EUR-Lex Access to European Union law
This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Ο ρόλος των πανεπιστημίων στην Ευρώπη της γνώσης
Στόχος της ανακοίνωσης αυτής είναι να αρχίσει συζήτηση σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζουν τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια στην κοινωνία και στην οικονομία της γνώσης.
ΠΡΑΞΗ
Ανακοίνωση της Επιτροπής της 5ης Φεβρουαρίου 2003 - Ο ρόλος των πανεπιστημίων στην Ευρώπη της γνώσης [COM(2003) 58 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].
ΣΥΝΟΨΗ
Πλαίσιο
Λαμβανομένου υπόψη του κεντρικού ρόλου των πανεπιστημίων, η δημιουργία μιας Ευρώπης που βασίζεται στη γνώση αποτελεί γι' αυτά πηγή ευκαιριών αλλά και σημαντικών προκλήσεων. Τα πανεπιστήμια λειτουργούν όντως σε ένα όλο και περισσότερο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, σε συνεχή εξέλιξη, το οποίο χαρακτηρίζεται από εντεινόμενο ανταγωνισμό για την προσέλκυση και συγκράτηση των πιο προικισμένων στελεχών καθώς και από την ανάδειξη νέων αναγκών στις οποίες καλούνται να ανταποκριθούν. Ωστόσο, τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια έχουν λιγότερα πλεονεκτήματα και διαθέτουν λιγότερα χρηματοδοτικά μέσα σε σχέση με τα αντίστοιχα ιδρύματα των αναπτυγμένων χωρών, και ιδιαίτερα των ΗΠΑ. Τίθεται συνεπώς το ερώτημα κατά πόσον μπορούν να ανταγωνιστούν με τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο, κατοχυρώνοντας παράλληλα ένα σταθερό επίπεδο αριστείας. Το ερώτημα αυτό είναι ιδιαίτερα επίκαιρο ενόψει της διεύρυνσης, λαμβανομένης υπόψη της συχνά δυσχερούς κατάστασης των πανεπιστημίων στις υποψήφιες χώρες όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό και τα χρηματοδοτικά μέσα.
Το ευρωπαϊκό πανεπιστημιακό τοπίο
Το ευρωπαϊκό πανεπιστημιακό τοπίο χαρακτηρίζεται από σημαντική ετερογένεια που αντανακλάται στην οργάνωση, τη διοίκηση και τους όρους λειτουργίας, συμπεριλαμβανομένων του καθεστώτος των πανεπιστημίων, των όρων απασχόλησης και πρόσληψης του διδακτικού προσωπικού και των ερευνητών.
Στην ΕΕ, υπάρχουν 3.300 περίπου ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης και στο σύνολο της Ευρώπης περίπου 4.000, συμπεριλαμβανομένων των υπολοίπων χωρών της δυτικής Ευρώπης και των υποψηφίων χωρών. Στα ιδρύματα αυτά σπουδάζει ένας αυξανόμενος αριθμός φοιτητών: άνω των 12,5 εκατομμυρίων το 2000, έναντι κάτω των 9 εκατομμυρίων δέκα χρόνια πριν. Επίσης, στα ιδρύματα αυτά απασχολείται το 34 % του συνόλου των ερευνητών στην Ευρώπη, με σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών (6 % στη Γερμανία, 55 % στην Ισπανία και πάνω από το 70 % στην Ελλάδα).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκδίδει ελαφρώς περισσότερα επιστημονικά και τεχνικά διπλώματα σε σχέση με τις ΗΠΑ, αν και διαθέτει λιγότερους ερευνητές απ' ότι οι άλλες μεγάλες τεχνολογικές δυνάμεις. Το παράδοξο αυτό οφείλεται στον μικρότερο αριθμό ερευνητικών θέσεων που παρέχεται στους επιστήμονες διπλωματούχους στην Ευρώπη, ιδίως στον ιδιωτικό τομέα: 50 % μόνο των ευρωπαίων ερευνητών απασχολούνται στις επιχειρήσεις, σε σχέση με 83 % των αμερικάνων ερευνητών και το 66 % των Ιαπώνων ερευνητών. Παρά το γεγονός αυτό, τα πανεπιστήμια ευθύνονται για το 80 % της βασικής έρευνας που διεξάγεται στην Ευρώπη.
Τα πανεπιστήμια και η ευρωπαϊκή διάσταση
Τα πανεπιστήμια, δεδομένου ότι είναι κυρίως οργανωμένα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εξεύρεση μιας αληθινής ευρωπαϊκής διάστασης. Η κινητικότητα των φοιτητών παραμένει, παραδείγματος χάρη, περιορισμένη στην Ευρώπη. Το 2000, μόνο το 2,3 % των ευρωπαίων φοιτητών φοιτούσαν σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Ωστόσο, η ΕΕ χρηματοδοτεί πολλές πρωτοβουλίες για την προώθηση της έρευνας, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
Στον ερευνητικό τομέα, το εν τρίτο της χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων προέρχεται από το πέμπτο (1998-2002) και το έκτο (2002-2006) πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη, και, ιδίως, από τις δράσεις στήριξης της κατάρτισης και της κινητικότητας των ερευνητών (Δράσεις Marie Curie). Στον τομέα της εκπαίδευσης και κατάρτισης, τα πανεπιστήμια συμμετέχουν ενεργά στο σύνολο των δράσεων του προγράμματος ΣΩΚΡΑΤΗΣ, και ιδιαίτερα στο τμήμα ERASMUS. Το πρόγραμμα LEONARDO στηρίζει ιδίως σχέδια κινητικότητας μεταξύ των πανεπιστημίων και των επιχειρήσεων , στο οποία συμμετείχαν 40.000 άτομα μεταξύ των ετών 1995 και 1999. Τα πανεπιστήμια συμμετέχουν επίσης στην πρωτοβουλία eEurope και στο σχέδιο δράσης eEurope 2005 που ενθαρρύνει όλα τα πανεπιστήμια να παρέχουν ηλεκτρονική πρόσβαση («εικονική πανεπιστημιούπολη») στους φοιτητές και τους ερευνητές.
Η συνεργασία αυτή επεκτείνεται και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Το μεγαλύτερο μέρος του κοινοτικού προγράμματος πλαισίου για την έρευνα είναι ανοικτό σε όλες τις χώρες του κόσμου και υποστηρίζει ιδιαίτερα τη συνεργασία με τις χώρες της μεσογειακής λεκάνης, τη Ρωσία και τα κράτη της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών, καθώς και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Μέσω του προγράμματος TEMPUS, η Ένωση υποστηρίζει την πανεπιστημιακή συνεργασία με τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, της νοτιοανατολικής Ευρώπης και, ύστερα από την επέκτασή της το 2002, της μεσογειακής λεκάνης. Οι σχέσεις με άλλες γεωγραφικές περιοχές προωθούνται επίσης μέσω πρωτοβουλιών, όπως οι πρωτοβουλίες ΑLFA και Asia-Link.
Τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια αντιμέτωπα με νέες προκλήσεις
Τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν την επιτακτική ανάγκη να προσαρμοστούν σε μια σειρά ριζικών αλλαγών, ήτοι:
Τα πανεπιστήμια αντιμέτωπα με νέες ευρωπαϊκές προκλήσεις
Η αριστεία των ανθρωπίνων πόρων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους διαθέσιμους χρηματοδοτικούς πόρους, καθώς επίσης και από τις συνθήκες εργασίας και από τις προοπτικές σταδιοδρομίας. Σε γενικές γραμμές, οι προοπτικές σταδιοδρομίας στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια χαρακτηρίζονται από την πολυπλοκότητα των σχετικών καθεστώτων και είναι περιορισμένες και αβέβαιες. Ωστόσο, εάν οι προκλήσεις είναι πολυάριθμες, οι κίνδυνοι δεν είναι λιγότεροι. Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζεται σε τρία στοιχεία :
Πλαίσιο
Προκειμένου τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια να είναι σε θέση να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο για την επίτευξη του στρατηγικού στόχου που τέθηκε κατά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας, ήτοι, να καταστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης σε παγκόσμιο επίπεδο, η παρούσα ανακοίνωση εγκαινιάζει συζήτηση σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζουν τα πανεπιστήμια στην κοινωνία και την οικονομία της γνώσης. Δεδομένου ότι η εγκαθίδρυση και η ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας εξαρτώνται από το συνδυασμό τεσσάρων αλληλένδετων στοιχείων, ήτοι, της παραγωγής νέων γνώσεων, της μετάδοσής τους μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, της διάδοσής τους μέσω των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας και τέλος της χρήσης τους στο πλαίσιο νέων βιομηχανικών διαδικασιών ή υπηρεσιών, τα πανεπιστήμια είναι οι αληθινοί πρωταγωνιστές αυτής της διαδικασίας.
ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ
Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουαρίου 2006, σχετικά με την προώθηση της ευρωπαϊκής συνεργασίας που στοχεύει στην εξασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση [Επίσημη Εφημερίδα L 64 της 04.03.2006].
Ανακοίνωση της Επιτροπής της 10ης Ιανουαρίου 2003 - Αποδοτικές επενδύσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση : επιτακτική ανάγκη για την Ευρώπη [COM(2002) 779 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].
Ανακοίνωση της Επιτροπής της 20ής Απριλίου 2005 - Κινητοποίηση του πνευματικού δυναμικού της Ευρώπης: ενδυνάμωση των πανεπιστημίων ώστε να εξασφαλισθεί η πλήρης συμβολή τους στη στρατηγική της Λισσαβόνας [COM (2005) 152 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].
Σύσταση (ΕΚ) αριθ. 561/98 του Συμβουλίου, της 24ης Σεπτεμβρίου 1998, σχετικά με την ευρωπαϊκή συνεργασία που στοχεύει στην εξασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση [Επίσημη Εφημερίδα L 270 της 07.10.1998].
Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 19.04.2006