52001DC0211

Ανακοίνωση της Επιτροπής για την πρόληψη των συγκρούσεων /* COM/2001/0211 τελικό */


ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ για την πρόληψη των συγκρούσεων

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Εισαγωγή

1. Προώθηση της σταθερότητας

A. Ο ρόλος της ΕΕ για την προώθηση της ολοκλήρωσης

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι γειτονικές της χώρες

Ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας σε ευρύτερο πλαίσιο

Δημιουργία εμπορικών δεσμών

B. Ενσωμάτωση της πρόληψης των συγκρούσεων στα προγράμματα συνεργασίας

Ολοκληρωμένη προσέγγιση

Ο ρόλος των Εγγράφων Εθνικής Στρατηγικής

Μακροοικονομικό περιβάλλον

Στήριξη της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και της κοινωνίας των πολιτών

Αναθεώρηση του τομέα της ασφάλειας

Ειδικά μετασυγκρουσιακά μέτρα

Γ. Αντιμετώπιση των οριζοντίων θεμάτων με αποτελεσματικότερο τρόπο

Ναρκωτικά

Όπλα μικρού διαμετρήματος

Διαχείριση των φυσικών πόρων και πρόσβαση σε αυτούς

Υποβάθμιση του περιβάλλοντος

Εξάπλωση των μεταδοτικών νόσων

Πληθυσμιακά ρεύματα και σωματεμπορία

Ρόλος του ιδιωτικού τομέα σε ασταθείς περιοχές

2. Ταχεία αντίδραση σε συγκρούσεις εν τω γίγνεσθαι

A. Βελτιστοποίηση των κοινοτικών μέσων

B. Εξασφάλιση ταχείας κοινοτικής αντίδρασης

Γ. Πολιτικά και διπλωματικά μέσα

Πολιτικός διάλογος

Ειδικοί εκπρόσωποι της ΕΕ

Δ. Χρησιμοποίηση κυρώσεων

E. Προσαρμογή του μηχανισμού της ΕΕ για τη διαχείριση των κρίσεων

3. Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας για την πρόληψη των συγκρούσεων

A. Συνεργασία με άλλες χώρες

B. Συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς

Συνεργασία με τα Ηνωμένα Έθνη

Συνεργασία με τα ιδρύματα του Bretton Woods

Συνεργασία με τον ΟΟΣΑ και το Συμβούλιο της Ευρώπης

Συνεργασία με άλλους

Γ. Συνεργασία με τις ΜΚΟ

Συμπέρασμα

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ο ολοένα μακρύτερος κατάλογος των αιτίων των συγκρούσεων απαιτεί νέα μορφή διεθνούς συνεργασίας και πολυμερούς δράσεως. Η ΕΕ, που αποτελεί και η ίδια ένα εγχείρημα ειρήνευσης και ευημερίας, καλείται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη γενική προσπάθεια για την πρόληψη των συγκρούσεων. Για το σκοπό αυτό, έχει στη διάθεσή της ευρύ φάσμα μέσων μακροπρόθεσμης ή βραχυπρόθεσμης δράσεως.

Τόσο στις άμεσα γειτονικές χώρες όσο και σ' ολόκληρο τον κόσμο, η ΕΕ επιδιώκει να προωθήσει τη σταθερότητα με τη στήριξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης και τη δημιουργία εμπορικών δεσμών. Χάρη στη μεγάλη της πείρα σ' αυτόν τον τομέα, η ΕΕ βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για την υλοποίηση αυτών των στόχων. Η άμεση στήριξη των περιφερειακών διαρθρώσεων στην Αφρική και οι αυτόνομες εμπορικές παραχωρήσεις στα Δυτικά Βαλκάνια αποτελούν παραδείγματα μέσων μακροπρόθεσμης σταθεροποίησης.

Η αναπτυξιακή πολιτική και άλλα προγράμματα συνεργασίας αποτελούν ασφαλώς τα ισχυρότερα μέσα που διαθέτει η Κοινότητα για την αντιμετώπιση των βασικών αιτίων των συγκρούσεων. Υπάρχει ανάγκη πραγματικά μακροπρόθεσμης και ολοκληρωμένης προσέγγισης, που θα αντιμετωπίσει όλες τις πτυχές της διαρθρωτικής σταθερότητας στις χώρες υψηλού κινδύνου. Για το σκοπό αυτό, θα πρέπει να εξασφαλιστεί συντονισμός μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών. Στην πράξη, τα έγγραφα στρατηγικής που καταρτίζει κάθε χώρα η οποία λαμβάνει βοήθεια από την ΕΚ θα αποτελέσουν τα βασικά εργαλεία ενσωμάτωσης αυτής της προσέγγισης στα προγράμματα συνεργασίας. Θα χρησιμοποιηθούν οι κατάλληλοι δείκτες.

Σε χώρες που παρουσιάζουν πιθανότητες σύγκρουσης, μπορεί να χρειαστεί να εστιαστεί η εξωτερική βοήθεια στη δημιουργία ή αναδημιουργία ευνοϊκού πολιτικού περιβάλλοντος (π.χ. στήριξη της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, της κοινωνίας των πολιτών, των ανεξάρτητων μέσων μαζικής ενημέρωσης, της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων κ.λπ.). Μπορεί επίσης να υπάρξει ανάγκη να συμμετάσχει περισσότερο η Κοινότητα στην μεταρρύθμιση του τομέα της ασφάλειας. Όταν μια χώρα εξέρχεται από μια κατάσταση σύγκρουσης, η Κοινότητα μπορεί ασφαλώς να συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην εδραίωση της ειρήνης μέσω ειδικών προγραμμάτων, όπως είναι τα προγράμματα αποκατάστασης.

Μια άλλη προσέγγιση για την ενσωμάτωση της πρόληψης των συγκρούσεων είναι η εξεύρεση αποτελεσματικότερων τρόπων, εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο ευρύτερο διεθνές πλαίσιο, για την αντιμετώπιση των οριζοντίων θεμάτων που συμβάλλουν στη δημιουργία τεταμένης κατάστασης και στη σύγκρουση. Τα σημαντικότερα από αυτά τα θέματα αφορούν τα ναρκωτικά, τα όπλα μικρού διαμετρήματος, τους φυσικούς πόρους, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τα ρεύματα πληθυσμών, τη σωματεμπορία και, σε κάποιο βαθμό, τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα σε ασταθείς περιοχές. Τα κοινοτικά μέσα σε αυτούς τους τομείς μπορούν να αναπτυχθούν περαιτέρω.

Παράλληλα με τη μακροπρόθεσμη προληπτική δράση, η ΕΕ θα πρέπει να βελτιώσει την ικανότητα ταχείας αντίδρασης, στις περιπτώσεις όπου η κατάσταση σε μια δεδομένη χώρα παρουσιάζει ραγδαία επιδείνωση. Για το σκοπό αυτό απαιτείται σαφώς κατάλληλο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης. Σε καταστάσεις που προηγούνται μιας κρίσεως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλά κοινοτικά μέσα, συμπεριλαμβανομένων νέων, όπως ο μηχανισμός ταχείας αντίδρασης. Η ΕΕ μπορεί να καταφύγει σε μια σειρά λύσεων, από τον πολιτικό διάλογο ως τους ειδικούς εκπροσώπους, συμπεριλαμβανομένων, μελλοντικά, των μηχανισμών διαχείρισης των μη στρατιωτικών κρίσεων. Όλες αυτές οι λύσεις μπορούν να βελτιωθούν, να καταστούν συστηματικότερες και ελαστικότερες, αλλά πρέπει απαραίτητα να βασίζονται σε κοινή πολιτική γραμμή μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ.

Οι δυνάμει συγκρούσεις συχνά διασχίζουν τα σύνορα. Για το λόγο αυτό απαιτείται διεθνής συνεργασία για τις μακροπρόθεσμες δραστηριότητες πρόληψης, καθώς και συντονισμός των αντιδράσεων σε καταστάσεις που προηγούνται μιας κρίσεως. Η ΕΕ θα ενισχύσει συνεπώς τη συνεργασία της με τους διεθνείς εταίρους που ασκούν δραστηριότητες στον τομέα της πρόληψης των συγκρούσεων: ΗΠΑ, Καναδάς, Ρωσία, Ιαπωνία και Νορβηγία, και οι κυριότεροι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ και ο ΟΟΣΑ, καθώς και οι ΜΚΟ.

Εισαγωγη

Το τεράστιο κόστος σε πόρους και ανθρώπινη δυστυχία που δημιουργούν οι βίαιες συγκρούσεις απαιτεί σημαντικές προσπάθειες για την πρόληψη των συγκρούσεων. Αυτό αποτελεί κυρίως ηθική και πολιτική επιταγή, αλλά έχει και οικονομική σκοπιμότητα. Κοστίζει πολύ λιγότερο να μετατραπεί η σύγκρουση σε διάλογο και εποικοδομητική δράση, παρά να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες όταν η σύγκρουση εκφυλιστεί σε βίαιη αντιπαράθεση. Δεδομένης της σημασίας της ΕΕ στο διεθνές προσκήνιο, των συμφερόντων και φιλοδοξιών και των σημαντικών πόρων που έχει αφιερώσει στη βοήθεια και τη συνεργασία, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ΕΕ θα πρέπει να συμμετάσχει σε αυτές τις προσπάθειες.

Η ίδια η ΕΕ αποτελεί πρόγραμμα ειρήνης, και εκπληρώνει απόλυτα αυτόν τον στόχο. Προώθησε τη συμφιλίωση και την ειρηνική ανάπτυξη της Δυτικής Ευρώπης κατά το τελευταίο ήμισυ του αιώνα, συμβάλλοντας στη σταθεροποίηση της δημοκρατίας και στην εξασφάλιση ευημερίας. Μέσω της διαδικασίας διεύρυνσης, μέσω της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας μέσω της συνεργασίας για την ανάπτυξη και μέσω των προγραμμάτων εξωτερικής βοήθειας, η ΕΕ επιδιώκει τώρα να προωθήσει τη σταθερότητα και πέρα από τα σύνορά της..

Οι λόγοι σύγκρουσης ποικίλλουν, και η πρόβλεψη της εξέλιξής τους είναι δυσχερής. Υπάρχει σαφώς ανάγκη ενισχυμένης κοινής ανάλυσης των βασικών αιτίων των συγκρούσεων και των προμηνυμάτων για επικείμενες κρίσεις. Η φτώχεια, η οικονομική απραξία, η άνιση κατανομή πόρων, οι εύθραυστες κοινωνικές διαρθρώσεις, η μη δημοκρατική διακυβέρνηση, η συστηματική εισαγωγή διακρίσεων, η καταπίεση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, οι αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις των πληθυσμιακών ρευμάτων, οι ανταγωνισμοί μεταξύ εθνοτήτων, η θρησκευτική και πολιτιστική μισαλλοδοξία, η κοινωνική αδικία και η εξάπλωση των όπλων μαζικής εξόντωσης και των όπλων μικρού διαμετρήματος αποτελούν παράγοντες που επιδεινώνουν τις συγκρούσεις. Δεν χρειάζεται μόνο να αναλυθούν αυτά τα προμηνύματα, αλλά και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Ο ταχύς προσδιορισμός των κινδύνων αυξάνει τις δυνατότητες έγκαιρης και αποτελεσματικής δράσεως για την αντιμετώπιση των βασικών αιτίων των συγκρούσεων.

Η αλλαγή του διεθνούς σκηνικού μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έδωσε νέες ευκαιρίες να υπερπηδηθούν αυτά τα προβλήματα και να προωθηθεί η ειρηνική αλλαγή. Ο συνδυασμός των ολοένα πιο ελεύθερων και ανοιχτών αγορών, των ιδιωτικών επιχειρήσεων και της τεχνολογίας προσέφερε νέα πλούτη και νέες ευκαιρίες σε μια πλειονότητα χωρών και ατόμων και συνέβαλε στην επέκταση της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Ασκείται νέα πίεση στις κυβερνήσεις για τη δίκαιη μεταχείριση των πολιτών τους, την αποδοχή του δημόσιου ελέγχου και την έναρξη διαλόγου και συνεργασίας με τους διεθνείς εταίρους τους.

Αλλά η παγκοσμιοποίηση έχει και τη σκοτεινή πλευρά της. Το διεθνές εμπόριο δεν κατορθώνει να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ αυτών που προσκομίζουν οφέλη και των δισεκατομμυρίων που είναι εγκαταλελειμμένοι και αβοήθητοι στην αθλιότητα και τη δυστυχία. Το λαθρεμπόριο ναρκωτικών αποτελεί σήμερα μεγαλύτερη βιομηχανία απ' ότι η χαλυβουργία ή η αυτοκινητοβιομηχανία. Το παράνομο εμπόριο διαμαντιών όχι μόνο χρηματοδοτεί συγκρούσεις αλλά τις υποδαυλίζει ενεργά. Ο κατάλογος των φριχτών καταστάσεων είναι μακρύς και γίνεται ολοένα μακρύτερος: σωματεμπορία, και ιδίως εμπορία γυναικών. υποβάθμιση του περιβάλλοντος. διεθνής εγκληματικότητα. εξάπλωση των όπλων, μικρού και μεγάλου διαμετρήματος. εξάπλωση του AIDS και άλλων νόσων. Τα προβλήματα αυτά δεν αποτελούν μόνο απειλή για την ευημερία. Αποτελούν επίσης τη ρίζα πολλών βίαιων συγκρούσεων που μαστίζουν τον κόσμο.

Μεμονωμένες χώρες δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν μόνες τους αυτά τα προβλήματα, ή μόνο με τη βοήθεια κλασικών μέσων διμερούς διπλωματίας. Η αντιμετώπιση της σκοτεινής πλευράς της παγκοσμιοποίησης απαιτεί νέα μορφή διεθνούς συνεργασίας και πολυμερούς δράσεως. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καθήκον να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει το πλήθος οριζοντίων θεμάτων που δημιουργούν ή συμβάλλουν στις συγκρούσεις. Βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για να πετύχει αυτόν τον σκοπό. Έχει καθήκον διότι είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες προώθησης και αποδέκτες του παγκοσμίου ανοίγματος και συνεργασίας. Βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση διότι διαθέτει τα μέσα και την εξουσία να επηρεάσει πραγματικά την κατάσταση.

Ο κατάλογος των μέσων της ΕΕ που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την πρόληψη των συγκρούσεων είναι μακρύς: συνεργασία για την ανάπτυξη και εξωτερική βοήθεια, οικονομική συνεργασία και μέσα εμπορικής πολιτικής, ανθρωπιστική βοήθεια, κοινωνική και περιβαλλοντική πολιτική, διπλωματικά μέσα όπως είναι ο πολιτικός διάλογος και η διαμεσολάβηση, καθώς και οι οικονομικές και άλλες κυρώσεις, και τέλος τα νέα μέσα του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Κοινωνικής Ανάπτυξης (ΕΠΚΑ) (συμπεριλαμβανομένης της συγκέντρωσης πληροφοριών για την πρόβλεψη πιθανών καταστάσεων σύγκρουσης και την παρακολούθηση διεθνών συμφωνιών). Με τα παραπάνω μέσα, η ΕΕ συμμετέχει ήδη σε μεγάλο βαθμό στην πρόληψη των συγκρούσεων. μπορεί όμως - και οφείλει - να βελτιώσει τη στόχευση και την αποτελεσματικότητα της δράσεώς της σε αυτόν τον τομέα. Θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιδρά εγκαίρως και με προσαρμοσμένο σε κάθε περίπτωση τρόπο, με κατάλληλο συνδυασμό μέσων, στις συγκεκριμένες καταστάσεις που προκύπτουν. Τέλος, δεν πρόκειται μόνο για τον εκσυγχρονισμό των διαδικασιών λήψεως αποφάσεων και διαχείρισης, αλλά, πιο ουσιαστικά, για την κοινή πολιτική βούληση για αντίδραση.

Η παρούσα ανακοίνωση συνοψίζει τις ενέργειες που ήδη πραγματοποιεί η ΕΕ, τα μέσα που έχει στη διάθεσή της, και συνιστά για το μέλλον πιθανές δραστηριότητες για την πρόληψη των συγκρούσεων. Η ανακοίνωση υποβάλλεται μετά την «έκθεση του Γενικού Γραμματέα/Ύπατου Εκπρόσωπου και της Επιτροπής που περιέχει πρακτικές συστάσεις για τη βελτίωση της συνοχής και της αποτελεσματικότητας της δράσεως της ΕΕ στον τομέα της πρόληψης των συγκρούσεων» (14088/00), που υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας. Αποτελεί επίσης συνεισφορά στο πρόγραμμα δράσεως που μπορεί να εγκρίνει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ.

Για λόγους σαφήνειας, η παρούσα ανακοίνωση προβαίνει σε διάκριση μεταξύ μακροπρόθεσμης πρόληψης («προγραμματισμός της σταθερότητας») και βραχυπρόθεσμης πρόληψης («άμεση αντίδραση σε συγκρούσεις εν τω γίγνεσθαι»). Εξετάζει επίσης τους τρόπους βελτίωσης του συντονισμού και της συνεργασίας για την πρόληψη των συγκρούσεων σε διεθνές επίπεδο.

1. Προωθηση τησ σταθεροτητασ

A. Ο ρόλος της ΕΕ για την προώθηση της ολοκλήρωσης

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι γειτονικές της χώρες

Ακριβώς πενήντα χρόνια πριν οι χώρες που αποτελούν τώρα την ΕΕ ήταν εμπλεγμένες σε μια καταστροφική σύγκρουση. Θα ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς, το 1945, το επίπεδο σταθερότητας και ευημερίας που απολαμβάνει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ότι τα πρώην ευρωπαϊκά εμπόλεμα μέρη σημείωσαν τέτοια πρόοδο, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο όραμα των ηγετών που αναγνώρισαν ότι ο μόνος τρόπος για να προχωρήσει προς τα εμπρός η Ευρώπη ήταν η κατάργηση των φραγμών, η ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ κρατών, με βάση κοινές αξίες και κοινά συμφέροντα, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά. Αυτό αντιπροσωπεύει το μοναδικό πείραμα με σημαντικά διδάγματα σ' έναν κόσμο που πασχίζει να αναχαιτίσει της έχθρες μεταξύ των κρατών και να διαχειριστεί τις σχέσεις μεταξύ τους ειρηνικά.

Η ισχύς και η έλξη που ασκεί το ευρωπαϊκό πρότυπο αποδεικνύεται από τη συντελούμενη διαδικασία διεύρυνσης. Προσφέροντας την προοπτική ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η ΕΕ βοήθησε ήδη τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης να καταστούν σταθερές δημοκρατίες με λειτουργούσα οικονομία αγοράς. Αυτό αποτέλεσε κατευθυντήρια δύναμη για τη μετάβαση από τη διαίρεση στην ενότητα. Έτσι μειώθηκαν δραστικά οι προστριβές σχετικά με τα σύνορα και οι εθνικιστικές εντάσεις, και σημειώθηκε σημαντική πρόοδος όσον αφορά την ενσωμάτωση των μειονοτήτων στην κοινωνία. Η προοπτική προσχώρησης και οι στρατηγικές προενταξιακής εταιρικής σχέσεως που ανέπτυξε η Επιτροπή έδωσαν επίσης σημαντική ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη στις υποψήφιες χώρες, πράγμα που συμβάλλει με τη σειρά του στην εδραίωση της γενικής μεταρρυθμιστικής διαδικασίας.

Εξάλλου, με την προοπτική προσχώρησης στην ΕΕ, οι πέντε χώρες των Δυτικών Βαλκανίων ενσωματώνουν προοδευτικά το ευρωπαϊκό πρότυπο στη δική τους δομή, μέσω της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης που άρχισε το 1999.

Η αλληλεπίδραση με την Ευρωπαϊκή Ένωση σε περιφερειακή βάση μπορεί επίσης να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ χωρών στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να ενεργήσει ως σταθεροποιητικός παράγοντας εντός και μεταξύ των χωρών. Υπό αυτό το πνεύμα, η περιφερειακή συνεργασία συνεχίζεται από τις δώδεκα μεσογειακές χώρες μέσω της ευρωμεσογειακής εταιρικής σχέσεως (διαδικασία της Βαρκελώνης), στο πλαίσιο της οποίας κλήθηκαν να δημιουργήσουν μια τεράστια ευρωμεσογειακή ζώνη ελευθέρων συναλλαγών με την ΕΚ μέχρι το 2010. Κατ' αυτόν τον τρόπο, εξυπηρετείται ο σημαντικός σκοπός πρόληψης των συγκρούσεων τόσο στο δύσκολο πλαίσιο της διαδικασίας ειρήνευσης της Μέσης Ανατολής όσο και σε άλλα σημεία της περιοχής (βλέπει πλαίσιο).

Ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας σε ευρύτερο πλαίσιο

Πέραν της ευρωπαϊκής ηπείρου, το ευρωπαϊκό πρότυπο μπορεί να χρησιμεύσει ως παράδειγμα για άλλες περιοχές, ενθαρρύνοντας τα κράτη να μειώσουν την πολιτική ένταση, να αυξήσουν την οικονομική αλληλεξάρτηση και να δημιουργήσουν κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των χωρών.

Η Mercosur, που συγκεντρώνει την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Παραγουάη και την Ουρουγουάη, και που έχει λάβει στήριξη από την ΕΕ από τη δημιουργία της το 1991, αποτελεί αξιοσημείωτο παράδειγμα. Η Mercosur έπαιξε σημαντικό ρόλο όσον αφορά την εδραίωση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου σε όλα τα κράτη μέλη του, και ιδίως στην Παραγουάη. Εξάλλου, μέσω της Mercosur, οι χώρες αυτές άρχισαν να θεσπίζουν μέτρα για τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης στον τομέα της άμυνας. Μεγάλο μέρος της βοήθειας της ΕΚ προορίστηκε για την ενίσχυση των κοινών περιφερειακών διαρθρώσεων [1] έναντι της Mercosur και άλλων περιφερειακών οργανισμών ανά τον κόσμο.

[1] Η Επιτροπή υποστηρίζει επί του παρόντος την Οικονομική και Νομισματική Ένωση της Δυτικής Αφρικής (UEMOA), την Οικονομική Κοινότητα των Δυτικών Αφρικανικών Κρατών (ECOWAS), την Κοινή Αγορά της Ανατολικής και Μεσημβρινής Αφρικής (COMESA) και την Κοινότητα Ανάπτυξης της Μεσημβρινής Αφρικής (SADC). Φέτος, θα αρχίσει να εφαρμόζεται ένα σημαντικό πρόγραμμα (με προϋπολογισμό περίπου 15 εκατομμυρίων ευρώ) για την ενίσχυση των διοικητικών ικανοτήτων της SADC. Η Επιτροπή σκοπεύει επίσης να υποστηρίξει την Οικονομική και Νομισματική Κοινότητα της Κεντρικής Αφρικής (CEMAC), την Τελωνειακή Ένωση Μεσημβρινής Αφρικής (SACU) και την Ένωση Νότιας Ασίας για την Περιφερειακή Συνεργασία (SAARC). Η Επιτροπή θα υποστηρίξει επίσης τη δημιουργία τελωνειακής ένωσης μεταξύ των 6 χωρών της Ομάδας του Σαν Χοσέ, στην Κεντρική Αμερική.

Εξάλλου, σημαντικό στόχο της συμφωνίας της Κοτονού μεταξύ της ΕΕ και των 77 χωρών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ) αποτελεί η βελτίωση της οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών αυτών σε περιφερειακή βάση. Η Κοινότητα, στις σχέσεις της με 6 χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ), προσπαθεί να προωθήσει την ενοποίησή τους μέσω τελωνειακής ένωσης. Σχετικά με αυτό το θέμα, ελπίζει ότι σε κάποιο στάδιο η Υεμένη θα επιτύχει συνεργασία στο πλαίσιο του ΣΣΚ.

Η κοινοτική βοήθεια μπορεί επίσης να στοχοθετηθεί ειδικά για τις περιφερειακές διαρθρώσεις, με συγκεκριμένο φάκελο «πρόληψης των συγκρούσεων». Υπό αυτό το πνεύμα, η Επιτροπή υποστήριξε τον Μηχανισμό Πρόληψης, Διαχείρισης και Λύσεως των συγκρούσεων του Οργανισμού Αφρικανικής Ένωσης (ΟΑU), τον μηχανισμό πρόληψης των συγκρούσεων ECOWAS, τη Διαδικασία Ειρήνευσης της Λουζάκα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (μέσω της Κοινότητας Ανάπτυξης της Μεσημβρινής Αφρικής - SADC) και τις Διαδικασίες Ειρήνευσης του Μπορούντι. Η Επιτροπή σκοπεύει να αφιερώσει στο μέλλον περισσότερους πόρους σε αυτές τις πρωτοβουλίες. Πιο συγκεκριμένα, προτίθεται να στηρίξει τις πρωτοβουλίες της SADC για τα όπλα μικρού διαμετρήματος και την παράνομη διακίνηση ναρκωτικών.

Επιπλέον, η Επιτροπή διαδραματίζει ενεργό ρόλο όσον αφορά διάφορες περιφερειακές πρωτοβουλίες για τις οποίες η σταθερότητα και η ασφάλεια αποτελούν τα σημαντικότερα θέματα προβληματισμού, π.χ. η Βόρεια Διάσταση με τις χώρες της Βαλτικής ή το Περιφερειακό Φόρουμ της Ένωσης Κρατών της Νότιας Ασίας (ASEAN).

Η Επιτροπή θα αποδώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα στη στήριξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης, και ιδίως των περιφερειακών οργανώσεων που έχουν λάβει σαφή εντολή πρόληψης των συγκρούσεων.

Δημιουργία εμπορικών δεσμών

Η εμπορική ολοκλήρωση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ευρωπαϊκού προτύπου και βασικό στοιχείο της ανάπτυξης αλληλεξάρτησης σε διεθνές επίπεδο. Στηρίζοντας τις μεταρρυθμίσεις των αναπτυσσομένων χωρών στον εμπορικό τομέα και προσφέροντάς τους καλύτερη πρόσβαση στην αγορά της ΕΚ, η Κοινότητα τις βοηθά να ενσωματωθούν στην παγκόσμια οικονομία. Η εμπορική πολιτική της ΕΚ, ως μοχλός της οικονομικής μεγέθυνσης και της μείωσης της φτώχειας, συμβάλλει στην πρόληψη των συγκρούσεων.

Η Κοινότητα παρέχει προτιμησιακή πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά για πολλά προϊόντα αναπτυσσομένων χωρών, στο πλαίσιο του Συστήματος Γενικευμένων Δασμολογικών Προτιμήσεων (ΣΓΠ) (μεταβλητά ποσοστά δασμολογικών προτιμήσεων). Αυτό συνδυάζεται συνήθως με μέτρα δημιουργίας ικανοτήτων στον εμπορικό τομέα, με σκοπό να βοηθηθούν οι χώρες όσον αφορά την αξιοποίηση των ευκαιριών που τους παρέχονται. Στο πλαίσιο της συμφωνίας του Κοτονού, όλες οι χώρες ΑΚΕ έχουν μέχρι το 2008 ελεύθερη πρόσβαση για τα περισσότερα από τα προϊόντα τους. Παρέχονται επίσης επιπλέον δασμολογικές προτιμήσεις σε χώρες της Λατινικής Αμερικής που καταπολεμούν την παραγωγή και την παράνομη διακίνηση ναρκωτικών.

Στις 26 Φεβρουαρίου 2001, το Συμβούλιο επέκτεινε την πρόσβαση ατελώς και άνευ ποσοστώσεων σε όλα τα προϊόντα των Λιγότερο Αναπτυγμένων Χωρών (ΛΑΧ), με εξαίρεση τα όπλα (πρωτοβουλία «τα πάντα εκτός από τα όπλα») και μετά από αρχική περίοδο μετάβασης για τις μπανάνες, τη ζάχαρη και το ρύζι. Η ΕΚ αποτελεί ήδη την κυριότερη εξαγωγικής αγορά για τις ΛΑΧ. Με αυτή την άνευ προηγουμένου πρωτοβουλία, θα καταστεί αναμφίβολα ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος για τις εν λόγω χώρες.

Ένα καλό παράδειγμα εμπορικής πολιτικής που εξυπηρετεί το σκοπό μακροπρόθεσμης σταθεροποίησης ασταθών περιοχών είναι οι αυτόνομες εμπορικές παραχωρήσεις που επέκτεινε προοδευτικά η ΕΕ στις πέντε χώρες των Δυτικών Βαλκανίων σε αντάλλαγμα της δέσμευσής τους για μεταρρύθμιση και περιφερειακή συνεργασία. Στο πλαίσιο της διαδικασίας σύνδεσης και σταθεροποίησης, οι 5 χώρες απολαμβάνουν επί του παρόντος ευνοϊκότατες αυτόνομες εμπορικές προτιμήσεις για τις εξαγωγές τους στην Κοινότητα, και περισσότερο από το 85 % των προϊόντων τους εισέρχονται τώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ατελώς.

Η εμπορική πολιτική μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί αντίστροφα. Οι προτιμήσεις μπορούν πράγματι να ανασταλούν με σκοπό την πρόληψη της επιδείνωσης μιας ήδη επικίνδυνης κατάστασης. Παραδείγματος χάρη, το 1997, μετά από έρευνα της Επιτροπής σχετικά με εκθέσεις για εκτεταμένη πρακτική καταναγκαστικής εργασίας, το Συμβούλιο ανέστειλε τα προνόμια ΣΓΠ έναντι της Βιρμανίας/Μυανμάρ. Η αναστολή ισχύει ακόμη.

B. Ενσωμάτωση της πρόληψης των συγκρούσεων στα προγράμματα συνεργασίας

Οι βίαιες συγκρούσεις σπάνια ξεσπούν από τη μια στιγμή στην άλλη, ή έστω μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα. Η προσφυγή στα όπλα αποτελεί συνήθως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας προοδευτικής επιδείνωσης μιας κατάστασης, με βαθιά ριζωμένα και συχνά γνωστά αίτια. Οι δυσχέρειες όσον αφορά την επιτυχή αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η ακραία ένδεια, η ανισότητα διανομής του πλούτου, η έλλειψη ή υποβάθμιση των φυσικών πόρων, η ανεργία, η έλλειψη εκπαίδευσης, οι εθνοτικές και θρησκευτικές εντάσεις, οι φιλονικίες σχετικά με τα σύνορα και οι περιφερειακές έριδες, η κατάρρευση του κράτους ή η έλλειψη ειρηνικών μέσων διευθέτησης των διαφορών, έχουν βυθίσει ολόκληρες κοινωνίες στο χάος και τη δυστυχία. Όταν επιτέλους εξέρχονται από αυτή την κόλαση, έχουν να αντιμετωπίσουν τη μακρά και δύσκολη διαδικασία ανασυγκρότησης.

Η αναπτυξιακή πολιτική και άλλα προγράμματα συνεργασίας [2] αποτελούν, αναμφίβολα, τα ισχυρότερα μέσα που διαθέτει η Κοινότητα για την αντιμετώπιση των βασικών αιτίων των συγκρούσεων. Εντούτοις, για να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή χρησιμοποίηση αυτών των μέσων, πρέπει να υπάρξει μια πραγματικά μακροπρόθεσμη προσέγγιση, που θα προσδιορίζει και θα στοχοθετεί τις ανάγκες σε όσο το δυνατόν αρχικότερες φάσεις. Η Επιτροπή άρχισε πρόσφατα να καταβάλλει προσπάθειες για την επανεστίαση της αναπτυξιακής πολιτικής στον στόχο μείωσης της ένδειας, και για την αύξηση του αντίκτυπου και της αποτελεσματικότητας της εκτέλεσης [3]. Αυτή η προσέγγιση προβλέπει τη συνεργασία αλληλοσυμπληρωματικού χαρακτήρα με τα κράτη μέλη και άλλους χορηγούς βοήθειας.

[2] Άλλα προγράμματα συνεργασίας είναι προγράμματα με χώρες που δεν θεωρούνται αναπτυσσόμενες στον κατάλογο του ΟΟΣΑ/DAC.

[3] βλ. Ανακοίνωση του Συμβουλίου και της Επιτροπής για την αναπτυξιακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, της 10ης Νοεμβρίου 2000.

Παρόλο που η ΕΕ αποτελεί ήδη τον σημαντικότερο χορηγό βοήθειας παγκοσμίως, είναι σαφές ότι η ενίσχυση της προσπάθειας εξωτερικής βοήθειας θα αυξήσει συγχρόνως την ικανότητα της ΕΕ για πρόληψη των συγκρούσεων μακροπρόθεσμα.

Ολοκληρωμένη προσέγγιση

Η αντιμετώπιση των βασικών αιτίων των συγκρούσεων προϋποθέτει τη δημιουργία, αποκατάσταση ή εδραίωση της διαρθρωτικής σταθερότητας σε όλες της τις πτυχές. Η έννοια της διαρθρωτικής σταθερότητας προτάθηκε από την Επιτροπή στην ανακοίνωσή της του 1996 για την πρόληψη των συγκρούσεων [4] και συνεχίστηκε από την Επιτροπή Αναπτυξιακής Βοήθειας του ΟΟΣΑ στο πλαίσιο των κατευθυντηρίων γραμμών της για τις συγκρούσεις, την ειρήνη και τη συνεργασία για την ανάπτυξη του 1997. Τα χαρακτηριστικά της διαρθρωτικής σταθερότητας είναι η βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, η δημοκρατία και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι βιώσιμες πολιτικές διαρθρώσεις και οι υγιείς περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες, με ικανότητα διαχείρισης της αλλαγής χωρίς προσφυγή στη βία. Όλα αυτά τα στοιχεία πρέπει να αντιμετωπιστούν με ολοκληρωμένη μέθοδο. Το σημαντικότερο είναι ότι τα προγράμματα συνεργασίας βασίζονται ολοένα περισσότερο στις στρατηγικές των ιδίων των χωρών δεδομένου ότι είναι επί του παρόντος κοινώς αποδεκτό ότι αυτό αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχία, με την επιφύλαξη της κατάστασης, της ιστορίας και του πολιτισμού της κάθε χώρας.

[4] «Η ΕΕ και το θέμα των συγκρούσεων στην Αφρική: εδραίωση της ειρήνης, πρόληψη των συγκρούσεων και ενέργειες πέραν αυτών» (SEC(96)332 τελικό).

Αν και οι εκτιμήσεις είναι δύσκολες, είναι εμφανές ότι πολύ λίγες επιτυχημένες στρατηγικές πρόληψης των συγκρούσεων μπορούμε να επισημάνουμε. Αυτό ισχύει για την ΕΚ καθώς και για άλλους διεθνείς παράγοντες. Εάν προβούμε σε ανασκόπηση των πρόσφατων ενεργειών της Κοινότητας σε ευαίσθητες περιοχές και περιοχές που βρίσκονται υπό ανασυγκρότηση, μπορούμε να επισημάνουμε ορισμένες περιπτώσεις όπου η Κοινότητα πράγματι συνέβαλε σημαντικά είτε στη διατήρηση είτε στην αποκατάσταση κάποιας διαρθρωτικής σταθερότητας.

Το Ελ Σαλβαδόρ και η Γουατεμάλα αποτελούν παραδείγματα της λειτουργίας αυτής της ολοκληρωμένης προσέγγισης. Η εφαρμογή συμφωνιών ειρήνης σ' αυτές τις χώρες πραγματοποιήθηκε παράλληλα με δραστηριότητες συνεργασίας που κάλυπταν όλους τους τομείς ζωτικής σημασίας για την αποκατάσταση διαρθρωτικής σταθερότητας. Σε γενικές γραμμές, ολόκληρη η στρατηγική για τη Λατινική Αμερική βασίζεται τώρα σε ολοκληρωμένη προσέγγιση.

Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα μακροπρόθεσμης πρόληψης, μέσω της ανασυγκρότησης και σταθεροποίησης, είναι η ολοκληρωμένη στρατηγική την οποία επιδιώκει να εφαρμόσει η Κοινότητα στα Βαλκάνια (βλέπει πλαίσιο). Το μοντέλο αυτό μπορεί να δύσκολο να εφαρμοστεί σε χώρες που δεν επιδιώκουν προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά η γενική προσέγγιση, που βασίζεται σε διαφανή και σαφώς διαρθρωμένη διαδικασία που αποφέρει συγκεκριμένα οφέλη σε αντάλλαγμα προς τη δέσμευση για ειρήνη και περιφερειακή σταθερότητα, θα μπορούσε ασφαλώς να επεκταθεί σε άλλες χώρες/περιοχές.

Η Επιτροπή θα εξασφαλίσει ότι η αναπτυξιακή της πολιτική και άλλα προγράμματα συνεργασίας θα εστιάζονται με μεγαλύτερη ακρίβεια στην αντιμετώπιση των βασικών αιτίων των συγκρούσεων με ολοκληρωμένη μέθοδο.

Ο ρόλος των Εγγράφων Εθνικής Στρατηγικής

Στην πράξη, το μέσο εξασφάλισης μιας τέτοιας ολοκληρωμένης προσέγγισης της πρόληψης των συγκρούσεων θα είναι τα στρατηγικά έγγραφα που καταρτίζονται για κάθε χώρα που λαμβάνει βοήθεια από την Κοινότητα (Έγγραφα Εθνικής Στρατηγικής). Επί του παρόντος καταρτίζονται τέτοια έγγραφα για όλες τις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής, του Ειρηνικού, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Μεσογείου. Μεσοπρόθεσμα, θα καταρτιστεί ΕΕΣ για όλες τις άλλες χώρες που λαμβάνουν βοήθεια από την Κοινότητα.

Σε όλα τα Έγγραφα Εθνικής Στρατηγικής θα γίνεται εκτίμηση των πιθανών καταστάσεων σύγκρουσης με τη βοήθεια κατάλληλων δεικτών για τις πιθανότητες σύγκρουσης. Οι δείκτες αυτοί θα λαμβάνουν υπόψη θέματα όπως η ισορροπία της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, ο έλεγχος των δυνάμεων ασφαλείας, η εθνοτική σύνθεση της κυβέρνησης για χώρες που αποτελούνται από πολλές εθνότητες, η αντιπροσώπευση των γυναικών στα όργανα λήψεως αποφάσεων, η πιθανή υποβάθμιση των περιβαλλοντικών πόρων κ.λπ. Οι εν λόγω δείκτες θα βοηθήσουν στον προσδιορισμό των πιθανών συγκρούσεων σε αρχικό στάδιο. Το Δίκτυο Πρόληψης Συγκρούσεων (ΔΠΣ) [5] καταρτίζει για την Επιτροπή πρότυπο για τους εν λόγω δείκτες, το οποίο προβλέπεται ότι θα είναι έτοιμο ως τα τέλη του πρώτου ημίσεως του 2001.

[5] Το ΔΠΣ είναι ένα δίκτυο ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, ΜΚΟ και ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων που συμμετέχουν ενεργά στον τομέα της πρόληψης των συγκρούσεων. Δημιουργήθηκε το 1997 μετά από ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και υποστηρίζεται οικονομικά από την Επιτροπή. Αποτελεί για την Επιτροπή πηγή ερευνών για θέματα πρόληψης των συγκρούσεων.

Για τις χώρες όπου η παραπάνω ανάλυση αποκάλυψε παράγοντες κινδύνου για σύγκρουση («χώρες με πιθανότητες σύγκρουσης»), τα μέτρα πρόληψης των συγκρούσεων θα αποτελέσουν αναπόσπαστο μέρος του συνόλου των προγραμμάτων της Κοινότητας. Οι δείκτες σύγκρουσης θα καταστήσουν ευκολότερη την ενσωμάτωση μέτρων που αποσκοπούν στην πρόληψη των συγκρούσεων σε διάφορα τομεακά προγράμματα (σε τομείς όπως οι μεταφορές, η αγροτική ανάπτυξη, η ενέργεια, το περιβάλλον, η ισότητα των δύο φύλων, η υγεία, η έρευνα ή η εκπαίδευση). Ως πρακτικό εργαλείο προγραμματισμού για τη συμβολή στον προσδιορισμό προγραμμάτων που θα περιλαμβάνουν μέτρα πρόληψης των συγκρούσεων, η Επιτροπή θα εκδώσει ως τα τέλη του 2001 ένα «εγχειρίδιο πρόληψης των συγκρούσεων», που θα βασίζεται σε εργασίες που έχουν ήδη αναληφθεί στο πλαίσιο των χωρών ΑΚΕ. Επίσης θα μπορούν να δημιουργηθούν μέσα εκτίμησης της επίπτωση των συγκρούσεων σε συνεργασία με τα κράτη μέλη.

Τέλος, για να βελτιωθεί η γενική συνοχή και αποτελεσματικότητα των προσπαθειών της ΕΕ για την πρόληψη των συγκρούσεων, πρέπει να ενισχυθεί ο συντονισμός μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών. Ένα πρώτο μικρό βήμα θα αποτελέσει η συστηματική ανταλλαγή Εγγράφων Εθνικής Στρατηγικής και συναφών εγγράφων μεταξύ των κρατών μελών. Υπάρχουν επίσης δυνατότητες τακτικότερης ανταλλαγής πληροφοριών (όσον αφορά την ανάλυση για κάθε χώρα, τις βέλτιστες πρακτικές, τις πρωτοβουλίες σχετικά με την πολιτική που θα ακολουθείται κ.λπ.) μεταξύ της Επιτροπής, της Μονάδας Πολιτικής του Συμβουλίου και των αρμοδίων υπαλλήλων των κρατών μελών. Η ανταλλαγή πληροφοριών μπορεί να βασιστεί στο προηγούμενο δίκτυο Ηλεκτρονικών Δελτίων που συστάθηκε το 1998 για τις αφρικανικές χώρες. Στον τόπο δράσεως, ο συντονισμός θα ακολουθήσει τις κατευθυντήριες γραμμές για την ενίσχυση του συντονισμού σε επιχειρησιακό επίπεδο που εξέδωσε η Γενική Συμβουλευτική Επιτροπή (GAC) τον Ιανουάριο 2001.

Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας που λήφθηκε το Σεπτέμβριο 2000 κατά την ανεπίσημη συνεδρίαση των υπουργών εξωτερικών για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της εξωτερικής δράσεως της Ευρωπαϊκής Ένωσης («ενέργεια που έπεται της συνόδου του Eβιάν»), η Επιτροπή και τα κράτη μέλη συνεργάστηκαν στενά με τη γραμματεία του Συμβουλίου για την κατάρτιση «αρχείων περιλήψεων» για τις σχέσεις μεταξύ της Ένωσης και ορισμένων τρίτων χωρών. Αυτά τα αρχεία μπορούν επίσης να εξασφαλίσουν τη βάση για τον καλύτερο συντονισμό και συμπληρωματικότητα μεταξύ της κοινοτικής βοήθειας και της βοήθειας των κρατών μελών στην περίπτωση χωρών με πιθανότητες σύγκρουσης [6].

[6] Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της 22ας Ιανουαρίου 2001.

Η Επιτροπή :

- θα χρησιμοποιήσει σε όλα τα Έγγραφα Εθνικής Στρατηγικής κατάλληλους δείκτες για την ανάλυση πιθανών καταστάσεων σύγκρουσης.

- θα αναπτύξει πρακτικά μέσα προγραμματισμού για την ενσωμάτωση μέτρων πρόληψης των συγκρούσεων σε προγράμματα συνεργασίας με χώρες υψηλού κινδύνου.

- θα ανταλλάξει Έγγραφα Εθνικής Στρατηγικής με τα αντίστοιχα έγγραφα των κρατών μελών.

- θα καταρτίσει ένα πιλοτικό σύστημα, σε στενή συνεργασία με την Μονάδα Πολιτικής του Συμβουλίου, για την τακτική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ της Επιτροπής, της Μονάδας Πολιτικής του Συμβουλίου και των αρμοδίων υπαλλήλων των κρατών μελών, για δύο ασταθείς περιοχές: τα Βαλκάνια και τις Μεγάλες Λίμνες.

Μακροοικονομικό περιβάλλον

Ένα υγιές μακροοικονομικό περιβάλλον αποτελεί μέρος της διαρθρωτικής σταθερότητας. Η Επιτροπή συμβάλλει σημαντικά στη μακροοικονομική σταθερότητα και υποστηρίζει τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις μέσω δημοσιονομικής στήριξης, και, πιο πρόσφατα, μέσω σημαντικής συνεισφοράς στην πολυμερή πρωτοβουλία για τις Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες (ΥΦΧ), που αποσκοπεί στην ελάφρυνση των χρεών των εν λόγω χωρών. Το 1999, η Κοινότητα ανέλαβε υποχρέωση για 1 δισεκατομμύριο ευρώ από το ΕΤΑ για τις χώρες ΑΚΕ, και για 54 εκατομμύρια EUR για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Επί του παρόντος, οι ενέργειες μακροοικονομικής βοήθειας της ΕΚ έχουν ήδη αρχίσει να εκτελούνται ή προβλέπεται η εκτέλεσή τους για τη Βουλγαρία, την Αλβανία, τη Βοσνία, την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, το Κοσσυφοπέδιο, το Μαυροβούνιο, τη Μολδαβία, το Τατζικιστάν και την Ουκρανία. Η εν λόγω στήριξη εξυπηρετεί ένα γενικό στόχο πρόληψης των συγκρούσεων, επιτρέποντας τη σταθεροποίηση του οικονομικού περιβάλλοντος σε αυτές τις χώρες.

Η Κοινότητα υποστηρίζει επίσης ενεργά την πρωτοβουλία της Διεθνούς Τράπεζας/ΔΝΤ για την κατάρτιση Εγγράφων Στρατηγικής για τη Μείωση της Φτώχειας (ΕΣΜΦ) για ορισμένες χώρες που λαμβάνουν ενίσχυση και για τη δημιουργία νέων χρηματοδοτικών μέσων, όπως η Διευκόλυνση για την Οικονομική Ανάπτυξη και τη Μείωση της Φτώχειας (βλέπε επίσης συνεργασία με τα ιδρύματα του Bretton Woods στο πλαίσιο του κεφαλαίου 3).

Στο πλαίσιο αυτό δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στις Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες που έχουν υποστεί σύγκρουση. Για να δοθεί στις εν λόγω χώρες η ευκαιρία να αρχίσουν τη διαδικασία της πρωτοβουλίας ΥΦΧ, η Διεθνής Τράπεζα και το ΔΝΤ συμφώνησαν πρόσφατα να παραταθεί η ρήτρα προθεσμίας ως τα τέλη του 2002. Όταν οι χώρες αυτές αρχίσουν να εφαρμόζουν προγράμματα που χρηματοδοτούνται από τη Διεθνή Τράπεζα και το ΔΝΤ στο πλαίσιο των δικών τους ΕΣΜΦ, τα προβλήματα των χρεών θα αντιμετωπίζονται για κάθε περίπτωση ξεχωριστά μέσα σε ένα ενισχυμένο πλαίσιο ΥΦΧ.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι, παρόλο που η μείωση της φτώχειας αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τη μείωση των πιθανοτήτων σύγκρουσης, αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν σημειώνεται οικονομική μεγέθυνση. Συνεπώς, τα μέτρα που θα αποσκοπούν στη μείωση της φτώχειας πρέπει να συνοδεύονται από μέτρα που αποσκοπούν στην οικονομική μεγέθυνση.

Η Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο συγχρηματοδότησης από κοινού με τα χρηματοδοτικά μέσα της Διεθνούς Τράπεζας και του ΔΝΤ που θα υποστηρίξουν την εφαρμογή των ΕΣΜΦ στις χώρες ΑΚΕ.

Στήριξη της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και της κοινωνίας των πολιτών

Οι χώρες με πιθανότητες σύγκρουσης είναι συνήθως αυτές όπου η δημοκρατική διαδικασία είναι λιγότερο αναπτυγμένη και όπου η εξωτερική στήριξη, για εμφανείς λόγους, είναι δυσκολότερο να υλοποιηθεί. Υπό αυτές τις συνθήκες, η ενίσχυση της ΕΚ θα πρέπει να αποσκοπεί, μέσω στοχοθετημένων ενεργειών, στην προετοιμασία του εδάφους για τη δημοκρατική μεταρρύθμιση. Οι ενέργειες αυτές θα μπορούν να εμπνέονται από τη μεγάλη πείρα που έχει η Επιτροπή σ' αυτόν τον τομέα, ιδίως μέσω διμερών, περιφερειακών ή οριζοντίων προγραμμάτων συνεργασίας [7].

[7] Διμερή ή περιφερειακά προγράμματα που χρηματοδοτούνται ως εξής: PHARE (με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης), TACIS (με τα Νέα Ανεξάρτητα Κράτη), CARDS (με τις βαλκανικές χώρες), MEDA (με τις μεσογειακές χώρες), ΑΛΑ (με τις χώρες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής), καθώς και στο πλαίσιο του ΕΤΑ με τις χώρες ΑΚΕ. Από το 1994, η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για τη Δημοκρατία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα παρέχει επίσης στήριξη (100 εκατ. ευρώ το 2000), σε θεματική και παγκόσμια βάση, στις ΜΚΟ και τους διεθνείς οργανισμούς που απασχολούνται σε αυτούς τους τομείς.

Η Επιτροπή είναι ιδιαίτερα ενεργή στον τομέα της δημοκρατικής μετάβασης και των εκλογών, μεταξύ άλλων, μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης των ψηφοφόρων και μαθημάτων κατάρτισης για τους παρατηρητές των εκλογών. Η Νότια Αφρική το 1994 και η Δυτική Ακτή/Λωρίδα της Γάζας το 1996 αποτελούν παραδείγματα περιστάσεων όπου η κοινοτική βοήθεια, τόσο υπό μορφή παρατήρησης των εκλογών όσο και παροχής βοήθειας απεδείχθη επιτυχημένη συνεισφορά για τον μετριασμό της σύγκρουσης. Στον τομέα των κοινοβουλευτικών δραστηριοτήτων, η Επιτροπή υποστήριξε ενέργειες για να δώσει τη δυνατότητα στα μέλη του Κοινοβουλίου να ασκήσουν τα δημοκρατικά τους καθήκοντα, το 1998, στην Αιθιοπία. Στον τομέα των αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων, η Κοινότητα παρέσχε νομική βοήθεια στα θύματα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων - παραδείγματος χάρη, στην Αρμενία, όπου το 1998 η ΕΚ υποστήριξε ένα πρόγραμμα νομικής βοήθειας της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Στον τομέα της ελευθερίας έκφρασης και ανεξάρτητων μέσων μαζικής ενημέρωσης, η κοινοτική χρηματοδότηση προορίστηκε για τη στήριξη της ανάπτυξης ανεξάρτητου τύπου και μέσων μετάδοσης ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, π.χ. με την αναβάθμιση των επαγγελματικών προτύπων. Στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας η στήριξη που παρέσχον η Επιτροπή και τα κράτη μέλη βοήθησε να πεισθεί η κοινή γνώμη ότι υπάρχει πραγματικά βιώσιμη εναλλακτική λύση αντί του Mιλόσεβιτς. Στον τομέα της χρηστής διακυβέρνησης, η ΕΚ υποστηρίζει την «εταιρική σχέση για τη μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης στην Ινδονησία» (βλέπε πλαίσιο).

Στο πλαίσιο της στήριξης που παρέχει στην κοινωνία των πολιτών, η Επιτροπή παρέσχε επίσης εκτενή βοήθεια για πρωτοβουλίες από και/ή για γυναίκες στο πλαίσιο της διαδικασίας του Πεκίνου, μετά την Παγκόσμια Διάσκεψη για τις Γυναίκες το 1995 παραδείγματα αποτελούν η προώθηση του ευρωαραβικού διαλόγου μεταξύ γυναικών, η δημιουργία ενός Κέντρου Γυναικών στη Γάζα, οι διακοινοτικές πρωτοβουλίες στην Κύπρο που αρχίζουν να εφαρμόζονται από γυναίκες). Ένα ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου [8] τονίζει ότι η διάσταση της ισότητας των δύο φύλων πρέπει να κατέχει πρωτεύουσα θέση στις ενέργειες επείγουσας ανάγκης και στην πρόληψη των κρίσεων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε έκθεση του παρελθόντος Οκτωβρίου [9] προτρέπει τα κράτη μέλη να ενθαρρύνουν συστηματικά τη συμμετοχή γυναικών στην επίσημη διαδικασία λύσεως των συγκρούσεων. Η Επιτροπή καταρτίζει επί του παρόντος ανακοίνωση για την ισότητα των δύο φύλων στη συνεργασία για την ανάπτυξη η οποία θα προσδιορίσει ορισμένους τομείς όπου χρειάζεται να ληφθούν ειδικά μέτρα.

[8] Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την ενσωμάτωση των θεμάτων ισότητας των δύο φύλων στην ανάπτυξη (20 Δεκεμβρίου 1995).

[9] Έκθεση του ΕΚ για τη συμμετοχή των γυναικών στην ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων (Οκτώβριος 2000).

Για τις χώρες που έχουν πιθανότητα σύγκρουσης, θα εφαρμοστούν πιο στοχοθετημένες ενέργειες, εφόσον κρίνεται σκόπιμο, για να προετοιμαστεί το έδαφος για ευνοϊκότερο δημοκρατικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, θα δοθεί περισσότερη έμφαση στη στήριξη των εκλογικών διαδικασιών, των κοινοβουλευτικών δραστηριοτήτων και της διαχείρισης του τομέα της δικαιοσύνης.

Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή θα προωθήσει ιδίως την ίση συμμετοχή ανδρών και γυναικών στην κοινωνία των πολιτών, στην οικονομική ζωή και στην πολιτική.

Μεταρρύθμιση του τομέα της ασφάλειας

Ο τομέας της ασφάλειας υπήρξε εκ παραδόσεως το επίκεντρο της κοινοτικής συνεργασίας. Εντούτοις, σε πολλές χώρες, η επίτευξη διαρθρωτικής σταθερότητας μπορεί να απαιτήσει ριζική αναθεώρηση του τομέα κρατικής ασφάλειας (ήτοι αστυνομία, ένοπλες δυνάμεις και δημοκρατικός έλεγχος των δυνάμεων ασφαλείας εν γένει). Στο Ελ Σαλβαδόρ και τη Γουατεμάλα το 1998, η κοινοτική δράση βοήθησε τις υπηρεσίες της αστυνομίας να αποκτήσουν μεγαλύτερο επαγγελματισμό και αμεροληψία, όπως κρίθηκε σύμφωνα με αναγνωρισμένα διεθνή πρότυπα. Σ' αυτές τις περιπτώσεις, ο εξοπλισμός και τα προγράμματα κατάρτισης σε θέματα όπως είναι τα δικαιώματα του ανθρώπου και τα ηθικά θέματα χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό της ΕΚ.

Για χώρες που παρουσιάζουν πιθανότητες σύγκρουσης, ο τομέας της ασφάλειας θα πρέπει να αναλύεται συστηματικά. Στις περιπτώσεις που η στήριξη που παρέχει η Κοινότητα αποτελεί προστιθέμενη αξία, η Επιτροπή θα πρέπει να εστιάσει τις προσπάθειές της σ' αυτόν τον τομέα. Στις περιπτώσεις που τα κράτη μέλη βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση για να παράσχουν βοήθεια (παραδείγματος χάρη, στην περίπτωση της μεταρρύθμισης των ενόπλων δυνάμεων), θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αναλάβουν δράση κατά προτεραιότητα, κατά τη συζήτηση των Εγγράφων Εθνικής Στρατηγικής. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η Επιτροπή θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει ότι η κοινοτική στήριξη του τομέα της ασφάλειας συμπληρώνει τις προσπάθειες των άλλων εταίρων. Παραδείγματος χάρη, η Κοινότητα θα μπορούσε να στηρίξει τη μετατροπή στρατιωτικών πόρων για μη στρατιωτική χρήση και άλλες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις του τομέα της ασφάλειας. Αξιοσημείωτη περίπτωση αποτελεί η σημαντική προσπάθεια, μέσω του Διεθνούς Κέντρου Επιστήμης και Τεχνολογίας στη Μόσχα, για να εξασφαλισθεί ότι επιστήμονες της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης που ασχολούνται με τα ειρηνικά όπλα δεν θα μεταδώσουν τις γνώσεις τους σε άλλες χώρες.

Στα όρια των αρμοδιοτήτων της, η Επιτροπή σκοπεύει να διαδραματίσει ολοένα ενεργότερο ρόλο στον τομέα της ασφάλειας. Οι ενέργειες αυτές θα λάβουν τη μορφή δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στη βελτίωση των αστυνομικών υπηρεσιών, στην προώθηση της μετατροπής στρατιωτικών πόρων σε μη στρατιωτικούς και του παροπλισμού τόσο για τα όπλα μαζικής εξόντωσης όσο και για τα συμβατικά όπλα. Η Επιτροπή θα μπορούσε να ενισχύσει την κατάρτιση σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα για ολόκληρο τον τομέα της ασφάλειας.

Ειδικά μετασυγκρουσιακά μέτρα

Μια μετασυγκρουσιακή κατάσταση - ή μια κατάσταση όπου η σύγκρουση έχει «παγώσει», όπως επί του παρόντος στο Νότιο Καύκασο - συνήθως απαιτεί στοχοθετημένη βοήθεια για προγράμματα αποκατάστασης. Ένα παράδειγμα κοινοτικής συμμετοχής με τέτοιου είδους δραστηριότητες είναι η Αμπχαζία/Νότιος Οσετία (Γεωργία). Εκεί, μέσω συμφωνίας με τα μέρη της σύγκρουσης, η Επιτροπή μπόρεσε να χρηματοδοτήσει προγράμματα αποκατάστασης σε ορισμένους τομείς, συμπεριλαμβανομένου του τομέα υδροδότησης, παροχής φυσικού αερίου και ηλεκτροδότησης, νέων σχολικών κτιρίων, γεωργικής ανάπτυξης και σιδηροδρόμων.

Για την εξασφάλιση ασφαλούς φυσικού περιβάλλοντος για ανασυγκρότηση, δόθηκε επίσης προτεραιότητα σε δραστηριότητες αποναρκοθέτησης μετασυγκρουσιακές καταστάσεις (π.χ. Βοσνία). Ένα σχέδιο κανονισμού για τις νάρκες ξηράς κατά προσωπικού, το οποίο βρίσκεται ακόμα στο Συμβούλιο προς εξέταση, προβλέπει την εξουδετέρωση των ναρκών ξηράς και ειδικά προβλήματα αποκατάστασης για πληγέντα άτομα και κοινότητες. Η Επιτροπή ελπίζει ότι το Συμβούλιο θα εγκρίνει τον κανονισμό πριν τα τέλη του πρώτου εξαμήνου του 2001.

Ένας άλλος σημαντικός τομέας - από τους πιο σημαντικούς για τη σταθεροποίηση της κατάστασης στον τομέα της ασφάλειας - είναι η αποστράτευση, ο αφοπλισμός και η επανένταξη (ΑΑΕ). Συχνότατα κατά το παρελθόν, η διεθνής κοινότητα παρέβλεψε τα ειδικά συμφέροντα των πρώην πολεμιστών στις χώρες που εξέρχονται από μια κατάσταση σύγκρουσης, υποθέτοντας ότι όταν υπογραφεί μια συμφωνία ειρήνης, οι πολεμιστές των δύο μερών θα επιστρέψουν ήσυχα στα σπίτια τους. Ευτυχώς, η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζει πλέον τη σημασία της εξασφάλισης κατάλληλων μέτρων για την επανένταξη των πρώην πολεμιστών και την ενσωμάτωση των μέτρων αυτών στη διαπραγμάτευση και την υλοποίηση συμφωνιών ειρήνης.

Η Κοινότητα μπορεί να συμβάλει σημαντικά σ' αυτόν τον τομέα. Μαζί με πολλούς άλλους χορηγούς βοήθειας, η Επιτροπή προτίθεται να υποστηρίξει τη διαδικασία αποστράτευσης στην Καμπότζη. Η υποστήριξη αυτή συνδυάζεται με μια σειρά ήδη σχεδιασμένων δραστηριοτήτων, ιδίως στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας, όπου είναι πιθανόν να εγκατασταθούν οι αποστρατευμένοι στρατιώτες. Μόλις εφαρμοστεί η συμφωνία ειρήνης στο Μπουρούντι, η Επιτροπή είναι πρόθυμη να χρηματοδοτήσει ένα πρόγραμμα αποκατάστασης στη χώρα αυτή. Μόλις το επιτρέψει η διαδικασία ειρήνευσης στην Ερυθραία, η Επιτροπή είναι πρόθυμη να υποστηρίξει το πρόγραμμα που καταρτίστηκε σε συνεργασία με τη Διεθνή Τράπεζα για την αποστράτευση και την επανένταξη περίπου 200.000 στρατιωτών. Η Επιτροπή καταρτίζει επίσης επί του παρόντος ένα πρόγραμμα αποκατάστασης για τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ), για να στηρίξει την πρόοδο που θα σημειωθεί ενδεχομένως όσον αφορά τη διαδικασία ειρήνευσης.

Ένας σημαντικός τομέας όπου απαιτείται συχνά δράση για την πρόληψη της επανάληψης συγκρούσεων σε ευάλωτες μετασυγκρουσιακές καταστάσεις είναι ο τομέας των παιδιών που έχουν θιγεί από ένοπλες συγκρούσεις. Κατά την περίοδο της σύγκρουσης, η μετακίνηση και το γενικό κλίμα ανασφάλειας πιθανόν να διέκοψαν το κανονικό εκπαιδευτικό περιβάλλον των παιδιών. Ως άμεση συνέπεια των κρίσεων, τα παιδιά συχνά περνούν μεγάλο χρονικό διάστημα σε στρατόπεδα προσφύγων χωρίς πρόσβαση στην εκπαίδευση ή άλλες δημιουργικές δραστηριότητες, και ως εκ τούτου, συχνά δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να συμμετάσχουν σε ομάδες ανταρτών ή να συμμετάσχουν σε εγκληματικές δραστηριότητες μετά τη σύγκρουση. Κατά συνέπεια, τα έκτακτα εκπαιδευτικά προγράμματα καθώς και τα μέτρα αποκατάστασης που σχετίζονται με τα παιδιά είναι ζωτικής σημασίας για να εξασφαλιστεί ότι τα παιδιά και οι νεαροί ενήλικες δεν θα καταστούν αποσταθεροποιητικά στοιχεία σε μετασυγκρουσιακές καταστάσεις. Συνεπώς, τα παιδιά αποτελούν οριζόντια προτεραιότητα για την ανθρωπιστική βοήθεια της ΕΚ, και η Επιτροπή χρηματοδοτεί έκτακτη εκπαίδευση για παιδιά που εθίγησαν από ένοπλες συγκρούσεις σε χώρες όπως η ΛΔΚ, το Σουδάν, η Σιέρα Λεόνε, το Κοσσυφοπέδιο, η Μακεδονία και το Μαυροβούνιο. Επιπλέον, η Επιτροπή υποστηρίζει άμεσα διεθνείς προσπάθειες για τη βελτίωση της διαθεσιμότητας αξιόπιστων στοιχείων σχετικά με τα παιδιά που έχουν θιγεί από ένοπλες συγκρούσεις.

Πρέπει επίσης να υπενθυμίσουμε τη σημασία της διαδικασίας συμφιλίωσης. Παράδειγμα αποτελεί η αναγνωρισμένη υποστήριξη που παρέσχε η ΕΕ στην Επιτροπή για την Αλήθεια και τη Συμφιλίωση στη Νότιο Αφρική.

Η σχέση μεταξύ αρωγής, αποκατάστασης και ανάπτυξης έχει μεγάλη σπουδαιότητα για το γενικό στόχο πρόληψης των συγκρούσεων. Η [προσεχής] ανακοίνωση για τη σχέση μεταξύ αρωγής, αποκατάστασης και ανάπτυξης προσδιορίζει μια σειρά μέτρων που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη συνεισφορά της Κοινότητας στις διεθνείς προσπάθειες σε μετασυγκρουσιακές καταστάσεις. Τα μέτρα περιλαμβάνουν καλύτερη ενσωμάτωση της μακροπρόθεσμης προοπτικής σε ενέργειες αρωγής, προσαρμογή αναπτυξιακών προγραμμάτων και μέσων με σκοπό την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη μετάβαση από τις παρεμβάσεις αρωγής, βελτίωση του συντονισμού των χορηγών βοήθειας.

Για τις μετασυγκρουσιακές καταστάσεις, η βοήθεια της ΕΚ θα συγκεντρωθεί στην εδραίωση της ειρήνης και την πρόληψη μελλοντικών συγκρούσεων, μέσω ιδίως προγραμμάτων αποκατάστασης, μέτρων αποκατάστασης σχετικά με τα παιδιά, προγραμμάτων αποστράτευσης, αφοπλισμού και επανένταξης, καθώς και προγραμμάτων που υποστηρίζουν τις διαδικασίες συμφιλίωσης.

Γ. Αντιμετώπιση των οριζοντίων θεμάτων με αποτελεσματικότερο τρόπο

Η μεγαλύτερη πρόκληση για την πρόληψη των συγκρούσεων είναι η εξεύρεση αποτελεσματικών και κατάλληλων τρόπων αντιμετώπισης των αιτίων έντασης και βίαιης σύγκρουσης. Κάθε κατάσταση, και κάθε σύγκρουση, είναι μοναδική. Εντούτοις, ορισμένοι από τους εμπλεκόμενους παράγοντες αποτελούν οριζόντια θέματα, και πρέπει να εξεταστούν από αυτή τη σκοπιά. Αυτό ισχύει ιδίως για τα ναρκωτικά, τα όπλα μικρού διαμετρήματος, την πρόσβαση στους φυσικούς πόρους και τη διαχείρισή τους, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τα μαζικά ρεύματα πληθυσμού, τη σωματεμπορία και τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα σε ασταθείς περιοχές. Ο κατάλογος αυτός δεν είναι καθόλου εξαντλητικός, αλλά αποτελεί το σημείο εκκίνησης για περαιτέρω συζητήσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που με τη σειρά τους θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως βάση για ευρύτερες διεθνείς συζητήσεις. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η Επιτροπή σκοπεύει να υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις προς συζήτηση στο πλαίσιο των αρμοδίων διεθνών φορέων (όπως ο ΟΗΕ, η Ομάδα των 8 και ο ΟΟΣΑ).

Ναρκωτικά

Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ ναρκωτικών και βίαιων συγκρούσεων. Οι εγκληματικές οργανώσεις που ασκούν δραστηριότητες στον τομέα της παραγωγής και παράνομης διακίνησης ναρκωτικών έχουν πράγματι μετατρέψει ορισμένες περιοχές του κόσμου σε «απαγορευμένες περιοχές». Τα μεγάλα χρηματικά ποσά που σχετίζονται με τα ναρκωτικά και το «ξέπλυμα χρήματος» προσέλκυσαν τρομοκρατικά κινήματα και παραστρατιωτικές οργανώσεις που αναζητούν κεφάλαια για την αγορά όπλων. Οι στόχοι τους είναι συνήθως περιοχές όπου ο κοινωνικός ιστός έχει διαρρηχθεί λόγω φτώχειας και/ή πολιτικής αστάθειας. Ως εκ τούτου, οι βίαιες συγκρούσεις αποτελούν διαρκή απειλή καθόλο το μήκος των δύο κυριότερων διαδρομών που ακολουθούνται για τη διοχέτευση ναρκωτικών στην Ευρώπη: η διαδρομή που ακολουθείται για τη διοχέτευση κοκαΐνης από τη Λατινική Αμερική, και η διαδρομή που ακολουθείται για τη διοχέτευση ηρωίνης από το Αφγανιστάν.

Οι εξωτερικές δραστηριότητες της ΕΕ για τα ναρκωτικά αποτελούν μέρος του σχεδίου δράσεως της ΕΕ για το 2000-2004, που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Φέιρα, και το οποίο συνδυάζει τη μείωση της ζήτησης, τη μείωση της προμήθειας και τη διεθνή συνεργασία (ιδίως με τον ΟΗΕ).

Από το 1996 η ΕΕ υποστήριξε 29 χώρες και οντότητες της Καραϊβικής μέσω ενός εκτενούς προγράμματος δράσεως. Η πρωτοβουλία αυτή ενίσχυσε τόσο τις ικανότητες της ίδιας της χώρας όσο και τη συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα προγράμματα που εκτελέστηκαν στη Λατινική Αμερική εστιάστηκαν κυρίως στη στήριξη των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων (όπως προγράμματα εναλλακτικής ανάπτυξης, δημιουργία θεσμών και αποκατάσταση ναρκομανών). Στην Κολομβία, η Επιτροπή πρόκειται να χρηματοδοτήσει ένα πρόγραμμα που χρησιμοποιεί εικόνες από δορυφόρο για την ανίχνευση παράνομων συγκομιδών. Παράλληλα, η ΕΚ επιδιώκει τη δημιουργία «φίλτρων» στον «δρόμο ηρωίνης» του Αφγανιστάν, πράγμα που οδήγησε στη στήριξη προγραμμάτων στο Ιράν, την Κεντρική Ασία, τον Νότιο Καύκασο και προσεχώς στην Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Λευκορωσία. Στα Βαλκάνια, το πρόγραμμα Phare, που σύντομα θα εισέλθει στη δεύτερη φάση, έχει ήδη παράγει ορισμένα αξιοσημείωτα αποτελέσματα.

Η Επιτροπή θα εστιάσει τη συνεργασία της/ενέργειες κατά των ναρκωτικών στις δύο διαδρομές που ακολουθούν τα ναρκωτικά για να διοχετευθούν στην Ευρώπη, στα Βαλκάνια και μεταξύ της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής. Για το σκοπό αυτό, θα συνεχίσει να βασίζεται στην πείρα των κρατών μελών.

Όπλα μικρού διαμετρήματος

Τα όπλα μικρού διαμετρήματος είναι τα «όπλα μαζικής εξόντωσης» των φτωχών. Είναι υπεύθυνα για πολλούς θανάτους και αναπηρίες, και έχουν μεγαλύτερης καταστρεπτική επίδραση στις πολιτικές και κοινωνικές διαρθρώσεις από ότι άλλες κατηγορίες όπλων. Τα όπλα μικρού διαμετρήματος συναντώνται κυρίως στις περιοχές που έχουν ιδιαίτερα πληγεί από συγκρούσεις και είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις επιπτώσεις τους. Επίσης, στις περιοχές αυτές είναι λιγότερο πιθανόν να υπόκεινται σε νομικό έλεγχο. Συνεπεία βίαιης σύγκρουσης ή κατάρρευσης των κρατικών διαρθρώσεων (π.χ. στην Αλβανία το 1997, όπου εκλάπησαν 700.000 ελαφρά όπλα από την κεντρική αποθήκη πολεμικού υλικού), η πανταχού παρουσία όπλων μικρού διαμετρήματος μπορεί εύκολα να εμποδίσει την αποκατάσταση του κράτους δικαίου, ενώ παράλληλα δημιουργεί συνθήκες για την εύκολη εκ νέου πυροδότηση βίαιων συγκρούσεων. Αυτά τα όπλα μπορούν επίσης εύκολα να μεταφερθούν για την πυροδότηση συγκρούσεων σε άλλες περιοχές.

Εκτός από τη δράση της ΕΕ που αποσκοπεί στον έλεγχο της εξαγωγής συμβατικών όπλων [10], η Επιτροπή αποφάσισε, με βάση την Κοινή Δράση του 1998, να παράσχει χρηματοδοτική και τεχνική βοήθεια για προγράμματα που αποσκοπούν στην καταπολέμηση της σώρευσης και εξάπλωσης όπλων μικρού διαμετρήματος (π.χ. στην Καμπότζη, τη Νότια Αφρική, τη Μοζαμβίκη και τη Γεωργία/Νότια Οσετία). Επί του παρόντος βρίσκεται υπό εξέταση ένα πρόγραμμα συγκέντρωσης όπλων μικρού διαμετρήματος για τις Νήσους του Σολομώντος. Μέχρι τώρα οι ενέργειες αυτές ήταν περιορισμένες γεωγραφικά. Η Επιτροπή θεωρεί ωστόσο ότι η περιοχή αυτή προσφέρει μεγάλες δυνατότητες δράσεως της ΕΕ. Η Επιτροπή προετοιμάζει επίσης ενεργά τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το παράνομο εμπόριο ελαφρών όπλων και όπλων μικρού διαμετρήματος που θα διεξαχθεί το καλοκαίρι του 2001.

[10] Βλέπε Κώδικα Συμπεριφοράς της ΕΕ για την εξαγωγή όπλων

Σε χώρες με πιθανότητες σύγκρουσης, ο τελωνειακός τομέας, λόγω του ρόλου του για την πρόληψη διαφόρων μορφών παράνομης διακίνησης, έχει ιδιαίτερη σημασία για το θέμα της κυκλοφορίας όπλων μικρού διαμετρήματος και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Χορηγήθηκε κοινοτική βοήθεια σε πολλές χώρες, και ιδίως στην περιοχή των χωρών ΑΚΕ. Στη Βοσνία, ένα από τα αποτελεσματικότερα κοινοτικά προγράμματα ήταν το πρόγραμμα CAFAO (Υπηρεσία Τελωνειακής και Φορολογικής Διοίκησης).

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι όλες αυτές οι ενέργειες που έχουν αναληφθεί από την ΕΕ ή την Κοινότητα για την πρόληψη της εξάπλωσης των πυρηνικών, χημικών, βιολογικών, συμβατικών όπλων και όπλων διπλής χρήσεως, και για την προώθηση της ασφάλειας στους σχετικούς μη στρατιωτικούς τομείς, θα πρέπει να θεωρηθεί ως συνεισφορά στην πρόληψη των συγκρούσεων.

Η Επιτροπή θα αποδώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα στη στήριξη που παρέχει με σκοπό τον έλεγχο της εξάπλωσης των όπλων μικρού διαμετρήματος. Θα καταρτίσει μια φιλόδοξη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενόψει της προσεχούς διάσκεψης του ΟΗΕ για το παράνομο εμπόριο ελαφρών όπλων και άλλων μικρού διαμετρήματος. Κατά τη διαχείριση προγραμμάτων για τα όπλα μικρού διαμετρήματος, η Επιτροπή θα εξετάζει επισταμένως την κατάσταση του τελωνειακού τομέα.

Διαχείριση των φυσικών πόρων και πρόσβαση σε αυτούς

Ο ανταγωνισμός για τους φυσικούς πόρους αποτελεί συχνά βασικό αίτιο έντασης. Αυτή η ένταση μπορεί να εμφανιστεί σε χώρες, σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο, ή σε περιφερειακό πλαίσιο. Τα αίτια συγκρούσεων ποικίλουν από τους υδάτινους και γεωλογικούς πόρους (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, πολύτιμοι λίθοι, ορυκτά) έως τους βιολογικούς πόρους (π.χ. ιχθυότοποι, δάση).

Οι συγκρούσεις για τους γεωλογικούς πόρους είναι ιδιαίτερα εμφανείς σε διάφορες περιοχές της Αφρικής (Λιβηρία, Κονγκό-Μπραζαβίλ, Σουδάν κ.λπ.). Μια σημαντική περίπτωση είναι το παράνομο εμπόριο διαμαντιών, τα κέρδη του οποίου χρησιμεύον στην υποδαύλιση συγκρούσεων. Σε πολλές περιπτώσεις, ο έλεγχος αυτής της πηγής πλούτου προκαλεί συγκρούσεις. Η Επιτροπή εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι οι σημαντικότερες επιχειρήσεις που ασκούν δραστηριότητες στον εν λόγω τομέα επιδιώκουν τώρα να εφαρμόσουν σύστημα πιστοποίησης για τα ακατέργαστα διαμάντια. Από την πλευρά της, η Επιτροπή συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία Kimberley, που επιδιώκει τη δημιουργία συστήματος που να συμβιβάζεται με την απόφαση του ΟΗΕ 55/56. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αν λειτουργούσε νωρίτερα ένα τέτοιο σύστημα πιστοποίησης, οι κυρώσεις του ΟΗΕ κατά των διαμαντιών που αποτελούν το «μήλο της έριδας» θα ήταν αποτελεσματικότερες.

Η από κοινού χρησιμοποίηση υδάτινων πόρων σε περιοχές με έλλειψη νερού αποτελεί μια από τις συνηθέστερες και πολυπλοκότερες πηγές πολιτικής έντασης. Τέτοιες καταστάσεις υπάρχουν σήμερα στο Κέρας της Αφρικής, στην κοιλάδα του Νείλου, στο λεκανοπέδιο της λίμνης Αράλης, καθώς και στην κοιλάδα Fergana και στη Μέση Ανατολή. Ορισμένες φορές, η σύγκρουση για το νερό επιδεινώνεται από φιλονικίες σχετικά με τα δικαιώματα ναυσιπλοΐας και τα εδαφικά σύνορα. Η Επιτροπή υποστήριξε ορισμένες πρωτοβουλίες όσον αφορά τις συγκρούσεις που σχετίζονται με τα ύδατα, ιδίως στην περιοχή της λίμνης Αράλης, στη Μεσημβρινή και Ανατολική Αφρική, και στη Μέση Ανατολή.

Παραδείγματος χάρη, ένα ιδιαίτερα χρήσιμο πρόγραμμα σχετικά με τη διαδικασία ειρήνης της Μέσης Ανατολής υπήρξε η δημιουργία μιας του "ΕXACT" ήτοι ενός «περιφερειακού θεσμικού φορέα και τράπεζα δεδομένων για τη διαχείριση των υδάτων» από μια ομάδα δράσεως Ισραηλινών-Ιορδανών-Παλαιστινίων, με χρηματοδότηση από το MEDA). Το πρόγραμμα αυτό οδήγησε στην ήδη συντελούμενη τεχνική συνεργασία μεταξύ Ισραήλ, Παλαιστινιακής Αρχής και Ιορδανίας, παρά την ταραχώδη πολιτική κατάσταση.

Βραχυπρόθεσμα, τα μέτρα θα πρέπει να βασιστούν σε μηχανισμούς που εξασφαλίζουν τον σεβασμό των εθνικών και διεθνών συμφωνιών στις οποίες βασίζονται συνήθως τα δικαιώματα από κοινού εκμετάλλευσης των υδάτων. Η παραβίαση αυτών των συμφωνιών μπορεί να προκαλέσει εμφύλια και/ή διακρατική σύγκρουση. Μακροπρόθεσμα, η πρόληψη των συγκρούσεων για τα ύδατα πρέπει να βασιστεί στη συνεργασία που εστιάζεται στη χρηστή διαχείριση των κοινών υδάτινων πόρων.

- Η Επιτροπή θα συμμετάσχει ενεργά στην ειδική ομάδα δράσεως (task force) του Kimberley για το σύστημα πιστοποίησης για τα ακατέργαστα διαμάντια και θα υποβάλει έγγραφο πολιτικής στο Συμβούλιο ως το τέλος του έτους που θα παρουσιάζει τις εναλλακτικές λύσεις σχετικά με αυτό το θέμα.

- Στις περιπτώσεις που υπάρχει σαφής δέσμευση για περιφερειακή συνεργασία, η Επιτροπή θα στηρίξει τις περιφερειακές ενέργειες που αποσκοπούν στη χρηστή διαχείριση των κοινών υδάτινων πόρων.

Υποβάθμιση του περιβάλλοντος

Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, που συχνά συνδέεται με προβλήματα πόρων όπως είναι η πρόσβαση σε υδάτινους πόρους, μπορεί να είναι είτε παράγοντας που συμβάλει στο κλίμα ανασφάλειας και σύγκρουσης είτε το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης. Παραδείγματος χάρη, η υποβάθμιση του εδάφους ή η κλιματολογική μεταβολή μπορεί να έχουν αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις σε πολλές περιοχές, με τη μείωση των δυνάμει καλλιεργήσιμων γαιών, την απώλεια ευκαιριών δημιουργίας εισοδήματος και τη μετανάστευση.

Η κλιματολογική μεταβολή αντιπροσωπεύει ίσως τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική πρόκληση. Η αναμενόμενη άνοδος του επιπέδου των θαλασσών, αύξηση των ακραίων καιρικών συνθηκών και των επιπτώσεών τους στην παραγωγικότητα των γαιών και των ωκεάνιων πόρων αποτελεί σημαντική απειλή για πολλά άτομα, ιδίως σε πολλά μικρά νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη. 60% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε παράκτιες περιοχές, που είναι οι πιο ευαίσθητες. Η απώλεια των προς το ζην και η μετανάστευση είναι πιθανά φαινόμενα σε πολλές περιοχές.

Άλλο παράδειγμα των κινδύνων όσον αφορά την ασφάλεια που σχετίζονται με την περιβαλλοντική υποβάθμιση είναι η απώλεια των δασών. Πέραν από τις παγκόσμιες επιπτώσεις - τα δάση παίζουν σημαντικό ρόλο για το μετριασμό της κλιματολογικής αλλαγής- η απώλεια των δασών μπορεί να προκαλέσει συγκρούσεις μεταξύ τοπικών ομάδων, κυβερνήσεων και ιδιωτικών κλάδων παραγωγής.

Δεδομένης αυτής της κατάστασης, τα προγράμματα περιβαλλοντικής συνεργασίας της ΕΚ μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των κοινοτήτων και την ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας.

Η Επιτροπή θα αντιμετωπίσει τα θέματα των φυσικών πόρων και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος μέσω των διμερών και περιφερειακών προγραμμάτων της και θα ενισχύσει τη στήριξη που παρέχει για την εφαρμογή πολυμερών συμφωνιών για το περιβάλλον από τις χώρες εταίρους. Θα δοθεί επίσης υψηλή προτεραιότητα στα έργα αποκατάστασης του περιβάλλοντος στο πλαίσιο προγραμμάτων για μετασυγκρουσιακές καταστάσεις.

Εξάπλωση των μεταδοτικών νόσων

Μεταξύ των προκλήσεων με τις περισσότερο δυσάρεστες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, και τελικά για την πολιτική σταθερότητα, είναι η εξάπλωση των κυριότερων μεταδοτικών νόσων, και ιδίως του HIV/AIDS, της ελονοσίας και της φυματίωσης. Το 1999, περισσότερο από 33 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως υπολογίστηκε ότι πάσχουν από HIV/AIDS, 95% των οποίων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ελονοσία και η φυματίωση επανεμφανίζονται σε περιοχές όπου ήταν προηγουμένως υπό έλεγχο, και, με μεγαλύτερη αντίσταση στα φάρμακα, παρουσιάζουν εκ νέου αύξηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ολέθριες επιπτώσεις του AIDS, της ελονοσίας και της φυματίωσης ανατρέπουν δεκαετίες αναπτυξιακών προσπαθειών, εκμηδενίζουν το προσδόκιμο επιβίωσης, επιφέρουν μεταβολές στην παραγωγή και προκαλούν τρομακτικά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα στις χώρες που πλήττονται περισσότερο.

Η Επιτροπή υπέβαλε πρόσφατα ένα Πρόγραμμα Δράσεως για τον αγώνα κατά της εξάπλωσης αυτών των ασθενειών κατά τα επόμενα πέντε έτη. Το πρόγραμμα, που βασίζεται στην κοινοτική στρατηγική για τις μεταδοτικές νόσους, που καταρτίστηκε στο πλαίσιο του στόχου της εξωτερικής βοήθειας για τη μείωση της φτώχειας, τονίζει την ανάγκη βελτίωσης της πρόσβασης στην περίθαλψη και στα φάρμακα, ιδίως με τη δημιουργία ενός παγκόσμιου συστήματος κλιμακωτής (ή διαφορικής) τιμολόγησης και τη μείωση των τιμών και του λοιπού κόστους των φαρμακευτικών προϊόντων, καθώς και την ανάγκη ενίσχυσης των πολιτικών και της παραγωγικής ικανότητας των αναπτυσσομένων χωρών στον φαρμακευτικό τομέα.

Οι προοπτικές επιτυχίας για την επίτευξη αυτών των στόχων θα βελτιωθούν με συντονισμένη διεθνή δράση, με τον ΟΗΕ, τη Διεθνή Τράπεζα, τον Διεθνή Οργανισμό Υγείας και τις ΜΚΟ, καθώς και με τους εταίρους της ομάδας των 8 και με τον σχετικό κλάδο παραγωγής. Η Διάσκεψη Κορυφής ΕΕ/ΗΠΑ του 2000 καθόρισε τη συνεργασία σε αυτόν τον τομέα ως προτεραιότητα της διατλαντικής συνεργασίας.

Πληθυσμιακά ρεύματα και σωματεμπορία

Παρόλο που τα μεγάλα πληθυσμιακά ρεύματα (μετανάστες, αναζητούντες άσυλο, εσωτερικοί και εξωτερικοί πρόσφυγες) θεωρούνται συνήθως ως συνέπεια και όχι ως αίτιο μιας σύγκρουσης, μπορεί ωστόσο να έχουν αποσταθεροποιητικό αποτέλεσμα που να συμβάλει στην εξάπλωση και την επιδείνωση της σύγκρουσης. Η αντιμετώπιση αυτής της πληθυσμιακής «εισροής» και των επιπτώσεών της στον ντόπιο ή γειτονικό πληθυσμό είναι εξαιρετικά δυσχερής για τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Οι εργασίες της Ομάδας Εργασίας Υψηλού Επιπέδου για το Άσυλο και τη Μετανάστευση, που συστάθηκε από τη Γενική Συμβουλευτική Επιτροπή (GAC) το Δεκέμβριο 1998, αποτελεί την πρώτη απόπειρα ανάπτυξης εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ για το άσυλο και τη μετανάστευση με τη χρησιμοποίηση διαφόρων μέτρων που παρέχει η Συνθήκη: εξωτερική πολιτική, ανάπτυξη και οικονομική βοήθεια, μετανάστευση και άσυλο, καταπολέμηση των διακρίσεων που αφορούν μεταξύ άλλων τα δύο φύλα, καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης. Εφαρμόζονται επί του παρόντος σχέδια δράσεως για τη Σρι Λάνκα, τη Σομαλία, την Αλβανία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και το Μαρόκο. Αποσκοπούν όλα στη σφαιρική αντιμετώπιση των αιτίων μετακίνησης στη χώρα καταγωγής, περιορίζοντας έτσι τις δυνάμει καταστρεπτικές συνέπειες των μεγάλων ανθρώπινων ρευμάτων για τις γειτονικές χώρες και την ΕΕ. Εντούτοις, μέχρι τώρα, η προσέγγιση της ΕΕ συνίστατο ως επί το πλείστον σε αντίδραση προς μια κατάσταση.

Τα μεταναστευτικά ρεύματα μπορούν επίσης να υποκινηθούν από εγκληματικές οργανώσεις. Η καταπολέμηση της σωματεμπορίας, και ιδίως της εμπορίας γυναικών και παιδιών, αποτελεί μέρος των προγραμμάτων συνεργασίας της ΕΚ. Παραδείγματος χάρη, πρόκειται να αρχίσει σύντομα ένα πρόγραμμα των ΕΕ-ΗΠΑ για την καταπολέμηση της σωματεμπορίας των γυναικών στη Ρωσία.

Η Επιτροπή θα επιδιώξει την εμβάθυνση του διαλόγου της με ειδικευμένες οργανώσεις για την καλύτερη ανίχνευση αποσταθεροποιητικών πληθυσμιακών ρευμάτων σε αρχικό στάδιο. Στις οργανώσεις περιλαμβάνεται η Διεθνής Οργάνωση Μετανάστευσης (ΙΟΜ) και η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR).

Ρόλος του ιδιωτικού τομέα σε ασταθείς περιοχές

Οι ξένες επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη πολλών χωρών. Εντούτοις, μπορεί επίσης να είναι εν μέρει υπεύθυνες για τη διατήρηση, ή ακόμη και για τη δημιουργία, διαρθρωτικών αιτιών συγκρούσεων. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η περίπτωση όπου εταιρείες ασκούν τις δραστηριότητές τους (π.χ. στον τομέα των φυσικών πόρων) εις βάρος της περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμης ανάπτυξης.

Η ΕΚ διαδραματίζει ενεργό ρόλο, μαζί με τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο της δράσης του ΟΟΣΑ για την εφαρμογή των κατευθυντηρίων γραμμών για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις (αναθεωρημένη διατύπωση, Ιούνιος 2000). Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές αποσκοπούν στην ενθάρρυνση των επιχειρήσεων να συμπεριφέρονται υπεύθυνα όταν ασκούν δραστηριότητες στο εξωτερικό, και ιδίως σε αναπτυσσόμενες χώρες. Στα παραπάνω περιλαμβάνεται ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ντόπιου πληθυσμού, και η μη ανάμειξη στην πολιτική διαδικασία.

Μαζί με τους κοινωνικούς εταίρους και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, η ΕΚ συμμετέχει επίσης ενεργά σε πρωτοβουλίες σχετικά με θέματα όπως οι ελεύθερες συναλλαγές και οι εθελοντικοί κώδικες συμπεριφοράς για επιχειρήσεις που προβαίνουν σε επενδύσεις στο εξωτερικό. Στις περιπτώσεις αυτές, ο ρόλος μας είναι κυρίως να διευκολύνουμε τα εμπλεκόμενα μέρη να συναντηθούν για να συζητήσουν μεταξύ τους. Κατά τη διάρκεια του 2001 η Επιτροπή θα υποβάλει ένα Πράσινο Βιβλίο για τη Συλλογική Κοινωνική Ευθύνη που θα εξετάζει το θέμα της πρόληψης των συγκρούσεων και τον ρόλο που μπορούν να αναλάβουν οι επιχειρήσεις σ' αυτόν τον τομέα.

Η Επιτροπή δεσμεύεται να προωθήσει ενεργά τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυμερείς επιχειρήσεις που αποσκοπούν στην ενθάρρυνση των επιχειρήσεων να συμπεριφέρονται υπεύθυνα όταν ασκούν δραστηριότητες στο εξωτερικό, και ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες.

2. Ταχεια αντιδραση σε συγκρουσεισ εν τω γιγνεσθαι

Εκτός από την μακροπρόθεσμη στρατηγική πρόληψης, η ΕΕ θα πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα να αντιδρά ταχέως όταν η κατάσταση σε μια δεδομένη χώρα φαίνεται να επιδεινώνεται ραγδαία. Όσο ταχύτερα λαμβάνει η ΕΕ μέτρα, σε περιπτώσεις παραβίασης μεγάλης κλίμακας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επαναλαμβανόμενων ξεσπασμάτων βίας, ταραχών στον εκλογικό τομέα, κατάρρευσης του κυβερνητικού μηχανισμού ή εθνοτική περιθωριοποίηση, τόσο αποτελεσματικότερα θα είναι αυτά.

Η ικανότητα «ειρηνοποίησης» εξαρτάται σε κρίσιμο βαθμό από την ύπαρξη ενός ορθού μηχανισμού έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ, όχι μόνο για την προειδοποίηση των κέντρων λήψεως αποφάσεων και ανάληψης δράσεως της ΕΕ για μια επικείμενη κρίση, αλλά και για τη μελέτη των αιτίων και των πιθανών επιπτώσεων και τον προσδιορισμό της καταλληλότερης απάντησης. Εντούτοις, για να επιτευχθεί πλήρης χρήση αυτών των μηχανισμών καθώς και αξιοπιστία, η ΕΕ θα πρέπει να αποδείξει ότι έχει την πολιτική βούληση να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την αποφυγή ανοιχτής σύγκρουσης.

Συνεπώς η Επιτροπή υποστηρίζει με σθένος την ιδέα ότι το Συμβούλιο θα πρέπει να προβαίνει σε τακτική περιφερειακή αναθεώρηση ώστε να προσδιορίζει και να εποπτεύει τις πιθανές ζώνες συγκρούσεως. Η Επιτροπή θα συνεργάζεται με τον Γενικό Γραμματέα/Ύπατο Εκπρόσωπο, για να προσδιορίσει τους καλύτερους τρόπους επίτευξης αυτού του σκοπού, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης (δείκτες, δίκτυα, συγκέντρωση πληροφοριών [11], συμμετοχή ΜΚΟ κ.λπ.). Η Επιτροπή κατέχει ένα παγκόσμιο δίκτυο αντιπροσωπειών που παρέχει σημαντικό πεδίο για την παρακολούθηση των ασταθών περιοχών. Αυτές οι πληροφορίες ανταλλάσσονται συστηματικά με τη Μονάδα Πολιτικής του Συμβουλίου για τη βελτίωση των ικανοτήτων της ΕΕ για την ανάλυση των συγκρούσεων. Η Επιτροπή καταβάλλει προσπάθειες για την αναβάθμιση των μέσων επικοινωνίας για να εξασφαλίσει ότι οι αντιπροσωπείες θα είναι σε θέση να συμβάλλουν εγκαίρως και σημαντικά, ιδίως σε καταστάσεις αστάθειας ή κρίσεως.

[11] στο πλαίσιο επίσης της πρόσφατης πρωτοβουλίας για την Παγκόσμια Εποπτεία του Περιβάλλοντος και του Τομέα της Ασφάλειας (GMES), στο πλαίσιο της στραηγικής της Ευρώπης για το διάστημα (COM(2000)597).

Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τον Γενικό Γραμματέα/Ύπατο Εκπρόσωπο για τον τακτικό έλεγχο των πιθανών ζωνών σύγκρουσης, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης.

A. Βελτιστοποίηση των κοινοτικών μέσων

Η ΕΕ, για την αντιμετώπιση μιας επιδεινούμενης κατάστασης, έχει στη διάθεσή της ορισμένα παραδοσιακά (κοινοτικά) μέσα. Παραδείγματος χάρη, η Επιτροπή μπορεί να αποστείλει ομάδες εκλογικών παρατηρητών (όπως στο Ζιμπάμπουε) ή να παράσχει έκτακτη οικονομική βοήθεια. Η κρίση του Κοσσυφοπεδίου αποτελεί παράδειγμα κατάστασης όπου η χρηματοδοτική στήριξη χορηγήθηκε μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα σε γειτονικές χώρες που αντιμετώπιζαν μαζική εισβολή προσφύγων και ατόμων που έχουν μετακινηθεί παρά τη θέλησή τους, με σκοπό την πρόληψη της αποσταθεροποίησης σε περιφερειακή κλίμακα (βλέπε πλαίσιο). Το Μαυροβούνιο αποτελεί ένα άλλο παράδειγμα για το πώς τα προγράμματα βοήθειας μπορούν να παρέχουν ταχεία στήριξη σε μια προκαθορισμένη πολιτική στρατηγική (βλέπε πλαίσιο). Τον Ιανουάριο 2001, όταν το Ισραήλ παρακράτησε τα φορολογικά εισοδήματα της Παλαιστινιακής Αρχής, η Επιτροπή παρενέβη για να αποσοβήσει την οικονομική κατάρρευση των αυτόνομων εδαφών με έκτακτη εισφορά κεφαλαίου ύψους 30 εκατομμυρίων EUR που αποδεσμεύτηκε από την Ταμειακή Διευκόλυνση σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Κατόπιν επακολούθησε περαιτέρω στήριξη.

Η Επιτροπή συνεχίζει τις ενέργειες που περιγράφονται στην ανακοίνωσή της για την εκλογική βοήθεια και παρατήρηση [12], ώστε να επιτραπεί η ταχεία χρησιμοποίηση καταρτισμένων εκλογικών παρατηρητών της ΕΕ.

[12] COM(2000)191 τελικό.

Επιπλέον, η ανθρωπιστική βοήθεια μπορεί να έχει έμμεση αλλά πολύτιμη συνεισφορά στην πρόληψη των συγκρούσεων, συμβάλλοντας στην αναχαίτιση των δυνάμει αποσταθεροποιητικών ρευμάτων προσφύγων ή στον μετριασμό της αποσταθεροποιητικής επίπτωσης στις γειτονικές χώρες (π.χ. Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Αλβανία, Κένυα, Τανζανία).

Στον τομέα της συνεργασίας για την ανάπτυξη, η μεταρρύθμιση του προγραμματισμού θα εισάγει "κυλιόμενα" συστήματα προγραμματισμού για την εξασφάλιση μεγαλύτερης ελαστικότητας όσον αφορά την κάλυψη των αναγκών και τα επίπεδα απόδοσης των χωρών εταίρων. Αυτό μπορεί να χρησιμεύσει ως θετική ενθάρρυνση, αλλά και για τον περιορισμό της συνεργασίας. Σε κρίσιμες καταστάσεις, μπορεί να ασκηθεί πίεση μέσω της χρησιμοποίησης αρνητικών μέτρων, όπως η συνολική ή μερική αναστολή των κοινοτικών προγραμμάτων συνεργασίας.

B. Εξασφάλιση ταχείας κοινοτικής αντίδρασης

Ο μηχανισμός ταχείας αντίδρασης (ΜΤΑ) που ενέκρινε το Συμβούλιο στις 26 Φεβρουαρίου θα επιτρέψει στην Επιτροπή, σε ένα ενιαίο νομικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο, να εκτελέσει ένα ευρύ φάσμα βραχυπρόθεσμων ενεργειών που, ελλείψει του μηχανισμού, θα απαιτούσαν πιο δυσκίνητες διαδικασίες λήψεως αποφάσεων. Παραδείγματος χάρη σε μια κρίσιμη κατάσταση, η Επιτροπή θα είναι σε θέση να αναλάβει βραχυπρόθεσμες ενέργειες, όπως στοχοθετημένη βοήθεια (π.χ. το πρόγραμμα «ενέργεια με αντάλλαγμα τον εκδημοκρατισμό» στη Σερβία του 1999), διερευνητικές αποστολές, διαμεσολάβηση ή αποστολή παρατηρητών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε περιπτώσεις όπου η ταχύτητα στην αρχική φάση είναι απαραίτητη, οι ενέργειες μπορεί να χρειαστεί να συνεχιστούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο ΜΤΑ θα επιτρέψει ταχείες πρωτοβουλίες για την εδραίωση της ειρήνης, την ανασυγκρότηση και την ανάπτυξη, προετοιμάζοντας το έδαφος για μακροπρόθεσμη δράση που θα μπορούν να αναλάβουν τα παραδοσιακά κοινοτικά μέσα.

Γ. Πολιτικά και διπλωματικά μέσα

Η ΕΕ έχει στη διάθεσή της μια σειρά πολιτικών και διπλωματικών λύσεων όταν η κατάσταση σε μια δεδομένη χώρα ή περιοχή φαίνεται να επιδεινώνεται ραγδαία. οι λύσεις αυτές μπορεί να είναι επίσημη ανακοίνωση μέσω διπλωματικού διαβήματος, διαδικασία πολιτικού διαλόγου, διεκπεραίωση διερευνητικής αποστολής ή αποστολή ομάδας παρατηρητών της ΕΕ στον τόπο διορισμού ενός ειδικού εκπροσώπου. Σ' αυτό το πλαίσιο ο πολιτικός διάλογος και ο ρόλος των ειδικών εκπροσώπων αξίζει να εξεταστεί λεπτομερέστερα.

Σε γενικές γραμμές, θα πρέπει να επαναλάβουμε ότι για να είναι η ΕΕ αξιόπιστος παράγοντας θα πρέπει να αποδείξει την ικανότητά της να υιοθετεί κοινή πολιτική γραμμή για τα ευαίσθητα θέματα, πράγμα που πολύ συχνά δεν συνέβη.

Πολιτικός διάλογος

Η ΕΕ προβαίνει σε πολιτικό διάλογο λιγότερο ή περισσότερο επίσημου χαρακτήρα με όλες τις χώρες με τις οποίες έχει σχέσεις. Ένας μακροπρόθεσμος διάλογος για τα πολιτικά θέματα, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του εκδημοκρατισμού, μπορεί να διαδραματίσει ρόλο έγκαιρης προειδοποίησης, επισημαίνοντας προβλήματα τα οποία θα μπορούσαν μελλοντικά να οδηγήσουν σε βίαιη σύγκρουση, και να συμβάλει στην ταχεία επίλυσή τους. Ο διάλογος αυτός είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικός όταν υπάρχει κίνδυνος να παρεκτραπεί μία δύσκολη κατάσταση.

Για να χρησιμεύσει σε τέτοιες καταστάσεις, ο πολιτικός διάλογος πρέπει σαφώς να είναι περισσότερο εστιασμένος, ελαστικός ως προς το χρονοδιάγραμμα και πιο δυναμικός από ότι συνήθως. Εντούτοις, για να επιτευχθούν τα παραπάνω, η ΕΕ πρέπει να είναι σε θέση να επιτύχει εγκαίρως, στα προγενέστερα στάδια, συμφωνία σχετικά με την πολιτική της και τη θέση που πρέπει να υιοθετήσει, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την επιτόπου κατάσταση, τις προσδοκίες, τους φόβους και τις πιθανές αποφάσεις κάθε εμπλεκόμενου μέρους, και, πράγμα που είναι ζωτικής σημασίας, πόσο αποφασισμένη είναι πράγματι η ΕΕ να ασκήσει την επιρροή της. Αυτό με τη σειρά του προϋποθέτει ότι τα κράτη μέλη χαράσσουν, εάν όχι μια κοινή στρατηγική, τουλάχιστον μια κοινή πολιτική γραμμή.

Οι αρχές του άρθρου 11 της συμφωνίας του Κοτονού και ο πολιτικός διάλογος για το άρθρο 8 παρέχουν τη δυνατότητα αντιμετώπισης του θέματος της πρόληψης των συγκρούσεων στις χώρες ΑΚΕ. Η Επιτροπή θεωρεί ότι σημαντικό στόχο του πολιτικού διαλόγου αποτελεί η αποφυγή, στο μέτρο του δυνατού, του εκφυλισμού καταστάσεων πολιτικών αναταραχών ή έντασης σε ένοπλες συγκρούσεις. Ο διάλογος θα πρέπει συνεπώς να περιλαμβάνει ανταλλαγή απόψεων σχετικά με κρίσιμες καταστάσεις και συγκρούσεις, προσπάθειες διαμεσολάβησης και διαπραγμάτευσης και στήριξη των ειρηνευτικών διαδικασιών. Εάν είναι επιτυχημένος, ο πολιτικός αυτός διάλογος, στο πλαίσιο του άρθρου 8, θα μειώσει τις πιθανότητες να επιδεινωθεί η κατάσταση σε βαθμό που να αναγκαστεί να προσφύγει η ΕΕ στις διαβουλεύσεις του άρθρου 96.

Στις περιπτώσεις όπου εφαρμόζεται ωστόσο το άρθρο 96 λόγω παραβίασης των βασικών στοιχείων (σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοκρατικές αρχές και κράτος δικαίου), η διεξαγωγή της διαδικασίας διαβουλεύσεων επιτρέπει στην ΕΕ να εκπέμψει ισχυρά πολιτικά συνθήματα και να προσπαθήσει να εξεύρει αποδεκτές λύσεις. Η περίπτωση της Ακτής του Ελεφαντοστού είναι διαφωτιστική. η διαδικασία παρατάθηκε τον Φεβρουάριο 2001 και συστάθηκε μια επιτροπή που θα επιτρέψει στην ΕΕ, από κοινού με τις αρχές της Ακτής του Ελεφαντοστού, να παρακολουθήσει τα μέτρα που ενδεχομένως θεσπίζονται, συμβάλλοντας έτσι σε μια συνεταιριστική προσέγγιση.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι πρέπει να γίνει συστηματικότερη χρησιμοποίηση του πολιτικού διαλόγου στις περιπτώσεις που επίκειται κρίση. Ο διάλογος αυτός πρέπει να βασίζεται σε μια ισχυρή πολιτική γραμμή. Θα πρέπει να είναι καλύτερα σχεδιασμένος, ελαστικός ως προς το χρονοδιάγραμμα και δυναμικότερος απ' ότι κατά το παρελθόν. Η Επιτροπή προτίθεται να συνεργαστεί με τον Γενικό Γραμματέα/Ύπατο Εκπρόσωπο για την κατάρτιση συγκεκριμένων προτάσεων σε αυτόν τον τομέα.

Ειδικοί εκπρόσωποι της ΕΕ

Οι ειδικοί εκπρόσωποι της ΕΕ μπορούν επίσης να συμβάλουν στην απομάκρυνση του πιθανού κινδύνου κρίσεως. Μέχρι τώρα χρησιμοποιήθηκαν συνήθως σε περιπτώσεις ανοικτής σύγκρουσης (στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών, στη Μέση Ανατολή ή στο Κέρας της Αφρικής), αλλά θα μπορούσαν επίσης να αναλάβουν προληπτικό διπλωματικό έργο. Οι κατευθυντήριες γραμμές του Συμβουλίου της 30ής Μαρτίου 2000 διευκρινίζουν τις λεπτομέρειες για τον διορισμό και τη διοίκηση των ειδικών εκπροσώπων της ΕΕ. Εντούτοις, προκειμένου να καταστούν αποτελεσματικότεροι και περισσότερο αξιόπιστοι, θα πρέπει να ανατεθεί πλήρως στους ειδικούς εκπροσώπους ο ρόλος του μεσολαβητή εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να τους ανατεθεί σαφής εντολή από το Συμβούλιο σχετικά με τις πολιτικές θέσεις που θα πρέπει να υιοθετήσουν.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι οι ειδικοί εκπρόσωποι θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ευρύτερα ως μεσολαβητές, και ότι θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα να υιοθετούν σταθερή θέση σχετικά με την κατάσταση την οποία καλύπτουν οι όροι εντολής τους, και ότι θα πρέπει επίσης να είναι διαθέσιμοι για βραχυπρόθεσμες αποστολές (π.χ. εξάμηνες). Η Επιτροπή είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με τον Γενικό Γραμματέα/Ύπατο Εκπρόσωπο για την κατάρτιση συγκεκριμένων προτάσεων σε αυτόν τον τομέα.

Δ. Χρησιμοποίηση κυρώσεων

Κυρώσεις επιβάλλονται συνήθως μετά από το ξέσπασμα σύγκρουσης, με σκοπό να στερηθεί ο «στόχος» των κυρώσεων (π.χ. χώρα, εμπλεκόμενο μέρος, οντότητα) τα μέσα παράτασης ή κλιμάκωσης της βίας. Οι κυρώσεις περιλαμβάνουν συνήθως όπλα και λοιπό πολεμικό υλικό, έσοδα από τις εξαγωγές, ξένα κεφάλαια, άλλα εισαχθέντα εμπορεύματα και τεχνολογία, ή ταξιδιωτικές διευκολύνσεις. Άλλοι τύποι κυρώσεων όπως η απαγόρευση της χορήγησης βίζας ή η μείωση της διπλωματικής αντιπροσώπευσης αποσκοπούν κυρίως στην εκπομπή ισχυρού πολιτικού μηνύματος. Είναι ωστόσο χρήσιμο να εξεταστεί πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι κυρώσεις προληπτικά για να στερηθεί ένα δυνάμει εμπόλεμο μέρος τα μέσα να αρχίσει σύγκρουση. Πολλά καθεστώτα ελέγχου των εξαγωγών (στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, των πυραύλων, της παραγωγής χημικών προϊόντων, όπλων μικρού διαμετρήματος κ.λπ.) αποτελούν πράγματι ένα είδος προληπτικής κύρωσης.

Ως τώρα η επίπτωση των κυρώσεων ήταν κάπως απογοητευτική. λόγω του κακού σχεδιασμού και της κακής εφαρμογής το αποτέλεσμα ήταν είτε ανεπαρκές είτε όψιμο. Για να ήταν πραγματικά αποτελεσματικές οι χρηματοοικονομικές κυρώσεις που λήφθηκαν κατά της κυβέρνησης της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας στο διάστημα μεταξύ 1998 και 2000, για την παρεμπόδιση της ανάμειξης της ΟΔΓ στο Κοσσυφοπέδιο, τα μέτρα θα πρέπει να είχαν στοχεύσει ταχέως και σαφώς μεμονωμένους παράγοντες λήψεως αποφάσεων.

Για τη στοχοθέτηση των προληπτικών κυρώσεων («έξυπνες κυρώσεις») και την ελαχιστοποίηση της ταλαιπωρίας των απλών πολιτών, είναι απαραίτητη μια λεπτομερής προκαταρκτική ανάλυση. Οι «δείκτες πιθανών συγκρούσεων» (βλέπε παραπάνω) θα ήταν χρήσιμοι σε αυτό το πλαίσιο, διότι θα καθιστούσαν δυνατό τον προσδιορισμό των μερών που είναι πιθανόν να αρχίσουν σύγκρουση και την ανάλυση της ήδη υφιστάμενης ή πιθανής δύναμής τους. Μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσε να δείξει σε ποιό βαθμό η διεθνής κοινότητα θα μπορούσε πράγματι να παρεμποδίσει τη δημιουργία ή την εδραίωση αυτής της δύναμης εμποδίζοντας την πρόσβαση σε αγορές αγαθών, κεφαλαίου, τεχνολογίας και άλλων υλικών ή άυλων στοιχείων ενεργητικού. Δεδομένου ότι οι κυρώσεις προκαλούν συχνά σοβαρές οικονομικές στρεβλώσεις, οποιαδήποτε σκέψη για τη χρησιμοποίησή τους θα πρέπει να σταθμίζει τα πιθανά πολιτικά πλεονεκτήματα σε σχέση με την πραγματική οικονομική ζημία που μπορεί να προκαλέσουν.

Οι προληπτικές κυρώσεις μπορεί να δικαιολογούνται ως νόμιμα αντίμετρα στις σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή του ανθρωπιστικού δικαίου. Εντούτοις, κατά γενικό κανόνα, οι κυρώσεις πρέπει να συμβιβάζονται με τις διεθνείς υποχρεώσεις [13], (π.χ. κανόνες του ΠΟΕ, διατάξεις της συμφωνίας του Κοτονού και διάφορες διμερείς συμφωνίες).

[13] Εάν επιβάλλονται αρχικά από τον ΟΗΕ υπερέχουν άλλων υποχρεώσεων, εξασφαλίζοντας έτσι συμβατότητα.

Η Επιτροπή θα αρχίσει συζήτηση με τα κράτη μέλη για τους τρόπους που θα επιτρέψουν στην ΕΕ να επινοήσει και εφαρμόσει προληπτικές κυρώσεις.

E. Προσαρμογή του μηχανισμού της ΕΕ για τη διαχείριση των κρίσεων

Τα νέα πολιτικά και στρατιωτικά μέσα διαχείρισης της κρίσεως που αναπτύσσονται επί του παρόντος στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση των προηγούμενων σταδίων επικείμενων συγκρούσεων. Αν και αρχικά σχεδιάζονται για τη διαχείριση της κρίσεως, θα μπορούσαν να είναι εξίσου αποτελεσματικά σ' έναν προληπτικό ρόλο πριν την κρίση. Από στρατιωτική άποψη, οι λεπτομέρειες εφαρμογής των υποχρεώσεων που αναλήφθηκαν στην Πετρούπολη, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας με τρίτες χώρες και άλλους οργανισμούς όπως το ΝΑΤΟ, χρειάζονται περαιτέρω επεξεργασία στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας.

Από πολιτική άποψη, σε ορισμένους τομείς που προσδιορίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Φέιρα - αστυνομία, κράτος δικαίου, πολιτική διοίκηση και πολιτική άμυνα - η Επιτροπή συνεργάζεται με τα κράτη μέλη για να συμβάλει στον προσδιορισμό και στον καθορισμό λεπτομερών, ειδικών στόχων. Η Επιτροπή υπέβαλε ήδη πρόταση για σχέδιο απόφασης σχετικά με διακανονισμούς για το συντονισμό των δραστηριοτήτων πολιτικής άμυνας των κρατών μελών, με αναφορά ιδίως στην κατάρτιση και την απασχόληση ομάδων αξιολόγησης. Η πρόταση αυτή πρόκειται να εγκριθεί σύντομα.

Στον τομέα του κράτους δικαίου και της πολιτικής διοίκησης, ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η έλλειψη κατάλληλου ειδικευμένου και διαθέσιμου προσωπικού πρόθυμου να χρησιμοποιηθεί σε διεθνείς αποστολές. Αυτό το πρόβλημα το αντιμετωπίζει όχι μόνο η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και ο ΟΗΕ, ο ΟΟΣΑ και άλλοι οργανισμοί που συμμετέχουν σε διεθνείς αποστολές ειρήνης. Κατά την άποψη της Επιτροπής, ο καλύτερος τρόπος δημιουργίας δυναμικού της Ευρωπαϊκής Ένωσης σ' αυτόν τον τομέα είναι η ανάπτυξη κοινών προγραμμάτων κατάρτισης, καθώς και συμφωνημένων μηχανισμών άμεσης διάθεσης προσωπικού. Το προσωπικό που θα απασχοληθεί θα πρέπει να λάβει επίσης ειδική κατάρτιση στα θέματα ισότητας των δύο φύλων.

Όσον αφορά την κατάρτιση στους τομείς του κράτους δικαίου και της πολιτικής διοίκησης για το προσωπικό που θα χρησιμοποιηθεί στις διεθνείς αποστολές, η Επιτροπή ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να συνεργαστούν μεταξύ τους καθώς και με τον ΟΗΕ και με τον ΟΟΣΑ. Η Επιτροπή είναι πρόθυμη να υποστηρίξει αυτά τα προγράμματα κατάρτισης με κοινοτικά κεφάλαια.

Εντούτοις ένα είναι βέβαιο: η δημιουργία μη στρατιωτικού μηχανισμού διαχείρισης των κρίσεων και η χρησιμοποίησή του για προληπτικούς λόγους δεν υποκαθιστά την ενίσχυση της ικανότητας των ασταθών χωρών ή περιοχών να αντιμετωπίσουν ειρηνικά τις δικές τους συγκρούσεις.

3. Ενισχυση τησ διεθνουσ συνεργασιασ για την προληψη των συγκρουσεων

Υπάρχουν σαφή προβλήματα όσον αφορά την οργάνωση μιας συνεπούς διεθνούς αντίδρασης καθόσον διάστημα η κατάσταση δεν είναι σαφής σε μια περιοχή με πιθανότητες αναταραχών. Όποια μορφή κι αν λάβει η διεθνής συνεργασία, θα πρέπει πάντως να αντιμετωπίσει την ανάγκη εντόπισης του πιθανού ξεσπάσματος σύγκρουσης όσο το δυνατόν νωρίτερα και να εξασφαλίσει το συντονισμό των ενδεχόμενων προληπτικών μέτρων. Η ανάγκη διεθνούς συνεργασίας είναι εξίσου ζωτική όταν πρόκειται για την εξασφάλιση συνεπούς αντίδρασης σε συγκρούσεις εν τω γίγνεσθαι.

A. Συνεργασία με άλλες χώρες

Η πρόληψη των συγκρούσεων αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του πολιτικού διαλόγου της ΕΕ με πολλές βιομηχανικές χώρες εταίρους όπως είναι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, η Ρωσία και η Νορβηγία. Όσο αντίθετες και αν είναι οι αντίστοιχες προσεγγίσεις, η ΕΕ συμμερίζεται σαφώς τους πολιτικούς στόχους διεθνούς ασφάλειας και σταθερότητας. Ο διάλογος με τους εν λόγω εταίρους θα πρέπει συνεπώς να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της ανταλλαγής πληροφοριών και το συντονισμό δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των διαβημάτων στα διεθνή φόρουμ. Ο διάλογος θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη κοινών δεικτών συγκρούσεων. Σχετικά με αυτό το θέμα, η ΕΕ μπορεί να διδαχθεί από χώρες όπως ο Καναδάς και η Νορβηγία που έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα προηγμένους δείκτες συγκρούσεων και συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης προς χρήση στη συνεργασία για την ανάπτυξη.

Ένα χρήσιμο δίκτυο συντονισμού διεθνών (καθώς και πολυεθνικών) χορηγών βοήθειας εξακολουθεί να είναι το Δίκτυο Πρόληψης και Λύσεως Συγκρούσεων, στο οποίο συμμετέχουν ενεργά η USAID, η CIDA (Καναδάς), καθώς και η Διεθνής Τράπεζα και ορισμένα κράτη μέλη.

Στις μετασυγκρουσιακές καταστάσεις, ο συντονισμός είναι επίσης θεμελιώδους σημασίας. Ένας ελπιδοφόρος τρόπος συντονισμού της βοήθειας για μετασυγκρουσιακές καταστάσεις με άλλες χώρες (και διεθνείς οργανισμούς) είναι η προσέγγιση «Φίλοι». Η προσέγγιση αυτή συνίσταται στην εξασφάλιση συντονισμού των ενεργειών του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού διεθνών χορηγών βοήθειας σε μια δεδομένη χώρα.

Η Επιτροπή προτείνει τη συστηματικότερη ενσωμάτωση στον πολιτικό διάλογο με τις χώρες εταίρους συζητήσεων για συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και τακτικής παρακολούθησης των ζωνών με πιθανότητες σύγκρουσης.

Η Επιτροπή σκοπεύει να υιοθετήσει την προσέγγιση «Φίλοι» συστηματικότερα και να προωθήσει τις ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ των χορηγών βοήθειας.

B. Συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς

Συνεργασία με τα Ηνωμένα Έθνη

Με γενική εντολή διατήρησης της διεθνούς ειρήνης και ανάπτυξης, τα Ηνωμένα Έθνη αποτελούν βασικό εταίρο για την πρόληψη των συγκρούσεων. Η ΕΕ και ο ΟΗΕ συχνά συνεργάζονται για την πρόληψη της επανάληψης των συγκρούσεων στο πλαίσιο ενεργειών για τη διατήρηση της ειρήνης. Στο πλαίσιο δύο πρόσφατων επιχειρήσεων για τις οποίες η ΕΕ είχε σοβαρή πολιτική δέσμευση (Κοσσυφοπέδιο και Τιμόρ), οι δύο οργανισμοί πέτυχαν κατανομή της εργασίας σύμφωνα με τους αντίστοιχους τομείς αρμοδιότητας (βλέπε πλαίσιο για το Ανατολικό Τιμόρ). Στην περίπτωση του Ανατολικού Τιμόρ ένα ταμείο υπέρ των αναπτυσσομένων χωρών, το οποίο διαχειρίζεται η Διεθνής Τράπεζα, παρέσχε αποτελεσματικό μέσο αξιοποίησης των συνεισφορών των χορηγών βοήθειας (βλ. πλαίσιο για το Ανατολικό Τιμόρ. Στην περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου, η Επιτροπή άρχισε να εφαρμόζει την ενέργεια "αποκτηθείσα πείρα" με βάση την πείρα της Αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στο Κοσσυφοπέδιο και το σκέλος που αφορά την ανάπτυξη. Η αρχή της συμπληρωματικότητας μεταξύ των αρμοδίων παραγόντων επιβεβαιώθηκε πρόσφατα στη συζήτηση σχετικά με τη συνεργασία για την εδραίωση της ειρήνης στην 4η συνεδρίαση υψηλού επιπέδου μεταξύ του ΟΗΕ και των Περιφερειακών Οργανισμών που διεξήχθη στη Νέα Υόρκη το Φεβρουάριο του 2001.

Η Επιτροπή ακολουθεί πιστά την εφαρμογή της έκθεσης Brahimi [14] (έκθεση της 21ης Αυγούστου 2000 της ειδικής ομάδας ειρηνευτικών επιχειρήσεων του ΟΗΕ) και υιοθετεί πλήρως την προσέγγιση σχετικά με την ειρήνευση που περιέχεται στην έκθεση. Η Επιτροπή, προτείνοντας τον Μηχανισμό Ταχείας Αντίδρασης (βλέπε παραπάνω), εμπνεύστηκε από τις προτάσεις του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για την κατάρτιση προγραμμάτων με ταχεία αποτελέσματα για χώρες που εξέρχονται από κρίση.

[14] Έκθεση της 21ης Αυγούστου 2000 της Ειδικής Ομάδας Δράσεως για τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ.

Εντούτοις, υπάρχουν σαφώς δυνατότητες πιο διαρθρωμένου διαλόγου μεταξύ των δύο μερών για τον κοινό στόχο πρόληψης των συγκρούσεων τόσο σε επιχειρησιακό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.

Μετά τη συμφωνία πλαίσιο του 1999 μεταξύ ΕΚ και ΟΗΕ, η Επιτροπή έχει τώρα περισσότερες δυνατότητες να συνεργαστεί με τον ΟΗΕ για τη συγχρηματοδότηση δραστηριοτήτων. Η πρόταση της Επιτροπής για νέο δημοσιονομικό κανονισμό της ΕΚ προβλέπει περισσότερη ελαστικότητα όσον αφορά τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων του ΟΗΕ, ιδίως με χρηματοδότηση προγραμμάτων και συνεισφορές που δεν προορίζονται για συγκεκριμένο σκοπό. Η Επιτροπή εξετάζει επί του παρόντος την πιθανότητα στήριξης του Ταμείου Προληπτικής Δράσεως. Το Ταμείο αυτό συστάθηκε το 1996 με σκοπό την ενίσχυση της προληπτικής ικανότητας του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και το καθήκον έγκαιρης προειδοποίησης σε καταστάσεις κρίσεως.

Όσον αφορά τα περιβαλλοντικά θέματα που σχετίζονται με καταστάσεις σύγκρουσης, το σύστημα του ΟΗΕ διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο όσον αφορά την πολυμερή συνεργασία. Ένας μεγάλος αριθμός πολυμερών περιβαλλοντικών συμφωνιών παρέχουν το νομικό πλαίσιο για τη συνεργασία και τη δημιουργία ικανοτήτων με σκοπό τον μετριασμό των παγκοσμίων, περιφερειακών ή κοινών περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Η πρόληψη των συγκρούσεων θα πρέπει να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο του ενισχυμένου διαρθρωτικού διαλόγου που διεξάγεται μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Από την πλευρά της, η Επιτροπή, που έχει ήδη αναπτύξει έναν προγραμματικό διάλογο με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) και το ΠΕΠ, προτείνει την καθιέρωση παρόμοιου διαλόγου με άλλες οργανώσεις του ΟΗΕ, ταμεία και προγράμματα.

Σε επιχειρησιακό επίπεδο η Επιτροπή προτίθεται να ανταλλάσσει τα Έγγραφα Εθνικής Στρατηγικής με τις Κοινές Αξιολογήσεις χωρών του ΟΗΕ. Η Επιτροπή προτίθεται να αρχίσει διάλογο με τις οργανώσεις του ΟΗΕ σχετικά με αυτό το θέμα. Η Επιτροπή εξετάζει επίσης επί του παρόντος τη δυνατότητα παροχής χρηματοδοτικής βοήθειας για το Ταμείο Προληπτικής Δράσεως.

Στον περιβαλλοντικό τομέα, η Κοινότητα σκοπεύει να θίξει το θέμα της σχέσεως μεταξύ εξάντλησης των φυσικών πόρων και ασφάλειας κατά τις προετοιμασίες για τη δεκαετή ανασκόπηση του Ρίο, κατά την Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για τη βιώσιμη ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002.

Συνεργασία με τα ιδρύματα του Bretton Woods

Η συνεργασία με την Διεθνή Τράπεζα (ΔΤ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) θα σημειώσει σημαντικό πρόοδο όσον αφορά τα Έγγραφα Στρατηγικής για τη Μείωση της Φτώχειας που καταρτίζουν ορισμένες χώρες που λαμβάνουν ενίσχυση από τα εν λόγω ιδρύματα [15]. Η ύπαρξη Εγγράφου Στρατηγικής για τη Μείωση της Φτώχειας (ΕΣΜΦ) θα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της στήριξης από τη ΔΤ/ΔΝΤ και των Εγγράφων Εθνικής Στρατηγικής της Επιτροπής. Η ΕΚ συζητά συνεπώς σχετικά με τα προσεχή έγγραφα τόσο με τις ενδιαφερόμενες χώρες όσο και με τα ιδρύματα του Bretton Woods.

[15] Χώρες επιλέξιμες για βοήθεια από τη Διεθνή Ένωση Ανάπτυξης (IDA) ή στήριξη από τη Διευκόλυνση του Ταμείου για τη Μείωση της Φτώχειας και την Οικονομική Μεγέθυνση. Έχει ήδη καταρτιστεί μια σειρά ΕΣΜΦ, π.χ. για την Αλβανία, τη Βοσνία, τη Μαυριτανία και την Τανζανία.

Δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί η δημοσιονομική στήριξη σε μετασυγκρουσιακές καταστάσεις. Θα πρέπει να εφαρμόζεται προσέγγιση για κάθε περίπτωση ξεχωριστά σε στενό συντονισμό με τα ιδρύματα του Bretton Woods.

Συνεργασία με τον ΟΟΣΑ και το Συμβούλιο της Ευρώπης

Η Επιτροπή διατηρεί συνεχή και μόνιμο διάλογο τόσο με τη χώρα μέλος του ΟΟΣΑ που ασκεί την προεδρία (επί του παρόντος η Ρουμανία) όσο και με τη γραμματεία του ΟΟΣΑ. Συμμετέχει επίσης σε κοινά προγράμματα ή έργα (ανθρώπινα δικαιώματα, όπλα μικρού διαμετρήματος κ.λπ). Διεξάγονται διεξοδικές συζητήσεις με το Κέντρο Πρόληψης των Συγκρούσεων του ΟΟΣΑ, για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την πρόοδο των δραστηριοτήτων πρόληψης των συγκρούσεων, σε σχέση με το σύστημα REACT (ταχεία βοήθεια από εμπειρογνώμονες και ομάδες συνεργασίας) του ΟΟΣΑ, καθώς και στον τομέα της κατάρτισης.

Η Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης συνεργάστηκαν για κοινά προγράμματα με σκοπό να ευαισθητοποιήσουν το κοινό σε θέματα που αφορούν τη θανατική ποινή στη Ρωσία, την Τουρκία, την Αλβανία και την Ουκρανία. Πέρσυ η ΕΚ επέκτεινε τη συνεργασία της για να καλύψει το θέμα των Ρομ στη νοτιοανατολική Ευρώπη, της δημοκρατικής σταθερότητας στον βόρειο Καύκασο και της στήριξης της μεταρρύθμισης του δικαστικού τομέα στη Μολδαβία.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει τη συνεργασία της με τον ΟΟΣΑ στον τομέα της πρόληψης των συγκρούσεων, αναπτύσσοντας ιδίως κοινά τμήματα προγράμματος/προγράμματα για την κατάρτιση προσωπικού για τις επιτόπου δραστηριότητες (βλέπε σύστημα REACT του ΟΟΣΑ).

Συνεργασία με άλλους

Στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ η Επιτροπή είναι μέλος της ειδικής ομάδας του DAC (Επιτροπή Βοήθειας για την Ανάπτυξη) για τις Συγκρούσεις, την Ειρήνη και τη Συνεργασία για την Ανάπτυξη, στο πλαίσιο της οποίας σκοπεύουμε να διαδραματίσουμε προσεχώς ενεργότερο ρόλο. Το εν λόγω όργανο αποτελεί χρήσιμο φόρουμ για τη δημιουργία ικανοτήτων για την πρόληψη των συγκρούσεων από μέρους των χορηγών βοήθειας και των αποδεκτριών χωρών.

Η συνεδρίαση των αρμοδίων για την πρόληψη των συγκρούσεων της Ομάδας των 8 (CPOM) συστάθηκε πέρυσι επί ιαπωνικής προεδρίας. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της συνόδου υπουργών εξωτερικών της Ομάδας των 8 του Miyazaki, δόθηκε καταρχάς έμφαση στα όπλα μικρού διαμετρήματος και τα ελαφρά όπλα, στο θέμα των συγκρούσεων και της ανάπτυξης, της παράνομης διακίνησης διαμαντιών, των παιδιών στις ένοπλες συγκρούσεις και της διεθνούς πολιτικής αστυνομίας. Επί της φετινής ιταλικής προεδρίας της Ομάδας των 8 ο κατάλογος των θεμάτων θα επεκταθεί για να συμπεριλάβει τον ρόλο των γυναικών και να ενσωματώσει την κοινωνική ευθύνη.

Πέραν των διαφόρων μέτρων ανθρωπιστικής βοήθειας, η Επιτροπή σκοπεύει να ενισχύσει το διάλογό της με τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) στο ανώτατο επίπεδο, καθώς και να διατηρήσει την ήδη πραγματοποιούμενη ανταλλαγή πληροφοριών σε επίπεδο εργασιών. Η Επιτροπή θα αποδώσει επίσης μεγαλύτερη σημασία στην υποστήριξη του ICRC όσον αφορά την εντολή που του έχει ανατεθεί για την προστασία, στο πλαίσιο του ρόλου της ως διεθνούς εγγυητή των συμβάσεων της Γενεύης.

Στο πλαίσιο της Ομάδας των 8, η Επιτροπή σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει τη σύνοδο των αρμοδίων για την πρόληψη των συγκρούσεων προκειμένου να προωθήσει τις θέσεις της ΕΕ για τα εν λόγω θέματα και να εξασφαλίσει συνοχή μεταξύ του εν λόγω φόρουμ και άλλων διεθνών φόρουμ όπου συζητούνται αυτά τα θέματα.

Γ. Συνεργασία με τις ΜΚΟ

Λόγω της στήριξης που παρέχουν για την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών και της δημοκρατίας, οι ΜΚΟ είναι πρωταρχικοί παράγοντες για τη μακροπρόθεσμη πρόληψη των συγκρούσεων. Είναι συχνά παρούσες επιτόπου σε καταστάσεις όπου οι επίσημοι κρατικοί φορείς απουσιάζουν. Μπορούν επίσης να λειτουργήσουν ως βασικοί μεσολαβητές, καθώς και ως αξιόπιστοι και ουδέτεροι παρατηρητές σε καταστάσεις όπου δεν υπάρχει διεθνής παρουσία. Οι δραστηριότητες διαμεσολάβησης ειδικευμένων ΜΚΟ έχουν αποδειχθεί αποφασιστικής σημασίας σε περιπτώσεις κρίσεως.

Η Επιτροπή σκοπεύει να τονίσει το θέμα της πρόληψης των συγκρούσεων στις επαφές της με διαφόρων μορφών (βασισμένες στα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλες) ΜΚΟ, για να προσπαθήσει να προσδιορίσει αυτές που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για την πρόληψη των συγκρούσεων.

Η Επιτροπή θα αποδώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα, μέσω της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας για τη Δημοκρατία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, οι δραστηριότητες που συμβάλλουν στην πρόληψη των συγκρούσεων και στην αντιμετώπιση των συνεπειών των συγκρούσεων.

Συμπερασμα

Τα πλεονεκτήματα μιας προσέγγισης που βασίζεται σε μακροπρόθεσμη πολιτική δράση είναι πλέον αυτονόητα. Επιπλέον, χάρη στον πραγματικά μετρημένο και συνεταιριστικό χαρακτήρα της, η προληπτική δράση προβλέπεται ότι θα καταστεί περισσότερο αποδεκτή για τους αποδέκτες απ'ό,τι μια επιχείρηση διατήρησης της ειρήνης που μπορεί να προϋποθέτει τη χρησιμοποίηση βίας. Η διεθνής συνεργασία και ο συντονισμός θα επιτρέψουν να εξασφαλιστεί ότι οι προληπτικές ενέργειες που αναλαμβάνονται έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα.

Η Κοινότητα είναι αποφασισμένη να κινητοποιήσει τα κοινοτικά μέσα με πιο αποτελεσματικό και συντονισμένο τρόπο, για τη στήριξη των προσπαθειών που καταβάλλονται για την πρόληψη των συγκρούσεων, από τα πρώτα ως τα τελευταία στάδια μιας σύγκρουσης που εξελίσσεται σε αντιπαράθεση δυνάμεων και σε κρίση. Τα μέσα αυτά περιλαμβάνουν :

* σαφέστερη ενσωμάτωση των στόχων της ειρήνης, της δημοκρατίας και της πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας στα κοινοτικά προγράμματα βοήθειας. Αυτό θα πρέπει να αντανακλάται στη γενικότερη προσέγγισή μας, παραδείγματος χάρη αποδίδοντας μεγαλύτερη έμφαση στη στήριξη της δημιουργίας σταθερών θεσμών και του κράτους δικαίου (συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής και της διοίκησης του τομέα της δικαιοσύνης).

* επίσης, εξασφάλιση ότι στα κοινοτικά προγράμματα βοήθειας λαμβάνονται υπόψη οι δείκτες πολιτικού αποκλεισμού, εθνοτικής, κοινωνικής ή περιφερειακής περιθωριοποίησης, υποβάθμισης του περιβάλλοντος ή άλλοι παράγοντες οι οποίοι, εάν δεν τεθούν υπό έλεγχο, μπορεί να οδηγήσουν σε εμφύλια σύγκρουση ή βίαιη αντιπαράθεση.

* συμμετοχή σε διεθνείς πρωτοβουλίες σχετικά με οριζόντια θέματα που μπορεί να συμβάλλουν στο κλίμα έντασης και σύγκρουσης, όπως είναι η διεθνής εγκληματικότητα, η εξάπλωση των όπλων μικρού διαμετρήματος, το εμπόριο διαμαντιών, η παράνομη διακίνηση ναρκωτικών, οι ανήλικοι στρατιώτες.

* χρησιμοποίηση άλλων μέσων, π.χ. μέσα εμπορικής πολιτικής και συμφωνίες εμπορίου και συνεργασίας, ή μέσων που προέρχονται από τομείς όπως η Δικαιοσύνη και οι εσωτερικές υποθέσεις, η μετανάστευση, η κοινωνική ή περιβαλλοντική πολιτική.

* ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων και μέσων για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων και των καταστάσεων κρίσεως. Ο Μηχανισμός Ταχείας Αντίδρασης για την ταχύτερη κινητοποίηση κοινοτικών μέσων είναι ένα από τα παραδείγματα. Η προσεχής ανακοίνωση για τον συσχετισμό της αρωγής και της αποκατάστασης με την ανάπτυξη θα αναφέρει άλλα μέσα που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν.

Μεταξύ των διαθέσιμων μέσων, η εξωτερική βοήθεια της ΕΚ είναι αναμφίβολα η πιο σημαντική. Χρησιμοποιήθηκε με αρκετή επιτυχία, π.χ. στο Σαλβαδόρ και στη Γουατεμάλα, για την αποκατάσταση, ως κάποιο βαθμό, της διαρθρωτικής σταθερότητας. Χρησιμοποιείται επί του παρόντος με ολοκληρωμένο τρόπο στη διαδικασία ανασυγκρότησης και σταθεροποίησης στα Δυτικά Βαλκάνια. Οι πρακτικές προτάσεις που περιέχει η παρούσα ανακοίνωση θα συμβάλουν στην περαιτέρω ενσωμάτωση της πρόληψης των συγκρούσεων στην εξωτερική βοήθεια.

Εάν η κατάσταση σε μια δεδομένη χώρα επιδεινωθεί ξαφνικά, η μακροπρόθεσμη προληπτική δράση θα πρέπει να αντικατασταθεί με ταχεία αντίδραση βάσει σαφούς και συνεπούς πολιτικής. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να βελτιωθεί η ποιότητα της αντίδρασής μας, και ιδίως, για να γίνει καλύτερη χρήση των κοινοτικών μέσων ή των μέσων της ΚΕΠΠΑ, όπως αναφέρθηκε στην παρούσα ανακοίνωση. Υποβλήθηκαν επίσης σημαντικές συστάσεις στην Κοινή Έκθεση του Γενικού Γραμματέα/Ύπατου Εκπροσώπου και της Επιτροπής στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Νίκαιας για την πρόληψη των συγκρούσεων. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί στενά με τους αρμόδιους φορείς του Συμβουλίου, και ιδίως με τον Γενικό Γραμματέα/Ύπατο Εκπρόσωπο και τη Γραμματεία του Συμβουλίου/Μονάδα Πολιτικής για την εκτέλεσή τους.

Τέλος, η ικανότητά μας για δράση για την αντιμετώπιση συγκρούσεων εξαρτάται ουσιαστικά από τρεις παράγοντες: τον σαφή ορισμό των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ικανότητα δράσεως και, κυρίως, την πολιτική βούληση για δράση. Η αποτελεσματικότητα της δράσεως της Ένωσης θα εξαρτηθεί, κατά κύριο λόγο, από τον βαθμό κατά τον οποίο εκφράζει κοινή πολιτική προσέγγιση των κρατών μελών της ΕΕ. Προς το παρόν, οι συγκρούσεις συμφερόντων εξακολουθούν τις περισσότερες φορές να παρεμποδίζουν την ταχεία λήψη αποφάσεων. Ο καθορισμός κοινών αξιών και συμφερόντων που θα αντανακλώνται σε μια σειρά σαφών κοινών προτεραιοτήτων και στόχων σχετικά με διάφορα λεπτά θέματα θα αποδείξει κατά πόσον είμαστε πράγματι ικανοί να συμβάλουμε στην πρόληψη των συγκρούσεων.

Παράρτημα

Κατάλογος συστάσεων

Η Επιτροπή:

Μακροπρόθεσμη πρόληψη

* θα αποδώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα στη στήριξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης, και ιδίως των περιφερειακών οργανισμών με σαφή εντολή πρόληψης των συγκρούσεων.

* θα εξασφαλίσει ότι η αναπτυξιακή της πολιτική και τα άλλα προγράμματα συνεργασίας εστιάζονται σαφέστερα στην αντιμετώπιση των βασικών αιτίων των συγκρούσεων με ολοκληρωμένο τρόπο.

* θα χρησιμοποιεί σε όλα τα Έγγραφα Εθνικής Στρατηγικής κατάλληλους δείκτες για την ανάλυση των καταστάσεων με πιθανότητα σύγκρουσης.

* θα αναπτύξει πρακτικά μέσα προγραμματισμού για την ενσωμάτωση των μέτρων πρόληψης των συγκρούσεων σε προγράμματα συνεργασίας με χώρες υψηλού κινδύνου.

* θα ανταλλάσσει τα Έγγραφα Εθνικής Στρατηγικής με τα αντίστοιχα έγγραφα των κρατών μελών.

* θα καταρτίσει ένα πιλοτικό σύστημα, σε στενή συνεργασία με τη Μονάδα Πολιτικής του Συμβουλίου, για την τακτική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ της Επιτροπής, της Μονάδας Πολιτικής του Συμβουλίου και των αρμοδίων υπαλλήλων των κρατών μελών, για δύο ασταθείς περιοχές: τα Βαλκάνια και τις Μεγάλες Λίμνες.

* εξετάζει το ενδεχόμενο συγχρηματοδότησης από κοινού με τα μέσα χρηματοδότησης της Διεθνούς Τράπεζας και του ΔΝΤ, της στήριξης της εφαρμογής των Εγγράφων Στρατηγικής για τη μείωση της φτώχειας στις χώρες ΑΚΕ.

* θα εφαρμόσει, για χώρες που παρουσιάζουν πιθανότητες σύγκρουσης, καλύτερα στοχοθετημένες ενέργειες, εφόσον κριθεί σκόπιμο, με σκοπό την προετοιμασία του εδάφους για δημοκρατική μεταρρύθμιση. Πιο συγκεκριμένα, θα δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη στήριξη των εκλογικών διαδικασιών, των κοινοβουλευτικών δραστηριοτήτων και της διοίκησης του τομέα της Δικαιοσύνης. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή θα προωθήσει ιδίως την ίση συμμετοχή ανδρών και γυναικών στην κοινωνία των πολιτών, στον οικονομικό βίο και την πολιτική.

* σκοπεύει, εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων της, να διαδραματίσει ολοένα ενεργότερο ρόλο στον τομέα της ασφάλειας. Αυτό θα λάβει τη μορφή δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στη βελτίωση των αστυνομικών υπηρεσιών, την προώθηση της μετατροπής και του παροπλισμού των όπλων, τόσο των όπλων μαζικής εξόντωσης όσο και των συμβατικών όπλων. Η Επιτροπή θα μπορούσε να υποστηρίξει την κατάρτιση σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα για ολόκληρο τον τομέα της ασφάλειας.

* θα επικεντρώσει, για τις μετασυγκρουσιακές καταστάσεις, τη βοήθεια της ΕΚ στην εδραίωση της ειρήνης και την πρόληψη μελλοντικών συγκρούσεων, ιδίως μέσω προγραμμάτων αποκατάστασης, μέτρων αποκατάστασης που σχετίζονται με τα παιδιά, προγραμμάτων αφοπλισμού, αποστράτευσης και επανένταξης, καθώς και προγραμμάτων που υποστηρίζουν τις διαδικασίες συμφιλίωσης.

* θα επικεντρώσει τη συνεργασία/ενέργειες κατά των ναρκωτικών στα δύο κυριότερα δρομολόγια που ακολουθεί η διοχέτευση ναρκωτικών στην Ευρώπη, ήτοι στα Βαλκάνια και μεταξύ Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής. Για το σκοπό αυτό, θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί την εμπειρογνωμοσύνη των κρατών μελών.

* θα αποδώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα στη στήριξη που θα παρέχει για τον έλεγχο της εξάπλωσης των όπλων μικρού διαμετρήματος. Θα καταβάλλει κάθε προσπάθεια για την προώθηση φιλόδοξης θέσεως της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενόψει της προσεχούς διάσκεψης του ΟΗΕ για την παράνομη διακίνηση ελαφρών όπλων και όπλων μικρού διαμετρήματος. Κατά τη διαχείριση προγραμμάτων για τα όπλα μικρού διαμετρήματος, η Επιτροπή θα εξετάσει επισταμένα την κατάσταση του τελωνειακού τομέα.

* θα διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην ειδική ομάδα του Kimberley σχετικά με το σύστημα πιστοποίησης για τα ακατέργαστα διαμάντια και θα υποβάλει έγγραφο πολιτικής στο Συμβούλιο μέχρι τα τέλη του έτους, όπου θα περιγράφει τις εναλλακτικές λύσεις για το θέμα αυτό.

* θα υποστηρίζει, στις περιπτώσεις όπου υπάρχει σαφής δέσμευση για περιφερειακή συνεργασία, περιφερειακές ενέργειες που αποσκοπούν στη χρηστή διαχείριση των κοινών υδάτινων πόρων.

* θα αντιμετωπίσει τα θέματα των φυσικών πόρων και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος μέσω των διμερών και περιφερειακών προγραμμάτων και θα ενισχύσει τη βοήθεια που παρέχει για την εφαρμογή από μέρους των χωρών εταίρων των πολυμερών περιβαλλοντικών συμφωνιών. Θα αποδοθεί επίσης υψηλή προτεραιότητα στα έργα περιβαλλοντικής αποκατάστασης σε προγράμματα για μετασυγκρουσιακές καταστάσεις.

* θα επιδιώξει την εμβάθυνση του διαλόγου με ειδικευμένες οργανώσεις με σκοπό την καλύτερη ανίχνευση αποσταθεροποιητικών πληθυσμιακών ρευμάτων σε αρχικό στάδιο. Μεταξύ των οργανώσεων μπορεί να είναι η ΟΙΜ και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

* δεσμεύεται να προωθήσει ενεργά τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, που αποσκοπούν στην ενθάρρυνση των επιχειρήσεων να συμπεριφέρονται υπεύθυνα όταν ασκούν δραστηριότητες στο εξωτερικό, και ιδίως σε αναπτυσσόμενες χώρες.

Βραχυπρόθεσμη πρόληψη

* θα συνεργαστεί με τον Γενικό Γραμματέα/Ύπατο Εκπρόσωπο για τον τακτικό έλεγχο των πιθανών ζωνών συγκρούσεων, συμπεριλαμβανομένης της σύστασης συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης.

* θα αρχίσει συζήτηση με τα κράτη μέλη για τους τρόπους που θα επιτρέψουν στην ΕΕ να επινοήσει και να εφαρμόσει προληπτικές κυρώσεις.

* θεωρεί ότι πρέπει να γίνει συστηματικότερη χρήση του πολιτικού διαλόγου σε περιπτώσεις που φαίνεται να επίκειται κρίση. Ο διάλογος αυτός θα πρέπει να βασίζεται σε σθεναρή πολιτική γραμμή. Θα πρέπει να είναι καλύτερα εστιασμένος, ελαστικότερος όσον αφορά το χρονοδιάγραμμα και δυναμικότερος απ' ότι στο παρελθόν. Η Επιτροπή είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με τον Γενικό Γραμματέα/Ύπατο Εκπρόσωπο για την κατάρτιση συγκεκριμένων προτάσεων σ' αυτόν τον τομέα.

* θεωρεί ότι οι ειδικοί εκπρόσωποι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ευρύτερα ως μεσολαβητές, ότι θα πρέπει να εξουσιοδοτηθούν για την υιοθέτηση σταθερής θέσεως σχετικά με την κατάσταση την οποία καλύπτουν οι όροι της εντολής τους, και ότι θα πρέπει να είναι επίσης διαθέσιμοι για βραχυπρόθεσμες (π.χ. εξάμηνες) αποστολές. Η Επιτροπή είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με τον Γενικό Γραμματέα/Ύπατο Εκπρόσωπο για την κατάρτιση συγκεκριμένων προτάσεων σε αυτόν τον τομέα.

* ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να συνεργαστούν μεταξύ τους καθώς και με τον ΟΗΕ και με τον ΟΟΣΑ, για κατάρτιση στους τομείς του κράτους δικαίου και της πολιτικής διοίκησης που θα προορίζεται για το προσωπικό που θα χρησιμοποιηθεί σε διεθνείς αποστολές. Η Επιτροπή είναι πρόθυμη να υποστηρίξει τέτοια προγράμματα κατάρτισης με κοινοτικά κεφάλαια.

Διεθνής συνεργασία

* προτείνει τη συστηματικότερη ενσωμάτωση στον πολιτικό διάλογο με τις χώρες εταίρους συζητήσεων για συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και τακτικής εποπτείας των πιθανών ζωνών σύγκρουσης. Σε μετασυγκρουσιακές καταστάσεις, σκοπεύει να διαδραματίζει ενεργότερο ρόλο με την προσέγγιση "Φίλοι", και να προωθεί τις ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ χορηγών βοήθειας.

* θεωρεί ότι η πρόληψη των συγκρούσεων θα πρέπει να αποτελεί σημαντικό στοιχείο του ενισχυμένου διαρθρωτικού διαλόγου που έχει αρχίσει μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ. Από την πλευρά της, η Επιτροπή έχει ήδη αναπτύξει προγραμματικό διάλογο με την UNHCR και το ΠΕΠ και προτείνει να καθιερώσει παρόμοιο διάλογο με άλλες οργανώσεις του ΟΗΕ, ταμεία και προγράμματα.

* είναι πρόθυμη, σε επιχειρησιακό επίπεδο, να ανταλλάξει τα Έγγραφα Εθνικής Στρατηγικής που διαθέτει με τις Κοινές Αξιολογήσεις Χωρών του ΟΗΕ. Σκοπεύει να αρχίσει διάλογο με τις οργανώσεις του ΟΗΕ σχετικά με αυτό το θέμα. Εξετάζει επίσης επί του παρόντος τη δυνατότητα παροχής χρηματοδοτικής στήριξης στο Ταμείο Προληπτικής Δράσεως.

* σκοπεύει να θίξει το θέμα της σχέσεως μεταξύ της εξάντλησης των φυσικών πόρων και της ασφάλειας κατά τις προετοιμασίες για τη δεκαετή ανασκόπηση του Ρίο, κατά την Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για τη βιώσιμη ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002.

* θα συνεχίσει τη συνεργασία του με τον ΟΟΣΑ στον τομέα της πρόληψης των συγκρούσεων, αναπτύσσοντας ιδίως κοινά τμήματα προγράμματος/προγράμματα για την κατάρτιση προσωπικού για επιτόπου δράση (βλέπε σύστημα REACT του ΟΟΣΑ).

* σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τη συνεδρίαση αρμοδίων για την πρόληψη των συγκρούσεων της Ομάδας των 8 για την προώθηση των θέσεων της ΕΕ σχετικά με τα όπλα μικρού διαμετρήματος και τα ελαφρά όπλα, το θέμα των συγκρούσεων και της ανάπτυξης, της παράνομης διακίνησης διαμαντιών, των παιδιών στις ένοπλες συγκρούσεις, της διεθνούς πολιτικής αστυνομίας, του ρόλου των γυναικών και της συλλογικής κοινωνικής ευθύνης, και να ενθαρρύνει τη συνοχή μεταξύ του εν λόγω φόρουμ και άλλων διεθνών φόρουμ όπου συζητούνται τέτοια θέματα.

* να αποδώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα, μέσω της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας για τη Δημοκρατία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, σε δραστηριότητες που συμβάλλουν στην πρόληψη των συγκρούσεων και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων των συγκρούσεων.