ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ - Η περιφερειακή διάσταση του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ

2. Το περιφερειακό τοπίο έρευνας και καινοτομίας

2.1. Έρευνα και καινοτομία στις περιφέρειες

2.2. Ο ρόλος των περιφερειών στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας

2.3. Οι περιφέρειες ως οδηγοί της οικονομικής ανάπτυξης

2.4. Σχήματα και δομές στήριξης

2.5. Η διακυβέρνηση στον τομέα της έρευνας στις περιφέρειες

3. Προώθηση συνεργιών μεταξύ των πολιτικών για την έρευνα, την καινοτομία και τη συνοχή

3.1. Περιφερειακές ανισότητες της γνώσης

3.2. Διαρθρωτικά Ταμεία και ΕΤΑ

3.3. Καινοτόμες δράσεις

3.4. Διευκόλυνση των μειονεκτικών περιφερειών ώστε να συμμετάσχουν στον Ευρωπαϊκό Χώρο της Έρευνας

3.4.1. Επένδυση σε ανθρώπινους πόρους Ε&Τ μέσω του προγράμματος πλαισίου

3.4.2. Προτεινόμενα χρηματοοικονομικά κίνητρα

3.4.3. Προώθηση των συνεργειών μεταξύ των λιγότερο ανεπτυγμένων και των προηγμένων περιφερειών, με την υλοποίηση δραστηριοτήτων συντονισμού και τη δημιουργία δικτύων

3.4.4. Η περίπτωση των εξόχως απόκεντρων περιφερειών της ΕΕ (ΓΥΔ)

3.5. Η πρόκληση της διεύρυνσης

4. Η περιφερειακή προσέγγιση του ευρωπαϊκού χώρου της έρευνας

4.1. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το νέο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας (2002-2006)

4.1.1. Να επωφεληθούμε από τα νέα μέσα

4.1.2. Μεγαλύτερη διασύνδεση Έρευνας και Καινοτομίας σε περιφερειακό επίπεδο

4.1.3. Ανάπτυξη περισσότερων και καλύτερα καταρτισμένων ανθρώπινων πόρων στον τομέα της Ε&Τ

4.1.4. Στήριξη της ανάπτυξης της επιστημονικής υποδομής σε περιφερειακό πλαίσιο

4.1.5. Ενίσχυση της περιφερειακής διάστασης της συζήτησης για την Επιστήμη και Κοινωνία

4.1.6. Ενίσχυση της κοινοτικής πολιτικής για την περιφερειακή ανάπτυξη με την ανάληψη κατάλληλης έρευνας

4.1.7. Παροχή ειδικής στήριξης στις περιφέρειες των υποψήφιων χωρών

4.2. Ενίσχυση της γνωστικής βάσης Επιστήμης και Τεχνολογίας στις περιφέρειες

4.2.1. Παροχή υπηρεσιών έρευνας και καινοτομίας στις περιφέρειας

4.2.2. Βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ εμπειρογνωμόνων και αρμόδιων για τη χάραξη πολιτικής

4.2.3. Εισαγωγή μιας περιφερειακής διάστασης στα συστήματα πληροφόρησης για την έρευνα και την καινοτομία

5. Προς περισσότερο ολοκληρωμένες στρατηγικές

1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Στην Ανακοίνωσή της «Για έναν ευρωπαϊκό χώρο στον τομέα της έρευνας» του Ιανουαρίου 2000 [1], η Επιτροπή σκιαγράφησε τους στόχους και το πεδίο μιας νέας στρατηγικής. Έτσι εκφράστηκε σαφώς το όραμα ενός πλήρως ανεπτυγμένου, λειτουργικού και αλληλοσυνδεόμενου χώρου της έρευνας, στον οποίο θα έχουν καταργηθεί οι φραγμοί, θα ακμάζει η συνεργασία, και θα λαμβάνει χώρα μία λειτουργική διαδικασία ολοκλήρωσης.

[1] "Για έναν ευρωπαϊκό χώρο στον τομέα της έρευνας», COM(2000)6, 18 Iανουαρίου 2000.

Η ιδέα του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας έγινε ευνοϊκά δεκτή από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας [2] και τις μεταγενέστερες συνόδους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και επικυρώθηκε ειδικά από το Συμβούλιο Έρευνας κατά τη σύνοδο των Υπουργών τον Ιούνιο και Νοέμβριο του 2000 [3]. Η στρατηγική του έτυχε επίσης θετικών σχολίων στα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής της Στοκχόλμης [4] το Μάρτιο του 2001, που έθεσε εκ νέου την επιστήμη και την τεχνολογία στην κορυφή των ευρωπαϊκών προτεραιοτήτων. Στο ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον της επιστήμης, της τεχνολογίας και καινοτομίας, τα μηνύματά του που άπτονται της οργάνωσης της έρευνας, του ρόλου των πρωταγωνιστών, του καταμερισμού και συντονισμού των ερευνητικών προσπαθειών, των οικονομικών πτυχών, καθώς και της εξέτασης και ολοκλήρωσης των αποτελεσμάτων, έτυχαν ευρείας στήριξης.

[2] "Συμπεράσματα της Προεδρίας-Λισσαβόνα», http://ue.eu.int/en/Info/eurocouncil/index.htm.

[3] «Ψήφισμα του Συμβουλίου της 15ης Ιουνίου 2000», ΕΕ C 205 19.7.2000, σ.1.

[4] Δελτίο τύπου: Στοκχόλμη (24.03.2001) - αριθ. 100/1/01. Βλ. επίσης: http://ue.eu.int/en/info/eurocouncil/index.htm.

Έγινε επίσης ευνοϊκά δεκτός από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή [5] και την Επιτροπή των Περιφερειών [6]. Οι δύο τελευταίες έδωσαν έμφαση στο σημαντικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι περιφέρειες [7] όσον αφορά τη συγκέντρωση των προσπαθειών έρευνας και καινοτομίας προκειμένου η Ευρώπη να φθάσει ταχύτερα σε μία οικονομία της γνώσης. Ειδικότερα η Επιτροπή των Περιφερειών, τόνισε τη σημασία του ρόλου που μπορούν να διαδραματίσουν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές για «την κατάρτιση, τη (χορήγηση) βοήθειας σε εργαστήρια, τη στήριξη ερευνητών και τους δεσμούς με τις προσδοκίες των εντόπιων πληθυσμών».

[5] ΟΚΕ 595/2000 ΙΝΤ/054 Βρυξέλλες 24 Μαΐου 2000.

[6] Επιτροπή των Περιφερειών CdR 33/2000 τελικό, Βρυξέλλες 18 Απριλίου 2000.

[7] Στο πλαίσιο της παρούσας Ανακοίνωσης ο όρος «περιφέρεια» χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία συγκεκριμένη εδαφική οντότητα, που έχει καθορισμένα σύνορα και αποτελεί μέρος μιας χώρας που έχει διαιρεθεί για διοικητικούς σκοπούς. Ανταποκρίνεται στο σύστημα κατάταξης της NUTS (Ονοματολογία των Στατιστικών Μονάδων Επικράτειας) που έχει θεσπίσει η Eurostat και χρησιμοποιείται ευρέως στην κοινοτική νομοθεσία από το 1988. Η NUTS δεν έχει νομική αξία καθαυτή.

Με σκοπό την εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας, η Επιτροπή των Περιφερειών πρότεινε επιπλέον ότι «τα κοινοτικά προγράμματα που έχουν ως αντικείμενο ερευνητικές και περιφερειακές πολιτικές πρέπει να συντονίζονται ώστε να προωθούν έργα για την ανάπτυξη έρευνας κατά το δυνατόν εγγύτερα στον πολίτη». Επιπλέον, διατυπώνοντας ευνοϊκή γνώμη για την Ανακοίνωση της Επιτροπής του Οκτωβρίου 2000 σχετικά με τις «Κατευθυντήριες γραμμές της ευρωπαϊκής έρευνας», τονίστηκε επίσης η σημασία του συνδετικού ρόλου των περιφερειών μεταξύ ευρωπαϊκού και τοπικού επιπέδου, όσον αφορά τις προσπάθειες έρευνας και καινοτομίας, περιλαμβανομένης της ενίσχυσης της διεθνούς συνεργασίας με τη συγκέντρωση του δυναμικού των τοπικών πανεπιστημίων από κοινού με τις περιφερειακές και τοπικές αρχές [8].

[8] Επιτροπή των Περιφερειών CdR 63/2001 (Eισηγητής: κ. Torchio).

Η παγκοσμιοποίηση, η ταχεία τεχνολογική αλλαγή και οι ευρείες ανταλλαγές πληροφόρησης και γνώσης σηματοδοτούν σήμερα τη μετάβαση σε μία οικονομία της γνώσης. Στην Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας, τον Μάρτιο του 2000, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της Ευρώπης θέτουν ένα φιλόδοξο στόχο: την επόμενη δεκαετία, η Ευρώπη να καταστεί η πιο ανταγωνιστική και δυναμική κοινωνία της γνώσης στον κόσμο, ικανή για αειφόρο οικονομική ανάπτυξη, συνοδευόμενη από ποιοτική και ποσοτική βελτίωση στο επίπεδο της απασχόλησης, και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Στην Ανακοίνωσή της με τίτλο «Καινοτομία στο πλαίσιο της οικονομίας της γνώσης» [9] η Επιτροπή θέτει κατευθυντήριες γραμμές για στήριξη της ανάπτυξης της καινοτομίας στην ΕΕ, με βάση τα μηνύματα της Λισσαβόνας.

[9] COM(2000) 567 τελικό.

Η σημασία των δράσεων σε περιφερειακό επίπεδο όσον αφορά την ενθάρρυνση της δημιουργίας και ανάπτυξης καινοτόμων επιχειρήσεων και τη βελτίωση της λειτουργίας βασικών διασυνδέσεων στο σύστημα καινοτομίας αναγνωρίζεται στην Ανακοίνωση, στην οποία υποστηρίζεται μία ενιαία προσέγγιση για την ενίσχυση των αλληλοσυνδέσεων των περιφερειακών στρατηγικών καινοτομίας των κρατών μελών. Η Ανακοίνωση έγινε επίσης ευνοϊκά δεκτή από άλλους κοινοτικούς φορείς, ενώ η Επιτροπή των Περιφερειών σημειώνει ότι «οι τοπικές κυβερνήσεις πρέπει να ενθαρρύνονται ενεργά να «εμπλέκουν» τις πολιτικές τους με πολιτικές που εφαρμόζονται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο προκειμένου να εξασφαλίζεται ένα ισχυρό, ενιαίο και διάφανο πλαίσιο για την προώθηση της καινοτομίας» [10].

[10] Επιτροπή των Περιφερειών, CdR, 468/2000.

H σύνοδος κορυφής της Λισσαβόνας εισήγαγε τη λεγόμενη «ανοικτή μέθοδο συντονισμού», μία αρχική ιδέα χαλαρού συντονισμού εκ των κάτω προς τα άνω σε συνδυασμό με συνεχή συγκριτική αξιολόγηση των διάφορων συναφών εθνικών πολιτικών. Κατόπιν αυτού, καθίσταται ουσιαστική η εξέταση του τρόπου με τον οποίο οι πολιτικές για την έρευνα, την τεχνολογία και την καινοτομία διαρθρώνονται με άλλες πολιτικές, και ιδίως με αυτές που εστιάζονται στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη- μεταξύ άλλων σε περιφερειακό επίπεδο. Αυτό συμβαίνει διότι η ικανότητα της Ένωσης να προχωρεί στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας θα επηρεάσει αποφασιστικά την ικανότητά της να παραμένει ανταγωνιστική στις παγκόσμιες αγορές, να εξασφαλίζει τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, να υποστηρίζει την ευημερία και να διατηρεί την οικονομική ανάπτυξη. Τελευταία και με πολλούς τρόπους, οι ευρωπαϊκές περιφέρειες αποδείχθηκαν σημαντικοί πρωταγωνιστές αυτής της διαδικασίας. Ταυτόχρονα είναι ευρέως αποδεκτό ότι το δυναμικό των περιφερειακών οικονομιών για την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού και την προσαρμογή τους στην τεχνική πρόοδο συνδέεται με το δυναμικό καινοτομίας τους. Αυτό ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ περιφερειών σε ποιοτικό και ποσοτικό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες εξακολουθούν να έχουν ουσιαστικές ανάγκες εναρμόνισης.

Η έννοια του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας συνεπάγεται ότι πρέπει να καταβληθούν, με αποτελεσματικό τρόπο, προσπάθειες σε διάφορα διοικητικά και οργανωτικά στρώματα: σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό ή ακόμα και τοπικό επίπεδο. Με τον τρόπο αυτό, τα μέτρα δεν θα χαρακτηρίζονται μόνο από αμοιβαία συμφωνία αλλά θα είναι και καλύτερα προσαρμοσμένα στο δυναμικό των ίδιων των περιφερειών. Επανεξετάζοντας το ρόλο εκάστου των πρωταγωνιστών (περιλαμβανομένων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων), δημιουργώντας συνέργειες και επωφελούμενοι από συμπληρωματικότητες μεταξύ ευρωπαϊκών, εθνικών και περιφερειακών μέσων, μπορεί να επιτευχθεί μία ενισχυμένη εταιρική σχέση μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων.

Η παρούσα Ανακοίνωση εξετάζει την περιφερειακή διάσταση του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας. Εστιάζεται στον «κινητήριο» ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι περιφέρειες στο συνολικό πλαίσιο της οικονομικής ανάπτυξης με βάση την έρευνα, την τεχνολογία και την καινοτομία [11]. Eξετάζει ειδικότερα τον τρόπο με τον οποίο το στοιχείο αυτό επηρεάζει τη στρατηγική, συγκεκριμένα τον τρόπο επίτευξης μιας πραγματικής ευρωπαϊκής ερευνητικής πολιτικής προς όφελος των πολιτών, επιτυγχάνοντας αποτελέσματα, υποκινώντας την ανάπτυξη και δημιουργώντας ευημερία και θέσεις απασχόλησης. Υπό την έννοια αυτή διερευνά τον τρόπο με τον οποίο η διαδικασία αυτή συνάδει με τη συνολική μεθοδολογία που αναπτύχθηκε στη Λισσαβόνα, συγκεκριμένα την υιοθέτηση μιας ανοικτής μεθόδου συντονισμού των εθνικών προσπαθειών από κοινού με πολιτικές συγκριτικής αξιολόγησης, με στόχο την επίτευξη της κοινωνίας της γνώσης στην Ευρώπη. Εξετάζει τον τρόπο βέλτιστης χρήσης των σημερινών και μελλοντικών κοινοτικών μέσων έρευνας και καινοτομίας και, τέλος, τον τρόπο επίτευξης αποτελεσματικών συνεργειών μεταξύ των πολιτικών έρευνας και καινοτομίας και των διαρθρωτικών πολιτικών της Ένωσης.

[11] Η περιφερειακή διάσταση της ευρωπαϊκής ερευνητικής πολιτικής είχε εξεταστεί στο παρελθόν από την Επιτροπή στην Ανακοίνωσή της «Ενισχύοντας τη συνοχή και την ανταγωνιστικότητα μέσω της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας» (COM(98)275).

2. Το περιφερειακό τοπίο έρευνας και καινοτομίας

2.1. Έρευνα και καινοτομία στις περιφέρειες

Πολλές ευρωπαϊκές περιφέρειες αναπτύσσουν τις δικές τους πολιτικές έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας. Είναι σε μεγάλο βαθμό αυτόνομες αλλά συντονισμένες με εθνικούς ομολόγους τους. Συνεπάγονται εν γένει τοπική καθοδήγηση, παροχή χρηματοδοτικών και υλικών πόρων, και προτεραιότητες που αποσκοπούν στην αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος σε περιφερειακό επίπεδο. Ειδικότερα ορισμένες επιτυχείς συμμετέχουν σε καινοτόμες πειραματικές δοκιμές όπως η διασυνοριακή συνεργασία για την ΕΤΑΚ [12].

[12] Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτομία.

Οι περιφερειακές δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας έχουν σημαντική επίδραση στη διάρθρωση της ευρωπαϊκής ερευνητικής ικανότητας συνολικά, για παράδειγμα με την οργάνωση και ανάπτυξη ερευνητικών υποδομών, εξειδικευμένου εξοπλισμού και εγκαταστάσεων' συνδέσεις με περιοχές βιομηχανικής ανάπτυξης' ανάπτυξη και στήριξη κέντρων αριστείας' δημιουργία επιστημονικών και τεχνολογικών πάρκων' κινητικότητα ερευνητών κλπ.

Οι περιφέρειες που ανέπτυξαν τέτοιες πολιτικές στο παρελθόν, το έπραξαν με σκοπό την επίτευξη δύο στόχων: πρώτον, την εφαρμογή μιας στρατηγικής έρευνας και καινοτομίας σε τοπικό επίπεδο συγκεντρώνοντας όλους τους διαθέσιμους πόρους και φορείς' και δεύτερον, την έναρξη συστημάτων διαπεριφερειακής συνεργασίας, δημιουργώντας δίκτυα ποικίλων τύπων.

Αμφότερες οι προσεγγίσεις έχουν υποστηριχθεί από το κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ (μέσω του προγράμματος καινοτομίας) ή τα Διαρθρωτικά Ταμεία μέσω των εγγράφων προγραμματισμού.

Οι πολιτικές αυτές δείχνουν ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης για την οργάνωση ευρωπαϊκών συστημάτων έρευνας και καινοτομίας, που λαμβάνουν υπόψη την περιφέρεια. Αυτό περιλαμβάνει τη στοχοθέτηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω συστηματικής συγκέντρωσης όλων των πόρων που διατίθενται στις περιφέρειες για συγκεκριμένους στόχους, την τιθάσευση της οικονομικής ανάπτυξης, την ανταγωνιστικότητα και απασχόληση, την ενθάρρυνση της έρευνας, την τεχνολογία και καινοτομία σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο.

Επειδή οι ευρωπαϊκές περιφέρειες έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη, ιδίως σε σχέση με την ικανότητά τους να δημιουργούν, να απορροφούν, να ολοκληρώνουν την τεχνολογική καινοτομία και να τη μετασχηματίζουν σε οικονομική ανάπτυξη [13], θα ήταν σφάλμα η υιοθέτηση ενός ενιαίου μοντέλου ανάπτυξης. Η προσήλωση ωστόσο σε ορισμένες γενικές αρχές ανάπτυξης φαίνεται χρήσιμη, ιδίως όσον αφορά πολιτικές έρευνας και καινοτομίας.

[13] Η Δεύτερη Ευρωπαϊκή Έκθεση για τους Δείκτες Επιστήμης και Τεχνολογίας (REIST-2, 1997) κατέταξε τις ευρωπαϊκές περιφέρειες με μία τυπολογία ανάλογα με την οικονομική και τεχνολογική πρόοδο και ανάπτυξή τους. Καθορίστηκαν τέσσερις βασικές κατηγορίες. Πρώτον, οι πλέον αποδοτικές αποτελούν το τεχνολογικό κέντρο της Ευρώπης: η ευημερία τους συνδέεται στενά με τον τεχνολογικό καθοδηγητικό ρόλο τους. Οι περιφέρειες της δεύτερης κατηγορίας αποτελούν τον οικονομικό πυρήνα της Ευρώπης. Η τρίτη κατηγορία αποτελείται από περιφέρειες με ισχυρό δυναμικό για αποδοχή της τεχνολογίας (στην έκθεση αναφέρεται ότι καινοτόμες ΜΜΕ σε αυτές τις περιφέρειες μπορούν να αποτελούν κινητήριες δυνάμεις της αναπτυξιακής διαδικασίας). Η τελευταία (κυρίως γεωργικές περιοχές) περιλαμβάνει τις περιφέρειες όπου οι δυνητικές προοπτικές τεχνολογικής και οικονομικής ανάπτυξης είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες.

Έτσι, η ικανότητα αυτοοργάνωσης των περιφερειών καθίσταται σημαντικός παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης: η τεχνολογική ικανότητα και στόχοι, η «συνεκτικότητα» και το άνοιγμα προς τον έξω κόσμο αποτελούν βασικές προϋποθέσεις. Ορισμένες επιτυχείς περιπτώσεις στην Ευρώπη, όπως το δίκτυο των λεγόμενων τεσσάρων «κινητήριων περιφερειών» [14] προσφέρουν αναπτυξιακά μοντέλα που δεν αναπαράγονται πάντα εύκολα. Όμως, σε διαφορετικό βαθμό, παρεμφερή παραδείγματα παρατηρούνται και σε άλλες περιφέρειες [15].

[14] (Baden-Wόrttemberg (Γερ), Rhτne-Alpes (Γαλ), Λομβαρδία (Ιταλ) και Καταλονία (Ισπ)).

[15] Η Περιφέρεια Βρυξελλών, για παράδειγμα, συνεργάζεται ήδη στο πλαίσιο μιας «ευρωπεριφέρειας» με τη Φλάνδρα (Β), το Κεντ (ΗΒ) και το Βόρειο Τμήμα/Pas de Calais (Γαλ).

2.2. Ο ρόλος των περιφερειών στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας

Οι περιφέρειες αναφαίνονται ως δυναμικοί πρωταγωνιστές της ανάπτυξης και διάρθρωσης του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας. Όσον αφορά την υποστήριξη της μετάβασης της Ένωσης σε μία οικονομία της γνώσης, οι περιφέρειες μπορούν να ξεκινήσουν εστιασμένες προσπάθειες. Εν προκειμένω η έννοια της «εδαφικότητας», που σημαίνει μία ειδικά προσαρμοσμένη προσέγγιση της ερευνητικής πολιτικής για την αντιμετώπιση ειδικών εδαφικών συνθηκών, μπορεί να αποτελεί μία αποτελεσματική απάντηση.

Η εδαφικότητα της ερευνητικής πολιτικής εξετάζει δύο βασικά ζητήματα: πρώτον, μεγαλύτερη περιφερειακή ενημέρωση για τις εθνικές πολιτικές έρευνας και καινοτομίας και συντονισμός τους με τις κοινωνικοοικονομικές ανάγκες των περιφερειών' και δεύτερον, προσανατολισμός αυτών των πολιτικών προς την ενίσχυση της ικανότητας έρευνας και καινοτομίας των περιφερειών, βελτιώνοντας την ικανότητά τους να ενεργούν ως οδηγοί της οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με:

- Τη χάραξη στρατηγικών έρευνας και καινοτομίας για την ανάπτυξη υλικών και ανθρώπινων πόρων όπως διάθεση ερευνητικών υποδομών και εξοπλισμού για την έρευνα, τοπικών πανεπιστημιακών και σχετικών με την κατάρτιση εγκαταστάσεων, δομών στήριξης για την ενθάρρυνση της δημιουργίας και οικονομικής ανάπτυξης καινοτόμων επιχειρήσεων, αποτελεσματικών διασυνδέσεων στο πλαίσιο του συστήματος καινοτομίας που συνενώνουν, για παράδειγμα, ερευνητές, φορείς καινοτομίας και πηγές χρηματοδότησης, επιστημονικά και τεχνολογικά πάρκα, προγράμματα έρευνας, πρωτοβουλίες, με σκοπό την προσέλκυση ερευνητών σε τοπική κλίμακα ή την προώθηση ανταλλαγών προσωπικού.

- Την προώθηση εταιρικών σχέσεων μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, με σκοπό τη συμβολή στην ευρωπαϊκή οικονομία της γνώσης και την υποκίνηση της δημιουργίας και διάδοσης της γνώσης.

- Την προώθηση ενός περιβάλλοντος που συμβάλλει στην έρευνα και την καινοτομία, μέσω της εισαγωγής συνοδευτικών νομικών, χρηματοδοτικών και δημοσιονομικών όρων που αποδεικνύονται απαραίτητοι.

- Την υποκίνηση της ανταλλαγής εμπειριών με άλλες επιτυχείς περιφέρειες σε ειδικούς τομείς.

- Την ενεργό συμβολή σε μία ολοκληρωμένη στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη.

Η βελτίωση των προσπαθειών των περιφερειών στο πλαίσιο μιας αντίληψης για τον Ευρωπαϊκό Χώρο της Έρευνας έχει δύο σαφείς στόχους, αμφότεροι με ξεχωριστή προστιθέμενη αξία για τις ευρωπαϊκές πολιτικές έρευνας και καινοτομίας: πρώτον, την υποκίνηση καλύτερης κατανόησης των αποτελεσμάτων της έρευνας στον τοπικό κοινωνικο-οικονομικό ιστό (ιδίως έναντι των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ΜΜΕ) και τη συμβολή στην ταχύτερη έκφρασή τους σε οικονομική ανάπτυξη' και δεύτερον, την αύξηση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στον τομέα της έρευνας και καινοτομίας στις περιφέρειες, υποκινώντας έτσι την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη.

2.3. Οι περιφέρειες ως οδηγοί της οικονομικής ανάπτυξης

Στο παρελθόν, οι παρεμβάσεις για τη στήριξη της περιφερειακής ανάπτυξης βασίζονταν κυρίως στην παροχή κεφαλαίου και στήριξης για υλικές υποδομές. Η πρόσφατη οικονομική έρευνα όμως υποδηλώνει ότι η αναβάθμιση της «γνώσης» και η αυξανόμενη διάδοση της τεχνολογίας σε περιφερειακό επίπεδο μπορούν να αποδειχτούν μία από τις αποτελεσματικότερες διαδρομές για την οικονομική ανάπτυξη.

Περιφερειακά συστήματα καινοτομίας μπορούν να εμφανιστούν όταν ορισμένοι παράγοντες βρίσκονται σε «εγγύτητα», που νοείται κυρίως σε γεωγραφικούς όρους, καίτοι αυτό σήμερα αρχίζει να αλλάζει χάρη στις προόδους των τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας [16]. Παρ' όλα αυτά, η γεωγραφική εγγύτητα παραμένει ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες που ευνοούν τις πνευματικές, εμπορικές και χρηματοοικονομικές ανταλλαγές και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη διαδικασία καινοτομίας. Υπό την έννοια αυτή οι περιφέρειες είναι σημαντικές διότι αποτελούν τη χωροταξική βάση των συγκεντρώσεων φορέων έρευνας και καινοτομίας που είναι γνωστές ως «ομάδες», θεωρούμενες συχνά οι βασικοί οδηγοί της περιφερειακής ανάπτυξης.

[16] Ένα παράδειγμα είναι ο σχεδιασμός και η παραγωγή αυτοκινήτων, ένα άλλο η δημιουργία πρωτοτύπων και η παραγωγή ηλεκτρονικών προϊόντων υψηλού επιπέδου, καθώς και κλάδοι καθολικών υπηρεσιών, όπως οι τραπεζικές και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.

Οι ομάδες αποτελούνται από σύνολα καινοτόμων επιχειρήσεων, ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων, οργανισμών τοπικής ανάπτυξης ή/και άλλων οργανισμών στήριξης. Οι δομές τους ενσωματώνουν μία αναπτυσσόμενη γνωστική βάση, που παρέχει τη δυνατότητα υποδομής καθώς και πολιτιστικής διάστασης. Η δημιουργία ομάδων είναι μία δημιουργία δικτύων εν γένει, με συστατικά μέρη που αναπτύσσουν ισχυρούς, αλληλεξαρτώμενους δεσμούς. Η αλληλεπίδραση των προτύπων ροής ποικίλλει, αντιπροσωπεύοντας μεταφορές γνώσης, χρηματοπιστωτικές συναλλαγές ή απλώς, αυξημένες προσωπικές επαφές. Σε αυτή την περίπτωση, οι «διαχύσεις» γνώσης καθίστανται τελικά η σημαντικότερη ομάδα «υποπροϊόντων». Η έρευνα και η τεχνολογική ανάπτυξη βρίσκονται στο επίκεντρο τέτοιων διαχύσεων γνώσης και αποτελούν μέρος των βασικών συνιστωσών επιτυχών περιφερειακών ομάδων.

Η αποτελεσματική δημιουργία ομάδων περιλαμβάνει πολυτομεακές συνδέσεις και οργανισμούς με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Στην επιτυχέστερη έκφρασή τους, οι ομάδες συνενώνουν τη βιομηχανία, κυβερνήσεις και μη κυβερνητικές οργανώσεις από κοινού με ορισμένους πρωταγωνιστές της γνώσης (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, επιστημονικά και τεχνολογικά κέντρα και τεχνοπόλεις, οργανισμούς καινοτομίας που λειτουργούν ως κέντρα εξυπηρέτησης, επάρκειας και διάδοσης).

Ιδιαίτερης σημασίας για τη διάδοση των αποτελεσμάτων και τη διαδικασία εμπορίας είναι η αλληλεπίδραση με επιστημονικές δραστηριότητες και η «διαφάνεια» όσον αφορά την έκθεση σε μεταβαλλόμενες αγορές. Οι δεσμοί πανεπιστημίων -βιομηχανίας διαδραματίζουν εν προκειμένω ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Η συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκών νεοσύστατων φορέων και των «μητρικών» οργανισμών τους αποτελεί συχνά πρότυπο αποτελεσματικής περιφερειακής συνεργασίας. Οι σχέσεις πανεπιστημίων-βιομηχανίας ενισχύουν τον ιστό ασθενέστερων περιφερειών όπου περισσότερο παραδοσιακές βιομηχανίες μπορούν να στραφούν προς τα πανεπιστήμια για τη συστηματική εξέταση και ικανοποίηση των αναγκών τους [17].

[17] Για παράδειγμα, στην Αυστρία, η ερευνητική τεχνογνωσία στον τομέα της μετάλλευσης/μεταλλουργίας που βρίσκεται στο Montanuniversitat (Leoben) οδήγησε σε υψηλή ένταση κοινών ερευνητικών έργων στο συγκεκριμένο τομέα στην περιφέρεια Styria.

2.4. Σχήματα και δομές στήριξης

Η επίτευξη των στόχων της Λισσαβόνας θα διευκολυνθεί σαφώς με την ενισχυμένη συμμετοχή περιφερειών στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας σε ολόκληρη την Ένωση, βάσει αποτελεσματικών περιφερειακών στρατηγικών και της συμμετοχής δυναμικών φορέων στο πλαίσιο εταιρικών σχέσεων.

Η νέα ευρωπαϊκή οικονομία έχει σημαντική τοπική και περιφερειακή διάσταση και, συνεπώς, είναι ουσιαστικής σημασίας για την εξασφάλιση της συνοχής των τοπικών απαντήσεων με τη συνολική προσέγγιση. Η τοπική δράση πρέπει να ξεκινά από μία κοινή διάγνωση του εδάφους και τον ορισμό κοινών στρατηγικών στόχων. Όλοι οι τοπικοί πρωταγωνιστές θα ενσωματωθούν στην περιφερειακή στρατηγική, περιλαμβανομένων των περιφερειακών αρχών, του ιδιωτικού τομέα, των ακαδημαϊκών και συναφών με την ΕΤΑ οργανισμών, των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών.

Τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας μπορούν να διαδραματίσουν εποικοδομητικούς ρόλους στο πλαίσιο αυτό. Όσον αφορά το δημόσιο τομέα, οι περιφερειακές αρχές, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα και τα δημόσια κέντρα ΕΤΑ έχουν αποδείξει σε πολλές περιπτώσεις τις δυνατότητές τους. Τα πανεπιστήμια και τα δίκτυά τους αποτελούν κόμβους περιφερειακών εταιρικών σχέσεων έρευνας και καινοτομίας, που λαμβάνουν διάφορες μορφές, που κυμαίνονται από εκπαιδευτικές σχέσεις με την τοπική κοινότητα ΜΜΕ (Πανεπιστήμιο Aalborg, Δανία, Denmark / University of Strathclyde, Ηνωμένο Βασίλειο) μέχρι ευρύτερες προσεγγίσεις εντός ενός περιφερειακού πλαισίου (Universitι de Technologie de Compiθgne, Γαλλία) [18]. Οι επιχειρήσεις, είτε μέσω καθημερινών πράξεων είτε μέσω εταιρικών κέντρων Ε&Α, κομίζουν επίσης τεχνογνωσία σε αυτές τις εταιρικές σχέσεις, ιδίως όσον αφορά την ανάπτυξη τεχνολογίας ή τη διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (ΔΠΙ). Για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέας, οι νέες επενδύσεις και τα κερδοφόρα υποπροϊόντα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντες παράγοντες σε περιφερειακό πλαίσιο.

[18] Παράδειγμα αναφαινόμενης θετικής αλληλεξάρτησης μεταξύ πανεπιστημίων και της «ενδοχώρας» τους είναι η λεγόμενη Ευρωπαϊκή Κοινοπραξία Καινοτόμων Πανεπιστημίων (ECIU). Ιδρυθείσα το 1996 από το University of Twente (Κάτω Χώρες) περιλαμβάνει σήμερα 10 από τα πιο καινοτόμα και επιχειρησιακά πανεπιστήμια της Ευρώπης. Στόχος της είναι η ανάπτυξη δυναμικών αλληλεπιδράσεων με το εγγύς περιβάλλον σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η έρευνα, η κατανόηση της Τεχνολογίας της Πληροφορίας, η εκπαίδευση ενηλίκων, η περιφερειακή ανάπτυξη και διάφορες λειτουργίες υπηρεσιών. Αποτελεί καθαυτή ένα μοντέλο για τις επόμενες γενεές πανεπιστημιακών δικτύων. Πηγή: F.Schutte and P.C. van der Sijde (eds)."The University and its region. Examples of regional development from the European Consortium of Innovative Universities". Twente University Press (2000).

Τέτοιου είδους εταιρικές σχέσεις συνδράμουν την ανάπτυξη περιφερειακής επιστημονικής και τεχνολογικής επάρκειας, ιδίως στους τομείς όπου η περιφέρεια διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα. Επιπλέον, μπορούν να ενισχυθούν οι τοπικοί μηχανισμοί έρευνας και καινοτομίας: οι ανταλλαγές μεταξύ τοπικών ακαδημαϊκών και βιομηχανικών εργαστηρίων εντείνονται και προωθείται το μεταβιβάσιμο της ορθής πρακτικής.

Επιστημονικά και τεχνολογικά πάρκα, με συγκεκριμένο αντικείμενο, λειτουργούν εδώ και πολλά χρόνια στην Ευρώπη. Φιλοξενώντας ταυτόχρονα σημαντικό αριθμό πρωτοπόρων της καινοτομίας (πανεπιστήμια, οργανισμοί Ε&Α, πολυεθνικές εταιρείες, δυναμικές ΜΜΕ ή δημόσια εργαστήρια έρευνας) συνδράμουν τη δημιουργία και παροχή ανταμοιβών από μία δομή τύπου ομάδας. Το ίδιο ισχύει και για τα επωαστήρια νέων εταιρειών [19] όπου εξειδικευμένες εταιρείες με βάση τη νέα τεχνολογία μπορούν να αναπτυχθούν χωρίς να είναι πλήρως εκτεθειμένες σε περιορισμούς της αγοράς για ορισμένη χρονική περίοδο.

[19] Τυπική περίπτωση είναι αυτή του Martinsried, το σημερινό κέντρο της Βιοτεχνολογικής Περιφέρειας του Μονάχου, όπου από τα τέλη του 1999 έχουν εγκατασταθεί περίπου 47 εταιρείες βιοτεχνολογίας. Αφότου ξεκίνησε η πρωτοβουλία BioRegio της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης το 1996, βάσει ανταγωνισμού μεταξύ των περιφερειών, παρατηρήθηκε μία δυναμική διαδικασία καινοτομίας με αυξημένη δημιουργία εταιρειών και απασχόλησης: μόνο στη Βιοτεχνολογική Περιφέρεια του Μονάχου, το αρχικό σύνολο των 300 εργαζομένων έφθασε, το Δεκέμβριο του 1999, το μέγιστο αριθμό των 1500 (ο αντίστοιχος αριθμός δημιουργηθεισών εταιρειών ανέρχεται από 35 το 1996 σε 93 το 1999).

Οι τεχνοπόλεις, παρεμφερείς με τα επιστημονικά πάρκα αλλά σε αστική κλίμακα, αποτελούν ένα άλλο μοντέλο στήριξης της περιφερειακής ανάπτυξης της Ε&Τ. Η ιδέα, εφόσον εφαρμοστεί επιτυχώς [20], μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία περιφερειακών ομάδων.

[20] Η Sophia Antipolis (Γαλ) παραμένει μία από τις σημαντικότερες ευρωπαϊκές (και σε παγκόσμια κλίμακα) τεχνοπόλεις, δημιουργώντας καθαυτή περίπου 21.000 θέσεις υψηλής εξειδίκευσης. (Office parlementaire d'ιvaluation des choix scientifiques et technologiques; Rapport sur les programmes multilatιraux de soutien ΰ la recherche et ΰ l'innovation: perspectives pour les petites et moyennes entreprises franηaises" par M. Pierre Laffitte, sιnateur. Tome II : Actes du colloque du 27 janvier 2000 « L'avenir de la recherche industrielle europιenne: les perspectives des partenariats publics-privιs ».

Τα επίπεδα της συνεργασίας και της κατανομής των αποτελεσμάτων της έρευνας μεταξύ ερευνητικών κέντρων σε ολόκληρη την Ευρώπη στον κοινωνικοοικονομικό τομέα εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα χαμηλά σε σύγκριση με άλλους τομείς έρευνας. Η δυνητική προστιθέμενη αξία της ευρωπαϊκής στήριξης σε ερευνητικές προσπάθειες στο συγκεκριμένο τομέα είναι ιδιαίτερα υψηλή και το σχετικό επιστημονικό έργο θα συμβάλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη νέων στρατηγικών για την περιφερειακή έρευνα και καινοτομία.

Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές μπορούν να ενεργήσουν ως διαμεσολαβητές και καταλύτες αυτής της διαδικασίας. Σε συνεργασία με εθνικές αρχές, μπορούν να συμβάλουν στην προσέγγιση των κατάλληλων φορέων. Επιπλέον, οι διακρατικοί οργανισμοί που επιφέρουν την προσέγγιση περιφερειών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ως επιτρεπτικοί παράγοντες εντός ενός διεθνούς πλαισίου.

2.5. Η διακυβέρνηση στον τομέα της έρευνας στις περιφέρειες

Η μεταρρύθμιση που αφορά τη διακυβέρνηση αποτελεί έναν από τους στρατηγικούς στόχους της Επιτροπής. Η συζήτηση απέκτησε τελευταία ταχύτερο ρυθμό, με τη δημοσίευση της Λευκής Βίβλου για την Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση [21]. Στο έγγραφο αυτό, δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην ενίσχυση του διαλόγου της Ένωσης με τους περιφερειακούς και τοπικούς συντελεστές, προκειμένου να βελτιωθούν οι πολιτικές που τους επηρεάζουν, όπως και να ενισχυθούν οι επαφές με μη κυβερνητικούς οργανισμούς.

[21] COM (2001) 428 της 25.07.01: Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση: Μια Λευκή Βίβλος. Ανακοίνωση της Επιτροπής. Η Λευκή Βίβλος προτείνει τη διεύρυνση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων προκειμένου να επιτύχει τη μεγαλύτερη συμμετοχή πολιτών και οργανώσεων στη χάραξη και την εφαρμογή της κοινοτικής πολιτικής. Προωθεί τη μεγαλύτερη διαφάνεια, λογοδοσία και ευθύνη των συμμετεχόντων. Προτείνει μία δέσμη δράσεων. Μερικές από αυτές τις δράσεις θα βοηθήσουν την Επιτροπή να επικεντρώσει τη δράση της στις σαφείς προτεραιότητες εντός των καθηκόντων που της ανατίθενται από τη Συνθήκη, ήτοι του δικαιώματος πρωτοβουλίας, της εφαρμογής της πολιτικής, του ρόλου της ως θεματοφύλακα των Συνθήκης και της διεθνούς εκπροσώπησης. Αυτά τα καθήκοντα θα προωθηθούν άμεσα. Το έγγραφο εγκαινιάζει επίσης διαδικασία διαβούλευσης που θα διεξαχθεί έως το τέλος Μαρτίου 2002 και η οποία θα αφορά την ανάγκη δράσης από τα άλλα όργανα και τα κράτη μέλη. Μέχρι το τέλος του 2002, η Επιτροπή θα έχει υποβάλει έκθεση σχετικά με την πρόοδο των εργασιών και θα έχει αντλήσει τα διδάγματα αυτής της διαβούλευσης. Η εν λόγω έκθεση θα αποτελέσει τη βάση για την προώθηση του προγράμματος δράσης για τη διακυβέρνηση από τα άλλα όργανα.

Η διακυβέρνηση όσον αφορά την ερευνητική πολιτική στις περιφέρειες έχει τρεις πτυχές: διαμόρφωση πολιτικής, χάραξη πολιτικής και εφαρμογή πολιτικής. Η διαμόρφωση πολιτικής είναι σημαντική, διότι μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική, παραμένοντας παράλληλα σχετικά άτυπη και ανοικτή. Υπάρχουν ήδη πολλοί συμβουλευτικοί μηχανισμοί, τόσο τυπικοί όσο και άτυποι, που προσφέρουν δυνατότητες, μεταξύ άλλων για περιφερειακούς φορείς, να συμβάλουν σε εισροές πολιτικής στους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας. Παρ' όλα ταύτα, η Λευκή Βίβλος έχει τονίσει την ανάγκη να επανεξετασθούν οι παρούσες συμβουλευτικές δομές, με σκοπό να διευκολυνθούν οι εισροές τους, ώστε να αυξηθεί ο αντίκτυπος των παρεχομένων εισροών.

Η κοινοτική διαδικασία χάραξης πολιτικής ακολουθεί τα θεσμικά μέτρα που προβλέπονται στη Συνθήκη και, κατά κανόνα, είναι ανοικτά σε εκτενείς συζητήσεις μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής και της Επιτροπής των Περιφερειών. Το στοιχείο αυτό εξασφαλίζει παραγωγική ανταλλαγή απόψεων με ένα ευρύ φάσμα εκπροσώπων των ενδιαφερόμενων ομάδων στα κράτη μέλη και τις περιφέρειες, εξασφαλίζοντας έτσι τη δημιουργία δικτύων και την προστιθέμενη αξία περιφερειακών πτυχών.

Η εφαρμογή της κοινοτικής έρευνας είναι ήδη αποκεντρωμένη σε επίπεδο μεμονωμένων έργων (φορείς της έρευνας έχουν άμεση σύνδεση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Από την άποψη της Επιτροπής, φαίνεται σημαντικό να διατηρηθεί ο ευδιάκριτος χαρακτήρας των κοινοτικών δραστηριοτήτων έρευνας σε σχέση τόσο με την ειδική ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία τους όσο και με τη συμπληρωματικότητά τους με εθνικές (περιφερειακές) δραστηριότητες.

Όπως συμβαίνει και σε άλλους τομείς πολιτικής στο πλαίσιο μιας ταχέως μεταβαλλόμενης Ένωσης, τα ευρωπαϊκά όργανα, τα κράτη μέλη και οι περιφέρειες θα πρέπει να εξετάσουν διεξοδικά μία διαδικασία αμοιβαίας εκμάθησης προκειμένου να αντιμετωπίζονται ζητήματα μαθητείας, συντονισμού και παρακολούθησης σε αυτό το νέο τομέα ευθύνης.

3. Προώθηση συνεργιών μεταξύ των πολιτικών για την έρευνα, την καινοτομία και τη συνοχή

3.1. Περιφερειακές ανισότητες της γνώσης

Η Δεύτερη Έκθεση για την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή που εξέδωσε η Επιτροπή τον Ιανουάριο του 2001 δείχνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο όσον αφορά την τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία, καθώς και τους ανθρώπινους πόρους. Η πρώτη γενική μορφή του Ευρωπαϊκού Πίνακα Καινοτομίας, που επισυνάπτεται στην Ανακοίνωση της Επιτροπής "Η καινοτομία στο πλαίσιο της οικονομίας της γνώσης" (Σεπτέμβριος 2000), επιβεβαιώνει τη συνολική εικόνα των ανισοτήτων στην απόδοση της καινοτομίας μεταξύ των κρατών μελών. Αυτές οι γενικές ανισότητες μπορεί να παρεμποδίσουν τη διαδικασία μετάβασης της Ένωσης σε μία οικονομία της γνώσης. Σοβαρές προσπάθειες πρέπει να στοχοθετηθούν στη βελτίωση της διάδοσης της γνώσης, στην αναβάθμιση των ανθρώπινων πόρων και στην προώθηση οργανωτικών αλλαγών που θα οδηγήσουν περαιτέρω τις προσπάθειες στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας.

Οι προσπάθειες αυτές αποσκοπούν να παράσχουν στις μειονεκτικές περιφέρειες την κατάλληλη ικανότητα προκειμένου να αναλάβουν επιτυχώς προσπάθειες ερευνητικής συνεργασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη, να επιτύχουν καλύτερη μεταφορά των αποτελεσμάτων της έρευνας στον οικονομικό ιστό τους, να συμβάλουν στη μείωση του υπάρχοντος οικονομικού και τεχνολογικού χάσματος με τις περισσότερο προηγμένες περιφέρειες και έτσι να ενταχθούν καλύτερα σε ένα αναπτυσσόμενο ευρωπαϊκό χώρο έρευνας.

Τα στοιχεία και οι αναλύσεις δείχνουν ότι το τεχνολογικό χάσμα μεταξύ των μειονεκτικών περιφερειών και αυτών στα κράτη μέλη όπου οι σχετικές με την έρευνα και καινοτομία δαπάνες είναι ιδιαίτερα υψηλές (Γερμανία, Γαλλία, Σουηδία και Φινλανδία) μάλλον διευρύνθηκε παρά περιορίστηκε (με αξιοσημείωτη εξαίρεση την Ιρλανδία). Αυτό το τεχνολογικό χάσμα αντικατοπτρίζεται στο επίπεδο των περιφερειών.

Οι ανισότητες στην οικονομική απόδοση, όπως και στη διαθέσιμη ικανότητα καινοτομίας, εξακολουθούν να υπάρχουν μεταξύ των διάφορων τμημάτων της Ευρώπης, ειδικότερα μεταξύ των κεντρικών και των απομακρυσμένων περιφερειών. Οι διαφορές απεικονίζονται επίσης στις τελευταίες διαθέσιμες στατιστικές για την επιστήμη, τεχνολογία και καινοτομία που εκπόνησε η Επιτροπή [22]. Οι δείκτες παρέχουν χρήσιμες υποδείξεις για βασικά γεγονότα που μπορούν να τύχουν περαιτέρω ανάλυσης και ερμηνείας. Ένα ενδιαφέρον σημείο για παράδειγμα είναι ότι, καίτοι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών της ΕΕ [23], ορισμένες βόρειες χώρες σημειώνουν υψηλότερη βαθμολογία και από τις Ηνωμένες Πολιτείες σε κάποιους τομείς [24].

[22] «Για ένα Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας, Επιστήμης Τεχνολογίας, Καινοτομίας, Βασικά στοιχεία 2000, EUR 19396, ISBN 92-828-9755-9, EUROSTAT, ΓΔ Έρευνα και Βασικά στοιχεία 2001 Ειδική έκδοση «Δείκτες συγκριτικής αξιολόγησης των εθνικών πολιτικών έρευνας', (2001). Βλ. επίσης «Στατιστικές για την Επιστήμη και την Τεχνολογία στην Ευρώπη, Στοιχεία 1985-1999. Eurostat. ISBN 92-894-0176-1" (2000).

[23] Αυτές οι ανισότητες «καινοτομίας» ταιριάζουν με τις παρατηρούμενες για την οικονομική απόδοση. Για παράδειγμα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι ½-2/3 του κοινοτικού μέσου όρου στη νότια περιφέρεια, που εκτείνεται από την Ελλάδα μέσω της Νότιας Ιταλίας μέχρι τη Νοτιοδυτική Ισπανία και Πορτογαλία, και περίπου 60% του κοινοτικού μέσου όρου στο μεγαλύτερο τμήμα της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Σε όλες τις εξόχως απόκεντρες περιφέρειες της ΕΕ, εκτός των Καναρίων Νήσων, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κυμαίνεται στο ήμισυ του μέσου όρου, ή και λιγότερο. Υπάρχουν επίσης ομάδες φτωχότερων περιοχών της βόρειας περιφέρειας, ιδίως στη Βορειοανατολική Φινλανδία και στο βορειοδυτικό τμήμα του ΗΒ. Αντίθετα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι υψηλότερο του μέσου όρου στις περισσότερο κεντρικές περιοχές που εκτείνονται από το βόρειο τμήμα της Ιταλίας μέσω της Νότιας Γερμανίας μέχρι την Αυστρία, καθώς και στις χώρες της Μπενελούξ και τη Βόρεια Γερμανία.

[24] Η έρευνα, η τεχνολογία και η καινοτομία, εκτιμούμενες είτε βάσει των δαπανών, του προσωπικού είτε των πρόδηλων αποτελεσμάτων, αποκλίνουν ακόμα περισσότερο από το ΑΕΠ. Οι δαπάνες και η απασχόληση στον τομέα της ΕΤΑ συγκεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό σε μία ζώνη που εκτείνεται από το νότιο και νοτιοδυτικό τμήμα της Γερμανίας, τη Φλάνδρα στο Βέλγιο, τις Κάτω Χώρες, τη νοτιοανατολική Αγγλία και την Ιλ ντε Φρανς. Το νοτιοανατολικό τμήμα της Γαλλίας και το βορειοδυτικό της Ιταλίας δείχνουν μικρότερα αλλά σημαντικά επίπεδα δαπανών. Οι εφαρμογές διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας συγκεντρώνονται ομοίως σε συγκριτικά λιγότερες περιφέρειες, όπου καθεμία εξειδικεύεται σε διάφορους τομείς τεχνολογίας. (Όμως, όσον αφορά την κατανομή των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, υπό την έννοια ότι τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας καταχωρούνται συνήθως στα κεντρικά γραφεία των εταιρειών που μπορεί να διαφέρουν σημαντικά ως προς την τοποθεσία από τις περιφέρειες όπου έλαβε χώρα η αρχική έρευνα. Τα στοιχεία της EUROSTAT προσπαθούν να επανορθώσουν αυτό το σημείο).

Ένα από τα σημαντικότερα χάσματα μεταξύ των περιφερειών του Στόχου αριθ. 1 [25] και αυτών που βρίσκονται στα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ εξακολουθεί να είναι οι επιχειρηματικές δαπάνες για την ΕΤΑ και την καινοτομία. Καίτοι αυτό εξηγείται εν μέρει από την επιφυλακτικότητα των εταιρειών σε αυτές τις περιφέρειες να προβούν μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα σε επενδύσεις σε τομείς που δεν υπόσχονται ασφαλή απόδοση, δείχνει επίσης σοβαρή παρεμπόδιση όσον αφορά την ανάπτυξη πραγματικών πρωταγωνιστών στην οικονομία της γνώσης. Αυτό μπορεί επιπλέον να αντικατοπτρίζει τη βιομηχανική διάρθρωση αυτών των περιφερειών που χαρακτηρίζεται από επικράτηση των ΜΜΕ. Η ικανότητα τεχνολογικής απορρόφησης αυτών των περιφερειών εξασθενεί έτσι από μία γενικευμένη μη συμμετοχή στις νέες ροές γνώσης μεταξύ των βασικών φορέων της ΕΤΑ. Αυτό συνδέεται επίσης με την ικανότητα τεχνολογικής απορρόφησης των ανθρώπινων πόρων που υπάρχουν στην περιφέρεια και με την ανάπτυξη κατάλληλων κεφαλαιαγορών για την καινοτομία (ιδίως επιχειρηματικών κεφαλαίων).

[25] Ο Στόχος αριθ. 1 αναφέρεται σε αναπτυξιακά καθυστερημένες περιφέρειες. Η υποστήριξή τους σημαίνει την παροχή της βασικής υποδομής που εξακολουθούν να μην διαθέτουν ή την ενθάρρυνση επενδύσεων για επιχειρηματική οικονομική δραστηριότητα και τη βελτίωση των ανθρώπινων πόρων. Πρόκειται για περίπου 50 περιφέρειες, στις οποίες διαβιοί το 22% του πληθυσμού της Ένωσης, ενώ λαμβάνουν το 70% της κοινοτικής χρηματοδότησης που διαθέτουν τα Διαρθρωτικά Ταμεία.

Η διευκόλυνση των περιφερειών του Στόχου αριθ. 1 να λάβουν ενεργά μέρος σε έργα ερευνητικής συνεργασίας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, να αναπτύξουν τους ανθρώπινους πόρους τους για την Ε&Τ, να επωφεληθούν περισσότερο από τις ευκαιρίες που προσφέρει η διάθεση επιχειρηματικών κεφαλαίων και έτσι να ενταχθούν ταχύτερα στην ευρωπαϊκή ερευνητική κοινότητα, παραμένει πρωταρχικός στόχος της κοινοτικής πολιτικής. Η Επιτροπή θα συνεχίσει τις προσπάθειές της για στήριξη των περιφερειών προκειμένου να εξασφαλίσει τις δυνατότητες που προσφέρει το κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ και έτσι να διευρύνει την τεχνολογική απορρόφηση και δημιουργική ικανότητά τους. Στο πλαίσιο αυτό, και σύμφωνα με την αρχή της περιφερειακής διάστασης του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας, η Επιτροπή θα οργανώσει στις αρχές του 2002 ειδική Διάσκεψη στοχοθετημένη στις περιφέρειες του Στόχου αριθ. 1.

3.2. Διαρθρωτικά Ταμεία και ΕΤΑ

Στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης της περιφερειακής ανάπτυξης, η έρευνα και η καινοτομία σε περιφερειακό επίπεδο πρέπει να συνδέονται με τις λοιπές πολιτικές και πρωτοβουλίες, ιδίως τα Διαρθρωτικά Ταμεία.

Αρχικά, οι δραστηριότητες των Διαρθρωτικών Ταμείων σε μειονεκτικές περιοχές συγκεντρώνονταν στην υλική υποδομή. Αυτό ήταν βασικό για την ενίσχυση της ικανότητας όσον αφορά τα εργαστήρια και τον εξοπλισμό. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι υποδομές αποφασιστικής σημασίας εξακολουθούν να είναι σημαντικές για να καταστεί δυνατή η μετάβαση σε μία κοινωνία και οικονομία της γνώσης (για παράδειγμα η διαθεσιμότητα σύγχρονων δικτύων τηλεπικοινωνιών και δεδομένων), αναγνωρίζεται ευρέως η διαρκώς μεγαλύτερη σημασία των άυλων επενδύσεων για τις προτεραιότητες της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, της έρευνας και της καινοτομίας.

Την τελευταία δεκαετία, περίπου 12 δισ. ευρώ χορηγήθηκαν σε αυτές τις περιφέρειες για σχετικές με την ΕΤΑ επενδύσεις. Το στοιχείο αυτό είναι της ίδιας τάξης μεγέθους με το κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ συνολικά, αλλά είναι σημαντικό για την κατανόηση της διαφοράς επικέντρωσης μεταξύ αυτών των μέσων. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) ιδίως, καθώς και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), χρηματοδοτούν δραστηριότητες που σχετίζονται με την κοινωνία της γνώσης. Συνολικά, τα Διαρθρωτικά Ταμεία υποστήριξαν την ενίσχυση της ερευνητικής ικανότητας στις περιφέρειες εστιαζόμενα στους υλικούς όρους του ερευνητικού περιβάλλοντος, ενώ τα κοινοτικά προγράμματα-πλαίσια ΕΤΑ υποστήριξαν έργα διακρατικής έρευνας με βάση την επιστημονική και τεχνολογική αριστεία με συγκεκριμένο κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο.

Οι προτεραιότητες όμως αλλάζουν: την περίοδο 2000-2006,τα Διαρθρωτικά Ταμεία θέτουν σαφώς την προώθηση της έρευνας, της καινοτομίας και της κοινωνίας της πληροφορίας ως προτεραιότητα. Στις κατευθυντήριες γραμμές τους, που βασίζονται σε γενικές αρχές αναγνώρισης ολοκληρωμένων στρατηγικών ανάπτυξης καθώς και εδραίωσης μιας αποκεντρωμένης και ευρέος φάσματος εταιρικής σχέσης, ενθαρρύνουν τις περιφέρειες να αναλαμβάνουν δράσεις σχετικά με στρατηγικές προώθησης της καινοτομίας, ενίσχυση εταιρικών σχέσεων μεταξύ πανεπιστημίων και βιομηχανίας και ανάπτυξη ειδικών δεξιοτήτων ΕΤΑΚ όσον αφορά τους ανθρώπινους πόρους.

Η δημιουργία αποτελεσματικών εταιρικών σχέσεων και η ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων για την ΕΤΑ εξακολουθούν να είναι ουσιαστικής σημασίας για την αποτελεσματική ανάπτυξη έργων ερευνητικής συνεργασίας στο πλαίσιο εθνικών ή ευρωπαϊκών προγραμμάτων έρευνας. Εν προκειμένω, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι μειονεκτικές περιοχές είχαν εν γένει ικανοποιητικά αποτελέσματα όσον αφορά τους συμμετέχοντες στο πλαίσιο του τέταρτου κοινοτικού προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ, όπου οντότητες προερχόμενες από ελληνικές, ιρλανδικές και πορτογαλικές περιφέρειες κατατάσσονται σε υψηλές θέσεις (1994-98). Η συμμετοχή οντοτήτων από περιφέρειες του στόχου αριθ. 1 αυξήθηκε κατά το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 90. Συστηματικότερη εξέταση αποκαλύπτει έντονο συσχετισμό μεταξύ ποσοστών συμμετοχής και δεικτών ικανότητας ΕΤΑ όπως οι δαπάνες και οι ανθρώπινοι πόροι ΕΤΑ, σε κοινή περιφερειακή βάση αναφοράς.

Επιταχύνοντας τις προσπάθειές της για τη σταθεροποίηση μιας πραγματικής κοινότητας επιστήμης και τεχνολογίας στην Ευρώπη, η Ένωση υποστηρίζει ουσιαστικά τις εθνικές και περιφερειακές πρωτοβουλίες στον τομέα της έρευνας στις μειονεκτικές περιοχές και τις υποψήφιες χώρες. Παρά το γεγονός ότι δεν διατίθενται λεπτομερείς στατιστικές σχετικά με τα χορηγηθέντα κονδύλια, ο μεγαλύτερος αριθμός έργων στα οποία συμμετέχουν οντότητες προερχόμενες από τις περιφέρειες του Στόχου αριθ. 1, καθώς και η αυξημένη συμμετοχή ερευνητών προερχόμενων από αυτές τις περιφέρειες στα προγράμματα κινητικότητας, δείχνουν αμιγή και ουσιαστική συνεισφορά στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων.

Η άσκηση προγραμματισμού για τη δραστηριότητα των Διαρθρωτικών Ταμείων την περίοδο 2000-2006 κατέστησε εμφανή την ισχυρή βαρύτητα που δίνεται στην ΕΤΑΚ και την κοινωνία της πληροφορίας ως κεντρικού άξονα για την ανάπτυξη προγραμμάτων για περιφέρειες του Στόχου αριθ. 1. Ο ρόλος της ΕΤΑΚ και της κοινωνίας της πληροφορίας ως διαρθρωτικών παραγόντων για την ανταγωνιστικότητα και, συνεπώς, τη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη έχει εκφραστεί με ολοκληρωμένες στρατηγικές για την καινοτομία και την αλληλεπίδραση μεταξύ πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και του επιχειρηματικού τομέας καθώς και για τη στήριξη της διεθνούς ολοκλήρωσης. Οι υπηρεσίες και εφαρμογές της έρευνας στην Τεχνολογία της Κοινωνίας της Πληροφορίας για τις ΜΜΕ αποτελούν σημαντικό μέρος αυτής της δραστηριότητας. Είναι σαφώς εμφανές ότι πολλές περιφερειακές στρατηγικές λαμβάνουν ήδη δεόντως υπόψη τις πολιτικές για την υλοποίηση του ΕΧΕ και προτίθενται να χρησιμοποιήσουν τις νέες δυνατότητες εν προκειμένω, διαδραματίζοντας έτσι ενεργό ρόλο εντός των δεδομένων πλαισίων.

3.3. Καινοτόμες δράσεις

Από το 1994, οι Περιφερειακές Στρατηγικές Καινοτομίας (ΠΣΚ), βάσει του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), καθώς και οι Περιφερειακές Στρατηγικές Καινοτομίας και Μεταφοράς Τεχνολογίας (ΠΣΚΜΤ), βάσει της τρίτης δράσης του τέταρτου και του πέμπτου κοινοτικού προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ, χρησιμεύουν ως μέσα πολιτικής για την ανάπτυξη καινοτόμου ικανότητας στις περιφέρειες.

Η ιδέα, που πρωτοεμφανίστηκε ως Περιφερειακά Σχέδια Τεχνολογίας για οκτώ ευρωπαϊκές περιφέρειες, εφαρμόστηκε έκτοτε ευρέως. Σήμερα περισσότερες από 100 περιφέρειες στην Ευρώπη έχουν συμμετάσχει στα προγράμματα ΠΣΚ/ΠΣΚΜΤ. Το 1998, η ιδέα αναπτύχθηκε περαιτέρω από την Επιτροπή μέσω της πρωτοβουλίας "ΠΣΚ+", που διασφαλίζει ότι τα έργα ΠΣΚΜΤ/ΠΣΚ υπερβαίνουν το στρατηγικό πλαίσιο δράσης καλύπτοντας τη συγκεκριμένη εφαρμογή νέων μέτρων και έργων.

Ο στόχος ήταν η υποκίνηση περιφερειακής καινοτόμου δραστηριότητας και ικανότητας μέσω μιας διαδικασίας επίτευξης συναίνεσης μεταξύ των βασικών φορέων [26]. Η ανάπτυξη στρατηγικής και η ανταλλαγή των βέλτιστων πρακτικών παραμένουν βασικά στοιχεία.

[26] Ένα πρόσφατο ενδιαφέρον παράδειγμα (για λόγους περιφερειακού ελέγχου της τεχνολογίας) είναι το έργο PROMETHEE του οποίου το πρώτο στάδιο ολοκληρώθηκε πρόσφατα για την περιοχή της Βαλλονίας (Βέλγιο).

Περαιτέρω εξελίξεις περιλαμβάνουν τα Διαπεριφερειακά Έργα Καινοτομίας και τα Διακρατικά Έργα Στρατηγικής για την Καινοτομία βάσει του πέμπτου κοινοτικού προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ, που αποσκοπούν να ενθαρρύνουν τη μεταφορά εμπειρίας από περιφέρειες ΠΣΚ/ΠΣΚΜΤ σε εταίρους στις υπό ένταξη χώρες. Για να ενθαρρύνει τη δημιουργία δικτύων μεταξύ των συμμετεχουσών περιφερειών, η Επιτροπή συμβάλλει επίσης στη χρηματοδότηση του Δικτύου Καινοτόμων Περιφερειών της Ευρώπης [27].

[27] Περαιτέρω πληροφορίες για την προσέγγιση ΠΣΚ/ΠΣΚΜΤ και το Δίκτυο Καινοτόμων Περιφερειών υπάρχουν στην ιστοσελίδα http://www.innovating-regions.org.

Οι αξιολογήσεις [28] δείχνουν ότι η προσέγγιση ΠΣΚ/ΠΣΚΜΤ αποτέλεσε σημαντικό μέσο για τη βελτίωση της περιφερειακής ικανότητας πολιτικής για την καινοτομία δημιουργώντας νέες περιφερειακές εταιρικές σχέσεις και κοινές μεθόδους εργασίας και ξεκινώντας νέα έργα καινοτομίας στο εσωτερικό επιχειρήσεων [29]. Οι εταιρικές σχέσεις και οι στρατηγικές που διατυπώνονται στο πλαίσιο των έργων ΠΣΚ είχαν ισχυρό πολιτικό αντίκτυπο, και μάλιστα μέσω της συμπερίληψής τους σε ευρύτερες περιφερειακές οικονομικές στρατηγικές (που με τη σειρά τους αποτέλεσαν τη βάση για τη διαμόρφωση πολλών προτάσεων προγραμμάτων των Διαρθρωτικών Ταμείων για την περίοδο 2000-2006).

[28] Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1997, «Εξωτερική αξιολόγηση των περιφερειακών σχεδίων τεχνολογίας», Technopolis Ltd σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών (Ελλάδα). Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1999, «Τρέχουσα αξιολόγηση των Περιφερειακών Στρατηγικών Καινοτομίας βάσει του άρθρου 10 του ΕΤΠΑ», , ECOTEC Research and Consulting Ltd. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2000, «Εκτίμηση του Περιφερειακού Σχήματος Στρατηγικών και Υποδομών Καινοτομίας και Μεταφοράς Τεχνολογίας (RITTS)»CURDS, MERIT, PAR & OIR. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1999, «Αξιολόγηση της Διαπεριφερειακής Πρωτοβουλίας για την Κοινωνία της Πληροφορίας» (ΔΠΠΚΠ), Technopolis Ltd.

[29] Βλ. για παράδειγμα την ΠΣΚ Yorkshire & Humber (HB): το έργο ανέπτυξαν 15 καθοδηγούμενα από επιχειρήσεις τομεακά δίκτυα που λειτουργούν με επίκεντρο τις σχέσεις της αλυσίδας εφοδιασμού. Στο εσωτερικό κάθε δικτύου, πραγματοποιήθηκαν έλεγχοι των επιχειρηματικών χαρακτηριστικών και αναγκών και της παρεχόμενης στήριξης. Ένα αποτέλεσμα, κοινό σε αρκετά δίκτυα, αυτών των ελέγχων ήταν η δημιουργία κέντρων τομεακής γνώσης, είτε σε υλική είτε σε εικονική μορφή. Άλλο αποτέλεσμα είναι η χρηματοδότηση δύο πυλών business.com που έχουν ως βασικό στόχο να μειώσουν το κόστος συναλλαγής όσον αφορά την πρόσβαση και παροχή χρηματοδότησης για επιχειρηματική δραστηριότητα.

Παρεμφερής πρωτοβουλία σε μικρότερη κλίμακα είναι οι Περιφερειακές Πρωτοβουλίες για την Κοινωνία της Πληροφορίας (ΠΠΚΠ) [30] που χρηματοδοτούνται από κοινού βάσει του άρθρου 10 του Ευρωπαϊκού Περιφερειακού Ταμείου Ανάπτυξης και του άρθρου 6 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. Η βασική ιδέα ήταν να παρασχεθεί συνδρομή στις μειονεκτικές περιοχές προκειμένου να καταστεί η έννοια της Κοινωνίας της Πληροφορίας αναπόσπαστο μέρος των περιφερειακών πολιτικών για την ανάπτυξη και απασχόληση. Οι βασικοί στόχοι των ΠΠΚΠ είναι η ανάπτυξη συναίνεσης και εταιρικής σχέσης μεταξύ των περιφερειακών πρωταγωνιστών γύρω από μία Περιφερειακή Στρατηγική για την Κοινωνία της Πληροφορίας, καθώς και η προώθηση της δέσμευσης και συνεργασίας των βασικών πρωταγωνιστών προκειμένου να αναπτυχθεί ένα Περιφερειακό Σχέδιο Δράσης.

[30] Οι ΠΠΚΠ είχαν δύο στοιχεία, ΠΠΚΠ 1 για την ανάπτυξη περιφερειακής εταιρικής σχέσης για την επεξεργασία μιας περιφερειακής στρατηγικής και ενός προγράμματος δράσης για την κοινωνία της πληροφορίας, και ΠΠΚΠ 2 για την προετοιμασία και έναρξη μιας διαπεριφερειακής πιλοτικής εφαρμογής για την επίδειξη της βέλτιστης πρακτικής όσον αφορά την περιφερειακή ανάπτυξη της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Μέχρι σήμερα, 22 περιφέρειες έχουν συμμετάσχει στην ΠΠΚΠ 1 και 9 περιφέρειες στην ΠΠΚΠ 2.

Για πολυετή περίοδο η διασυνοριακή περιφερειακή συνεργασία αποτελεί σημαντικό θέμα των διαρθρωτικών πολιτικών της ΕΕ με τη μορφή του μέρους INTERREG [31] των κοινοτικών πρωτοβουλιών. Τα προγράμματα αυτά συνεχίζονται μεσοπρόθεσμα. Το INTERREG III (2000-2006) έχει τρεις πτυχές, εκ των οποίων οι δύο [32] εξετάζουν σχετικές με την ΕΤΑΚ δραστηριότητες.

[31] Ορισμένες σχετικές με την έρευνα και την καινοτομία δράσεις υλοποιήθηκαν βάσει του INTERREG II (1994-98). Εξετάζουν προτεραιότητες της έρευνας (π.χ. γεωργία, ιατρική τεχνολογία, ή νέες τεχνολογίες παραγωγής), με τη συμμετοχή ερευνητικών κέντρων και της βιομηχανίας.

[32] Η πτυχή Α (διασυνοριακή συνεργασία) προβλέπει δραστηριότητες που αφορούν μεταξύ άλλων στόχους για την προώθηση της κατανομής ανθρώπινων πόρων και εγκαταστάσεων στο εσωτερικό ορισμένων τομέων με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας και τη συνδρομή για τη δημιουργία αειφόρου απασχόλησης. Η έρευνα, η τεχνολογική ανάπτυξη και η εκπαίδευση εμπίπτουν μεταξύ των τομέων που αναφέρονται στις κατευθυντήριες γραμμές του. Η πτυχή Γ (διαπεριφερειακή συνεργασία) καλύπτει επίσης τις δράσεις συνεργασίας σχετικά με την έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη και τις ΜΜΕ.

Στον τομέα της καινοτομίας για την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων, οι περιφέρειες έχουν τύχει στήριξης βάσει του άρθρου 6 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου προκειμένου να αναπτύξουν την ικανότητά τους όσον αφορά την προώθηση της επιχειρηματικής καινοτομίας, της ανταγωνιστικότητας και της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Επιπλέον, η περιφερειακή ικανότητα καινοτομίας έχει ενισχυθεί μέσω δραστηριοτήτων που υλοποιούνται βάσει περαιτέρω κοινοτικών πιλοτικών προγραμμάτων για την απασχόληση, το ανθρώπινο δυναμικό και την επιτόπια ανάπτυξη.

Προκειμένου να αυξηθεί ο αντίκτυπος και οι ποιοτικές πτυχές των περιφερειακών πρωτοβουλιών ανάπτυξης, η Επιτροπή κατέβαλε προσπάθειες για τη στήριξη νεωτεριστικών ιδεών που παρέχουν στις περιφέρειες πραγματικές καινοτόμες προσεγγίσεις. Έτσι εισήχθησαν οι λεγόμενες Καινοτόμες Δράσεις, με σκοπό την ανάπτυξη νέων μεθοδολογικών εννοιών περιφερειακής πολιτικής, με βάση πρότυπα και συστήματα της οικονομίας της γνώσης.

Οι κατευθυντήριες γραμμές των νέων Καινοτόμων Δράσεων (2000-2006) βάσει του Ευρωπαϊκού Περιφερειακού Ταμείου Ανάπτυξης (ΕΠΤΑ) εγκρίθηκαν από την Επιτροπή τον Ιανουάριο του 2001 [33] και η αντίστοιχη πρόσκληση υποβολής προτάσεων έχει ήδη προκηρυχθεί με προθεσμία το Μάιο του 2001. Σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι να ξεκινήσουν καινοτόμες πρακτικές για τη βελτίωση των διαρθρωτικών παρεμβάσεων που συγχρηματοδοτούνται από το ΕΤΠΑ στις περιφέρειες των Στόχων αριθ. 1 και 2. Ο συνολικός προϋπολογισμός τους ανέρχεται περίπου σε 400 εκατ. ευρώ εκ των οποίων το 94% προορίζεται για τη συγχρηματοδότηση περιφερειακών προγραμμάτων καινοτόμων δράσεων καθώς και έργων που προκύπτουν από αυτά τα προγράμματα, ενώ το 6% θα διατεθεί για την οργάνωση διαγωνισμών των καλύτερων έργων ενός περιφερειακού προγράμματος, καθώς και για τη δημιουργία δικτύων και ανταλλαγής εμπειριών μεταξύ περιφερειών αντίστοιχα. Τα δίκτυα προβλέπονται να είναι θεματικού και γεωγραφικού χαρακτήρα. Αναμένεται η άμεση υποβολή προτάσεων από τις αρμόδιες περιφερειακές αρχές.

[33] COM(2001)60 της 31.01.2001, «Οι περιφέρειες στη νέα οικονομία» - Κατευθυντήριες γραμμές για καινοτόμα μέτρα βάσει του ΕΤΠΑ την περίοδο 2000-2006.

Υπάρχουν τρία θέματα [34] στο πλαίσιο των Καινοτόμων Δράσεων, εκ των οποίων το πρώτο (Περιφερειακές οικονομίες βασισμένες στη γνώση και την τεχνολογική καινοτομία) είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την εκπλήρωση των στόχων του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας. Το θέμα αυτό αποσκοπεί να επιτρέψει στις περιφέρειες να αναπτύξουν την ανταγωνιστικότητά τους με βάση τη δημιουργία περιφερειακών συστημάτων έρευνας και καινοτομίας. Για να επιτευχθεί αυτό, οι περιφέρειες ενθαρρύνονται να εκπονήσουν περιφερειακά προγράμματα με στόχο την αύξηση και ενίσχυση της συνεργασίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ δημόσιας έρευνας και επιχειρηματικής κοινότητας. Οι σχετικές με την ΕΤΑ κατευθυντήριες γραμμές των Καινοτόμων Δράσεων καλύπτουν τις ακόλουθες επιλέξιμες δραστηριότητες για συγχρηματοδότηση:

[34] Τα άλλα δύο είναι: "eEurope-Regio: Η κοινωνία της πληροφορίας στην υπηρεσία της περιφερειακής ανάπτυξης", "Περιφερειακή ταυτότητα και αειφόρος ανάπτυξη".

- Δημιουργία ή ενίσχυση δικτύων συνεργασίας μεταξύ εταιρειών ή ομάδων εταιρειών, ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων, οργανώσεων αρμόδιων για τη βελτίωση της ποιότητας του ανθρώπινου δυναμικού, χρηματοπιστωτικών οργανισμών και ειδικών συμβούλων, κλπ.

- Ανταλλαγές προσωπικού μεταξύ ερευνητικών κέντρων, πανεπιστημίων και εταιρειών, ιδίως ΜΜΕ.

- Διάδοση των αποτελεσμάτων της έρευνας και τεχνολογική προσαρμογή στο εσωτερικό ΜΜΕ.

- Θέσπιση τεχνολογικών στρατηγικών για τις περιφέρειες, περιλαμβανομένων πιλοτικών έργων.

- Στήριξη των επωαστηρίων νέων επιχειρήσεων με δεσμούς σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα' ενθάρρυνση κερδοφόρων υποπροϊόντων από πανεπιστημιακά κέντρα ή μεγάλες εταιρείες προσανατολισμένες προς την καινοτομία και την τεχνολογία.

- Σχήματα για την παροχή βοήθειας σε έργα επιστήμης και τεχνολογίας που υλοποιούνται από κοινού από ΜΜΕ, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα.

- Συνεισφορά στην ανάπτυξη νέων χρηματοοικονομικών μέσων (επιχειρηματικά κεφάλαια) για την έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Όσον αφορά τον καθορισμό των ανωτέρω κατευθυντήριων γραμμών, η Επιτροπή έχει εξετάσει τη συνολική στρατηγική για τον Ευρωπαϊκό Χώρο της Έρευνας ως έννοια προτεραιότητας, την οποία αποδέχονται πλήρως οι Καινοτόμες Δράσεις. Το πεδίο εφαρμογής τους υπογραμμίζει τη σημασία της δημιουργίας συνεργειών μεταξύ περιφερειακών και σχετικών με την έρευνα και καινοτομία πολιτικών.

3.4. Διευκόλυνση των μειονεκτικών περιφερειών ώστε να συμμετάσχουν στον Ευρωπαϊκό Χώρο της Έρευνας

3.4.1. Επένδυση σε ανθρώπινους πόρους Ε&Τ μέσω του προγράμματος πλαισίου

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας του Μαρτίου 2000, κάλεσε την Επιτροπή να καταστήσει δυνατή την άρση των υπολειπόμενων φραγμών στην κινητικότητα ερευνητών στην Ένωση, πριν το τέλος του 2002. Μετά το Ψήφισμα του Συμβουλίου τον Ιούνιο του 2000, η Επιτροπή συγκρότησε Ομάδα Υψηλού Επιπέδου που εξέτασε το θέμα και κατέληξε σε συγκεκριμένες προτάσεις. Εντοπίστηκαν τέσσερις τομείς προβλημάτων, ήτοι νομικοί και διοικητικοί φραγμοί, πολιτιστικά και κοινωνικά ζητήματα, δομές σταδιοδρομίας σε σχέση με την κινητικότητα και προβλήματα διατομεακής κινητικότητας, ιδίως μεταξύ ακαδημαϊκού χώρου και βιομηχανίας. Τα προβλήματα αυτά είναι εντονότερα στις μειονεκτικές περιοχές, και το ίδιο ισχύει για τις περιφέρειες των υποψήφιων χωρών.

Στις 20 Ιουνίου 2001, η Επιτροπή εξέδωσε Ανακοίνωση με τίτλο "Μία στρατηγική για την κινητικότητα στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο". Η εν λόγω στρατηγική προβλέπει συγκεκριμένες δράσεις για τη βελτίωση της κινητικότητας των ερευνητών, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τα προβλήματα των ερευνητών σε απομακρυσμένες ή μειονεκτικές περιφέρειες. Περιλαμβάνει: (1) βελτίωση της πληροφόρησης που διατίθεται σχετικά με τις δυνατότητες κινητικότητας μέσω της δημιουργίας ειδικής πύλης στο Διαδίκτυο, περιλαμβανομένων στατιστικών (2) δημιουργία κέντρων κινητικότητας για την παροχή πρακτικής βοήθειας σε ερευνητές και στις οικογένειές τους κατά την εγκατάσταση στη χώρα υποδοχής (3) έμφαση σε ζητήματα ποιότητας μέσω ανταλλαγών βέλτιστης πρακτικής και συγκριτικής αξιολόγησης (4) βελτίωση των δημοσιονομικών, σχετικών με την απασχόληση και κοινωνικών συνθηκών των ερευνητών που βρίσκονται υπό κινητικότητα [35]. Μέσω αυτής της ευρείας δέσμης μέτρων, θα επιτευχθεί σημαντικό βήμα για τη βελτίωση των συνθηκών κινητικότητας ερευνητών από μειονεκτικές περιοχές, εφόσον αυτό καλύπτει όλες τις περιφέρειες της ΕΕ περιλαμβανομένων αυτών των υποψηφίων χωρών.

[35] Σήμερα, η ΓΔ Φορολογία και Τελωνειακή Ένωση της Επιτροπής εκπονεί μελέτη σχετικά με τη Φορολογία εταιρειών στο πλαίσιο εντολής του Συμβουλίου. Η έκθεση χωρίζεται σε δύο μέρη, εκ των οποίων το ένα εστιάζεται στους εναπομείναντες φορολογικούς φραγμούς για την οικονομική δραστηριότητα στην Εσωτερική Αγορά. Μεταξύ άλλων, το τελικό έγγραφο πραγματεύεται προβλήματα σχετικά με συμφωνίες διπλής φορολογίας και υποδηλώνει πιθανή περαιτέρω δράση.

Το κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ λειτουργεί στη βάση δραστηριοτήτων επιμερισμένης δαπάνης, που καθορίζονται απευθείας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των συμμετεχόντων οργανισμών. Η υποχρεωτική διακρατική δομή αυτών των έργων, που αποτελείται κυρίως από κοινοπραξίες, δημιούργησε μία διαδικασία επιμερισμού της γνώσης και των ιδεών, καθώς και κοινή ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και μεταφοράς τεχνογνωσίας. Η συμμετοχή στις δραστηριότητες αυτές οντοτήτων προερχόμενων από μειονεκτικές περιφέρειες αποδείχθηκε ένα μέσο επιλογής για διάδοση της γνώσης, ενίσχυση της καινοτομίας και ένταξη των αποτελεσμάτων της έρευνας στον περιφερειακό κοινωνικοοικονομικό ιστό.

Η επίτευξη της μετάβασης στην οικονομία της γνώσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα της Ένωσης να συγκεντρώνει με αποτελεσματικό τρόπο ανθρώπινο δυναμικό, παράγοντας και ανταλλάσσοντας επιστημονική εμπειρία. Για το σκοπό αυτό, η πρόταση της Επιτροπής για το νέο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ (2000-2006) προβλέπει αυξημένη δραστηριότητα στον τομέα του ανθρώπινου δυναμικού εστιάζοντας το ενδιαφέρον στην κατάρτιση και κινητικότητα, με διπλασιασμό σχεδόν του προηγούμενου προϋπολογισμού που προβλεπόταν για τον ίδιο σκοπό στο πέμπτο πρόγραμμα πλαίσιο και πολλαπλασιασμό των δυνατοτήτων χορήγησης ενισχύσεων, καλύπτοντας πολλές ειδικές περιπτώσεις, που αφορούν ιδίως τις μειονεκτικές περιφέρειες (όπως στην περίπτωση των ενισχύσεων επανένταξης). Σκοπός είναι η δημιουργία αποτελεσματικών μηχανισμών για την καταπολέμηση του φαινομένου της φυγής επιστημόνων, που εξακολουθεί να παρατηρείται στις μειονεκτικές περιφέρειες της Ένωσης. Επιπλέον, η παροχή στήριξης για την επιστημονική αριστεία και κατάρτιση ερευνητών από τις υποψήφιες χώρες (καθώς και αυτών που προέρχονται από τα κράτη μέλη) αποτελεί ζήτημα προτεραιότητας.

Έτσι, το προτεινόμενο σχήμα Υποτροφιών για Μεταφορά Γνώσης Marie Curie θα τονιστεί ιδιαίτερα εν προκειμένω. Είναι προσανατολισμένες προς ευρωπαϊκούς οργανισμούς (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, επιχειρήσεις, κλπ) που χρειάζονται για την ανάπτυξη νέων τομέων επάρκειας, καθώς και προς την προαγωγή της ανάπτυξης του ερευνητικού δυναμικού στις μειονεκτικές περιφέρειες της ΕΕ και των συνδεδεμένων χωρών. Οι υποτροφίες για μεταφορά γνώσης θα επιτρέπουν σε έμπειρους ερευνητές να γίνονται δεκτοί στους εν λόγω οργανισμούς για τη μεταφορά γνώσης, ερευνητικών ικανοτήτων και τεχνολογίας.

Ομοίως το προτεινόμενο σχήμα Ενισχύσεων Επανένταξης Marie Curie έχει ιδιαίτερη σημασία για ερευνητές από μειονεκτικές περιφέρειες που απασχολούνται στο εξωτερικό. Οι εν λόγω ενισχύσεις αφορούν ερευνητές από την ΕΕ και συνδεδεμένες χώρες που μόλις ολοκλήρωσαν μία υποτροφία Marie Curie διετούς τουλάχιστον διάρκειας. Συνίστανται στην καταβολή εφάπαξ ποσού υπό μορφή ατομικής ενίσχυσης το οποίο πρέπει να χρησιμοποιείται εντός ενός έτους. Χορηγείται στον υπότροφο βάσει υποβολής καθορισμένου έργου, το οποίο αξιολογείται ανάλογα με την αξία του. Η επανένταξη δεν περιορίζεται στη χώρα καταγωγής του ερευνητή. Παρεμφερής μηχανισμός (που καλύπτει όμως περίοδο επανένταξης μέχρι 2 έτη) εφαρμόζεται για ευρωπαίους ερευνητές που πραγματοποίησαν έρευνα εκτός Ευρώπης για τουλάχιστον 5 έτη.

3.4.2. Προτεινόμενα χρηματοοικονομικά κίνητρα

Οι μειονεκτικές περιφέρειες έχουν ελάχιστες ευκαιρίες να φθάσουν τις ευημερούσες περιφέρειες εάν δεν εφαρμόσουν στρατηγικές ΕΤΑΚ συγκρίσιμες με αυτές των ευημερουσών περιφερειών. Βασικά, είναι εξίσου εκτεθειμένες σε όλες τις προκλήσεις που απορρέουν από την παγκοσμιοποίηση και τον ανταγωνισμό. Συνεπώς, εάν επιδιώκουν μακροπρόθεσμες προοπτικές, πρέπει να ακολουθούν καθαρές προσεγγίσεις ΕΤΑΚ. Έτσι, μία πολιτική συνοχής που δεν διαχειρίζεται τις μειονεκτικές περιφέρειες που σημειώνουν ταχεία πρόοδο προς αυτή την κατεύθυνση θα αποτύχει μακροπρόθεσμα. Αυτός ο στόχος θα επιτευχθεί μόνο με την πλήρη αξιοποίηση των συνεργειών μεταξύ της πολιτικής για τη συνοχή και την έρευνα.

Σύμφωνα με τη στρατηγική για το Χώρο της Έρευνας και τις εξελισσόμενες προτεραιότητες των διαρθρωτικών πολιτικών της Ένωσης, προβλέπεται αυξημένη συνέργεια στο πλαίσιο της επόμενης έκδοσης του κοινοτικού προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ. Έτσι, η πρόταση της Επιτροπής για το νέο πρόγραμμα πλαίσιο (2000-2006) προβλέπει ενίσχυση της προσπάθειας που καταβάλλουν φορείς της έρευνας από τις περιφέρειες του Στόχου αριθ. 1. Οσάκις ένα έργο που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα πλαίσιο περιλαμβάνει ένα συμμετέχοντα προερχόμενο από περιφέρεια του Στόχου αριθ. 1, σύμφωνα με τον κανονισμό 1260/99 [36], η χρηματοδότηση του μέρους του έργου για το οποίο υποβάλλει σχετική αίτηση ο συμμετέχων μπορεί να συμπληρώνεται με συγχρηματοδότηση μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων, παρακολουθώντας παράλληλα πλήρως την ισχύουσα νομοθεσία για τις κρατικές ενισχύσεις. Η συμπληρωματική χρηματοδότηση χορηγείται μέσω ενός ή περισσότερων μέτρων που έχει λάβει η αρμόδια διαχειριστική αρχή για την εφαρμογή της παρέμβασης για τη συγκεκριμένη περιφέρεια.

[36] Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1260/1999 του Συμβουλίου της 21ης Ιουνίου 1999 περί γενικών διατάξεων για τα διαρθρωτικά Ταμεία, ΕΕΕΚ L 161/1 26.6.1999.

3.4.3. Προώθηση των συνεργειών μεταξύ των λιγότερο ανεπτυγμένων και των προηγμένων περιφερειών, με την υλοποίηση δραστηριοτήτων συντονισμού και τη δημιουργία δικτύων

Η επίτευξη μεγαλύτερης συνοχής στην Ένωση, εξαρτάται άμεσα από τη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για την ένταξη του ερευνητικού δυναμικού που υπάρχει στις μειονεκτικές περιφέρειες στον ευρωπαϊκό ερευνητικό ιστό. Το επόμενο πρόγραμμα πλαίσιο αποσκοπεί να συμβάλει στη δημιουργία δικτύων περιφερειακής ικανότητας με σκοπό την υποκίνηση της σύστασης πραγματικών δικτύων επιστημονικής και τεχνολογικής επάρκειας και, έτσι, στη διευκόλυνση της μεταφοράς της γνώσης. Οι δραστηριότητες που υποστηρίζονται βάσει αυτής της πτυχής του προγράμματος πλαισίου θα έχουν πραγματική κοινοτική προστιθέμενη αξία, δυνάμει της συνεισφοράς τους στην οικονομική και κοινωνική συνοχή.

Η δραστηριότητα αυτή αποσκοπεί να ενθαρρύνει και να στηρίξει συνέργειες μεταξύ των υφιστάμενων ερευνητικών δραστηριοτήτων σε διάφορες περιφέρειες μέσω δραστηριοτήτων συντονισμού κατά το στάδιο εφαρμογής, της αμοιβαίας διαφάνειάς τους και της αμοιβαίας πρόσβασης σε αποτελέσματα της έρευνας. Καλύπτει επίσης τον ορισμό και την εκτέλεση κοινών δραστηριοτήτων. Το πρόγραμμα πλαίσιο συμβάλλει στο συντονισμό των ερευνητικών δραστηριοτήτων μεταξύ φορέων της έρευνας που είναι εγκατεστημένοι σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες και αυτών που είναι εγκατεστημένοι στις άλλες περιφέρειες της Ένωσης, με ιδιαίτερη επικέντρωση του ενδιαφέροντος σε αυτούς που είναι εγκατεστημένοι στις χώρες συνοχής και στις εξόχως απόκεντρες περιφέρειες.

Για το σκοπό αυτό η Κοινότητα μπορεί να στηρίξει πρωτοβουλίες που αποσκοπούν σε δραστηριότητες δημιουργίας δικτύων από αυτές τις περιφέρειες, σύμφωνα με τους κανόνες που προβλέπονται για την ενίσχυση των βάσεων του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας. Οι εν λόγω πρωτοβουλίες καλύπτουν ειδικότερα στοχοθετημένες ενέργειες συντονισμού, που αποσκοπούν στην υποκίνηση και στήριξη συντονισμένων πρωτοβουλιών από διάφορους φορείς της έρευνας και της καινοτομίας στις συγκεκριμένες χώρες και περιφέρειες. Ενδεικτικά, μπορεί να περιλαμβάνουν δραστηριότητες όπως οργάνωση διασκέψεων, συνεδριάσεις μελέτες, ανταλλαγές προσωπικού, ανταλλαγή και διάδοση της ορθής πρακτικής, εγκατάσταση συστημάτων πληροφόρησης και ομάδων εμπειρογνωμόνων και, επίσης, εάν χρειαστεί, παροχή στήριξης για τον καθορισμό, την οργάνωση και τη διαχείριση συλλογικών ή κοινών δραστηριοτήτων.

Σκοπός εν προκειμένω είναι η ενθάρρυνση και στήριξη των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνουν διάφορες χώρες με ιδιαίτερη επικέντρωση σε εταιρικές σχέσεις μεταξύ προηγμένων περιφερειών και περιφερειών του Στόχου αριθ. 1. Καλύπτουν τομείς κοινού στρατηγικού ενδιαφέροντος και αποσκοπούν στην ανάπτυξη συνέργειας μεταξύ των υφιστάμενων δραστηριοτήτων μέσω του συντονισμού της εφαρμογής τους, του αμοιβαίου ανοίγματος και της αμοιβαίας πρόσβασης σε αποτελέσματα έρευνας, καθώς και του ορισμού και της εφαρμογής κοινών δραστηριοτήτων. Οι συγκεκριμένες δραστηριότητες πρέπει να γίνονται κατανοητές ως προγράμματα ή μέρη προγραμμάτων, μέσα, σχέδια ή άλλες πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται σε περιφερειακό επίπεδο και με δημόσια χρηματοδότηση για τη στήριξη εργασιών ΕΤΑ, την ανάπτυξη του ερευνητικού δυναμικού και την προώθηση της καινοτομίας. Οι δραστηριότητες μπορούν να αναληφθούν άμεσα από δημόσιες αρχές ή οργανισμούς έρευνας σε περιφερειακό επίπεδο (περιλαμβανομένων ερευνητικών κέντρων και άλλων φορέων της έρευνας) ή μέσω ευρωπαϊκών πλαισίων συνεργασίας (αλλά με ευρύτερη περιφερειακή επικέντρωση).

Για το σκοπό αυτό, η Κοινότητα μπορεί να υποστηρίξει προτάσεις που θα επιλέγονται κατόπιν υποβολής τους ως ανταπόκριση σε ανοικτές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων. Κατά περίπτωση, μπορεί να δημοσιεύονται προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος, ακολουθούμενες από στοχοθετημένες προσκλήσεις υποβολής προτάσεων. Αυτό διευκολύνει τη στοχοθέτηση δραστηριοτήτων προς χώρες υποδοχής ιδίως περιφέρειες του Στόχου αριθ. 1. Εκτός αυτού, ειδικές δραστηριότητες στήριξης μπορούν να συμπληρώνουν τις ανωτέρω δράσεις μέσω διασκέψεων, εργαστηρίων, μελετών, ομάδων εργασίας καθώς και δραστηριοτήτων διάδοσης της πληροφόρησης.

Είναι αντιληπτό ότι αυτές οι δραστηριότητες δημιουργίας δικτύων θα επεκταθούν σε χώρες που θα προσχωρήσουν στην Ένωση, μετά την ένταξή τους, βάσει των ίδιων αρχών που έχουν εγκριθεί για τα παρόντα 15 κράτη μέλη.

Εκτός από τις προαναφερόμενες δραστηριότητες, προβλέπεται στήριξη για το συντονισμό και τη στήριξη (περιλαμβανομένης της χρηματοδότησης) δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στη δημιουργία συνεργειών ή στην ενίσχυση των ανταλλαγών και των μηχανισμών συνεργασίας μεταξύ εθνικών ή περιφερειακών προγραμμάτων, στον τομέα του ανθρώπινου κεφαλαίου και της κινητικότητας.

Οι πρωτοβουλίες αυτές θα είναι στοχοθετημένες κυρίως στο άνοιγμα των εθνικών ή περιφερειακών προγραμμάτων των οποίων οι στόχοι είναι παρεμφερείς με αυτούς της δράσης "Ανθρώπινο δυναμικό και κινητικότητα", σε ερευνητές προερχόμενους από άλλα κράτη μέλη ή από χώρες συνδεδεμένες με το πρόγραμμα πλαίσιο. Θα διασφαλίζουν επίσης σε αυτούς τους ερευνητές την παροχή οιασδήποτε αναγκαίας πρακτικής βοήθειας (νομικού και διοικητικού χαρακτήρα).

3.4.4. Η περίπτωση των εξόχως απόκεντρων περιφερειών της ΕΕ (ΓΥΔ)

Το ευρωπαϊκό έδαφος περιλαμβάνει επτά υπερπόντιες περιφέρειες [37]. Οι εν λόγω περιφέρειες απολαύουν ειδικού καθεστώτος σύμφωνα με το άρθρο 299 εδάφιο 2 της Συνθήκης, διότι έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη και την εναρμόνισή τους με άλλες περιφέρειες της Ένωσης: είναι απομακρυσμένες και μεσόγειες, έχουν τροπικό ή υποτροπικό κλίμα, ενώ οι γειτονικές χώρες τους ανήκουν στις λιγότερο ανεπτυγμένες. Με υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα, ένα νέο και ταχέως αναπτυσσόμενο πληθυσμό και κατά κεφαλή ΑΕΠ μεταξύ των χαμηλότερων της Ένωσης, οι εξόχως απόκεντρες περιφέρειες αποτελούν ειδική ομάδα στόχο της Ένωσης, για τις οποίες το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει επανειλημμένως δείξει στενό ενδιαφέρον.

[37] Τα 4 γαλλικά διαμερίσματα της Γουαδελούπης, της Μαρτινίκας, της Γουιάνας και της Ρεϋνιόν, τις Καναρίους Νήσους (Ισπανία) και τις αυτόνομες πορτογαλικές περιφέρειες των Αζορών και της Μαδέιρα.

Έτσι, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κολονίας ζήτησε από την Επιτροπή να λάβει μέτρα και να υποβάλει σχετικές εκθέσεις [38]. Κατόπιν συντονισμένης προσπάθειας, η Επιτροπή παρουσίασε ευρεία δέσμη μέτρων υπέρ αυτών των περιφερειών, την οποία υπέβαλε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Gotenborg (15-16 Ιουνίου 2001). Σήμερα, η ενίσχυση στρατηγικών έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας γι' αυτές τις περιφέρειες αποτελεί προτεραιότητα για την Επιτροπή.

[38] Έκθεση της Επιτροπής με αντικείμενο τα μέτρα προς εφαρμογή του άρθρου 299 εδάφιο 2 - οι εξόχως απόκεντρες περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, COM(2000)147 τελικό.

Παρά τις συνολικές κοινωνικοοικονομικές και άλλες δυσκολίες, οι άκρως απόκεντρες περιφέρειες διαθέτουν συγκεκριμένο δυναμικό έρευνας και ανάπτυξης που μπορεί να μετατρέψει ορισμένες από τις ελλείψεις τους σε πλεονέκτημα, με την υιοθέτηση κατάλληλων ολοκληρωμένων περιφερειακών στρατηγικών έρευνας και καινοτομίας λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τα μοναδικά γεωγραφικά, κλιματικά και εξειδικευμένα χαρακτηριστικά τους. Οι στρατηγικές αυτές αναπτύσσονται σήμερα στο πλαίσιο των Διαρθρωτικών Ταμείων και προσπαθούν να καταστήσουν τους ερευνητικούς φορείς αυτών των περιφερειών ικανούς να επιτυγχάνουν καλύτερη συμμετοχή στα κοινοτικά προγράμματα πλαίσια για την ΕΤΑ [39]. Ένα σημαντικό ερευνητικό δυναμικό που δημιουργείται από εντόπιες προσπάθειες σε συνδυασμό με στήριξη από τα σχετικά μητροπολιτικά κέντρα της ΕΕ παρέχει ειδικές προοπτικές, που ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά κάθε περιφέρειας.

[39] COM(2000)147 τελικό.

Η Επιτροπή και οι άκρως απόκεντρες περιφέρειες προετοιμάζουν σήμερα σε στενή συνεργασία, ένα συνεκτικό πλαίσιο νέων δραστηριοτήτων, προκειμένου οι προσπάθειες των εξόχως απόκεντρων περιφερειών στον τομέα της ερευνητικής συνεργασίας να ολοκληρωθούν με τις αντίστοιχες του υπόλοιπου ευρωπαϊκού εδάφους καθώς και μεταξύ τους, αποκομίζοντας έτσι ταχύτερα τα οφέλη από την οικονομία της γνώσης. Αυτό περιλαμβάνει πλήρη καταγραφή των πιθανών τομέων έρευνας - ιδίως αυτούς για τους οποίους τα περιφερειακά χαρακτηριστικά προεικάζουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα - και των υφιστάμενων στοιχείων ενεργητικού και δομών έρευνας (όσον αφορά το ανθρώπινο κεφάλαιο, την υποδομή και τα θεσμικά σχήματα). Η Επιτροπή υποστηρίζει αυτή την πρώτη πλήρη καταγραφή με ειδική μελέτη για το δυναμικό Ε&Α των εξόχως απόκεντρων περιφερειών, καθώς και με (υπό εκπόνηση) μελέτη για τη διάσταση της Κοινωνίας της Πληροφορίας σε αυτές. Στο πλαίσιο αυτό θα οργανωθεί από τις υπηρεσίες της Επιτροπής ειδική συνάντηση πρακτικής εργασίας για την εξέταση των συγκεκριμένων ζητημάτων.

Οι εργασίες αυτές παρέχουν στις εξόχως απόμακρες περιφέρειες το αναγκαίο υπόβαθρο για την ανάπτυξη κατάλληλων δραστηριοτήτων επιστημονικής συνεργασίας και συνδράμουν τη σταθεροποίηση του δυναμικού τους προκειμένου να ενταχθούν καλύτερα στον αναπτυσσόμενο Ευρωπαϊκό Χώρο της Έρευνας. Μπορούν έτσι να αξιοποιήσουν καλύτερα το, ορισμένες φορές, μοναδικό περιβάλλον τους για ερευνητικούς στόχους (για παράδειγμα εστιάζοντας το ενδιαφέρον στην τροπική ιατρική ή γεωργία) ή την ήδη αναπτυχθείσα τεχνολογική ικανότητά τους (σε τομείς όπως η αεροναυπηγική και η τεχνολογία του διαστήματος). Μπορεί επίσης να επιτρέψουν επιστημονικές συνεισφορές σε ζητήματα όπως η αειφόρος ανάπτυξη και η πλανητική αλλαγή, με ιδιαίτερη προστιθέμενη αξία για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του Νότιου Ημισφαιρίου. Γι' αυτές τις χώρες μπορούν να αποτελέσουν μία πραγματική επιστημονική πύλη.

Έτσι, υπάρχουν οι βάσεις για μία ενισχυμένη συμπερίληψη των εξόχως απόκεντρων περιφερειών στον αναπτυσσόμενο Ευρωπαϊκό Χώρο της Έρευνας, αποτελούμενες από πληθώρα μέτρων πολιτικής που προβλέπονται στο επόμενο πρόγραμμα πλαίσιο, τις ειδικές διατάξεις των Διαρθρωτικών Ταμείων για τις εξόχως απόκεντρες περιφέρειες [40] και άλλα σχετικά μέτρα στο πλαίσιο της εφαρμογής του άρθρου 299 (π.χ. για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας). Οι 7 άκρως απόκεντρες περιφέρειες μπορούν έτσι να αναλάβουν μία δραστηριότητα συντονισμού μεταξύ τους όσον αφορά τη συμφωνία για κατάλληλη χρησιμοποίηση των προγραμμάτων τους που χρηματοδοτούνται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία, προκειμένου να υποκινήσουν αυτή τη συνεργασία και να δράξουν τις διάφορες ευκαιρίες που προσφέρει η Ένωση (πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας και πρωτοβουλίες των Διαρθρωτικών Ταμείων, περιλαμβανομένων των νέων καινοτόμων ενεργειών (2000-2006)) για την ενθάρρυνση μιας πραγματικά ολοκληρωμένης περιφερειακής στρατηγικής ανάπτυξης.

[40] Οι εξόχως απόκεντρες περιφέρειες απολαύουν του υψηλότερου ποσοστού κοινοτικής χρηματοδότησης επενδύσεων (π.χ. ερευνητικές υποδομές) που φθάνει μέχρι το μέγιστο ποσό του επιλέξιμου κόστους.

3.5. Η πρόκληση της διεύρυνσης

Η διεύρυνση θεωρείται μία από τις υψηλότερες προτεραιότητες της Ένωσης. Η προοδευτική ολοκλήρωση των επιστημονικών κοινοτήτων των υποψήφιων χωρών έχει ήδη αναληφθεί καθώς συμμετέχουν πλήρως στο πέμπτο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ. Η εξέταση της περιφερειακής διάστασης αυτής της ολοκλήρωσης σημαίνει ουσιαστικά την εφαρμογή της πλειονότητας των εννοιών που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας στις υποψήφιες χώρες. Εφόσον η έρευνα είναι ένας από τους τομείς που συμβάλλουν ουσιαστικά στη στρατηγική της προσχώρησης, πρέπει να αναπτυχθούν συνέργειες και να αντληθούν διδάγματα απ' όπου αλλού έχει μεταφερθεί.

Σκοπός είναι η ενίσχυση όχι μόνο του ερευνητικού δυναμικού αλλά και του δυναμικού διαχείρισης της έρευνας των υποψηφίων χωρών, μεταξύ άλλων σε περιφερειακό επίπεδο. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη συγκέντρωση και διάδοση της εμπειρίας των εθνικών, περιφερειακών και ευρωπαϊκών διοικήσεων στον τομέα της έρευνας.

Από το 1994, οι υποψήφιες χώρες (αλλά και η Ρωσία και τα Νέα Ανεξάρτητα Κράτη) καλύπτονται από το κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ [41]. Το δυναμικό αυτών των χωρών στον τομέα της επιστήμης και τεχνολογίας απαιτεί την παροχή ειδικής στήριξης, που τις καθιστά σε μεγάλο βαθμό συγκρίσιμες με περιφέρειες του Στόχου αριθ. 1. Στο πλαίσιο αυτό, οι υποψήφιες χώρες συνδέονται πλήρως με το πέμπτο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ, πράγμα που τους επιτρέπει να καλλιεργούν ενεργές σχέσεις με την επιστημονική και τεχνολογική κοινότητα της Ένωσης (με την ειδική στήριξη του προγράμματος PHARE) και να συνεχίσουν προς αυτή την κατεύθυνση τις σχετικές προσπάθειες εκσυγχρονισμού τους.

[41] INCO-COPERNICUS (η συνεισφορά του INCO στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης έφθασε τα 78,3 εκατ. ευρώ στο τέταρτο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ)

Έτσι, οι υποψήφιες χώρες είναι σε θέση να επωφεληθούν από την εμπειρία των χωρών της Ένωσης όσον αφορά τη σύσταση και διαχείριση κοινοπραξιών ΕΤΑ, καθώς και να δημιουργήσουν εταιρικές σχέσεις στον τομέα της έρευνας με άλλες οντότητες της Ένωσης. Παρά το ποσοστό συμμετοχής το οποίο προς το παρόν υπερβαίνει κάπως τον ακαδημαϊκό χαρακτήρα, ευελπιστούμε ότι η βιομηχανία και ο ιδιωτικός τομέας θα διαδραματίσουν το ρόλο τους στο μέλλον, λόγω της σχετικής έκθεσης σε δραστηριότητες και ανταλλαγές που συνδέονται με το πρόγραμμα πλαίσιο.

4. Η περιφερειακή προσέγγιση του ευρωπαϊκού χώρου της έρευνας

4.1. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το νέο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας (2002-2006) [42]

[42] COM(2001)94, 21.02.2001.

Το νέο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ παρουσιάζει περιφερειακούς οργανισμούς με πληθώρα νέων ευκαιριών, που προσφέρουν διαφοροποιημένες δυνατότητες συμμετοχής και ταχύτερης ολοκλήρωσης στην αναδυόμενη ευρωπαϊκή οικονομία και κοινωνία της γνώσης. Οι εν λόγω δυνατότητες κυμαίνονται από νεοεισαχθέντα μέσα του κοινοτικού προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ μέχρι δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τη δημιουργία δικτύων, τη διαπεριφερειακή συνεργασία και τη διεύρυνση της γνωστικής βάσης μας όσον αφορά το δυναμικό των περιφερειών στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας.

4.1.1. Να επωφεληθούμε από τα νέα μέσα

Τα νέα μέσα χρηματοδότησης των κοινοτικών δράσεων έρευνας αναφαίνονται ως βασικοί παράγοντες διάρθρωσης του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας. Αυξάνοντας τη διαφάνεια και το ευανάγνωστο της κοινοτικής έρευνας, αναμένεται να ενεργήσουν ως καταλύτες για την ανάπτυξη περιφερειακών στρατηγικών, προσανατολισμένων αφενός προς τον περιφερειακό οικονομικό ιστό παραμένοντας παράλληλα ανοικτές στην ευρωπαϊκή και τη διεθνή διάσταση.

- Τα δίκτυα αριστείας (που θα δημιουργηθούν μέσω προσκλήσεων υποβολής προτάσεων) επιτρέπουν την ενίσχυση και ολοκλήρωση της υπάρχουσας ή αναπτυσσόμενης επιστημονικής αριστείας σε όλες τις περιφέρειες της ΕΕ. Έχοντας ένα ισχυρό χαρακτήρα προγραμματισμού, αναμένεται να είναι πλήρως προσαρμοσμένα στους περιφερειακούς φορείς έρευνας και τεχνολογίας, επιτρέποντας καλύτερη συνεκτικότητα μεταξύ κεντρικών και περιφερειακών κέντρων επιστημονικής επάρκειας, προσφέροντας έτσι αυξημένες δυνατότητες συνεργασίας, κινητικότητας προσωπικού, ανταλλαγής πληροφόρησης και γνώσης, καθώς και θετικών διαχύσεων στην τοπική και περιφερειακή οικονομία. Επιπλέον, τα αποτελεσματικά δίκτυα αριστείας αναμένεται να λειτουργήσουν ως ισχυροί φραγμοί έναντι της ενδοπεριφερειακής φυγής επιστημόνων (από τις μειονεκτικές προς τις πλουσιότερες περιφέρειες). Μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία πολυπολικών τομέων καινοτομίας και αριστείας, υποστηρίζοντας έμμεσα την τοπική ανάπτυξη και την οικονομική ανάπτυξη, συμβάλλοντας έτσι στη σταθερότητα του περιφερειακού πληθυσμού και ενεργώντας για την αποτροπή της ενδοπεριφερειακής φυγής επιστημόνων.

- Τα ολοκληρωμένα έργα, που επίσης θα υλοποιηθούν μέσω προσκλήσεων υποβολής προτάσεων, επιτρέπουν σε περιφερειακούς οργανισμούς να συνεργάζονται σε διακρατική βάση γύρω από ειδικούς επιστημονικούς και τεχνολογικούς στόχους, που αποσκοπούν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα. Οι περιφερειακοί οργανισμοί μπορούν να συμμετέχουν εν προκειμένω σε διακρατικές εταιρικές σχέσεις για την ανάπτυξη ειδικών έργων, ουσιαστικής κλίμακας, που αποσκοπούν στην ολοκλήρωση των επιστημονικών και τεχνολογικών προσπαθειών.

Τα δίκτυα αριστείας έχουν στόχο τη βιώσιμη ολοκλήρωση των ερευνητικών δραστηριοτήτων των συμμετεχόντων οργανισμών. Τα ολοκληρωμένα έργα συνίστανται σε ορισμένες συνιστώσες της έρευνας, που εκτελούνται με συντονισμένο τρόπο και επιτρέπουν σε εταίρους να ανταποκρίνονται σε κοινωνιακά ή σχετικά με την ανταγωνιστικότητα προβλήματα. Η διαχείρισή τους πραγματοποιείται με ευέλικτο τρόπο και είναι ανοικτά για συμμετοχή σε νέους εταίρους. Αμφότερα τα μέσα φιλοδοξούν να οδηγήσουν το σύνολο του ευρωπαϊκού εδάφους προς την αριστεία, μέσω της σύνδεσης όλων των αξιόλογων ομάδων καθώς και της διάδοσης των αποτελεσμάτων της έρευνας.

Η διαχείριση των νέων μέσων στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων που έθεσε η Επιτροπή συνδυάζεται με ορισμένα σύμφωνα συνοδευτικά μέτρα, που εξασφαλίζουν ότι οι χρηματοδοτούμενες δραστηριότητες θα τεθούν στην υπηρεσία μιας συνολικής στρατηγικής για την προοδευτική ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής έρευνας.

Οι περιφέρειες μπορούν επίσης να επωφεληθούν από τις νέες δραστηριότητες συντονιστικού τύπου που προβλέπονται στο πλαίσιο της "Ενίσχυσης των βάσεων του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας". Λεπτομερής αναφορά σε αυτά τα μέτρα γίνεται σε προηγούμενο σημείο του παρόντος κειμένου (πρβλ. 3.4.3 Προώθηση συνεργειών μεταξύ των λιγότερο ανεπτυγμένων και των προηγμένων περιφερειών, με την υλοποίηση δραστηριοτήτων συντονισμού και τη δημιουργία δικτύων ).

4.1.2. Μεγαλύτερη διασύνδεση Έρευνας και Καινοτομίας σε περιφερειακό επίπεδο

Θα αναπτυχθούν δραστηριότητες ενθάρρυνσης και επικύρωσης που είναι στοχοθετημένες σε τοπικές και περιφερειακές πρωτοβουλίες, με σκοπό την προώθηση νέων καινοτόμων επιχειρήσεων, μεταφοράς και ανταλλαγής της βέλτιστης πρακτικής, καθώς και της δημιουργίας ενός περιβάλλοντος που θα συμβάλει περισσότερο στην έρευνα και την τεχνολογία.

- Η διαπεριφερειακή συνεργασία θα ενθαρρυνθεί, προκειμένου να διευκολύνει την ανάπτυξη στρατηγικών έρευνας και καινοτομίας, καθώς και την έναρξη προγραμμάτων με τη συμμετοχή τοπικών φορέων. Οι δραστηριότητες αυτές θα αναπτυχθούν σε στενό συντονισμό με τις αντίστοιχες της περιφερειακής πολιτικής της Ένωσης και των Διαρθρωτικών Ταμείων.

- Θα δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη συμμετοχή σε αυτό τον τύπο δραστηριότητας περιφερειών υποψήφιων χωρών, ιδίως σε σχέση με τη μεταφορά σε αυτές τις περιφέρειες σχημάτων που έχουν αποδειχθεί επιτυχή σε επίπεδο Ένωσης. Επιπλέον, καινοτόμες προσεγγίσεις και εμπειρίες θα εισαχθούν σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο με σκοπό την περαιτέρω μελέτη της περίπλοκης διαδικασίας της καινοτομίας.

Η ανάπτυξη στρατηγικών έρευνας και καινοτομίας, καθώς και η ενδοπεριφερειακή μεταφορά τεχνολογίας, έχει επωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από σημαντική κοινοτική βοήθεια [43] [44]. Το νέο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ αποτελεί σημαντικό μέσο για τη συνέχιση αυτής της προσπάθειας. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (ΕΤΕ) μπορεί επίσης να συμβάλουν, ιδίως μετά τις πρόσφατες πρωτοβουλίες τους (Ι2Ι, Καινοτομία 2000) και τις εντολές των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων της Στοκχόλμης, της Νίκαιας και της Λισσαβόνας, προς στήριξη των τοπικών και περιφερειακών πρωτοβουλιών καινοτομίας με τη διάθεση επιχειρηματικών κεφαλαίων. Η πρόσφατη κοινή πρωτοβουλία της Επιτροπής και της ΕΤΕπ για την ενίσχυση πρωτοβουλιών ΕΤΑ και Καινοτομίας μέσω δραστηριοτήτων αμοιβαίας στήριξης θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο εν προκειμένω [45].

[43] Αναγνωρίζοντας την ανάγκη για βελτιωμένα τοπικά δίκτυα και ροές πληροφόρησης, το πρόγραμμα για την καινοτομία του κοινοτικού προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ δημιούργησε τα Κέντρα Διάδοσης της Καινοτομίας (IRC) (68 ενεργά κέντρα μεταξύ άλλων στις χώρες ΕΟΧ και στα ΝΑΚ)' χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα για την καινοτομία και αποσκοπούν στην πληροφόρηση και ενίσχυση της τοπικής κοινότητας χρηστών σχετικά με την καινοτομία και τη διακρατική μεταφορά τεχνολογίας. Τα Διαρθρωτικά Ταμεία έχουν προωθήσει Κέντρα Επιχειρηματικής Καινοτομίας (150 ΒΙC σε 20 χώρες, περιλαμβανομένων χωρών ΕΟΧ) που εστιάζονται κυρίως στη δημιουργία νέων καινοτόμων ΜΜΕ. Τόσο τα ΙRC όσο και τα BIC μπορούν να συνδράμουν τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις να συμμετάσχουν στα προγράμματα ΕΤΑ της ΕΕ ή σε χρηματοδοτούμενες από το ΕΤΠΑ δράσεις, καθώς παρέχουν αρχική πληροφόρηση για τις δυνατότητες που προσφέρει το ΠΠ και έχουν δημιουργήσει στενούς δεσμούς με το δίκτυο Εθνικών Σημείων Επαφής που εξασφαλίζουν, σε τοπική κλίμακα, συνδρομή για την προετοιμασία προτάσεων. Επιπλέον, τα ΒΙC διαδραματίζουν συμπληρωματικό ρόλο στη διευκόλυνση της διασυνοριακής διαπεριφερειακής συνεργασίας (βάσει του Interreg).

[44] Επίσης βάσει του προγράμματος για την καινοτομία του κοινοτικού προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ, το σχήμα PAXIS (Πιλοτική δράση αριστείας για καινοτόμες νέες επιχειρήσεις) δημιουργεί δίκτυα σε οικονομικούς τομείς που παρέχουν ικανοποιητικό περιβάλλον για νέες επιχειρήσεις και κερδοφόρα υποπροϊόντα. Το σχήμα, που ξεκίνησε το 1999, καλύπτει σήμερα 15 οικονομικούς τομείς που εντοπίζουν, ανταλλάσσουν και διαδίδουν την ορθή πρακτική με σκοπό την προώθηση θετικών όρων για τη δημιουργία και ανάπτυξη καινοτόμων εταιρειών σε όλα τα κράτη μέλη.

[45] ΕΤΕπ/ΓΔ Έρευνα της Επιτροπής, Κοινό Δελτίο τύπου, Βρυξέλλες, 7 Ιουνίου 2001 «Συμφωνία για την προώθηση της ευρωπαϊκής έρευνας και καινοτομίας».

4.1.3. Ανάπτυξη περισσότερων και καλύτερα καταρτισμένων ανθρώπινων πόρων στον τομέα της Ε&Τ

Στο πλαίσιο των δικτύων κατάρτισης στον τομέα της έρευνας και των υποτροφιών μεταφοράς της τεχνογνωσίας, που θα αναπτυχθούν στο πλαίσιο των δράσεων για την κινητικότητα και τους ανθρώπινους πόρους Marie Curie, θα προσφέρονται δυνατότητες σε ερευνητές που προέρχονται από τις μειονεκτικές περιφέρειες, περιλαμβανομένων ενισχύσεων επανένταξης. Αυτά τα σημαντικά μέτρα θα εφαρμόζονται και σε ερευνητές που προέρχονται από περιφέρειες υποψήφιων χωρών.

Τα σχήματα κινητικότητας και κατάρτισης εστιάζονται έτσι στην ανάπτυξη και μεταφορά ερευνητικής επάρκειας, στην παγίωση και διεύρυνση των προοπτικών σταδιοδρομίας των ερευνητών και στην προαγωγή της αριστείας. Καθώς η δραστηριότητα είναι κατ' αρχήν ανοικτή σε όλους τους τομείς της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας που συμβάλλουν στους κοινοτικούς στόχους ΕΤΑ, η προσιτότητα διασφαλίζεται εξ ορισμού σε όλους τους ερευνητές της Ένωσης. Όμως, λαμβάνεται υπόψη η δυνατότητα λεπτομερούς εξέτασης των προτεραιοτήτων, όσον αφορά για παράδειγμα κλάδους, συμμετέχουσες περιφέρειες, τύπους οργανισμών έρευνας, και το επίπεδο εμπειρίας των στοχοθετημένων πληθυσμών ερευνητών, προκειμένου να ανταποκρίνονται στην εξέλιξη των σχετικών ευρωπαϊκών αναγκών.

Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε ορισμένους παράγοντες που επηρεάζουν τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ερευνητών, ιδίως η ισότητα τω φύλων, η γλωσσική ισορροπία και η διάρθρωση της σταδιοδρομίας. Η ανάπτυξη ερευνητικών δραστηριοτήτων στις μειονεκτικές περιφέρειες της ΕΕ και των συνδεδεμένων χωρών θα λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη, συμπληρώνοντας τις προσπάθειες που καταβάλλονται στο πλαίσιο των Διαρθρωτικών Ταμείων.

Με σκοπό την περαιτέρω ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού έρευνας στις περιφέρειες, δράσεις για τους ανθρώπινους πόρους και την κινητικότητα αποσκοπούν στην προσέλκυση των βέλτιστων και πλέον φερέλπιδων ερευνητών από τρίτες χώρες, στην προώθηση της κατάρτισης ευρωπαίων ερευνητών στο εξωτερικό και στην υποκίνηση της επιστροφής ευρωπαίων επιστημόνων που είναι εγκατεστημένοι εκτός της Ευρώπης στις περιφέρειες καταγωγής τους (πρβλ. σημείο 3.4.1 ανωτέρω Επένδυση σε ανθρώπινους πόρους Ε&Τ μέσω του προγράμματος πλαισίου).

4.1.4. Στήριξη της ανάπτυξης της επιστημονικής υποδομής σε περιφερειακό πλαίσιο

Θα δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη σταθεροποίηση ή στην ανάπτυξη νέας επιστημονικής υποδομής στις περιφέρειες, σε συντονισμό και συνέργεια με δραστηριότητες των Διαρθρωτικών Ταμείων και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Ας σημειωθεί ότι η σύγχρονη επιστημονική υποδομή είναι βασικός παράγοντας που επιτρέπει την περιφερειακή ανάπτυξη (για παράδειγμα επιστημονικά και τεχνολογικά πάρκα για αποτελεσματική δημιουργία ομάδων και συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκού χώρου και βιομηχανίας, ή ηλεκτρονικά δίκτυα υψηλής ταχύτητας και σχετικές εγκαταστάσεις ως βασική πύλη στην οικονομία της πληροφορίας).

Παράδειγμα σε αυτή την περίπτωση είναι η δημιουργία ηλεκτρονικών δικτύων έρευνας. Το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ GEANT [46], ένα σύνολο αλληλοσυνδεδεμένων κόμβων δικτύου ευρείας ζώνης, αναμένεται να καταστεί λειτουργικό το Νοέμβριο του 2001, συνδέοντας όλα τα ευρωπαϊκά ηλεκτρονικά δίκτυα έρευνας και εκπαίδευσης με μέσο εύρος ζώνης 2,5 Gigabit/δευτερόλεπτο (περιλαμβανομένων δικτύων στις υποψήφιες χώρες), χάρη στο κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ, φέροντας έτσι την Ευρώπη για πρώτη φορά στην κορυφή του τομέα δημιουργίας ηλεκτρονικών δικτύων έρευνας παγκοσμίως. Αναμένεται ότι η ΕΤΕπ θα παράσχει πρόσθετη στήριξη σε περιφερειακές και τοπικές πρωτοβουλίες δημιουργίας δικτύων, κατά περίπτωση. Ερευνητές από μειονεκτικές περιοχές της ΕΕ και τις υποψήφιες χώρες καθίστανται έτσι ικανοί να συνεργάζονται, με υπερσύγχρονες συνθήκες, με ομολόγους τους σε προηγμένες περιφέρειες καθώς και με τον υπόλοιπο κόσμο.

[46] Ευρωπαϊκό Ακαδημαϊκό Δίκτυο Gigabit (http://www.dante.net/geant).

4.1.5. Ενίσχυση της περιφερειακής διάστασης της συζήτησης για την Επιστήμη και Κοινωνία

Το περιφερειακό επίπεδο μπορεί να αποδειχθεί κατάλληλο για την ανάληψη δραστηριοτήτων στήριξης και προβληματισμού στο πλαίσιο της αναφαινόμενης συζήτησης για την Επιστήμη και Κοινωνία. Κρίσιμα ερωτήματα που αφορούν διαρκώς πιο περίπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας μπορούν να βρουν ένα γονιμότερο πλαίσιο συζήτησης. Η έλευση της οικονομίας της γνώσης βρήκε πολλά από τα θεσμικά όργανα της κοινωνίας απροετοίμαστα για να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα που ανακύπτουν από διάφορα ερωτήματα, που εμφανίστηκαν στο προσκήνιο λόγω της προόδου της επιστήμης' ερωτήματα γύρω από τη δεοντολογία της επιστήμης, τα όρια της έρευνας και το ρόλο της επιστήμης στη διακυβέρνηση αποτελούν λιγοστά παραδείγματα των δύσκολων θεμάτων που μπορούν να εξεταστούν και σε περιφερειακό πλαίσιο και να επωφεληθούν από τον πλούτο και την ποικιλότητά του.

4.1.6. Ενίσχυση της κοινοτικής πολιτικής για την περιφερειακή ανάπτυξη με την ανάληψη κατάλληλης έρευνας

Στο πλαίσιο της Πρόβλεψης των επιστημονικών και τεχνολογικών αναγκών της Ένωσης και προς στήριξη άλλων κοινοτικών πολιτικών, μπορεί να παρασχεθεί ειδική στήριξη σε ερευνητικές δραστηριότητες στον τομέα της περιφερειακής ανάπτυξης. Το σχήμα της Ευρωπαϊκής Προοπτικής Χωροταξικής Ανάπτυξης παρέχει το γενικό πλαίσιο για ένα τεράστιο αριθμό ζητημάτων ανοικτών σε ερευνητικές δυνατότητες, που συνδέονται με την περιφερειακή ανάπτυξη.

4.1.7. Παροχή ειδικής στήριξης στις περιφέρειες των υποψήφιων χωρών

Η ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας έχει επίσης την έννοια της εφαρμογής πολιτικών συμπερίληψης των υποψηφίων χωρών. Λαμβανομένου υπόψη αυτού του στοιχείου, όλες οι ενέργειες που προβλέπονται ανωτέρω εφαρμόζονται και σε αυτές. Η διαπεριφερειακή συνεργασία και η δημιουργία περιφερειακών δικτύων θα ενθαρρυνθεί ειδικότερα, μεταξύ περιφερειών των υποψήφιων χωρών και αυτών της ΕΕ, ιδίως σε ό,τι αφορά της μεταφορά ορθής πρακτικής και τον εκσυγχρονισμό της πολιτικής. Θα παρασχεθεί ειδική στήριξη στις υποψήφιες χώρες για την εφαρμογή περιφερειακών πολιτικών έρευνας και καινοτομίας.

Στην περίπτωση της συμμετοχής οργανισμών από τις υποψήφιες χώρες, είναι δυνατό να χορηγείται, σε επιτυχείς εταιρικές σχέσεις, συνεισφορά συμπληρωματική προς τα προενταξιακά χρηματοδοτικά μέσα [47].

[47] Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το πολυετές πρόγραμμα πλαίσιο 2002-2006 δράσεων έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και επίδειξης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, με σκοπό την υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας, COM (2001) 94 τελικό, 21.02.2001, Παράρτημα ΙΙΙ: Μέσα και όροι χρηματοδοτικής συμμετοχής της Κοινότητας, τίτλος (2) «Όροι χρηματοδοτικής συμμετοχής της Κοινότητας», σ. 42 εδάφιο 3

4.2. Ενίσχυση της γνωστικής βάσης Επιστήμης και Τεχνολογίας στις περιφέρειες

Εκτός από τις δραστηριότητες που προβλέπονται από την πλευρά των περιφερειακών φορέων, οι υπηρεσίες της Επιτροπής θα αναπτύξουν μία προβλεπτική πολιτική προκειμένου να αναπτύξουν καλύτερα την κατανόηση και τη γνώση σχετικά με τις διάφορες διαστάσεις της έρευνας και καινοτομίας σε περιφερειακό επίπεδο. Αυτό αποσκοπεί ιδίως στην:

4.2.1. Παροχή υπηρεσιών έρευνας και καινοτομίας στις περιφέρειας

Θα οργανώνονται περιφερειακοί έλεγχοι της τεχνολογίας, με σκοπό την καλύτερη καθοδήγηση των αρμόδιων για τη χάραξη της περιφερειακής πολιτικής στις επιλογές τους όσον αφορά την έρευνα και καινοτομία. Αυτή η αποδεδειγμένη μέθοδος παρέχει αναλύσεις σχετικά με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των περιφερειών και επιτρέπει σε αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής να εκπονούν εναλλακτικά σενάρια σε στρατηγικό επίπεδο.

Η Επιτροπή θα ενσωματώσει τις περιφέρειες στην ήδη αναληφθείσα άσκηση συγκριτικής αξιολόγησης όσον αφορά την απόδοση των πολιτικών έρευνας και καινοτομίας. Η επέκταση των πινάκων για την έρευνα και την καινοτομία σε περιφερειακό επίπεδο μπορεί επίσης να αποδειχθεί ευεργετική. Αυτό θα συμπληρωθεί με την ανάλυση του πλαισίου περιφερειακών πολιτικών έρευνας και καινοτομίας και τη διάδοση της βέλτιστης πρακτικής (θα αναπτυχθούν συνέργειες με παρεμφερείς υπό εκτέλεση ασκήσεις στο συγκεκριμένο τομέα π.χ. RINNO [48]).

[48] RINNO υποδηλώνει Regional Innovation (Περιφερειακή Καινοτομία). Είναι μια βάση δεδομένων στο Διαδίκτυο, με τη χορηγία της Επιτροπής (ΓΔ Επιχειρήσεις και ΓΔ Έρευνα). Σκοπός της RINNO είναι η ανταλλαγή εμπειριών καινοτομίας και η χρήση ηλεκτρονικών μέσων, ώστε να μπορέσουν οι περιφέρειες να λάβουν πρακτική βοήθεια σχετικά με τη βελτίωση των πρακτικών τους καινοτομίας. (http://www.rinno.com)

Ο σχεδιασμός επιτυχών πολιτικών απαιτεί επαρκή υποστήριξη από στατιστικές' η επίδραση της περιφερειακής διάστασης του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας απαιτεί κατάλληλη εργασία σε στατιστικές και δείκτες Ε&Τ σε περιφερειακό επίπεδο. Στο παρελθόν, οι αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής ανέπτυξαν δραστηριότητα στο γενικό τομέα των περιφερειακών στατιστικών και έχουν επιτύχει πολλά αλλά πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες όσον αφορά τις περιφερειακές στατιστικές Επιστήμης και Τεχνολογίας: καλύτερες μεθοδολογίες, καλύτερες ιδέες και συστηματική ενσωμάτωση της περιφερειακής διάστασης στις πρόσφατες έρευνες και συγκεντρώσεις στοιχείων. Τα στατιστικά αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία είναι ελπιδοφόρα όμως είναι σαφές ότι δεν υπάρχουν ακόμα, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, στατιστικοί δείκτες που να περιγράφουν τα χαρακτηριστικά, τη δομή και την απόδοση της οικονομίας της γνώσης. Με βάση αυτές τις στατιστικές θα αναπτυχθούν, σε περιφερειακό επίπεδο, κατάλληλοι δείκτες επιστήμης και τεχνολογίας.

Η Επιτροπή θα ξεκινήσει μελέτες και αναλύσεις κατά περίπτωση, στον τομέα των περιφερειακών στρατηγικών έρευνας και καινοτομίας (έχει ήδη αναληφθεί μελέτη σχετικά με το θέμα "Συμμετοχή περιφερειών στον Ευρωπαϊκό Χώρο της Έρευνας"). Τα θέματα καλύπτουν ορισμένους σχετικούς τομείς, για παράδειγμα βιομηχανικές ομάδες, ερευνητικές υποδομές, αλλά και νομικές, θεσμικές και κανονιστικές πτυχές, θίγοντας έτσι πολιτικές και στρατηγικές συναφείς με την περιφερειακή ανάπτυξη.

Στο πλαίσιο αυτό θα αναληφθεί ειδική μελέτη για τις ιδιαίτερα καινοτόμες ομάδες ΕΤΑΚ στην Ευρώπη, καθώς και τη χωροταξική κατανομή τους.

4.2.2. Βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ εμπειρογνωμόνων και αρμόδιων για τη χάραξη πολιτικής

Η Επιτροπή θα στηρίξει τη δημιουργία κοινών βάσεων εργασίας και επικοινωνίας μεταξύ εμπειρογνωμόνων και αρμόδιων για τη χάραξη πολιτικής σε περιφερειακό επίπεδο. Για παράδειγμα ομάδες εμπειρογνωμόνων μπορούν να δημιουργηθούν στον τομέα των τεχνολογικών προοπτικών σε περιφερειακό επίπεδο. Η υπάρχουσα εμπειρία έργων όπως το FOREN [49]μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καθοδήγηση περαιτέρω ασκήσεων προς αυτή την κατεύθυνση.

[49] Το FOREN (http://foren.jcr.es) είναι ένα θεματικό δίκτυο βάσει του προγράμματος πλαισίου ΕΤΑ της Επιτροπής (STRATA, Στρατηγική ανάλυση ειδικών ζητημάτων πολιτικής) που αποσκοπεί στην προώθηση της αποτελεσματικής ενσωμάτωσης διαδικασιών για τις Προοπτικές στην πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης και στο σχεδιασμό στρατηγικής. Συνίσταται από μία βάση εμπειρογνωμόνων και αρμόδιων για τη χάραξη πολιτικής που αποτελείται από εκπροσώπους δύο κοινοτήτων που συνήθως δεν συνεργάζονται στενά: η κοινότητα για τις Προοπτικές της τεχνολογίας και η κοινότητα για την πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης. Στόχος του είναι η δημιουργία και αξιοποίηση συνεργειών και συνεργασίας προσανατολισμένης προς τη δράση μεταξύ φορέων στους δύο τομείς, πρωτίστως μέσω της υποκίνησης δραστηριοτήτων τύπου Προοπτικών. Οι εμπειρογνώμονες και οι αρμόδιοι για τη λήψη αποφάσεων που αντιπροσωπεύουν αμφότερες τις κοινότητες προέρχονται από πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και άλλα κέντρα Προοπτικών, όπως επίσης και οι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής/λήψη αποφάσεων από περιφερειακούς οργανισμούς ανάπτυξης, περιφερειακές/τοπικές αρχές.

4.2.3. Εισαγωγή μιας περιφερειακής διάστασης στα συστήματα πληροφόρησης για την έρευνα και την καινοτομία

Η Επιτροπή θα αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο σύστημα πληροφόρησης το οποίο θα καλύπτει εθνικά και περιφερειακά προγράμματα έρευνας και καινοτομίας, στοχοθετημένα σε αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής και τη λήψη αποφάσεων καθώς και σε ερευνητές. Το σύστημα αυτό, για το οποίο έχει ήδη ξεκινήσει μελέτη σκοπιμότητας, αποτελεί απάντηση σε συγκεκριμένο αίτημα του Συμβουλίου και αναμένεται να βελτιώσει ουσιαστικά τις συνθήκες διαπεριφερειακής/διακρατικής συνεργασίας στα τομείς έρευνας και καινοτομίας, καθώς και τη διαδικασία μεταφοράς της βέλτιστης πρακτικής.

Επιπλέον, η Επιτροπή θα ξεκινήσει ενημερωτικές εκστρατείες στοχοθετημένες στις περιφέρειες, με σκοπό να συνδράμει την καλύτερη κατανόηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το κοινοτικό πρόγραμμα πλαίσιο ΕΤΑ, καθώς και τη δημιουργία συνεργειών στον τομέα της ΕΤΑΚ με παρεμφερείς δραστηριότητες των Διαρθρωτικών Ταμείων.

Σε συνδυασμό με τα διάφορα καθήκοντα υποβολής εκθέσεων που συνεπάγεται η διαδικασία του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας, θα παρακολουθούνται οι εξελίξεις που συνδέονται με την περιφερειακή διάσταση. Στην ετήσια έκθεση της Επιτροπής για την εφαρμογή της ερευνητικής πολιτικής, μπορεί να προστεθεί ένα κεφάλαιο σχετικά με την περιφερειακή διάσταση της έρευνας.

5. Προς περισσότερο ολοκληρωμένες στρατηγικές

Σήμερα οι περιφέρειες αναγνωρίζονται εν γένει ως σημαντικοί πρωταγωνιστές της πρόσβασης στην οικονομία της γνώσης στην Ευρώπη. Με βάση τις εξελισσόμενες ιδιότητες, εμπειρίες και δεσμεύσεις τους, θα έχουν διαρκώς μεγαλύτερη παρουσία στις προσπάθειες που καταβάλλει η Ευρώπη για την οικονομική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα. Η ενίσχυση αυτής της ικανότητας και ο εφοδιασμός τους με τα κατάλληλα μέσα και στρατηγικές εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για την Ένωση.

Οι περιφέρειες υποστηρίζονται στις προσπάθειές τους από διαρκώς μεγαλύτερο αριθμό ευρωπαϊκών πολιτικών, μεταξύ των οποίων οι σχετικές με την έρευνα και καινοτομία και τη συνοχή αναφαίνονται ως αποφασιστικής σημασίας. Καίτοι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πολιτική για τη συνοχή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τις περιφέρειες, η ερευνητική πολιτική συντελεί στη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για την πρόοδο των περιφερειών προς την οικονομία της γνώσης. Η έρευνα, από κοινού με την καινοτομία και την εκπαίδευση και κατάρτιση, κομίζει ένα νέο μήνυμα στις περιφερειακές οικονομίες, επιτρέποντας νέες μορφές προόδου, που συμβαδίζουν με τοπικές αλλά και διεθνείς εξελίξεις [50]. Εκτός από την περιφερειακή ανάπτυξη, οι περιφερειακές πολιτικές έρευνας και καινοτομίας παρέχουν τις βασικές συνιστώσες για την εμφάνιση οικονομιών συσσώρευσης και επιτυχών βιομηχανικών ομάδων.

[50] Η διεθνής διάσταση του Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας, Ανακοίνωση της Επιτροπής COM(2001) 346 τελικό 25.06.2001

Έτσι, το βασικό μήνυμα της παρούσας Ανακοίνωσης είναι ότι οι ευρωπαϊκές περιφέρειες μπορούν σήμερα να προετοιμαστούν ώστε να διαδραματίσουν τον πλήρη ρόλο τους στη νέα ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία, αναπτύσσοντας σύμφωνα προγράμματα δράσης στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας. Για το σκοπό αυτό, ολοκληρωμένες στρατηγικές υποστηριζόμενες από συναφείς κοινοτικές πολιτικές (όπως στην περίπτωση της πολιτικής για την έρευνα και τη συνοχή) θα επιφέρουν ταχύτερα αποτελέσματα, αλληλοσυνδέοντας περιφέρειες στον ιστό ενός πραγματικά Ευρωπαϊκού Χώρου της Έρευνας.