Συνεργασία με τις αναπτυσσόμενες χώρες στον τομέα της ενέργειας

1) ΣΤΟΧΟΣ

Πρόταση ενός πλαισίου προβληματισμού και συνεργασίας καθώς και συγκεκριμένων συστάσεων για την καλύτερη ενσωμάτωση της ενέργειας στη συνεργασία με τις αναπτυσσόμενες χώρες.

2) ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της 17ης Ιουλίου 2002, όσον αφορά τη συνεργασία με τις αναπτυσσόμενες χώρες στον τομέα της ενέργειας [COM(2002) 408 τελικό- Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

3) ΣΥΝΟΨΗ

Πλαίσιο

Ο τομέας της ενέργειας είχε για πολύ καιρό παραμεληθεί στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης σε διεθνές επίπεδο. Παίζει ωστόσο σημαντικό ρόλο στις τρεις διαστάσεις της αειφόρου ανάπτυξης: την κοινωνική διάσταση (καταπολέμηση της φτώχειας), την οικονομική διάσταση (ασφάλεια του εφοδιασμού) και την περιβαλλοντική διάσταση (προστασία του περιβάλλοντος).

Ο τομέας της ενέργειας έχει επίσης πρωταρχική σημασία για τη συνεργασία με τις αναπτυσσόμενες χώρες, δεδομένου ότι προβλήματα όπως είναι η περιορισμένη πρόσβαση στις ενεργειακές πηγές, η πολύ σημαντική προσφυγή στην παραδοσιακή βιομάζα και η εξάρτηση από εισαγόμενες πηγές ενέργειας αποτελούν σημαντική τροχοπέδη στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη.

Το θέμα της ενέργειας αποτέλεσε σχετικά πρόσφατα πηγή έντονου προβληματισμού σε διεθνές επίπεδο. Η παρούσα ανακοίνωση υποβλήθηκε στο πλαίσιο της συνεισφοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προβληματική της αειφόρου ανάπτυξης κατά την παγκόσμια σύνοδο του Γιοχάνεσμπουργκ τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 2002.

Ανάλυση της ενεργειακής κατάστασης στις αναπτυσσόμενες χώρες Η ενεργειακή κατάσταση των αναπτυσσόμενων χωρών ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό.

Ζήτηση ενέργειας

Η κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας είναι σαφώς χαμηλότερη από εκείνη των βιομηχανικών χωρών. Ωστόσο, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της ενεργειακής κατανάλωσης στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι τρεις με τέσσερις φορές υψηλότερος από εκείνο των βιομηχανικών χωρών. Τα στοιχεία αυτά κρύβουν μία ιδιαίτερα άνιση πρόσβαση στην ενέργεια, παγκοσμίως. Στην Αφρική, η κατά κεφαλή κατανάλωση παραμένει ιδιαίτερα περιορισμένη ενώ στην Ασία έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 1970. Σύμφωνα με τις σημερινές τάσεις, η ζήτηση καθώς και η ένταση ενέργειας (η σχέση μεταξύ της κατανάλωσης και του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος) θα αυξηθούν έντονα στις περισσότερες από τις αναπτυσσόμενες χώρες (ιδιαίτερα στην Ασία). Τα φαινόμενα αυτά καθιστούν ουσιαστικής σημασίας δράσεις όπως είναι η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών για τη χρησιμοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης.

Ενεργειακός εφοδιασμός

Σήμερα, οι αναπτυσσόμενες χώρες τείνουν να προσφεύγουν όλο και περισσότερο στον άνθρακα και σε ορισμένες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (κυρίως στην παραδοσιακή βιομάζα) και λιγότερο στο πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και την πυρηνική ενέργεια. Ωστόσο, η πυρηνική ενέργεια, το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο, ιδιαίτερα, προβλέπεται να καταλάβουν σημαντικότερη θέση στο μέλλον. Η αυξημένη χρησιμοποίηση του φυσικού αερίου και του πετρελαίου θα μπορούσε να προκαλέσει χρηματοοικονομικούς κινδύνους δεδομένου ότι η διεθνής αγορά πετρελαίου είναι ευμετάβλητη και οι πόροι των δύο αυτών καυσίμων είναι περιορισμένοι. Κατά πάσα πιθανότητα, στο μέλλον θα παρατηρηθεί μείωση της χρησιμοποίησης της βιομάζας. Πρέπει να σημειωθεί ότι η εν λόγω πηγή ενέργειας, που χρησιμοποιείται συχνά στις αναπτυσσόμενες χώρες, ενέχει κινδύνους για το περιβάλλον και την υγεία που οφείλονται εν μέρει στη μέθοδο εκμετάλλευσής της.

Έλλειψη χρηματοδότησης και κανονιστικής και θεσμικής υποδομής

Η έλλειψη χρηματοδότησης στον ενεργειακό τομέα αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για τις αναπτυσσόμενες που δεν μπορεί να λυθεί μόνο από τους δημόσιους προϋπολογισμούς ή μέσω της αναπτυξιακής βοήθειας. Πρέπει συνεπώς να υπάρξει προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων. Η κατάσταση επιδεινώνεται με την απουσία ή την αδυναμία καθορισμού της ενεργειακής πολιτικής και την έλλειψη θεσμικών δυνατοτήτων και ανθρώπινων πόρων. Απουσιάζει επίσης το ενδεδειγμένο νομοθετικό, κανονιστικό και χρηματοοικονομικό πλαίσιο που είναι ουσιαστικό για την προσέλκυση της ιδιωτικής χρηματοδότησης και την εγγύηση της ορθής λειτουργίας της αγοράς.

Πλαίσιο αναφοράς για τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας

Η προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στο θέμα αυτό γίνεται μέχρι σήμερα κατά περίπτωση. Θα πρέπει να ενσωματωθεί σε μεγαλύτερο βαθμό η συνεργασία στον τομέα της ενέργειας στα έγγραφα στρατηγικής ανά χώρα και ανά περιοχή και στα έγγραφα στρατηγικής για την καταπολέμηση της φτώχειας.

Οριζόντιες πτυχές

Έχουν εντοπιστεί δύο οριζόντιες βασικές δράσεις:

• η αναμόρφωση του τομέα της ενέργειας·
• η μεταφορά τεχνολογιών.

Όσον αφορά την αναμόρφωση του τομέα, πρέπει να θεσπιστεί, για να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις του ανοίγματος της αγοράς, ένα κατάλληλο νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο κυρίως όσον αφορά τη ρύθμιση, το διαχωρισμό των ειδών δραστηριότητας, την τιμολόγηση ή ακόμα την προώθηση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα. Εκτός από τον ορισμό και τη θέση σε εφαρμογή μιας ενεργειακής πολιτικής, οι προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν σε δύο σημεία: στο άνοιγμα προς τον ιδιωτικό τομέα όσον αφορά την παραγωγή και τη διανομή καθώς και στην τιμολόγηση.

Η μεταφορά τεχνολογιών και η δημιουργία συνθηκών για τη μεταφορά αυτή είναι ουσιώδους σημασίας. Οι τεχνολογίες που συνδέονται με τον καθαρό άνθρακα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την ενεργειακή απόδοση και την πυρηνική ασφάλεια έχουν πολύ μεγάλη σημασία.

Συνεργασίας στο επίπεδο της ζήτησης

Η συνεργασία στο επίπεδο αυτό αποτελεί έναν από τους πιο υποσχόμενους άξονες. Πρόκειται για την καλύτερη διαχείριση της ζήτησης και την εξοικονόμηση ενέργειας κυρίως μέσω μέτρων που προάγουν την ενεργειακή απόδοση και την καλύτερη ενεργειακή αποδοτικότητα. Ωστόσο, θα πρέπει να εξασφαλιστεί η πρόσβαση στις τεχνολογίες, η επαρκής χρηματοδότηση και η θέσπιση ενός ευνοϊκού νομικού και χρηματοοικονομικού πλαισίου. Προς το σκοπό αυτό θα πρέπει να καθιερωθεί η συνεργασία μεταξύ των δημόσιων φορέων, του ιδιωτικού τομέα και των διεθνών οργανισμών, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Συνεργασία στο επίπεδο της προσφοράς

Η αποτελεσματικότερη διαχείριση της προσφοράς ενέργειας μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη σταθερότητα στον εν λόγω τομέα. Οι δράσεις που προτείνονται στους δύο αυτούς τομείς είναι:

• η προώθηση της διαφοροποίησης της προσφοράς ενέργειας·
• η διευκόλυνση της ανάπτυξης δικτύων, ιδιαίτερα των διασυνδέσεων.

Ενεργειακή διαφοροποίηση

Αυτή είναι πολύ σημαντική τόσο για τις χώρες καταναλωτές που εξαρτώνται από περιορισμένο αριθμό ενεργειακών πηγών όσο και για τις χώρες παραγωγούς οι οποίες εξάγουν ένα μόνο ενεργειακό προϊόν. Ο στόχος είναι να μειωθεί η εξάρτηση έναντι των παραδοσιακών ορυκτών καυσίμων όπως είναι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.

Η προώθηση των καθαρών τεχνολογιών στη χρήση του άνθρακα αποτελεί μία από τις προσφερόμενες δυνατότητες. Οι λύσεις αντικατάστασης του πετρελαίου είναι προς το παρόν περιορισμένες πλην όμως το φυσικό αέριο αποτελεί ενδιαφέρον υποκατάστατο καύσιμο λόγω της μικρότερης επίπτωσης που έχει στην αλλαγή του κλίματος. Η αποδοτικότερη χρήση των δύο αυτών καυσίμων είναι αναγκαία δεδομένων των περιορισμένων αποθεμάτων τους. Όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σήμερα, η χρησιμοποίησή τους είναι υψηλότερη στις αναπτυσσόμενες χώρες από ό,τι στις βιομηχανικές χώρες, συχνά όμως πρόκειται για πηγές όπως η ξυλεία που χρησιμοποιείται για τη θέρμανση που αντιπροσωπεύει κίνδυνο για την αειφόρο ανάπτυξη (αποψίλωση δασών, για παράδειγμα) και την ανθρώπινη υγεία. Σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν υπάρχει συγκεκριμένη πολιτική για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας οι οποίες είναι συχνά αρκετά δαπανηρές στις αναπτυσσόμενες χώρες. Για να υποστηριχθεί η ανάπτυξη των πηγών αυτών, θα πρέπει να διευκολυνθεί η πρόσβαση των χωρών στην τεχνολογία, να δοθεί στήριξη για την κατάρτιση ενός νομικού πλαισίου και να τεθούν σε λειτουργία ευνοϊκοί χρηματοδοτικοί μηχανισμοί. Η τεχνική βοήθεια για τη διασφάλιση της πυρηνικής ασφάλειας αποτελεί προτεραιότητα στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας. Εκτός από την πρωταρχική ανάγκη επίτευξης ενός υψηλού επιπέδου προστασίας, αυτό θα μπορούσε να συμβάλει στην προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων στον εν λόγω τομέα.

Διευκόλυνση της ανάπτυξης των δικτύων, ιδιαίτερα των διασυνδέσεων

Η ανάπτυξη περιφερειακών ενεργειακών υποδομών μπορεί να επιτρέψει την πραγματοποίηση οικονομιών κλίμακας, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες μικρού μεγέθους. Η δημιουργία, διαχείριση, κλπ. κοινών υποδομών είναι δυνατόν να μειώσει το κόστος συναλλαγής και να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα. Ωστόσο, η λύση αυτή δεν είναι πάντοτε η ενδεδειγμένη δεδομένου ότι η ενεργειακή κατανάλωση ποικίλλει σημαντικά σε κάθε χώρα. Θα πρέπει επίσης να δοθεί προσοχή στη δημιουργία εθνικών υποδομών διότι υπάρχουν αναπτυσσόμενες χώρες οι οποίες δεν διαθέτουν ακόμη επαρκές εθνικό δίκτυο.

Επιχειρησιακές συστάσεις

Ο στόχος των συστάσεων αυτών είναι να υπάρξει μία καινοτόμος προσέγγιση βασισμένη στην εμπειρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα δίνει έμφαση στην ενεργειακή απόδοση, στην αποφυγή σπατάλης ενέργειας και στην προώθηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή δεν θα πρέπει να θέτει υπό αμφισβήτηση τον θεμελιώδη στόχο διασφάλισης της πρόσβασης στις βασικές ενεργειακές υπηρεσίες για τους κατοίκους και τις επιχειρήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών.

Μακροπρόθεσμοι στόχοι

Υπάρχουν πέντε συστάσεις σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα:

• ενσωμάτωση της ενέργειας ως οριζόντιου στοιχείου των προγραμμάτων αναπτυξιακής ενίσχυσης που χορηγεί η ΕΕ·
• ανάπτυξη της θεσμικής στήριξης, της τεχνικής βοήθειας και της δικτύωσης Οι δράσεις αυτές έχουν ως στόχο να παράσχουν στις αναπτυσσόμενες χώρες τις δυνατότητες υλοποίησης των ενεργειακών τους επιλογών και περιλαμβάνουν πρωτοβουλίες όπως είναι η απόσπαση εμπειρογνωμόνων της ΕΕ στις χώρες, η ενίσχυση για την κατάρτιση, κλπ.·
• ανάπτυξη ενός κανονιστικού πλαισίου και καινοτόμων χρηματοδοτικών μηχανισμών Η δράση αυτή είναι σημαντική για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων. Προβλέπονται μέτρα όπως οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα·
• ενθάρρυνση της περιφερειακής συνεργασίας·
• ανάπτυξη του συντονισμού στο πλαίσιο της ΕΕ και με άλλους οργανισμούς και διεθνείς χορηγούς. Η Επιτροπή προτείνει τον ορισμό ενός οργανισμού, σε διεθνές επίπεδο, ο οποίος θα λειτουργεί ως κέντρο και θα αναλάβει την ανάλυση και διαχείριση των στατιστικών στοιχείων για την κατάσταση που επικρατεί στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ενέργεια

Στην παγκόσμια σύνοδο για την αειφόρο ανάπτυξη, η Ευρωπαϊκή Ένωση προώθησε μία πρωτοβουλία για την ενέργεια. Η Πρωτοβουλία εντάσσεται στον κύριο αναπτυξιακό στόχο της Δήλωσης της χιλιετηρίδας, δηλ. τη μείωση μέχρι το 2015 κατά το ήμισυ του αριθμού των ατόμων που διαβιώνουν σε συνθήκες φτώχειας.

Πρόκειται να αναληφθούν δράσεις σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, σε συνεργασία με όλους τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Οι βασικές δράσεις θα περιλάβουν:

• την ενίσχυση των θεσμικών δομών·
• τη μεταφορά γνώσεων και δεξιοτήτων·
• την τεχνική συνεργασία·
• την ανάπτυξη της αγοράς.

Η Πρωτοβουλία και οι συστάσεις θα έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση της χρηματοδοτικής ενίσχυσης στον τομέα της ενέργειας στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 01.06.2006