριφορά), θα μπορούσε να έχει μείζονες επιπτώσεις κατά την εφαρμογή του διπλώματος ευρεσιτεχνίας.

Ένα συμπληρωματικό μέτρο το οποίο θα μπορούσε να καταστήσει την απαίτηση δημοσιοποίησης ακόμη αποτελεσματικότερο κίνητρο συμμόρφωσης προς την PIC, θα αποτελούσε η καθιέρωση απλής διαδικασίας κοινοποίησης, την οποία θα έπρεπε να ακολουθούν τα γραφεία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Tα γραφεία αυτά κάθε φορά που λαμβάνουν δήλωση η οποία δημοσιοποιεί την προέλευση γενετικών πόρων ή TK, μπορούν να κοινοποιούν τις αντίστοιχες πληροφορίες στο μηχανισμό ανταλλαγής πληροφοριών σχετικά με τη βιοποικιλότητα της CBD. Τοιουτοτρόπως οι αντίστοιχες πληροφορίες θα μπορούσαν να διατίθενται σε όλα τα συμβαλλόμενα μέρη της CBD καθώς και να γνωστοποιούνται στο ευρύ κοινό.

Οι δύο τύποι απαιτήσεων δημοσιοποίησης που αναφέρονται ανωτέρω θα μπορούσαν να αποτελέσουν σοβαρό κίνητρο συμμόρφωσης προς την απαιτούμενη συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης, βάσει της νομοθεσίας της χώρας που παρέχει το υλικό. Σε περίπτωση επίσημης απαίτησης δημοσιοποίησης, της οποίας οι επιπτώσεις θα ενέπιπταν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου για τις ευρεσιτεχνίες, θα είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί κατά πόσο ανάλογη απαίτηση είναι δυνατόν να εξυπηρετηθεί από τους ήδη υφιστάμενους κανόνες της συμφωνίας TRIPs, της συνθήκης περί συνεργασίας στον τομέα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (PCT) και της συνθήκης για το δίκαιο της ευρεσιτεχνίας (PLT) [19].

[19] Η συνθήκη PCT ορίζει τα πρότυπα που ισχύουν για τη μορφή και το περιεχόμενο των αιτήσεων χορήγησης διεθνούς διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Ο κανόνας 51α της PCT προβλέπει (στην παράγραφο (i)(α)) ότι "η εθνική νομοθεσία που οφείλει να εφαρμόζει το εκάστοτε γραφείο χορήγησης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ενδεχομένως μπορεί να υποχρεώνει όσους υποβάλουν αίτηση χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας να παρέχουν, ιδίως : (i) κάθε έγγραφο που σχετίζεται με την ταυτότητα του εφευρέτη, (ii) κάθε έγγραφο που σχετίζεται με το δικαίωμα του αιτούντος να υποβάλει αίτηση ή να λάβει το αντίστοιχο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας". Το άρθρο 10 της συνθήκης PLT είναι επίσης σχετικό δεδομένου ότι αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς επίσημες απαιτήσεις που σχετίζονται με τις αιτήσεις για τη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Η μη συμμόρφωση δεν μπορεί να θεωρηθεί λόγος ανάκλησης ή ακύρωσης διπλώματος ευρεσιτεχνίας, εφόσον δεν διαπιστωθεί ότι είναι αποτέλεσμα δόλιας πρόθεσης.

Tο πιστοποιητικό προέλευσης

Ένα άλλο μέσο για να αποτραπεί η χρήση γενετικών πόρων και TK δίχως PIC από τον αντίστοιχο πάροχο, θα μπορούσε να είναι το πιστοποιητικό προέλευσης. Tο πιστοποιητικό αυτό δεν θεωρείται μόνο σχετικό στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας αλλά αφορά και ολόκληρη την αλυσίδα της διαδικασίας ABS : θα μπορούσε να συνοδεύει τους γενετικούς πόρους από το στάδιο της συλλογής τους έως το στάδιο της διάθεσης στην αγορά του προϊόντος στο οποίο χρησιμοποιούνται. Ωστόσο, ένα σημείο αρχικού ελέγχου του κατά πόσον έχει παρασχεθεί PIC θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτελεί η απαίτηση να υποβάλουν πιστοποιητικό προέλευσης όσοι καταθέτουν αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που αφορά εφεύρεση στην οποία χρησιμοποιούνται γενετικοί πόροι ή TK. Τοιουτοτρόπως, δεν θα δημοσιοποιείται μόνο η προέλευση των γενετικών πόρων και των TK, όπως προτείνεται ανωτέρω, αλλά θα τεκμηριώνεται επίσης ότι οι ως άνω γενετικοί πόροι και οι ΤΚ έχουν αποκτηθεί νόμιμα.

Η απόφαση της CBD VI/24 C 3 f) αναγνωρίζει ότι υπάρχει ανάγκη συγκέντρωσης περαιτέρω πληροφοριών και ανάλυσης σειράς θεμάτων, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και η "σκοπιμότητα καθιέρωσης ενός συστήματος διεθνώς αναγνωρισμένων πιστοποιητικών προέλευσης τα οποία να τεκμηριώνουν τη συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης και τους αμοιβαίως συμφωνηθέντες όρους". Οι εθνικές νομοθεσίες για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τις ΤΚ σε επιμέρους χώρες μέλη της CBD ποικίλουν ιδιαίτερα, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις δεν υφίστανται. Tο αυτό ισχύει και για τις απαιτήσεις προς τις οποίες καλούνται να ανταποκριθούν οι υποβάλλοντες αίτηση πρόσβασης. Συνεπώς, επί του παρόντος, δεν υφίσταται ένα και μόνο έγγραφο το οποίο να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλα τα συμβαλλόμενα μέρη της CBD για την τεκμηρίωση της PIC. Ενίοτε, ανάλογα έγγραφα θα μπορούσαν να αποτελούν οι MTA και σε άλλες περιπτώσεις η έγκριση εκ μέρους δημόσιας αρχής, η χορήγηση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης ή η άδεια κ.τ.λ.

Η ενδεχόμενη καθιέρωση απαίτησης υποβολής εγγράφων τεκμηρίων για την PIC θα διευκολυνόταν από την εφαρμογή σαφούς, απλού και εναρμονισμένου συστήματος πιστοποίησης της πρόσβασης, για παράδειγμα με την καθιέρωση ενιαίων ΜΤΑ. Ωστόσο οι γενετικοί πόροι και οι χρήσεις τους μπορεί να ποικίλουν ιδιαίτερα, και δεν είναι ρεαλιστικό να εκπονηθεί μία δέσμη MTA για να αντιμετωπισθούν ικανοποιητικά όλες τις περιπτώσεις. Θα είναι απαραίτητο να επιτραπεί στους ενδιαφερομένους να διαθέτουν επαρκή περιθώρια ελιγμών ώστε οι MTA να προσαρμόζονται κατά περίπτωση.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι η ΕΚ και τα κράτη μέλη θα πρέπει να είναι πρόθυμα να συζητήσουν περαιτέρω στο πλαίσιο της CBD την εκπόνηση ανάλογου πιστοποιητικού προέλευσης. Ωστόσο, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος των εν λόγω συζητήσεων, η ΕΚ τονίζει το γεγονός ότι σε περίπτωση που θα πρέπει να καθιερωθεί απαίτηση, οι υποβάλλοντες αίτηση χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας να τεκμηριώνουν εγγράφως την PIC, θα πρέπει η απαίτηση αυτή να θεωρείται αποκλειστικά και μόνο ως υποχρέωση διαφάνειας. Με άλλα λόγια τα γραφεία χορήγησης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας αντί να καλούνται να εξετάζουν θέματα ουσίας των υποβαλλόμενων εγγράφων, θα πρέπει να περιορίζουν τον έλεγχό τους στο κατά πόσο τεκμηριώνεται ότι υφίσταται PIC. Σε περίπτωση προσφυγής στη δικαιοσύνη, αρμόδια για την εξέταση της ουσίας των υποβαλλόμενων εγγράφων θα πρέπει να είναι τα δικαστήρια. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να αναλυθεί το κατά πόσον και πώς ανάλογο πιστοποιητικό προέλευσης θα μπορούσε να εξυπηρετηθεί από τις ήδη υφιστάμενες διεθνείς νομοθετικές διατάξεις για τη διανοητική ιδιοκτησία [20].

[20] Επιβάλλεται να ληφθεί ιδίως υπόψη το άρθρο 6, παράγραφος 6 της συνθήκης για το δίκαιο της ευρεσιτεχνίας. Δυνάμει των εν λόγω διατάξεων κάθε συμβαλλόμενο μέρος δύναται να απαιτήσει οι αποδείξεις σχετικά με κάθε θέμα σχετικό με την αίτηση ή το δελτίο υποβολής αιτήματος ή τη δήλωση προτεραιότητας, που αναφέρεται στο άρθρο 6, παράγραφος 1 ή 2 να συμπληρώνεται από το αντίστοιχο γραφείο του κατά τη διεκπεραίωση της αίτησης μόνο στις περιπτώσεις που το εν λόγω γραφείο έχει σοβαρούς λόγους για να αμφιβάλλει σχετικά με την ακρίβεια των ισχυρισμών.

7.4. Η συνεργασία με τα συμβαλλόμενα μέρη της CBD για την αντιμετώπίση των παραβάσεων των συμφωνιών ABS

Η αντιμετώπιση των παραβάσεων των συμφωνιών ABS συχνά συνεπάγεται "επιλογή νομοθεσίας", ήγουν τον καθορισμό νομοθετικών διατάξεων που εν προκειμένω κρίνονται εφαρμοστέες και το αρμόδιο φόρουμ. Τα θέματα αυτά ως επί το πλείστον ρυθμίζονται όταν χορηγείται PIC για πρόσβαση σε γενετικούς πόρους. Για παράδειγμα, οι MTA επιβάλλεται να περιλαμβάνουν, όπως προτείνουν οι κατευθύνσεις της Βόννης, διατάξεις σχετικά με την επιλογή της νομοθεσίας για τη ρύθμιση των διαφορών. Σε αντίθετη περίπτωση υφίστανται κριτήρια βάσει του διεθνούς ιδιωτικού δικαίου για τον καθορισμό των εφαρμοστέων νομοθετικών διατάξεων και τον προσδιορισμό του αντιστοίχως αρμοδίου φόρουμ.

Ωστόσο, είναι δυνατόν να προκύψουν προβλήματα ακόμη και όταν είναι σαφές ποιές είναι οι εφαρμοστέες νομοθετικές διατάξεις και το ενδεδειγμένο φόρουμ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και όταν υπάρχουν καθιερωμένες νομοθετικές διατάξεις και ισχύουσα δικαιοδοσία στην χώρα που παρέχει το γενετικό υλικό (π.χ. βάσει της εθνικής νομοθεσίας ή βάσει συμβάσεων), ενδεχομένως να είναι δύσκολο να εφαρμοστεί δικαστική απόφαση η οποία να πιστοποιεί παράβαση της εθνικής νομοθεσίας από αλλοδαπή εταιρεία, όταν η εταιρεία αυτή δεν διαθέτει περιουσιακά στοιχεία στη χώρα που παρέχει το γενετικό υλικό. Εξάλλου όταν αρμόδιο είναι το φόρουμ του χρήστη, τα δικαστήρια καλούνται να εφαρμόσουν ξένη νομοθεσία στη δικαιοδοσία τους.

Από τα παραδείγματα αυτά προκύπτει ότι είναι πολύ πιθανόν να υπάρξουν προβλήματα σχετικά με την τήρηση της εθνικής νομοθεσίας και των συμφωνιών για την ABS. Οι δυνατότητες πρόληψης ανάλογων καταστάσεων θα πρέπει να εξεταστούν περαιτέρω, βάσει της πείρας που συγκεντρώνεται μέσω του διεθνούς δικαίου σε ό,τι αφορά την εφαρμογή αλλοδαπών δικαστικών αποφάσεων και σε ό,τι αφορά τον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας ως προς το θέμα του δικαιώματος υποβολής αιτήσεων για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και του δικαιώματος να ληφθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.

Εναλλακτικό σύστημα επίλυσης των διαφορών που θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών είναι η διαιτησία. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμο, για τα μέρη να συμφωνούν υπό τους όρους των MTA, ότι θα υποβάλουν τις διαφωνίες τους σε συγκεκριμένο σύστημα διαιτησίας συγκροτημένου βάσει του διεθνούς δικαίου, του οποίου οι αποφάσεις να είναι τηρητέες σε μεγάλο αριθμό κρατών. Οι διαδικασίες διαιτησίας είναι κατά κανόνα ταχύτερες και λιγότερο δαπανηρές από τις δικαστικές προσφυγές και ως εκ τούτου θα μπορούσαν να αποδειχθούν ελκυστικότερες από την προσφυγή στη δικαιοσύνη.

´Αλλο πρόβλημα το οποίο θα μπορούσε να προκύψει σχετικά με τις διαφορές ABS, είναι η δυνατότητα των παρόχων να συγκεντρώνουν πληροφορίες και να έχουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη στις χώρες όπου εδράζονται οι χρήστες. Από την άποψη αυτή, τα εστιακά σημεία ABS των επιμέρους χωρών θα μπορούσαν να διευκολύνουν την κατάσταση παρέχοντας πληροφορίες και σε ό,τι αφορά το νομοθετικό σύστημα της χώρας τους. Επιπλέον, οι διαφορές μεταξύ παρόχων και χρηστών που εδράζονται σε διαφορετικές χώρες θα μπορούσαν ενδεχομένως να υποβάλλονται στη διάσκεψη των συμβαλλομένων μερών της CBD και να αποτελούν αντικείμενο διαμεσολαβητικών ενεργειών των εθνικών αρχών.

7.5. Η διαμόρφωση προαιρετικών συστημάτων πιστοποίησης

Σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα ανάπτυξης προαιρετικών συστημάτων πιστοποίησης για τους οργανισμούς που τηρούν τους κανόνες σχετικά με την ABS, το σύστημα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (EMAS) προσφέρει ενδιαφέρουσες δυνατότητες [21]. Το EMAS είναι εθελοντικού χαρακτήρα σύστημα για τους οργανισμούς που επιθυμούν να αυτοδεσμευθούν ώστε να αξιολογούν και να βελτιώνουν τις περιβαλλοντικές τους επιδόσεις. Είναι ανοικτό σε κάθε οργανισμό του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο και τις υποψήφιες χώρες (προσωρινά). Η χρήση ενός προαιρετικού συστήματος πιστοποίησης δεν θα πρέπει να θεωρείται ως τρόπος μερικής αναίρεσης των υποχρεώσεων που αναλαμβάνουν οι χρήστες βάσει της CBD. Ένα ανάλογο σύστημα θα μπορούσε να εξυπηρετήσει συνολικά το στόχο της παροχής βοήθειας προς τους χρήστες ώστε να βελτιώσουν τις γενικές περιβαλλοντικές τους επιδόσεις, περιλαμβανόμενης και της ABS δίχως να μεταβάλει τις κατά το νόμο υποχρεώσεις τους.

[21] Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 761/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Μαρτίου 2001 για την εκούσια συμμετοχή οργανισμών σε κοινοτικό σύστημα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου (EMAS), ΕΕ L 114/1.

Βάσει του EMAS, τα "σοβαρά περιβαλλοντικά θέματα" τα οποία προκύπτουν από δραστηριότητες, προϊόντα και υπηρεσίες που βρίσκονται υπό τον έλεγχο ή την επιρροή κάποιου οργανισμού θα πρέπει να χαρακτηρίζονται σύμφωνα με το παράρτημα VI. Το παράρτημα αυτό καλεί τους εν λόγω οργανισμούς να εξετάζουν τόσο τις άμεσες όσο και τις έμμεσες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αναφέροντας μεταξύ των πρώτων εξ αυτών τη χρήση φυσικών πόρων και πρώτων υλών καθώς και τις επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα. Τα σοβαρά περιβαλλοντικά θέματα βρίσκονται στο επίκεντρο του διαχειριστικού συστήματος του εκάστοτε οργανισμού και της αξιολόγησης και της βελτίωσης των περιβαλλοντικών επιδόσεων με τον καθορισμό στόχων τακτικού και στρατηγικού χαρακτήρα. Σχετίζονται επίσης με τη δήλωση για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που οφείλουν να εκπονούν οι οργανισμοί σύμφωνα με το παράρτημα III.

Η Επιτροπή εκπόνησε κατευθύνσεις σχετικά με τον καθορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την αξιολόγηση της σημασίας τους [22]. Οι εταιρίες και/ή τα θεσμικά όργανα που ασχολούνται με τους γενετικούς πόρους και τις συναφείς TK και επιθυμούν να καταχωρισθούν στο EMAS οφείλουν να χαρακτηρίζουν τις σοβαρές άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους στη διατήρηση και την αειφόρο χρήση των γενετικών πόρων και των συναφών TK.

[22] Σύσταση της Επιτροπής αριθ. 2001/680/ΕΚ της 7ης Σεπτεμβρίου 2001, σχετικά με κατευθύνσεις για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 761/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εκούσια συμμετοχή οργανισμών σε κοινοτικό σύστημα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου (EMAS), ΕΕ L 247/1.

Κατά συνέπεια, οι αρχές που περιλαμβάνουν οι κατευθύνσεις της Βόννης θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στις περιβαλλοντικές πολιτικές και το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης των εκάστοτε οργανισμών του EMAS και εν συνεχεία θα μπορούσαν να αντανακλώνται στην περιβαλλοντική τους δήλωση. Οι ανεξάρτητοι επιθεωρητές περιβάλλοντος του EMAS καλούνται να ελέγχουν την αξιοπιστία, την εγκυρότητα και την ορθότητα των δεδομένων και των πληροφοριών που περιέχουν οι περιβαλλοντικές δηλώσεις. Η Επιτροπή θα μπορούσε ενδεχομένως να ευαισθητοποιήσει περαιτέρω τους εθνικούς φορείς που είναι αρμόδιοι για την καταχώρηση των οργανισμών στο EMAS σε ό,τι αφορά τις απαιτήσεις της CBD προς τις οποίες θα πρέπει να ανταποκρίνονται οι εταιρίες που ασχολούνται με τους γενετικούς πόρους.

Η εφαρμογή του EMAS στο πεδίο της ABS θα μπορούσε επίσης να συμβάλει θετικά στον υπό εξέλιξη διάλογο στη CBD, σε ό,τι αφορά τη συγκρότηση ενός διεθνούς συστήματος πιστοποίησης των γενετικών πόρων. Συγκεκριμένα θα μπορούσε να παράσχει επιχειρήματα υπέρ της χρήσης του διεθνούς προτύπου ISO 14001:1996, ιδίως για οργανισμούς εντός της ΕΕ, εφόσον το πρότυπο αυτό βελτιωθεί με σειρά σημαντικών επιπρόσθετων στοιχείων.

Ο κανονισμός EMAS περιλαμβάνει το ISO 14001 ως το βασικό του διαχειριστικό σύστημα στο παράρτημα 1-A και υπερβαίνει το πρότυπο ISO σε ό,τι αφορά τη δημόσια διαφάνεια, την αξιοπιστία και τις περιβαλλοντικές επιδόσεις. Τα εν λόγω χαρακτηριστικά του EMAS αφορούν, μεταξύ άλλων: (i) την περιβαλλοντική δήλωση του EMAS, (ii) το δημόσιο αρχείο καταχώρισης των οργανισμών που συμμετέχουν σε κάθε χώρα (iii) τη νομική συμμόρφωση με την υπόλοιπη (εθνική) νομοθεσία για το περιβάλλον και (iv) την υποχρέωση για βελτίωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του οργανισμού αντί της βελτίωσης του διαχειριστικού συστήματος. Ένα πρότυπο ISO 14001 το οποίο θα περιλάμβανε τα εν λόγω στοιχεία θα μπορούσε να συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της CBD εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ το EMAS θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στο εσωτερικό της. Άλλη εναλλακτική δυνατότητα θα αποτελούσε η διεύρυνση του EMAS ώστε να καλύπτει και άλλες χώρες και περιφέρειες ανά την υφήλιο. Η Επιτροπή επί του παρόντος διερευνά κατά πόσο και πως θα μπορούσε να επιτευχθεί κάτι ανάλογο.

8. Πολιτικές έρευνας και ανάπτυξης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα

Μια άλλη κατεύθυνση την οποία θα διερευνήσει η Επιτροπή για να επιτύχει την εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης στην Κοινότητα και να διευκολύνει την αξιοποίησή τους σε τρίτες χώρες θα είναι η ενσωμάτωση των εν λόγω κατευθύνσεων στις πολιτικές έρευνας και ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.

Ως προς την πολιτική ανάπτυξης, η Επιτροπή θα εξετάσει τα μέσα που διατίθενται για να ενσωματωθούν στις πρότυπες συμβάσεις για την οικονομική/αναπτυξιακή συνεργασία οι βασικές αρχές των κατευθύνσεων της Βόννης, στις περιπτώσεις για τις οποίες ανάλογες συμβάσεις συνεπάγονται τη χρήση γενετικών πόρων και/ή παραδοσιακών γνώσεων.

Επιπλέον, η Επιτροπή έχει ήδη αναλάβει ορισμένες πολιτικές πρωτοβουλίες στον τομέα της ABS και της ανάπτυξης, που προσφέρουν περαιτέρω δυνατότητες συμβολής στην εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης σε αναπτυσσόμενες χώρες.

Στο σχέδιο δράσης για τη βιοποικιλότητα στους τομείς της οικονομικής και αναπτυξιακής συνεργασίας, [23] που αποσκοπεί στην ένταξη της βιοποικιλότητας στα έργα και τα προγράμματα αναπτυξιακής συνεργασίας -μεταξύ άλλων και με την υποστήριξη προς τα NBSAP - το τμήμα 3.4 αντιμετωπίζει τη δίκαια κατανομή δαπανών και οφελών από τη χρήση της βιοποικιλότητας.

[23] COM(2001) 162 τελικό.

Για να συνδυασθεί ο στόχος της CBD για τη δίκαια διανομή των οφελών με το διεθνή αναπτυξιακό στόχο για την ένδεια, το πρόγραμμα δράσης υπερβαίνει τη διατύπωση της CBD ενσωματώνοντας τις δαπάνες καθώς και τα οφέλη από τη βιοποικιλότητας σε επίπεδο οικοσυστήματος και σε επίπεδο ειδών επιπλέον του επιπέδου των γενετικών πόρων. Οι δράσεις 11 και 12 αναφέρονται ρητά στην υποστήριξη που παρέχεται, μεταξύ άλλων, για την οικοδόμηση εθνικού δυναμικού όσον αφορά τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που σχετίζονται με τη βιοποικιλότητα και τη διατύπωση νομοθετικών διατάξεων που επιτρέπουν τη δίκαια διανομή των οφελών, την ανάπτυξη συμμετοχικών πλαισίων για οργανισμούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς που βασίζονται στην εκάστοτε κοινότητα, καθώς και την οικοδόμηση του αντιστοίχου δυναμικού για τις διαπραγματεύσεις με αντικείμενο την ακριβοδίκαια διανομή των οφελών. Η δράση 13 υποστηρίζει τη βελτίωση των νομοθετικών πλαισίων ώστε να εξασφαλίζεται ακόμη περισσότερο η ιδιοκτησία των αυτοχθόνων πληθυσμών και η πρόσβασή τους στα εδάφη και τους φυσικούς πόρους τους.

Η Επιτροπή επί του παρόντος αξιολογεί την εφαρμογή του εν λόγω προγράμματος δράσης. Προβλέπεται έκδοση έκθεσης στα μέσα του 2004.

Επιπλέον, κατά το 2002 η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση με τίτλο βιοεπιστήμες και βιοτεχνολογία - μία στρατηγική για την Ευρώπη. [24] Η ανακοίνωση αυτή περιλαμβάνει πρόγραμμα δράσης το οποίο αντιμετωπίζει ειδικά το θέμα της πρόσβασης και της διανομής των οφελών στη δράση 26 η οποία προβλέπει τα εξής:

[24] COM(2002) 27 τελικό.

"Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα στηρίξουν τη διατήρηση και βιώσιμη χρήση των γενετικών πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες και την ισότιμη διανομή των πλεονεκτημάτων που απορρέουν

από τη χρήση τους μέσω:

α) της στήριξης της ανάπτυξης και της ενίσχυσης αποτελεσματικών μέτρων για τη διατήρηση, τη βιώσιμη χρήση και την παροχή πρόσβασης σε γενετικούς πόρους και τις παραδοσιακές γνώσεις, καθώς και για τον ισότιμο επιμερισμό των απορρεόντων πλεονεκτημάτων, συμπεριλαμβανομένων των εσόδων που προκύπτουν από την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η στήριξη των τοπικών κοινοτήτων έχει ζωτική σημασία για τη διατήρηση των γνώσεων των αυτοχθόνων πληθυσμών και των γενετικών πόρων.

β) της στήριξης της συμμετοχής εκπροσώπων από τις αναπτυσσόμενες χώρες στις διαπραγματεύσεις των σχετικών διεθνών συμβάσεων.

γ) της στήριξης μέτρων για την προώθηση ενός ευρύτερου περιφερειακού συντονισμού της νομοθεσίας με σκοπό την ελαχιστοποίηση των αποκλίσεων σε θέματα πρόσβασης, πλεονεκτημάτων και ανταλλαγών στον τομέα των προϊόντων που προέρχονται από γενετικούς πόρους, σύμφωνα με τις διεθνείς δεσμεύσεις".

Στον τομέα της έρευνας, βάσει του Έκτου Προγράμματος Πλαισίου για την Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (2000-2006), η ΕΚ υποστηρίζει την έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη για τους γενετικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων των δράσεων για την υποστήριξη της εφαρμογής του προαναφερθέντος προγράμματος δράσης για τις βιοεπιστήμες και τη βιοτεχνολογία.

Σύμφωνα με την απόφαση 1513/2002/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου [25] οι ερευνητικές δραστηριότητες που εκτελούνται βάσει του Έκτου Προγράμματος Πλαισίου πρέπει, εφόσον θεωρούνται σχετικές, να τηρούν τις διεθνείς συμβάσεις και τους αντίστοιχους κώδικες διαγωγής, καθώς και την εθνική νομοθεσία και τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά συνέπεια, η CBD και οι κατευθύνσεις της Βόννης συγκαταλέγονται μεταξύ των αναφορών που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη εκ μέρους των αιτούντων κατά την υποβολή ερευνητικών προτάσεων προς χρηματοδότηση βάσει της προτεραιότητας 5 - ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων.

[25] Απόφαση αριθ. 1513/2002/EC του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 2002, για το Έκτο Πρόγραμμα Πλαίσιο Δραστηριοτήτων Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Επίδειξης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με σκοπό τη συμβολή στη δημιουργία του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας και στην καινοτομία (2002 - 2006).

Η πλήρης εφαρμογή των προαναφερθεισών δράσεων στον τομέα της πολιτικής έρευνας και ανάπτυξης, θα συμβάλλει ώστε η ΕΚ να ανταποκριθεί στις ανάγκες δημιουργίας δυναμικού που αντιμετωπίστηκαν από το σχέδιο προγράμματος δράσης για τη δημιουργία δυναμικού σε ό,τι αφορά ABS της CBD. [26] Το εν λόγω πρόγραμμα δράσης έχει εντοπίσει, μεταξύ άλλων, ως καθοριστικής σημασίας τομείς για τους οποίους απαιτείται να δημιουργηθεί δυναμικό: την ανάπτυξη μιας πολιτικής ABS, τη δημιουργία νομοθετικών και κανονιστικών πλαισίων. την ενίσχυση της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και των διαπραγματευτικών ικανοτήτων. τη διευκρίνιση των δικαιωμάτων και των διεκδικήσεων των αυτοχθόνων και των τοπικών κοινοτήτων. την υποστήριξη προς τις αυτόχθονες και τοπικές κοινότητες σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση, εφεύρεση ή παρακολούθηση των γενετικών πόρων και των ΤΚ. καθώς και τις περιφερειακές και υποπεριφερειακές ρυθμίσεις συνεργασίας. Θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διευκολυνθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες κατά τον ορισμό των θεσμικών οργάνων τα οποία θα χρησιμεύσουν ως εστιακά σημεία και/ή αρμόδιες εθνικές αρχές για την εξασφάλιση καλύτερα συντονισμένης, έγκαιρης και αποδοτικότερης ως προς το κόστος εφαρμογής των μέτρων ABS.

[26] Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.biodiv.org/doc/ meeting.asp?wg=ABSWSCB-01.

Τέλος, ανταποκρινόμενη στα συμπεράσματα του Συμβουλίου για τους αυτόχθονες πληθυσμούς του Δεκεμβρίου του 2002, [27] η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε να εντάξει τα θέματα που αφορούν τους αυτόχθονες πληθυσμούς στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με τη συμμετοχή, όπου αυτό ενδείκνυται, των αυτοχθόνων πληθυσμών σε όλα τα στάδια του κύκλου των έργων που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η Επιτροπή θα επιλέξει σειρά χωρών για πρότυπη πειραματική εφαρμογή αναπτυξιακών προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, ώστε να διαμορφωθούν σαφέστεροι τρόποι συμμετοχής των αυτοχθόνων πληθυσμών ως μερών της κοινωνίας σε όλα τα στάδια του κύκλου του εκάστοτε έργου μέσω σχέσεων συνεργασίας, συμμετοχής και διαβούλευσης. Θα καταβληθούν προσπάθειες για την προαγωγή της δημιουργίας δυναμικού οργανισμών που να εκπροσωπούν τους αυτόχθονες πληθυσμούς, για την προστασία των παραδοσιακών γνώσεων και για την εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης.

[27] Έγγραφο του Συμβουλίου 13466/02.

9. Οι δράσεις της ΕΚ στα διεθνή fora

Η ΕΚ επανέλαβε κατ´επανάλειψη τη δέσμευσή της για την περαιτέρω ανάπτυξη διαφανούς διεθνούς καθεστώτος πρόσβασης στους γενετικούς πόρους και τη διανομή των εξ αυτών οφελών. Η εφαρμογή των κατευθύνσεων της Βόννης και η συνακόλουθη επίτευξη των στόχων της ABS της CBD εξαρτάται όχι μόνο από τις πρωτοβουλίες των επιμέρους συμβαλλομένων μερών, όπως οι εξετασθείσες στην παρούσα ανακοίνωση, αλλά και από τις περαιτέρω προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας σε σειρά διεθνών fora.

Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η IT-PGRFA του FAO , ο ΠΟΔΙ, το συμβούλιο TRIPs και η UPOV. Η ΕΚ και τα κράτη μέλη της διαδραματίζουν ήδη ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη τυποποιημένων MTA στο πλαίσιο της IT-PGRFA και σε ό,τι αφορά την πλήρη εφαρμογή της εν λόγω συμφωνίας. Στο πλαίσιο του ΠΟΔΙ, η ΕΚ θα πρέπει να παράσχει περαιτέρω υποστήριξη στα συστήματα sui generis για την προστασία των TK και σε μέτρα, ανάλογα προς τα προαναφερόμενα, τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλλουν στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας στη συμμόρφωση προς την PIC. Η ΕΚ καλείται να υποστηρίζει τη θέση αυτή και στο διάλογο που λαμβάνει χώρα στο συμβούλιο TRIPs σχετικά με τη σχέση μεταξύ της εν λόγω συμφωνίας και της CBD καθώς και στο πλαίσιο της σύμβασης UPOV.