Προοπτικές της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας

Για να εξασφαλισθεί η ολοκληρωμένη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, οι υφιστάμενοι κανόνες πρέπει να συμπληρωθούν με νέα μέτρα. Όντως, η απογραφή της κατάστασης της αγοράς δείχνει ότι εξακολουθούν να υφίστανται ακόμη δυσλειτουργίες και ότι οι δυσλειτουργίες αυτές δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με τους υφιστάμενους κανόνες.

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της 10ης Ιανουαρίου 2007 με τίτλο «Προοπτικές για την εσωτερική αγορά αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας» [COM(2006) 841 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

ΣΥΝΟΨΗ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) παραμένει προσηλωμένη στην εγκαθίδρυση μιας πραγματικά ανταγωνιστικής εσωτερικής αγοράς αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να προσφερθεί στους καταναλωτές αληθινή δυνατότητα επιλογής με τιμές θεμιτές και ανταγωνιστικές, να τονωθεί η παραγωγή καθαρής ενέργειας και να ενισχυθεί η ασφάλεια του εφοδιασμού.

Αν και η εσωτερική αγορά ενέργειας έχει λάβει συγκεκριμένη μορφή, παραμένουν πολυάριθμες δυσλειτουργίες που διαπιστώνονται με την τομεακή έρευνα για τις αγορές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας και δεν επιτρέπουν ούτε στους καταναλωτές ούτε στην οικονομία να επωφεληθούν πλήρως από τα πλεονεκτήματα του ανοίγματος των εθνικών αγορών αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας.

Επειδή οι υφιστάμενοι κανόνες δεν επιτρέπουν την αποτελεσματική διόρθωση των δυσλειτουργιών, πρέπει να θεσπιστούν νέα μέτρα, ως τελευταίο βήμα για την επίτευξη της ολοκληρωμένης λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς ενέργειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Πλεονεκτήματα της εγκαθίδρυσης της εσωτερικής αγοράς ενέργειας

Το άνοιγμα των εθνικών αγορών αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας στον ανταγωνισμό προσφέρει κατά τρόπο ορατό στους καταναλωτές την ελευθερία επιλογής του προμηθευτή τους σε ενέργεια και, για το λόγο αυτό, τη δυνατότητα να πραγματοποιούν οικονομίες. Επίσης παρέχει τη δυνατότητα ενίσχυσης της ασφάλειας του εφοδιασμού, με ώθηση αφενός στις επενδύσεις σε εγκαταστάσεις, οπότε μπορεί να αποφεύγονται διακοπές του εφοδιασμού, και αφετέρου στη διαφοροποίηση των οδών μεταφοράς καθώς και των πηγών ενέργειας. Εξάλλου, η ύπαρξη πραγματικά ανταγωνιστικής αγοράς ενέργειας συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη, μεταξύ άλλων παρέχοντας τη δυνατότητα πρόσβασης στην αγορά στους προμηθευτές ενέργειας παραγόμενης από ανανεώσιμες πηγές.

Εξακολούθηση των δυσλειτουργιών

Καθώς οι υφιστάμενοι κανόνες δεν αντιμετωπίζουν επαρκώς τις δυσλειτουργίες της αγοράς, στην πράξη η ΕΕ πόρρω απέχει από το στόχο γνήσιας εσωτερικής αγοράς όπου κάθε καταναλωτής έχει το νόμιμο δικαίωμα επιλογής του προμηθευτή του και ασκεί το δικαίωμα αυτό πρακτικά κατά τρόπο απλό και αποτελεσματικό.

Ο νομικός και επιχειρησιακός διαχωρισμός των διαχειριστών δικτύων που συνδέονται καθέτως με επιχειρήσεις προμήθειας και παραγωγής δεν είναι επαρκής για να εξασφαλιστεί ισότητα πρόσβασης στα δίκτυα. Έτσι, οι κατεστημένες επιχειρήσεις διατηρούν τη δεσπόζουσα θέση τους και οι νέες επιχειρήσεις που επιθυμούν να εισέλθουν στην αγορά συναντούν πολυάριθμες δυσκολίες, λόγω των μεροληπτικών όρων πρόσβασης, της έλλειψης διαθέσιμης δυναμικότητας δικτύου, της απουσίας διαφάνειας των δεδομένων για την κατάσταση του δικτύου και του χαμηλού επιπέδου επενδύσεων.

Ούτε οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές διαθέτουν τις αναγκαίες εξουσίες και την αναγκαία ανεξαρτησία για να επιτελέσουν ικανοποιητικά την αποστολή τους. Οι αρμοδιότητές τους διαφέρουν σημαντικά στα διάφορα κράτη μέλη, με αποτέλεσμα την εμφάνιση κωλυμάτων στις διασυνοριακές ανταλλαγές και στην πρόσβαση στους καταναλωτές άλλων κρατών μελών.

Νέοι κανόνες για την ολοκλήρωση της εγκαθίδρυσης της εσωτερικής αγοράς ενέργειας

• Εξασφάλιση πρόσβασης στα δίκτυα χωρίς διακρίσεις, με το διαχωρισμό

Σήμερα, ο νομικός και επιχειρησιακός διαχωρισμός αποδεικνύεται ανεπαρκής για την εξάλειψη των συγκρούσεων συμφερόντων που προέρχονται από την κάθετη ολοκλήρωση. Πρέπει να εφαρμοστεί αυστηρότερος διαχωρισμός μεταξύ της διαχείρισης των δικτύων μεταφοράς και των δραστηριοτήτων παραγωγής ή προμήθειας, ώστε να εξασφαλίζονται η συντήρηση, η εκμετάλλευση και η ανάπτυξη των δικτύων από τους διαχειριστές, για το γενικό συμφέρον των καταναλωτών του δικτύου.

Ο διαχωρισμός μπορεί να βασίζεται είτε σε πλήρη διάκριση της ιδιοκτησίας, οπότε οι διαχειριστές δικτύου μεταφοράς ταυτοχρόνως εκμεταλλεύονται και είναι ιδιοκτήτες του δικτύου, είτε στην πρόβλεψη ανεξάρτητου διαχειριστή δικτύου μεταφοράς ο οποίος μεριμνά για τη συντήρηση, την ανάπτυξη και την εκμετάλλευση των δικτύων, των οποίων ιδιοκτήτες παραμένουν οι καθετοποιημένες επιχειρήσεις.

Ο πλήρης ιδιοκτησιακός διαχωρισμός φαίνεται ότι είναι το αποτελεσματικότερο μέσο από οικονομική άποψη για την εξασφάλιση της ανάπτυξης γνήσιας εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Όχι μόνο συμβάλλει στην άρση των αποκλινόντων συμφερόντων των διαχειριστών δικτύου, αλλά επιτρέπει και την αποφυγή υπερβολικά λεπτομερούς και πολύπλοκης νομοθεσίας για την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας των καθέτως ολοκληρωμένων διαχειριστών δικτύων.

• Ενίσχυση του ρόλου των κανονιστικών αρχών σε επίπεδο εθνικό και κοινοτικό

Πρέπει να ενισχυθεί το νομοθετικό πλαίσιο και, επομένως, οι εξουσίες των κανονιστικών αρχών, ώστε να διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις διαφάνειας, σταθερότητας και αμεροληψίας που είναι αναγκαίες, ώστε να καθίσταται δυνατή η ανάπτυξη του ανταγωνισμού και η πραγματοποίηση επενδύσεων.

Παράλληλα, για να εξαλειφθεί ο κατακερματισμός της αγοράς λόγω διαφοράς νομοθεσιών μεταξύ των κρατών μελών, είναι αναγκαία η βελτίωση του συντονισμού των εθνικών κανονιστικών αρχών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, είναι δυνατόν είτε να ενισχυθεί η υφιστάμενη προσέγγιση, με το μειονέκτημα της μόνιμης εξάρτησης από συμφωνίες σε εθελούσια βάση μεταξύ 27 εθνικών κανονιστικών αρχών με συμφέροντα που συχνά αποκλίνουν, είτε να επισημοποιηθεί ο ρόλος της ομάδας ευρωπαϊκών κανονιστικών αρχών στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και του αερίου (ERGEG), ως ευρωπαϊκού δικτύου ανεξάρτητων κανονιστικών αρχών (ERGEG +) ή, τέλος, να δημιουργηθεί ένα νέο ενιαίο όργανο σε κοινοτικό επίπεδο.

• Συνεργασία διαχειριστών δικτύου μεταφοράς (ΔΔΜ)

Για να καταστεί δυνατή η ελεύθερη κυκλοφορία του αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ, υπάρχει ανάγκη καθορισμού συμβατών τεχνικών κανόνων και κανονικής ανταλλαγής πληροφοριών, αύξησης των επενδύσεων στο δίκτυο και, μεταξύ άλλων, των διασυνοριακών διασυνδέσεων, καθώς και μετάβασης προς περιφερειακούς διαχειριστές δικτύων.

• Μείωση των δυνατοτήτων αθέμιτου ανταγωνισμού

Λόγω της διατήρησης μονοπωλίων, που υπήρχαν πριν από την ελευθέρωση, από τις κατεστημένες επιχειρήσεις, απουσίας ολοκλήρωσης και των φυσικών τους χαρακτηριστικών, μεταξύ άλλων της χαμηλής ελαστικότητας της ζήτησης, οι αγορές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας είναι ιδιαιτέρως εκτεθειμένες στον κίνδυνο δεσπόζουσας θέσης.

Μεγαλύτερη διαφάνεια, η προσφυγή στην αρχή της υποχρεωτικής χρησιμοποίησης της δυναμικότητας επί ποινή απώλειάς της («χρησιμοποιείται ή χάνεται»), h αποτελεσματική πρόσβαση στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης του φυσικού αερίου και η διατήρηση των κινήτρων για νέες δυναμικότητες αποθήκευσης θα διευκόλυναν τη μετάβαση προς ανταγωνιστικότερη αγορά αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας.

• Διευκόλυνση επενδύσεων σε σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και έργα υποδομής για το φυσικό αέριο

Προτεραιότητα αποτελεί η δημιουργία σταθερού περιβάλλοντος για τις επενδύσεις. Επίσης, τις επενδύσεις είναι δυνατόν να επηρεάσουν και άλλοι παράγοντες, όπως η χορήγηση πιστοποιητικών για εκπομπές ή τα μέτρα για ειδικά κίνητρα, παραδείγματος χάρη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

• Η προστασία των καταναλωτών

Η προστασία των καταναλωτών και οι υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας ανοίγματος των αγορών αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης, πρέπει να προστατεύονται με σχετικό χάρτη τα βασικά δικαιώματα των καταναλωτών (δικαίωμα πρόσβασης σε χρήσιμες πληροφορίες που αφορούν τους διάφορους προμηθευτές και τις δυνατότητες εφοδιασμού, δικαίωμα πρόσβασης σε πρακτικώς εύκολη διαδικασία για την αλλαγή προμηθευτή, προστασία από διακοπή της παροχής ενέργειας για τους πλέον ευάλωτους καταναλωτές, προστασία από αθέμιτες εμπορικές πρακτικές κ.λπ.).

Πλαίσιο

Η εσωτερική αγορά ενέργειας δημιουργήθηκε προοδευτικά, αρχικά με την οδηγία 96/92/ΕΚ, σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, και την οδηγία 98/30/ΕΚ, σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου, που αντικαταστάθηκαν αντίστοιχα από τις οδηγίες 2003/54/ΕΚ και 2003/55/ΕΚ.

Με βάση την τομεακή της έρευνα, η Επιτροπή εξάγει τα συμπεράσματά της για την επικρατούσα κατάσταση στην εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, αναγγέλλει δε ότι οι υφιστάμενοι κανόνες θα συμπληρωθούν με τρίτη δέσμη νομοθετικών μέτρων.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – Κατάσταση προόδου της δημιουργίας της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας [COM(2008) 192 τελικό – Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Η έκθεση παρουσιάζει την πρόοδο που σημειώθηκε στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου από το άνοιγμα των εσωτερικών αγορών στον ανταγωνισμό την 1η Ιουλίου 2007. Μεταξύ των κύριων εξελίξεων συγκαταλέγονται οι περιφερειακές πρωτοβουλίες που ενισχύουν τη διασυνοριακή συνεργασία.

Τρία χρόνια μετά τη λήξη της προθεσμίας εφαρμογής που ορίστηκε τον Ιούλιο του 2004, φαίνεται ωστόσο ότι οι διατάξεις των οδηγιών σχετικά με την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο δεν έχουν κατάλληλα εφαρμοστεί σε ορισμένα κράτη μέλη. Προκύπτει κυρίως από την παρούσα έκθεση ότι η κανονιστική επίβλεψη, ο διαχωρισμός, οι τιμές εφοδιασμού, καθώς και η κοινοποίηση των υποχρεώσεων του δημοσίου τομέα δεν είναι ικανοποιητικά.

Για να μετριαστεί η δυσλειτουργία της εσωτερικής αγοράς, η Επιτροπή παρουσίασε μια δέσμη μέτρων στις 19 Σεπτεμβρίου 2007.

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της 10ης Ιανουαρίου 2007 με τίτλο «Ενεργειακή πολιτική για την Ευρώπη» [COM(2007) 1 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 10ης Ιανουαρίου 2007 με τίτλο «Έρευνα δυνάμει του άρθρου 17 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1/2003 στον ευρωπαϊκό κλάδο του αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας (Τελική έκθεση)» [COM(2006) 851 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]

Οδηγία 2003/55/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2003 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της οδηγίας 98/30/ΕΚ [Επίσημη Εφημερίδα L 176 της 15.7.2003].

Οδηγία 2003/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2003 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την κατάργηση της οδηγίας 96/92/ΕΚ [Επίσημη Εφημερίδα L 176 της 15.7.2003].

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 06.09.2008