ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 10.1.2017

COM(2017) 9 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

«ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΜΙΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ»

{SWD(2017) 2 final}

«Οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής οικονομίας δεδομένων»

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα δεδομένα έχουν γίνει ουσιώδης πόρος για την οικονομική ανάπτυξη, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την πρόοδο της κοινωνίας. Η ανάλυση δεδομένων διευκολύνει τη βελτιστοποίηση διαδικασιών και αποφάσεων, την καινοτομία και την πρόβλεψη μελλοντικών γεγονότων. Η παγκόσμια αυτή τάση προσφέρει τεράστιες δυνατότητες σε διάφορους τομείς, από την υγεία, το περιβάλλον, την επισιτιστική ασφάλεια, το κλίμα και την αποδοτικότητα των πόρων έως την ενέργεια, τα ευφυή συστήματα μεταφορών και τις έξυπνες πόλεις.

Η «οικονομία δεδομένων» 1 χαρακτηρίζεται από ένα οικοσύστημα διαφορετικών τύπων παραγόντων αγοράς –π.χ. κατασκευαστών, ερευνητών και παρόχων υποδομών– οι οποίοι συνεργάζονται για να εξασφαλίσουν ότι τα δεδομένα είναι προσβάσιμα και αξιοποιήσιμα. Με τον τρόπο αυτό, οι παράγοντες της αγοράς αποκομίζουν αξία από αυτά τα δεδομένα, δημιουργώντας ποικίλες εφαρμογές που μπορούν να βελτιώνουν σημαντικά την καθημερινή ζωή (π.χ. διαχείριση κυκλοφορίας, βελτιστοποίηση συγκομιδής ή εξ αποστάσεως υγειονομική περίθαλψη).

Η αξία της οικονομίας δεδομένων της ΕΕ υπολογίστηκε κατ’ εκτίμηση σε 257 δισεκατομμύρια EUR το 2014, δηλ. 1,85 % του ΑΕΠ της ΕΕ. 2 Αυτή η αξία αυξήθηκε σε 272 δισεκατομμύρια EUR το 2015, δηλ. 1,87 % του ΑΕΠ της ΕΕ (ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης 5,6 %). Η ίδια εκτίμηση προβλέπει ότι, αν τεθούν εγκαίρως οι όροι του πολιτικού και νομικού πλαισίου της οικονομίας δεδομένων, η αξία της θα ανέλθει σε 643 δισεκατομμύρια EUR έως το 2020, δηλ. 3,17 % του συνολικού ΑΕΠ της ΕΕ.

Στο πλαίσιο του γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ) 3 , από τον Μάιο του 2018 θα πρέπει να υπάρχει ένα και μόνο πανευρωπαϊκό σύνολο κανόνων και όχι 28 εθνικά δίκαια, όπως ισχύει σήμερα. Ο νεοσυσταθείς μηχανισμός υπηρεσίας μίας στάσης 4 θα εξασφαλίσει ότι μία αρχή προστασίας δεδομένων («ΑΠΔ») θα είναι υπεύθυνη για την εποπτεία των διασυνοριακών πράξεων επεξεργασίας δεδομένων που εκτελούνται από εταιρείες στην ΕΕ. Θα είναι εγγυημένη η συνεπής ερμηνεία των νέων κανόνων. Ειδικότερα, σε διασυνοριακές υποθέσεις στις οποίες εμπλέκονται πολλές ΑΠΔ, θα εκδίδεται μία και μόνη απόφαση για να εξασφαλίζεται ότι τα κοινά προβλήματα λαμβάνουν κοινές λύσεις. Επιπλέον, ο ΓΚΠΔ δημιουργεί ίσους όρους ανταγωνισμού μεταξύ των εταιρειών της ΕΕ και των εταιρειών εκτός της ΕΕ, καθώς οι εταιρείες που εδρεύουν εκτός ΕΕ θα πρέπει να εφαρμόζουν τους ίδιους κανόνες με τις ευρωπαϊκές εταιρείες αν παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες ή παρακολουθούν τη συμπεριφορά φυσικών προσώπων στην ΕΕ. Το αυξημένο επίπεδο εμπιστοσύνης των καταναλωτών θα είναι προς όφελος τόσο της ΕΕ όσο και των εξωτερικών εμπορικών φορέων.

Η οδηγία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών πραγματεύεται το απόρρητο των υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών στην ΕΕ. Στόχος της αναθεωρημένης οδηγίας για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, η οποία προτείνεται παράλληλα με την παρούσα ανακοίνωση υπό μορφή κανονισμού 5 , είναι η διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας σε πλήρη συνοχή με τον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ). Οι ισχυροί κανόνες για την προστασία των δεδομένων δημιουργούν την εμπιστοσύνη που θα επιτρέψει στην ψηφιακή οικονομία να αναπτυχθεί σε ολόκληρη την εσωτερική αγορά.

Όπως τόνισε ο Πρόεδρος Γιούνκερ στην ομιλία του για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 14 Σεπτεμβρίου 2016, «Το να είσαι Ευρωπαίος σημαίνει πως έχεις το δικαίωμα να απαιτείς την προστασία των προσωπικών σου δεδομένων χάρη σε ισχυρούς, ευρωπαϊκούς νόμους. Διότι οι Ευρωπαίοι δεν θέλουν πάνω από το κεφάλι τους μη επανδρωμένα τηλεκατευθυνόμενα αεροσκάφη που θα καταγράφουν κάθε κίνησή τους, ούτε εταιρείες που θα αποθηκεύουν κάθε κλικ του ποντικιού τους. Για τον λόγο αυτόν το Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και η Επιτροπή συμφώνησαν, τον Μάιο του τρέχοντος έτους, να προχωρήσουν στην έκδοση ενός κοινού ευρωπαϊκού κανονισμού για την προστασία των δεδομένων. Πρόκειται για αυστηρούς ευρωπαϊκούς κανόνες που θα εφαρμόζονται στις εταιρείες όπου κι αν έχουν αυτές την έδρα τους και όποτε κι αν επεξεργάζονται τα προσωπικά δεδομένα σας. Διότι στην Ευρώπη, η ιδιωτική ζωή έχει σημασία. Είναι ένα θέμα που αφορά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.»

Στην ανακοίνωσή της του 2012 με τίτλο «Διασφάλιση της ιδιωτικής ζωής σε έναν συνδεδεμένο κόσμο Ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας δεδομένων για τον 21ο αιώνα» 6 και στην ανακοίνωση του 2014 με τίτλο «Προς μια ακμάζουσα οικονομία βασιζόμενη στα δεδομένα» 7 , η Επιτροπή αναγνώρισε ότι η ύπαρξη σύγχρονων και συνεκτικών κανόνων σε όλη την ΕΕ είναι απαραίτητη για την ελεύθερη ροή δεδομένων από το ένα κράτος μέλος στο άλλο, ότι η ευρωπαϊκή ψηφιακή οικονομία υιοθέτησε με βραδείς ρυθμούς την επανάσταση των δεδομένων σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και ότι επίσης υστερούσε σε συγκρίσιμη βιομηχανική ικανότητα. Συμπερασματικά, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι η έλλειψη νομικού πλαισίου προσαρμοσμένου στη συναλλαγή δεδομένων εντός της ΕΕ μπορεί να οδηγήσει στην ανεπαρκή πρόσβαση σε μεγάλα σύνολα δεδομένων, στην πιθανή δημιουργία φραγμών στην είσοδο νεοεισερχόμενων στην αγορά και στην παρεμπόδιση της καινοτομίας.

Οι αδικαιολόγητοι περιορισμοί στην ελεύθερη κυκλοφορία δεδομένων είναι πιθανόν να περιορίζουν την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας δεδομένων. Αυτοί οι περιορισμοί σχετίζονται με τις απαιτήσεις που επιβάλλουν οι δημόσιες αρχές όσον αφορά τη γεωγραφική θέση των δεδομένων για σκοπούς αποθήκευσης ή επεξεργασίας. Το ζήτημα της ελεύθερης κυκλοφορίας δεδομένων αφορά όλους τους τύπους δεδομένων: επιχειρήσεις και συμμετέχοντες στην οικονομία δεδομένων διαχειρίζονται βιομηχανικά δεδομένα και δεδομένα που παράγονται από μηχανές και είναι είτε προσωπικού χαρακτήρα είτε μη προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και δεδομένα που δημιουργούνται από την ανθρώπινη δράση. Στη στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά (ΨΕΑ), η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα προτείνει πρωτοβουλία για την καταπολέμηση αφενός των περιορισμών στην ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων για λόγους άλλους πλην της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εντός της ΕΕ, και αφετέρου των αδικαιολόγητων μέτρων γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων για σκοπούς αποθήκευσης ή επεξεργασίας. Αυτοί οι περιορισμοί περιλαμβάνουν νομικές πράξεις εγκριθείσες από τα κράτη μέλη, διοικητικούς κανόνες και πρακτικές που παράγουν το ίδιο αποτέλεσμα. Ο αριθμός τους τείνει να επεκτείνεται καθώς η οικονομία δεδομένων αναπτύσσεται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται αβεβαιότητα ως προς το πού μπορεί να γίνεται η αποθήκευση ή η επεξεργασία των δεδομένων. Αυτό μπορεί να έχει επίπτωση σε όλους τους τομείς της οικονομίας, τόσο στους ιδιωτικούς όσο και στους δημόσιους οργανισμούς, οι οποίοι μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες πρόσβασης σε πιο καινοτόμες και/ή φθηνότερες υπηρεσίες δεδομένων. Τα αδικαιολόγητα μέτρα γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων περιορίζουν την ελευθερία παροχής υπηρεσιών και την ελευθερία εγκατάστασης που προβλέπει η Συνθήκη, αντιβαίνοντας επίσης στο αντίστοιχο παράγωγο δίκαιο. Τουτέστιν, υπάρχει κίνδυνος κατακερματισμού της αγοράς και περιορισμού αφενός της ποιότητας των υπηρεσιών για τους χρήστες και αφετέρου της ανταγωνιστικότητας των παρόχων υπηρεσιών δεδομένων, ιδίως των μικρότερων οντοτήτων.

Ο αναίτιος γεωγραφικός περιορισμός των δεδομένων αποτελεί επίσης μέρος των συζητήσεων ανάμεσα στην ΕΕ και τους εμπορικούς εταίρους της, ενόψει της αυξανόμενης σημασίας των δεδομένων και των υπηρεσιών δεδομένων στην παγκόσμια οικονομία, καθώς και των πιθανών στάσεων των τρίτων χωρών απέναντι σε αυτό το ζήτημα. Οι κανόνες της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγματεύσεων σε μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου. Όπως επεξηγείται στην ανακοίνωση σχετικά με την ανταλλαγή και την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο 8 , οι διάλογοι για την προστασίας δεδομένων και οι εμπορικές διαπραγματεύσεις με τρίτες χώρες πρέπει να διαγράφουν ξεχωριστές πορείες. Πέραν τούτου, όπως υποδεικνύεται στην ανακοίνωση «Εμπόριο για όλους» 9 , η Επιτροπή θα επιδιώξει να χρησιμοποιήσει τις εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ για να θεσπίσει κανόνες για το ηλεκτρονικό εμπόριο και τις διασυνοριακές ροές δεδομένων και για να αντιμετωπίσει τις νέες μορφές ψηφιακού προστατευτισμού, σε πλήρη συμμόρφωση και με την επιφύλαξη των κανόνων της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων.

Επιπλέον, καθώς η βασιζόμενη στα δεδομένα αλλαγή αγγίζει την οικονομία και την κοινωνία, διαρκώς αυξανόμενες ποσότητες δεδομένων παράγονται από μηχανές ή από διαδικασίες που βασίζονται σε αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT), τα εργοστάσια του μέλλοντος και τα αυτόνομα συνδεδεμένα συστήματα. Η ίδια η συνδεσιμότητα μεταβάλλει τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατή η προσπέλαση των δεδομένων: ολοένα και περισσότερο, η προσπέλαση των δεδομένων, η οποία ήταν συνήθως δυνατή μέσω φυσικών συνδέσεων, μπορεί τώρα να πραγματοποιείται εξ αποστάσεως. Η τεράστια ποικιλία πηγών και τύπων δεδομένων, αλλά και οι τεράστιες δυνατότητες εφαρμογής γνώσεων σχετικά με αυτά τα δεδομένα, σε διάφορους τομείς, μεταξύ άλλων για την εκπόνηση δημόσιων πολιτικών, μόλις αρχίζουν να διαφαίνονται. Για να επωφεληθούν από αυτές τις ευκαιρίες, τόσο οι δημόσιοι φορείς που ασχολούνται με τα δεδομένα όσο και οι παράγοντες της αγοράς δεδομένων πρέπει να έχουν πρόσβαση σε μεγάλα και ποικίλα σύνολα δεδομένων. Τα ζητήματα της πρόσβασης και της διαβίβασης όσον αφορά δεδομένα που παράγονται από αυτές τις μηχανές ή τις διαδικασίες είναι ως εκ τούτου καίριας σημασίας για την ανάδυση μιας οικονομίας δεδομένων και χρήζουν προσεκτικής αξιολόγησης.

Άλλα νεοφανή ζητήματα αφορούν την εφαρμογή των κανόνων σχετικά με την ευθύνη για τυχόν ζημίες που οφείλονται σε βλάβη συνδεδεμένης συσκευής ή ρομπότ. Επίσης, αφορούν τη φορητότητα και τη διαλειτουργικότητα των δεδομένων. Στο πλαίσιο των νέων τεχνολογιών, όπως το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT) ή η ρομποτική, υπάρχουν σύνθετες και υψηλής πολυπλοκότητας αλληλεξαρτήσεις τόσο μεταξύ προϊόντων (με βάση το υλισμικό και το λογισμικό), όσο και μεταξύ διασυνδεδεμένων συσκευών. Επιπλέον, νέα ζητήματα ενδέχεται να ανακύψουν από τις αυτόνομες μηχανές, των οποίων η απρόσμενη και ακούσια συμπεριφορά μπορεί να προκαλλέσει βλάβες σε άτομα ή ζημίες σε αντικείμενα. Αυτά τα φαινόμενα μπορεί να δημιουργούν νομική αβεβαιότητα όσον αφορά την εφαρμογή του υφιστάμενου πλαισίου σχετικά με την ευθύνη και την ασφάλεια.

Όπως ανακοινώθηκε στη στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά (ΨΕΑ), στόχος της Επιτροπής είναι η δημιουργία σαφούς και προσαρμοσμένου πολιτικού και νομικού πλαισίου για την οικονομία δεδομένων, μέσω της άρσης των εναπομενόντων φραγμών στην κυκλοφορία δεδομένων και της αντιμετώπισης των νομικών αβεβαιοτήτων που δημιουργούν οι νέες τεχνολογίες δεδομένων. Περαιτέρω στόχοι που χρησιμεύουν ως βάση στην παρούσα ανακοίνωση αποσκοπούν στην αυξημένη διαθεσιμότητα και χρήση των δεδομένων, στην προώθηση νέων επιχειρηματικών μοντέλων με βάση τα δεδομένα, καθώς και στη βελτίωση των όρων πρόσβασης στα δεδομένα και στην ανάπτυξη αναλύσεων δεδομένων στην ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή παρουσιάζει εστιασμένα θέματα προς συζήτηση με στόχο την «Οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής οικονομίας δεδομένων».

Κατά συνέπεια, η παρούσα ανακοίνωση εξετάζει τα ακόλουθα θέματα: ελεύθερη ροή δεδομένων· πρόσβαση και διαβίβαση δεδομένων που παράγονται από μηχανές· ευθύνη και ασφάλεια στο πλαίσιο των αναδυόμενων τεχνολογιών· και φορητότητα των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα, διαλειτουργικότητα και πρότυπα. Η παρούσα ανακοίνωση περιλαμβάνει επίσης προτάσεις για πειραματικές εφαρμογές κοινών κανονιστικών λύσεων σε πραγματικό περιβάλλον.

Η Επιτροπή δρομολογεί ευρύ διάλογο μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών σχετικά με τα ζητήματα που διερευνά η παρούσα ανακοίνωση. Το πρώτο βήμα σε αυτόν τον διάλογο είναι μια δημόσια διαβούλευση, η οποία δρομολογείται παράλληλα με το πακέτο της οικονομίας δεδομένων 10 .

2.Ελεύθερη ροή δεδομένων

Μια εύρυθμη και δυναμική οικονομία δεδομένων προϋποθέτει τη διευκόλυνση και την προστασία της ροής των δεδομένων στην εσωτερική αγορά. Σε ένα ταχέως εξελισσόμενο τεχνολογικό πλαίσιο, η ασφαλής και αξιόπιστη ελεύθερη ροή των δεδομένων συμβάλλει καθοριστικά στην προστασία των τεσσάρων θεμελιωδών ελευθεριών της ενιαίας αγοράς της ΕΕ που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες (αγαθά, εργαζόμενοι, παροχή υπηρεσιών και κεφάλαιο). Οι υπηρεσίες δεδομένων αναπτύσσονται ταχύτατα τόσο στην ΕΕ όσο και παγκοσμίως. Μια αποτελεσματική και χωρίς φραγμούς ενιαία αγορά σε αυτόν τον τομέα θα δημιουργούσε σημαντικές ευκαιρίες για πρόσθετη ανάπτυξη και περισσότερες θέσεις εργασίας.

Η ανάπτυξη και η καινοτομία στην οικονομία δεδομένων, καθώς και η παροχή διασυνοριακών δημόσιων υπηρεσιών ενδέχεται να κινδυνεύσουν από φραγμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία δεδομένων στην ΕΕ, όπως οι αναίτιες απαιτήσεις γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων που επιβάλλονται από δημόσιες αρχές. Τα μέτρα γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων επανεισάγουν στην πράξη τους ψηφιακούς «συνοριακούς ελέγχους» 11 . Τα μέτρα περιλαμβάνουν από απαιτήσεις των εποπτικών αρχών σύμφωνα με τις οποίες οι πάροχοι χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών πρέπει να αποθηκεύουν τοπικά τα δεδομένα τους έως την εφαρμογή κανόνων για το επαγγελματικό απόρρητο που προϋποθέτουν την τοπική αποθήκευση ή επεξεργασία των δεδομένων, και τους γενικής εφαρμογής κανονισμούς που απαιτούν την τοπική αποθήκευση των αρχειοθετημένων πληροφοριών που παράγει ο δημόσιος τομέας, ανεξαρτήτως ευαισθησίας.

Οι ανησυχίες όσον αφορά την ιδιωτική ζωή είναι θεμιτές, ωστόσο δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται από τις δημόσιες αρχές ως δικαιολογία για τον αναίτιο περιορισμό της ελεύθερης ροής δεδομένων. Όπως υποδεικνύεται ανωτέρω, ο ΓΚΠΔ παρέχει με μία νομοθετική πράξη υψηλό επίπεδο προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για ολόκληρη την ΕΕ. Ενισχύει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών στις επιγραμμικές υπηρεσίες και διασφαλίζει την ομοιόμορφη εφαρμογή των κανόνων σε όλα τα κράτη μέλη μέσω ισχυρότερων εθνικών αρχών προστασίας των δεδομένων. Ο ΓΚΠΔ προάγει την απαραίτητη εμπιστοσύνη για την επεξεργασία των δεδομένων και αποτελεί τη βάση για την ελεύθερη ροή των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στην ΕΕ. Επίσης, ο ΓΚΠΔ απαγορεύει τους περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εντός της Ένωσης, εφόσον αυτοί βασίζονται σε λόγους που συνδέονται με την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα 12 . Ωστόσο, οι περιορισμοί που βασίζονται σε λόγους διαφορετικούς από την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, π.χ. τη φορολογική ή τη λογιστική νομοθεσία, δεν καλύπτονται από τον ΓΚΠΔ. Επιπλέον, τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα, δηλαδή τα δεδομένα που δεν σχετίζονται με ταυτοποιημένο ή ταυτοποιήσιμο φυσικό πρόσωπο 13 , παραμείνουν εκτός του πεδίου εφαρμογής του ΓΚΠΔ και μπορεί να αφορούν για παράδειγμα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα που παράγονται από μηχανές.

Μέτρα γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων μπορεί να προκύπτουν από νομικές διατάξεις ή διοικητικές κατευθυντήριες γραμμές ή πρακτικές που απαιτούν η αποθήκευση ή η επεξεργασία δεδομένων 14 σε ηλεκτρονική μορφή 15 να περιορίζονται σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή ή δικαιοδοσία. Ενίοτε τα κράτη μέλη επιβάλλουν περιορισμούς θεωρώντας ότι οι εποπτικές αρχές μπορούν ευκολότερα να ελέγχουν ενδελεχώς τα τοπικά αποθηκευμένα δεδομένα. Ο γεωγραφικός περιορισμός των δεδομένων χρησιμοποιείται επίσης ως δείκτης διασφαλίσεων όσον αφορά την ιδιωτική ζωή, τον έλεγχο και την επιβολή του νόμου, καθώς και την προστασία των δεδομένων. Ωστόσο, στην πράξη, αυτά τα μέτρα σπανίως συμβάλλουν στους στόχους που επιδιώκουν.

Η ασφάλεια των πληροφοριών εξαρτάται από ένα φάσμα παραγόντων εκτός από το σημείο στο οποίο τα δεδομένα είναι φυσικώς αποθηκευμένα, όπως η διατήρηση του απορρήτου και της ακεραιότητάς τους όταν τα δεδομένα διατίθενται εκτός της εγκατάστασης αποθήκευσής τους. Από την άποψη αυτή, αντί των μέτρων γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων, οι πραγματικοί καταλυτικοί παράγοντες για την προστατευμένη αποθήκευση και επεξεργασία των δεδομένων είναι οι υπερσύγχρονες βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης ΤΠΕ σε κλίμακα πολύ μεγαλύτερη από τα επιμέρους συστήματα. Για παράδειγμα, προκειμένου τα δεδομένα να προστατεύονται από φυσικές καταστροφές σε τοπικό επίπεδο ή κυβερνοεπιθέσεις, οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης των δεδομένων που βρίσκονται σε διαφορετικά κράτη μέλη μπορεί να παρέχουν εφεδρική αποθήκευση μεταξύ τους και να κάνουν χρήση των τεχνικών και οργανωτικών μέτρων που προβλέπονται στην οδηγία σχετικά με την ασφάλεια των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών 16 (οδηγία ΑΔΠ). Εξάλλου, η διαθεσιμότητα των δεδομένων για ρυθμιστικούς ή εποπτικούς σκοπούς, η οποία κατ’ ουδένα τρόπο δεν αμφισβητείται, θα εξασφαλιζόταν καλύτερα με την ενίσχυση της συνεργασίας ανάμεσα στις εθνικές αρχές ή ανάμεσα στις εθνικές αρχές και στον ιδιωτικό τομέα, και όχι μέσω των περιορισμών γεωγραφικού χαρακτήρα. Πράγματι, σε έναν τομέα που χαρακτηρίζεται από τη στενή συνεργασία ανάμεσα στις εποπτικές αρχές, όπως οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, οι απαιτήσεις γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων μπορεί να αποδειχθούν αντιπαραγωγικές. 17

Εντούτοις, οι απαιτήσεις γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων μπορεί να είναι αιτιολογημένες και ανάλογες προς τον επιδιωκόμενο σκοπό σε συγκεκριμένα πλαίσια ή σε σχέση με ορισμένα δεδομένα, ιδίως προτού τεθούν σε εφαρμογή αποτελεσματικές διασυνοριακές ρυθμίσεις, όπως η εγγύηση της προστατευμένης επεξεργασίας ορισμένων δεδομένων που αφορούν κρίσιμες ενεργειακές υποδομές, ή η διαθεσιμότητα των ηλεκτρονικών αποδεικτικών στοιχείων (π.χ. ως τοπικά αποθηκευμένα αντίγραφα συνόλων δεδομένων) στις αρχές επιβολής του νόμου ή ακόμη η τοπική αποθήκευση δεδομένων που τηρούνται σε ορισμένα δημόσια μητρώα.

Δυστυχώς, η τάση, τόσο παγκοσμίως όσο και στην Ευρώπη, είναι προς την κατεύθυνση περαιτέρω γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων, προσέγγιση που βασίζεται συχνά στην εσφαλμένη αντίληψη ότι οι γεωγραφικά περιορισμένες υπηρεσίες είναι αυτομάτως ασφαλέστερες από τις διασυνοριακές υπηρεσίες. Επίσης, η αγορά των υπηρεσιών δεδομένων επηρεάζεται σημαντικά από την έλλειψη διαφανών κανόνων και από την έντονη πεποίθηση ότι υπάρχει ανάγκη γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να περιοριστεί η πρόσβαση των επιχειρήσεων και των οργανισμών του δημόσιου τομέα σε φθηνότερες ή πιο καινοτόμες υπηρεσίες δεδομένων ή οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε διασυνοριακό επίπεδο να εξαναγκαστούν να διαθέτουν πλεονάζοντα αποθηκευτικό χώρο για τα δεδομένα και πλεονάζουσα επεξεργαστική ισχύ. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε επίσης να αποτρέψει τις επιχειρήσεις που βασίζονται στα δεδομένα, ιδίως νεοφυείς και μικρομεσαίες, από το να κλιμακώσουν τις δραστηριότητές τους, να εισέλθουν σε νέες αγορές (π.χ. λόγω της υποχρέωσης να επενδύσουν σε κέντρα δεδομένων σε 28 κράτη μέλη) ή να συγκεντρώνουν δεδομένα και ικανότητες ανάλυσης προκειμένου να αναπτύσσουν νέα προϊόντα και νέες υπηρεσίες.

Σήμερα, η Ευρώπη προμηθεύεται το 84 % της τελικής ζήτησής της σε υπηρεσίες που σχετίζονται με τις ΤΠΕ (συμβουλευτική, φιλοξενία, ανάπτυξη) εσωτερικά εντός της ΕΕ. Αν αυτές οι υπηρεσίες μπορούσαν επίσης να λειτουργούν ευκολότερα σε διασυνοριακό επίπεδο εντός της ΕΕ, μέσω της άρσης των γεωγραφικών περιορισμών των δεδομένων, το ΑΕΠ θα μπορούσε να καταγράψει αύξηση έως και 8 δισεκατομμύρια EUR ετησίως λόγω εξοικονόμησης κόστους και αύξησης της αποδοτικότητας 18 .

Ο γεωγραφικός περιορισμός των δεδομένων παρεμποδίζει επίσης την ευρύτερη υιοθέτηση του υπολογιστικού νέφους και της αποθήκευσης δεδομένων σε αυτό. Το στοιχείο αυτό θα μπορούσε επίσης να έχει ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις. Πράγματι, η πιο αποτελεσματική χρήση των πόρων ΤΠ θα μπορούσε να συμβάλλει στην καθαρή μείωση, κατά 30 % ή και περισσότερο της κατανάλωσης ενέργειας και των ανθρακούχων εκπομπών. Μια μικρή επιχείρηση που θα στρεφόταν στη χρήση του υπολογιστικού νέφους θα μπορούσε να μειώσει την ενεργειακή κατανάλωσή της και τις ανθρακούχες εκπομπές κατά 90 % ή και περισσότερο, αφού οι επιχειρηματικές εφαρμογές της θα εκτελούνται στο νέφος αντί οι ίδιες εφαρμογές να εκτελούνται σε δικές της υποδομές. Η παγκόσμια ενεργειακώς αποδοτική αγορά κέντρων δεδομένων αναμένεται να αναπτυχθεί και να ανέλθει σε περίπου 90 δισεκατομμύρια EUR μέχρι τα τέλη του 2020. Μια κατακερματισμένη αγορά υπηρεσιών δεδομένων θα παρεμπόδιζε την πλήρη ανάπτυξη αυτών των πιο ενεργειακώς αποδοτικών υπηρεσιών στην ΕΕ και θα υπονόμευε τη βούληση για επενδύσεις.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα και οι περιορισμοί που περιγράφονται ανωτέρω και να αξιοποιηθεί στο έπακρο το δυναμικό της ευρωπαϊκής οικονομίας δεδομένων, κάθε ενέργεια κράτους μέλους που αφορά την αποθήκευση ή την επεξεργασία δεδομένων πρέπει να σέβεται την «αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των δεδομένων εντός της ΕΕ», ως παρακολούθημα των υποχρεώσεων των κρατών μελών που απορρέουν από τις διατάξεις της Συνθήκης για την ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών και την ελευθερία εγκατάστασης και του συναφούς παράγωγου δικαίου. Τυχόν ισχύοντα ή νέα μέτρα γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων θα πρέπει να αιτιολογούνται με ιδιαίτερη προσοχή στο πλαίσιο της Συνθήκης και του αντίστοιχου παράγωγου δικαίου, ώστε να εξακριβώνεται ότι είναι αναγκαία και ανάλογα προς την επίτευξη ενός πρωτεύοντα στόχου γενικού συμφέροντος, όπως η δημόσια ασφάλεια 19 .

Η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα 20 που κατοχυρώνεται στο πρωτογενές και στο παράγωγο δίκαιο θα πρέπει επίσης να εφαρμόζεται στις περιπτώσεις όπου ο ΓΚΠΔ επιτρέπει στα κράτη μέλη να ρυθμίζουν συγκεκριμένα ζητήματα. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρύνονται να μην κάνουν χρήση των ρητρών που περιλαμβάνονται στον ΓΚΠΔ για να περιορίσουν περαιτέρω την ελεύθερη ροή των δεδομένων.

Στα συμπεράσματά του της 15ης Δεκεμβρίου 2016, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε την άρση των φραγμών που εξακολουθούν να υφίστανται εντός της ενιαίας αγοράς, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που παρεμποδίζουν την ελεύθερη ροή δεδομένων 21 .

3.Πρόσβαση και διαβίβαση δεδομένων

Ολοένα και μεγαλύτερος όγκος δεδομένων παράγεται από μηχανές ή διαδικασίες που βασίζονται σε αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο των πραγμάτων. Αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο ως βασικό στοιχείο για νέες, καινοτόμες υπηρεσίες, ώστε να βελτιώνονται τα προϊόντα ή η διαδικασία παραγωγής και να υποστηρίζεται η λήψη αποφάσεων.

Η ποικιλία των δεδομένων που παράγονται από αυτές τις μηχανές ή διαδικασίες παρέχει στους παράγοντες στην αγορά δεδομένων τεράστιες δυνατότητες καινοτομίας και εφαρμογής των γνώσεων από αυτά τα δεδομένα. Για παράδειγμα, τα δεδομένα που καταγράφονται από αισθητήρες εγκατεστημένους σε σύγχρονα αγροκτήματα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργηθεί μια εφαρμογή για τη βελτιστοποίηση της συγκομιδής ή τα δεδομένα που συλλέγονται από τους αισθητήρες στους φωτεινούς σηματοδότες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργηθεί μια εφαρμογή για τη διαχείριση της κυκλοφορίας ή τη βελτιστοποίηση των δρομολογίων.

Προκειμένου να αποκομίσουν το μέγιστο δυνατό όφελος από δεδομένα αυτού του τύπου, οι παράγοντες της αγοράς πρέπει να έχουν πρόσβαση σε μεγάλα και ποικίλα σύνολα δεδομένων. Ωστόσο, αυτό καθίσταται δυσχερέστερο αν οι παραγωγοί των δεδομένων τα κρατούν για λογαριασμό τους, και συνεπώς τα δεδομένα αναλύονται με περιχαρακωμένο τρόπο. Τα ζητήματα πρόσβασης και διαβίβασης σε σχέση με τα ανεπεξέργαστα δεδομένα (δηλαδή, τα δεδομένα που δεν έχουν υποστεί επεξεργασία ή αλλαγή μετά την καταχώρισή τους) που παράγονται από αυτές τις μηχανές ή τις διαδικασίες είναι επομένως καίριας σημασίας για την ανάδυση μιας οικονομίας δεδομένων και χρήζουν προσεκτικής αξιολόγησης.

Το ζήτημα της πρόσβασης σε δεδομένα που παράγονται από μηχανές τελεί υπό εξέταση σε αρκετούς τομείς, όπως οι μεταφορές, οι αγορές ενέργειας, τα ευφυή περιβάλλοντα διαβίωσης και ο κλάδος της υγείας και της περίθαλψης.

Προτού εξεταστεί η υφιστάμενη κατάσταση όσον αφορά την πρόσβαση σε δεδομένα εντός της ΕΕ, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ο τύπος δεδομένων που τελούν υπό εξέταση σε αυτό το πλαίσιο.

3.1.Τύπος υπό εξέταση δεδομένων

Γενικά, τα δεδομένα μπορεί να είναι προσωπικού ή μη προσωπικού χαρακτήρα. Για παράδειγμα, τα δεδομένα που παράγονται από οικιακούς αισθητήρες θερμοκρασίας μπορεί να είναι προσωπικού χαρακτήρα αν συνδέονται με ζώντα άτομα, ενώ τα δεδομένα που αφορούν την υγρασία του εδάφους δεν είναι προσωπικού χαρακτήρα. Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα μπορούν να μετατραπούν σε δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα μέσω της διαδικασίας της ανωνυμοποίησης. Στις περιπτώσεις όπου τα δεδομένα πληρούν τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα 22 , θα εφαρμόζεται το πλαίσιο προστασίας δεδομένων, και πιο συγκεκριμένα ο ΓΚΠΔ.

Τα δεδομένα που παράγονται από μηχανές δημιουργούνται χωρίς την άμεση ανθρώπινη παρέμβαση μέσω διαδικασιών, εφαρμογών ή υπηρεσιών πληροφορικής ή μέσω αισθητήρων που επεξεργάζονται πληροφορίες που λαμβάνουν από εξοπλισμούς, λογισμικό ή μηχανήματα, είτε εικονικά είτε πραγματικά.

Τα δεδομένα που παράγονται από μηχανές μπορεί να είναι είτε προσωπικού είτε μη προσωπικού χαρακτήρα. Στις περιπτώσεις όπου τα δεδομένα που παράγονται από μηχανές επιτρέπουν την ταυτοποίηση φυσικού προσώπου, αυτά χαρακτηρίζονται ως δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, με αποτέλεσμα να ισχύουν όλοι οι κανόνες σχετικά με τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα μέχρι την πλήρη ανωνυμοποίηση αυτών (π.χ. δεδομένα εφαρμογών κινητής τηλεφωνίας).

Κοινός θεματικός άξονας που συνδέει την ελεύθερη ροή δεδομένων με τα νεοφανή ζητήματα της πρόσβασης και της διαβίβασης δεδομένων είναι το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις και οι παράγοντες που δραστηριοποιούνται στην οικονομία δεδομένων θα χρησιμοποιούν τόσο δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα όσο και δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα, και ότι οι ροές δεδομένων και τα σύνολα δεδομένων θα περιλαμβάνουν συχνά και τους δύο τύπους δεδομένων. Κάθε μέτρο πολιτικής πρέπει να συνεκτιμά αυτήν την οικονομική πραγματικότητα και το νομικό πλαίσιο για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, και παράλληλα να σέβεται τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα.

3.2.Περιορισμένη πρόσβαση στα δεδομένα

Για την αξιολόγηση αυτού του νεοφανούς ζητήματος, καταρχάς απαιτείται ανάλυση του τρόπου με τον οποίο οι εταιρείες και άλλοι παράγοντες της αγοράς μπορούν να έχουν πρόσβαση στα μεγάλα και ποικίλα σύνολα δεδομένων που είναι απαραίτητα στην οικονομία δεδομένων.

Τα διαθέσιμα στοιχεία 23 δείχνουν ότι οι εταιρείες που διαθέτουν μεγάλες ποσότητες δεδομένων τείνουν σε γενικές γραμμές να χρησιμοποιούν κυρίως εσωτερικές ικανότητες ανάλυσης δεδομένων. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τα δεδομένα παράγονται και αναλύονται από την ίδια εταιρεία, και ακόμη και στις περιπτώσεις όπου η ανάλυση δεδομένων ανατίθεται με υπεργολαβία, μπορεί να μην πραγματοποιείται περαιτέρω επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, κατασκευαστές, εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες ή άλλοι παράγοντες της αγοράς που έχουν στη διάθεσή τους δεδομένα, κρατούν για λογαριασμό τους τα δεδομένα που παράγονται από τις μηχανές τους ή μέσω των προϊόντων και των υπηρεσιών τους, με αποτέλεσμα να περιορίζουν ενδεχομένως την επαναχρησιμοποίησή τους στις αγορές επόμενου σταδίου. Πολλές εταιρείες δεν επιτρέπουν ή δεν επωφελούνται από τη δυνατότητα εύχρηστων διεπαφών προγραμματισμού εφαρμογών (API) 24 (που διευκρινίζουν πώς πρέπει να αλληλεπιδρούν οι διαφορετικές εφαρμογές), οι οποίες μπορούν να χρησιμεύουν ως ασφαλείς θύρες εισόδου για νέες και καινοτόμες χρήσεις των δεδομένων που διατηρούν οι εταιρείες.

Επομένως, συνολικά, η ανταλλαγή δεδομένων παραμένει προς το παρόν περιορισμένη. Οι αγορές δεδομένων αναδύονται σταδιακά, ωστόσο δεν χρησιμοποιούνται ευρέως. Οι εταιρείες ενδεχομένως να μην διαθέτουν τα κατάλληλα εργαλεία και τις κατάλληλες δεξιότητες για να εξαργυρώσουν την οικονομική αξία των δεδομένων τους, και ίσως φοβούνται μήπως χάσουν ή υποσκάψουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημά τους όταν τα δεδομένα καταστούν διαθέσιμα στους ανταγωνιστές.

3.3.Ανεπεξέργαστα δεδομένα που παράγονται από μηχανές: Νομικό καθεστώς σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο

Τα ανεπεξέργαστα δεδομένα που παράγονται από μηχανές δεν προστατεύονται από τα υφιστάμενα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς θεωρούνται ότι δεν είναι αποτέλεσμα διανοητικής προσπάθειας και/ή ότι δεν διαθέτουν κάποιο βαθμό πρωτοτυπίας. Το δικαίωμα ειδικής φύσεως της οδηγίας περί των βάσεων δεδομένων (96/9/ΕΚ) –που παρέχει στους κατασκευαστές βάσεων δεδομένων το δικαίωμα να εμποδίζουν την εξαγωγή και/ή την επαναχρησιμοποίηση του συνόλου ή σημαντικού μέρους του περιεχομένου μιας βάσης δεδομένων– μπορεί να εξασφαλίζει προστασία μόνον υπό τον όρο ότι η δημιουργία μιας τέτοιας βάσης δεδομένων συνεπάγεται ουσιώδεις επενδύσεις για την απόκτηση, τον έλεγχο ή την παρουσίαση των περιεχομένων της. Η πρόσφατα εγκριθείσα οδηγία για την προστασία του εμπορικού απορρήτου (2016/943/ΕΕ), που πρέπει να μεταφερθεί από τα κράτη μέλη στο εθνικό τους δίκαιο μέχρι τον Ιούνιο του 2018, θα παρέχει προστασία στο εμπορικό απόρρητο από την παράνομη απόκτηση, χρήση και αποκάλυψή του. Για να χαρακτηρίζονται τα δεδομένα ως «εμπορικό απόρρητο», θα πρέπει να έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία του απορρήτου των πληροφοριών, οι οποίες αποτελούν «πνευματικό κεφάλαιο της εταιρείας».

Βάσει της νομοθεσίας των διαφορετικών κρατών μελών, οι νομικές απαιτήσεις εφαρμόζονται στα δεδομένα μόνο όταν αυτά πληρούν συγκεκριμένους όρους ώστε να μπορούν να χαρακτηρίζονται ως δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας, δικαίωμα επί βάσης δεδομένων ή εμπορικό απόρρητο. Ωστόσο, όπως και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αυτά καθαυτά τα ανεπεξέργαστα δεδομένα που παράγονται από μηχανές δεν πληρούν σε γενικές γραμμές τους σχετικούς όρους.

Τουτέστιν, σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο δεν υπάρχουν προς το παρόν συνεκτικά πλαίσια πολιτικής σε σχέση με τα ανεπεξέργαστα παραγόμενα από μηχανές δεδομένα, τα οποία δεν χαρακτηρίζονται ως δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, ή σε σχέση με τους όρους της οικονομικής εκμετάλλευσης και εμπορευσιμότητάς τους. Το ζήτημα καλύπτεται κατά μέγα μέρος από συμβατικές λύσεις. Η χρήση του υφιστάμενου γενικού δικαίου των συμβάσεων και των μέσων της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού που είναι διαθέσιμα στην Ένωση μπορεί να αποτελούν επαρκή απάντηση. Επιπλέον, μπορεί να προβλεφθούν προαιρετικές συμφωνίες ή συμφωνίες-ομπρέλα που καλύπτουν ορισμένους τομείς. Εντούτοις, όποτε η διαπραγματευτική ισχύς των διαφορετικών συντελεστών της αγοράς είναι άνιση, οι λύσεις με βάση την αγορά, και μόνον, ενδέχεται να αδυνατούν να εξασφαλίσουν επαρκώς δίκαια και φιλικά προς την καινοτομία αποτελέσματα, να διευκολύνουν την εύκολη πρόσβαση σε νεοεισερχόμενους στην αγορά και να αποτρέπουν καταστάσεις εγκλωβισμού.

3.4.Η κατάσταση στην πράξη

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κατασκευαστές ή οι φορείς παροχής υπηρεσιών μπορεί να γίνουν εκ των πραγμάτων «ιδιοκτήτες» των δεδομένων που παράγουν οι μηχανές ή οι διαδικασίες τους, ακόμη κι αν αυτές οι μηχανές ανήκουν στον χρήστη. Ένας εκ των πραγμάτων έλεγχος αυτών των δεδομένων μπορεί να είναι πηγή διαφοροποίησης και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τους κατασκευαστές. Ωστόσο, αυτό μπορεί να είναι προβληματικό, επειδή συχνά ο κατασκευαστής δεν αφήνει τον χρήστη να επιτρέπει τη χρήση των δεδομένων από άλλο μέρος.

Τουτέστιν οι διαφορετικοί παράγοντες της αγοράς που ελέγχουν τα δεδομένα, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες των αγορών, μπορεί να επωφελούνται από τα κενά στο κανονιστικό πλαίσιο ή τις νομικές αβεβαιότητες που περιγράφονται ανωτέρω, και να επιβάλλουν άδικους τυποποιημένους συμβατικούς όρους στους χρήστες ή μέσω τεχνικών μέσων, όπως οι ιδιοκτησιακοί μορφότυποι ή η κρυπτογράφηση. Αρκετά κράτη μέλη, αλλά όχι όλα, έχουν διευρύνει το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας περί προστασίας των καταναλωτών σχετικά με τις καταχρηστικές συμβατικές ρήτρες στις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων (B2B). Κάτι τέτοιο θα μπορούσε, για παράδειγμα, να έχει ως αποτέλεσμα οι χρήστες και οι επιχειρήσεις να εγκλωβιστούν σε αποκλειστικές ρυθμίσεις εκμετάλλευσης των δεδομένων. Μια προαιρετική κοινή χρήση δεδομένων είναι πιθανή, ωστόσο η διαπραγμάτευση ανάλογων συμβάσεων μπορεί να συνεπάγεται σημαντικό κόστος συναλλαγών για τα ασθενέστερα μέρη, όταν βρίσκονται σε άνιση διαπραγματευτική θέση ή λόγω του υψηλού κόστους μίσθωσης νομικού συμβούλου.

3.5.Ένα μελλοντικό πλαίσιο της ΕΕ για την πρόσβαση στα δεδομένα

Η εξασφάλιση της πρόσβασης στα δεδομένα που παράγονται από μηχανές διερευνάται επί του παρόντος από ορισμένα κράτη μέλη, τα οποία μπορεί να αποφασίσουν να ρυθμίσουν αυτό το ζήτημα μόνα τους. Μια μη συντονισμένη προσέγγιση κινδυνεύει να δημιουργήσει κατακερματισμό και θα ήταν επιζήμια για την ανάπτυξη της οικονομίας δεδομένων της ΕΕ, καθώς και για τη λειτουργία των διασυνοριακών υπηρεσιών δεδομένων και τεχνολογιών στην εσωτερική αγορά.

Συνεπώς, η Επιτροπή προτίθεται να διεξαγάγει διάλογο με τα κράτη μέλη και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, ώστε να διερευνήσει ένα πιθανό μελλοντικό πλαίσιο της ΕΕ για την πρόσβαση στα δεδομένα. Κατά την άποψη της Επιτροπής, αυτός ο διάλογος πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα πιο αποτελεσματικά μέτρα για την επίτευξη των ακόλουθων στόχων:

Βελτίωση της πρόσβασης σε ανώνυμα δεδομένα που παράγονται από μηχανές : Μέσω της ανταλλαγής, της επαναχρησιμοποίησης και της ομαδοποίησης, τα δεδομένα που παράγονται από μηχανές καθίστανται πηγή δημιουργίας αξίας, καινοτομίας και πολυμορφίας των επιχειρηματικών προτύπων 25 .

Διευκόλυνση και δημιουργία κινήτρων για την ανταλλαγή αυτών των δεδομένων: Κάθε μελλοντική λύση πρέπει να προαγάγει την αποτελεσματική πρόσβαση στα δεδομένα, λαμβάνοντας υπόψη, για παράδειγμα, τις πιθανές διαφορές στη διαπραγματευτική ισχύ μεταξύ των παραγόντων της αγοράς.

Προστασία επενδύσεων και στοιχείων ενεργητικού: Κάθε μελλοντική λύση πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη τα νόμιμα συμφέροντα των παραγόντων της αγοράς που επενδύουν στην ανάπτυξη προϊόντων, να διασφαλίζει επαρκή απόδοση της επένδυσής τους, και να συμβάλλει με τον τρόπο αυτό στην καινοτομία. Παράλληλα, οποιαδήποτε μελλοντική λύση πρέπει να εξασφαλίζει τον δίκαιο επιμερισμό των ωφελημάτων μεταξύ των κατόχων των δεδομένων 26 , των εκτελούντων επεξεργασία δεδομένων και των παρόχων εφαρμογών στις αλυσίδες αξίας.

Αποφυγή αποκάλυψης εμπιστευτικών δεδομένων: Κάθε μελλοντική λύση πρέπει να μετριάζει τους κινδύνους αποκάλυψης εμπιστευτικών δεδομένων, και ιδίως σε υφιστάμενους ή δυνητικούς ανταγωνιστές. Ως προς αυτό, πρέπει επίσης να επιτρέπει ώστε η σωστή ταξινόμηση των δεδομένων να πραγματοποιείται πριν από την εκτίμηση της δυνατότητας ανταλλαγής ή μη ενός συγκεκριμένου δεδομένου.

Ελαχιστοποίηση επιπτώσεων εγκλωβισμού: Η άνιση διαπραγματευτική ισχύς εταιρειών και ιδιωτών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Καταστάσεις εγκλωβισμού, ιδίως για τις ΜΜΕ, τις νεοφυείς επιχειρήσεις και τους ιδιώτες, πρέπει να αποφεύγονται.

Στις συζητήσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη, η Επιτροπή σκοπεύει να αναφερθεί στις ακόλουθες δυνατότητες για την αντιμετώπιση του ζητήματος της πρόσβασης στα δεδομένα που παράγονται από μηχανές, οι οποίες διαφέρουν ως προς το επίπεδο παρέμβασής τους:

Κατευθύνσεις για τη δημιουργία κινήτρων σε επιχειρήσεις με σκοπό την ανταλλαγή δεδομένων : Για να αμβλύνει τις συνέπειες των αποκλινόντων εθνικών κανονιστικών ρυθμίσεων και να εξασφαλίσει αυξημένη νομική βεβαιότητα στις εταιρείες, η Επιτροπή θα μπορούσε να εκδώσει κατευθύνσεις σχετικά με τον τρόπο που τα δικαιώματα ελέγχου των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να αντιμετωπίζονται στις συμβάσεις. Αυτές οι κατευθύνσεις πρέπει να βασίζονται στην ισχύουσα νομοθεσία, και ειδικότερα στις απαιτήσεις διαφάνειας και ευθυδικίας που ορίζονται από το δίκαιο της ΕΕ για την εμπορία και τον καταναλωτή, την οδηγία περί εμπορικών απορρήτων και τη νομοθεσία περί δικαιωμάτων δημιουργού, ιδίως την οδηγία περί βάσεων δεδομένων. Η Επιτροπή προτίθεται να δρομολογήσει αξιολόγηση της οδηγίας περί βάσεων δεδομένων το 2017.

Προώθηση της ανάπτυξης τεχνικών λύσεων για τον αξιόπιστο προσδιορισμό και την ανταλλαγή δεδομένων: Η ιχνηλασιμότητα και ο σαφής προσδιορισμός των πηγών δεδομένων αποτελούν προϋπόθεση για τον πραγματικό έλεγχο των δεδομένων στην αγορά. Ο ορισμός αξιόπιστων και πιθανώς τυποποιημένων πρωτοκόλλων για τη συνεχή ταυτοποίηση των πηγών των δεδομένων μπορεί να είναι απαραίτητος για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης στο σύστημα. Οι διεπαφές προγραμματισμού εφαρμογών (API) μπορούν επίσης να προάγουν τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος φορέων ανάπτυξης εφαρμογών και αλγόριθμων που ενδιαφέρονται για τα δεδομένα που διατηρούν οι εταιρείες. Οι API μπορούν να συνδράμουν εταιρείες και δημόσιες αρχές ώστε να εντοπίζουν διαφορετικούς τύπους επαναχρησιμοποίησης των δεδομένων που έχουν στην κατοχή τους και να επωφελούνται από αυτά. Ως εκ τούτου, πρέπει να εξετάζεται η ευρύτερη χρήση ανοιχτών, τυποποιημένων και καλά τεκμηριωμένων APΙ, μέσω τεχνικών κατευθύνσεων, συμπεριλαμβανομένων του προσδιορισμού και της διάδοσης των βέλτιστων πρακτικών για εταιρείες και φορείς του δημόσιου τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσε να προβλεφθεί η διάθεση των δεδομένων σε μηχαναγνώσιμους μορφότυπους και η παροχή συναφών μεταδεδομένων.

Εξ ορισμού συμβατικοί κανόνες: Οι εξ ορισμού κανόνες θα μπορούσαν να περιγράφουν μια ισόρροπη λύση αναφοράς για συμβάσεις που σχετίζονται με τα δεδομένα, συνεκτιμώντας επίσης τον διαρκή έλεγχο καταλληλότητας της συνολικής λειτουργίας της οδηγίας για τους αθέμιτους όρους συμβάσεων. Θα μπορούσαν μάλιστα να συνδυάζονται με την εισαγωγή ενός ελέγχου για τον καταχρηστικό χαρακτήρα στις συμβατικές σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων 27 , ο οποίος θα επέφερε την ακύρωση των συμβατικών ρητρών που παρεκκλίνουν υπερβολικά από τους εξ ορισμού κανόνες. Επίσης, θα μπορούσαν να συμπληρώνονται από ένα σύνολο συνιστώμενων τυποποιημένων συμβατικών όρων, σχεδιασμένων από τα ενδιαφερόμενα μέρη. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να περιορίσει τόσο τους νομικούς φραγμούς για τις μικρές επιχειρήσεις, όσο και την ανισορροπία στις διαπραγματευτικές θέσεις, ενώ παράλληλα παρέχει ευρεία συμβατική ελευθερία.

Πρόσβαση για σκοπούς δημοσίου ενδιαφέροντος και επιστημονικούς σκοπούς: Οι δημόσιες αρχές θα μπορούσαν να αποκτήσουν πρόσβαση σε δεδομένα εάν αυτό είναι προς το «γενικό συμφέρον» και βελτιώνει σημαντικά τη λειτουργία του δημόσιου τομέα, για παράδειγμα, η πρόσβαση των στατιστικών υπηρεσιών σε επιχειρηματικά δεδομένα ή η βελτιστοποίηση των συστημάτων διαχείρισης κυκλοφορίας βάσει δεδομένων πραγματικού χρόνου από ιδιωτικά οχήματα. Η πρόσβαση σε επιχειρηματικά δεδομένα από στατιστικές αρχές θα συνέβαλε γενικά στην ελάφρυνση του φόρτου υποβολής στατιστικών στοιχείων από τους οικονομικούς φορείς. Ομοίως, η πρόσβαση σε δεδομένα από διαφορετικές πηγές και η ικανότητα συνδυασμού αυτών έχει καίρια σημασία σε τομείς, όπως οι ιατρικές, οι κοινωνικές και οι περιβαλλοντολογικές επιστήμες.

Δικαίωμα του παραγωγού δεδομένων: Ένα δικαίωμα χρήσης και έγκρισης της χρήσης δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα θα μπορούσε να χορηγηθεί στον «παραγωγό δεδομένων», δηλαδή στον ιδιοκτήτη ή τον μακροχρόνιο χρήστη (δηλ. τον μισθωτή) της συσκευής. Σκοπός αυτής της προσέγγισης θα είναι η διασαφήνιση της νομικής κατάστασης και η εξασφάλιση περισσότερων επιλογών για τον παραγωγό δεδομένων, μέσω της παροχής στους χρήστες της δυνατότητας να χρησιμοποιούν τα δεδομένα τους και συνεπώς να συμβάλλουν στην αποδέσμευση των δεδομένων που παράγονται από μηχανές. Ωστόσο, οι σχετικές εξαιρέσεις θα πρέπει να καθορίζονται με σαφήνεια, ιδίως η παροχή μη αποκλειστικής πρόσβασης στα δεδομένα από τον κατασκευαστή ή τις δημόσιες αρχές, για παράδειγμα για τη διαχείριση της κυκλοφορίας ή για περιβαλλοντικούς λόγους. Όσον αφορά τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, το άτομο θα διατηρεί το δικαίωμά του να αποσύρει τη συγκατάθεσή του ανά πάσα στιγμή μετά την έγκριση χρήσης. Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα πρέπει να καθίστανται ανώνυμα με τέτοιο τρόπο, ώστε η ταυτότητα του ατόμου να μην εξακριβώνεται ή να μην μπορεί πλέον να εξακριβωθεί, πριν από την έγκριση της περαιτέρω χρήσης τους από το άλλο μέρος. Πράγματι, ο ΓΚΠΔ εξακολουθεί να ισχύει για κάθε δεδομένο προσωπικού χαρακτήρα (είτε παράγεται από μηχανή είτε από άλλη πηγή), μέχρις ότου αυτό το δεδομένο καταστεί ανώνυμο.

Πρόσβαση έναντι αμοιβής: Ένα πλαίσιο πιθανώς βασισμένο σε ορισμένες βασικές αρχές, όπως οι δίκαιοι, εύλογοι και μη μεροληπτικοί (FRAND) όροι, θα μπορούσε να αναπτυχθεί για τους κατόχους δεδομένων, όπως οι κατασκευαστές, οι πάροχοι υπηρεσιών ή άλλα μέρη, ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβαση στα δεδομένα που αυτοί διατηρούν έναντι αμοιβής κατόπιν ανωνυμοποίησης. Τα σχετικά έννομα συμφέροντα, καθώς και η ανάγκη προστασίας των εμπορικών απορρήτων, θα πρέπει να συνεκτιμώνται. Θα μπορούσε επίσης να προβλεφθεί η εξέταση των διαφόρων καθεστώτων πρόσβασης για διάφορους τομείς και/ή επιχειρηματικά μοντέλα, προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες κάθε κλάδου. Για παράδειγμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, η ανοικτή πρόσβαση στα δεδομένα (πλήρης ή μερική) μπορεί να είναι η προτιμώμενη επιλογή τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για την κοινωνία.

4.Ευθύνη

Ένα ακόμη νεοφανές ζήτημα αφορά την εφαρμογή των ισχυόντων κανόνων για την ευθύνη στην οικονομία δεδομένων σε σχέση με προϊόντα και υπηρεσίες που βασίζονται σε αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT), τα εργοστάσια του μέλλοντος και τα αυτόνομα συνδεδεμένα συστήματα. Το διαδίκτυο των πραγμάτων είναι ένα ταχύτατα αναπτυσσόμενο δίκτυο καθημερινών αντικειμένων, όπως ρολόγια, οχήματα και θερμοστάτες, τα οποία συνδέονται με το διαδίκτυο. Τα αυτόνομα συνδεδεμένα συστήματα, όπως τα οχήματα χωρίς οδηγό, λειτουργούν χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση και είναι ικανά να κατανοούν και να ερμηνεύουν το περιβάλλον τους. Αυτές οι αναδυόμενες τεχνολογίες χρησιμοποιούν αισθητήρες προκειμένου να εξασφαλίζουν τους πολυάριθμους τύπους δεδομένων που είναι συχνά απαραίτητοι για να λειτουργήσει το προϊόν ή η υπηρεσία.

Όλες αυτές οι καινοτομίες αναμένεται να προσφέρουν μεγαλύτερη ασφάλεια και καλύτερη ποιότητα ζωής, ωστόσο αναπόφευκτα παραμένει η πιθανότητα σχεδιαστικών σφαλμάτων, δυσλειτουργίας ή χειραγώγησης σε κάθε συσκευή. Αυτό ενδέχεται να οφείλεται στη διαβίβαση εσφαλμένων δεδομένων από κάποιον αισθητήρα εξαιτίας, για παράδειγμα, ελαττωμάτων στο λογισμικό, προβλημάτων συνδεσιμότητας ή αντικανονικής λειτουργίας της μηχανής. Η φύση αυτών των συστημάτων δυσχεραίνει ενδεχομένως τον προσδιορισμό της ακριβούς πηγής ενός προβλήματος που οδηγεί σε ζημίες και θέτει το πρόβλημα αφενός της εξασφάλισης ασφαλών συστημάτων για τους χρήστες, με σκοπό την ελαχιστοποίηση των κινδύνων εμφάνισης ζημιών, και αφετέρου του εντοπισμού αυτού που ευθύνεται για κάθε πιθανή ζημία.

Η εξασφάλιση της βεβαιότητας τόσο για τους χρήστες, όσο και για τους κατασκευαστές αυτών των συσκευών, σε σχέση με την πιθανή ευθύνη τους είναι, επομένως, καίριας σημασίας για την ανάδυση μιας οικονομίας δεδομένων.

4.1.Κανόνες της ΕΕ σχετικά με την ευθύνη

Γενικά, το αστικό δίκαιο διακρίνει δύο τύπους νομικής ευθύνης: τη συμβατική ευθύνη, όπου η ευθύνη για τη ζημία απορρέει από τη συμβατική σχέση μεταξύ των μερών· και την εξωσυμβατική ευθύνη 28 , όπου οι ευθύνες ορίζονται εκτός σύμβασης. Σημαντικός τύπος εξωσυμβατικής ευθύνης είναι αυτός που αφορά την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων. Σε επίπεδο ΕΕ, η οδηγία για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων (85/374/ΕΟΚ) («οδηγία για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων») θεσπίζει την αρχή της αντικειμενικής ευθύνης, δηλαδή της ευθύνης άνευ πταίσματος: σε περίπτωση που ελαττωματικό προϊόν προκαλεί ζημία σε καταναλωτή, οι κατασκευαστές μπορεί να ευθύνονται ακόμη και χωρίς να μπορεί να τους καταλογιστεί αμέλεια ή πταίσμα. Ωστόσο, η εφαρμογή των διατάξεων αυτής της οδηγίας 29 μπορεί να καταστεί δύσκολη ή ασαφής στο πλαίσιο του διαδικτύου των πραγμάτων και των αυτόνομων συνδεδεμένων συστημάτων (π.χ. ρομποτική). για τους εξής λόγους: στα χαρακτηριστικά αυτών των συστημάτων, για παράδειγμα ενός περίπλοκου προϊόντος ή μιας αλυσίδας αξίας υπηρεσιών, με αλληλεξαρτήσεις ανάμεσα στους προμηθευτές, τους κατασκευαστές και λοιπά τρίτα μέρη· στην αβεβαιότητα σε σχέση με τον νομικό χαρακτήρα των συσκευών του διαδικτύου των Πραγμάτων, δηλαδή κατά πόσον είναι προϊόντα, υπηρεσίες ή προϊόντα που προέρχονται από την πώληση υπηρεσίας· και στον αυτόνομο χαρακτήρα αυτών των τεχνολογιών.

Η Επιτροπή έχει δρομολογήσει ευρεία αξιολόγηση της οδηγίας για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων, προκειμένου να αποτιμήσει τη συνολική λειτουργία της και να εξετάσει κατά πόσον οι κανόνες της, οι οποίοι έχουν αναπτυχθεί για πολύ διαφορετικό περιβάλλον, παραμένουν κατάλληλοι για τις αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο των πραγμάτων και τα αυτόνομα συνδεδεμένα συστήματα.

4.2.Πιθανές λύσεις για την επίτευξη προόδου

Στόχος της Επιτροπής είναι να ενισχύσει τη νομική βεβαιότητα όσον αφορά την ευθύνη στο πλαίσιο των αναδυόμενων τεχνολογιών και, ως εκ τούτου, να δημιουργήσει συνθήκες ευνοϊκές για την καινοτομία. Εκτός από τη διατήρηση της παρούσας κατάστασης 30 , θα μπορούσαν να διερευνηθούν διάφορες προσεγγίσεις, μεταξύ άλλων:

Προσεγγίσεις όσον αφορά την πρόκληση ή τη διαχείριση κινδύνων: Στο πλαίσιο αυτών των προσεγγίσεων, η ευθύνη θα μπορούσε να αποδίδεται στους παράγοντες της αγοράς που δημιουργούν μείζονα κίνδυνο για τους άλλους ή στους παράγοντες της αγοράς που βρίσκονται στην καλύτερη δυνατή θέση ώστε να εξασφαλίζουν την ελαχιστοποίηση ή την αποφυγή υλοποίησης ενός τέτοιου κινδύνου.

Σχέδια προαιρετικής ή υποχρεωτικής ασφάλισης: Αυτά τα σχέδια θα μπορούσαν να συνδυάζονται με τις ανωτέρω προσεγγίσεις περί ευθύνης. Θα αποζημίωναν τα μέρη που έχουν υποστεί ζημία (π.χ. τον καταναλωτή). Αυτή η προσέγγιση θα πρέπει να παρέχει νομική προστασία στις επενδύσεις στις οποίες προβαίνουν οι επιχειρήσεις, και παράλληλα να διαβεβαιώνει τα θύματα όσον αφορά τη δίκαιη αποζημίωση ή την κατάλληλη ασφάλιση σε περίπτωση ζημίας.

Κάθε προσέγγιση θα πρέπει να συνεκτιμά τις ενέργειες του ατόμου που χρησιμοποιεί την τεχνολογία, και πιο συγκεκριμένα να καθορίζει με ακρίβεια ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των χρηστών αυτής της τεχνολογίας.

5.Φορητότητα, διαλειτουργικότητα και πρότυπα

Άλλα νεοφανή ζητήματα στο πεδίο της οικονομίας δεδομένων είναι η φορητότητα των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα, η διαλειτουργικότητα των υπηρεσιών που επιτρέπουν την ανταλλαγή δεδομένων και τα κατάλληλα τεχνικά πρότυπα για την εφαρμογή ουσιώδους φορητότητας.

5.1.Φορητότητα δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα

Φορητότητα δεδομένων σημαίνει ότι οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις μπορούν εύκολα να μεταφέρουν τα δεδομένα τους από ένα σύστημα σε άλλο. Γενικά, συνδέεται με χαμηλό κόστος μετάβασης και, ως εκ τούτου, με χαμηλούς φραγμούς εισόδου στην αγορά δεδομένων. Ο ΓΚΠΔ θα δώσει στα άτομα το δικαίωμα να λαμβάνουν τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που παρέχονται στον πάροχο υπηρεσιών σε δομημένο, συνηθέστερα χρησιμοποιούμενο μηχαναγνώσιμο μορφότυπο, καθώς και το δικαίωμα να διαβιβάζουν αυτά τα δεδομένα σε άλλον πάροχο 31 .

Ωστόσο, όσον αφορά τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα, προς το παρόν δεν υπάρχουν υποχρεώσεις εγγύησης ούτε για ένα ελάχιστο επίπεδο φορητότητας δεδομένων, ακόμη και για τις ευρέως χρησιμοποιούμενες επιγραμμικές υπηρεσίες όπως οι πάροχοι υπηρεσιών φιλοξενίας υπολογιστικού νέφους. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι οι απαιτήσεις για την εφαρμογή της φορητότητας των δεδομένων μπορεί να είναι τεχνικά απαιτητικές και δαπανηρές, δεδομένου ότι οι διαφορετικοί πάροχοι των ίδιων υπηρεσιών μπορεί να αποθηκεύουν τα δεδομένα με διαφορετικό τρόπο.

Η ουσιώδης φορητότητα για τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα θα πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη ευρύτερες πτυχές σχετικά με τη διακυβέρνηση των δεδομένων που περιλαμβάνουν τη διαφάνεια για τους χρήστες, τη διαχειριζόμενη πρόσβαση και διαλειτουργικότητα, ώστε να συνδέονται οι διαφορετικές πλατφόρμες με τρόπους που ενισχύουν την καινοτομία.

5.2.Διαλειτουργικότητα

Συχνά, οι πτυχές που αφορούν τη φορητότητα των δεδομένων συνδέονται στενά με τα ζητήματα διαλειτουργικότητας των δεδομένων, η οποία καθιστά δυνατή την ομαλή ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ πολλών ψηφιακών υπηρεσιών, με τη βοήθεια κατάλληλων τεχνικών προδιαγραφών. Η οδηγία για τις πληροφορίες του δημοσίου τομέα και οι συναφείς κατευθυντήριες γραμμές (συμπεριλαμβανομένου του ευρωπαϊκού πλαισίου διαλειτουργικότητας) τονίζουν τη σημασία των πλούσιων σε περιεχόμενο, τυποποιημένων μεταδεδομένων, που συμμορφώνονται με καθιερωμένα λεξιλόγια που διευκολύνουν την αναζήτηση και τη διαλειτουργικότητα. Η οδηγία για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (INSPIRE), οι συναφείς κανονισμοί για τη διαλειτουργικότητα και οι κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις υπηρεσίες χωρικών δεδομένων και τα χωρικά δεδομένα, συμπεριλαμβανομένων των δεδομένων που καταγράφονται από αισθητήρες, ισχύουν επί του παρόντος για τα χωρικά δεδομένα του δημόσιου τομέα 32 .

Στην περίπτωση των επιγραμμικών πλατφορμών, η διαλειτουργικότητα τέτοιων δεδομένων διευκολύνει όχι μόνο τη μετάβαση σε άλλο πάροχο αλλά και την παράλληλη χρήση πολλών πλατφορμών (τη λεγόμενη χρήση πολλαπλών σημείων παρουσίας, «multi-homing»), καθώς και την εκτεταμένη ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των πλατφορμών, η οποία έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την καινοτομία στην ψηφιακή οικονομία.

5.3.Πρότυπα

Οι αποτελεσματικές πολιτικές φορητότητας πρέπει να υποστηρίζονται από κατάλληλα τεχνικά πρότυπα ώστε να εφαρμόζεται μια ουσιώδης φορητότητα με τεχνολογικά ουδέτερο τρόπο. Η Επιτροπή έχει δεσμευτεί 33 να υποστηρίζει τα κατάλληλα πρότυπα για τη βελτίωση της διαλειτουργικότητας, της φορητότητας και της ασφάλειας των υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους, μέσω της καλύτερης ενσωμάτωσης του έργου των κοινοτήτων λογισμικού ανοιχτής πηγής στη διαδικασία καθορισμού προτύπων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Παραδείγματα τέτοιας προσέγγισης είναι η προδιαγραφή TOSCA για τις εφαρμογές υπολογιστικού νέφους, στόχος της οποίας είναι η ενίσχυση της φορητότητας και της λειτουργικής διαχείρισης των εφαρμογών και υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους 34 , και οι τεχνικές προδιαγραφές και κατευθυντήριες γραμμές των εκτελεστικών κανονισμών της οδηγίας INSPIRE 35 .

5.4.Πιθανές λύσεις για την επίτευξη προόδου:

Μεταξύ των πιθανών λύσεων για την επίτευξη προόδου στην αντιμετώπιση των ανωτέρω θεμάτων περιλαμβάνονται:

Η ανάπτυξη συνιστώμενων συμβατικών όρων για τη διευκόλυνση της μετάβασης μεταξύ παρόχων υπηρεσιών: Δεδομένου ότι η φορητότητα των δεδομένων και η μετάβαση μεταξύ παρόχων υπηρεσιών δεδομένων είναι αλληλοεξαρτώμενες, θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο ανάπτυξης τυποποιημένων συμβατικών όρων που απαιτούν από τον πάροχο υπηρεσιών να εφαρμόζει τη φορητότητα των δεδομένων των καταναλωτών.

Η ανάπτυξη περαιτέρω δικαιωμάτων για τη φορητότητα των δεδομένων: Με βάση το δικαίωμα φορητότητας των δεδομένων που παρέχει ο ΓΚΠΔ και τους προτεινόμενους κανόνες για τις συμβάσεις παροχής ψηφιακού περιεχομένου, θα μπορούσαν να εισαχθούν περαιτέρω δικαιώματα για τη φορητότητα των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα, ιδίως για την κάλυψη πλαισίων διεπιχειρησιακού χαρακτήρα, ενώ πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το αποτέλεσμα του διαρκούς ελέγχου καταλληλότητας σε βασικά κείμενα του δικαίου της ΕΕ για την εμπορία και τον καταναλωτή 36 .

Πειραματικές εφαρμογές για τα πρότυπα ανά τομέα: Προκειμένου να αναπτυχθεί μια στιβαρή προσέγγιση ως προς τους κανόνες φορητότητας που είναι κωδικοποιημένοι μέσω προτύπων, θα μπορούσαν να δρομολογηθούν πειραματικές προσεγγίσεις ανά τομέα. Αυτές περιλαμβάνουν σε γενικές γραμμές πολυμερή συνεργασία, συμπεριλαμβανομένων των φορέων τυποποίησης, της βιομηχανίας, της τεχνικής κοινότητας και των δημοσίων αρχών.

6.Πειραματικές εφαρμογές και έλεγχοι

Οι πειραματικές εφαρμογές συνιστούν σημαντικό τμήμα της διερεύνησης των νεοφανών ζητημάτων στην οικονομία δεδομένων. Θα διερευνηθεί η δυνατότητα χρήσης της χρηματοδότησης του προγράμματος «Ορίζων 2020» για την υποστήριξη τέτοιων δοκιμών και πειραματικών εφαρμογών.

Πριν από τη εξαγωγή συμπερασμάτων για την καταλληλότητα των πιθανών λύσεων για την πρόσβαση και την ευθύνη ως προς τα δεδομένα, πρέπει να σχεδιαστεί μια ειδική δοκιμή για τον έλεγχο αυτών των ζητημάτων σε πραγματικό περιβάλλον, σε συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Είναι απαραίτητη μια ευρωπαϊκή λύση, με βάση τη συνεργασία και τις πειραματικές προσεγγίσεις μεταξύ κρατών μελών.

Η συνεργατική, συνδεδεμένη και αυτοματοποιημένη κινητικότητα 37 θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο τέτοιας δοκιμής, λαμβάνοντας υπόψη τη διασυνοριακή διάσταση αυτού του τομέα.

Διάφορα σχέδια βρίσκονται ήδη εν εξελίξει σε αρκετά κράτη μέλη προκειμένου να αναπτυχθούν συνεργατικά συστήματα και υψηλότερα επίπεδα αυτοματοποίησης  38 . Αυτά τα σχέδια επιτρέπουν στα οχήματα να συνδέονται μεταξύ τους και με τις παρόδιες υποδομές, όπως τα φώτα κυκλοφορίας και η οδική σήμανση. Επιπλέον, η Επιτροπή προτίθεται να συνεργαστεί με ομάδα ενδιαφερόμενων κρατών μελών, ώστε να δημιουργήσει ένα πλαίσιο νομικών ελέγχων για τη διεξαγωγή πειραματικών εφαρμογών με βάση τους εναρμονισμένους κανόνες σχετικά με την πρόσβαση και την ευθύνη ως προς τα δεδομένα. Προκειμένου να επιτραπεί η πρόσβαση σε επαρκώς μεγάλο όγκο δεδομένων, οι δοκιμές πρέπει να βασίζονται στο σύστημα 5G, που θα συνυπάρχει ομαλά με ήδη αναπτυγμένες τεχνολογίες, και σύμφωνα με την αρχή της συμπληρωματικότητας 39 .

Άλλος ενδιαφέρων πειραματισμός θα προέλθει από τον γεωχωρικό τομέα, με την εμφάνιση ενός νέου οικοσυστήματος δεδομένων γύρω από το πρόγραμμα Copernicus, το πρόγραμμα γεωσκόπησης της ΕΕ και τρίτο σε μέγεθος πάροχο δεδομένων στον κόσμο. Καινοτόμες λύσεις αναπτύσσονται από την Επιτροπή για να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη εφαρμογών που βασίζονται στα δεδομένα του Copernicus και άλλα χωρικά δεδομένα, κυρίως για την αντιμετώπιση ζητημάτων που αφορούν την πρόσβαση σε δεδομένα, τη διαλειτουργικότητα και την προβλεψιμότητα.

7.Συμπέρασμα

Προκειμένου να οικοδομηθεί η οικονομία δεδομένων, η ΕΕ χρειάζεται πλαίσιο πολιτικής που επιτρέπει τη χρήση των δεδομένων σε όλη την αλυσίδα αξίας για επιστημονικούς, κοινωνικούς και βιομηχανικούς σκοπούς. Προς τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή δρομολογεί ευρύ διάλογο με τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με τα θέματα που διερευνά η παρούσα ανακοίνωση. Το πρώτο βήμα σε αυτόν τον διάλογο είναι μια δημόσια διαβούλευση. Επίσης, τα ζητήματα της πρόσβασης και της ευθύνης ως προς τα δεδομένα θα δοκιμαστούν σε πραγματικό περιβάλλον, στο πεδίο της συνεργατικής, συνδεδεμένης και αυτοματοποιημένης κινητικότητας.

Όσον αφορά την ελεύθερη ροή των δεδομένων, η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να ασχολείται με αυτό το ζήτημα σύμφωνα με την προσέγγιση που περιγράφεται ανωτέρω, ώστε να εφαρμόσει πλήρως την αρχή της ελεύθερης ροής δεδομένων εντός της ΕΕ, ακόμη, όποτε είναι αναγκαίο και απαραίτητο, και μέσω της χρήσης μέτρων επιβολής κατά προτεραιότητα. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει επίσης να παρακολουθεί και να συλλέγει αποδεικτικά στοιχεία και, εάν είναι απαραίτητο, μπορεί να εξετάσει το ενδεχόμενο να λάβει περαιτέρω πρωτοβουλίες για την ελεύθερη ροή των δεδομένων.

Με βάση τα αποτελέσματα του διαλόγου με τα ενδιαφερόμενα μέρη, η Επιτροπή θα αποφασίσει επίσης για το αν απαιτείται περαιτέρω δράση όσον αφορά τα νεοφανή ζητήματα και θα προτείνει κατάλληλες λύσεις. Στο πλαίσιο αυτό, σημαντικό ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει ο πειραματισμός σε πραγματικές συνθήκες.

(1)  Η οικονομία δεδομένων αποτιμά τις συνολικές επιπτώσεις της αγοράς δεδομένων –δηλαδή της αγοράς όπου τα ψηφιακά δεδομένα ανταλλάσσονται ως προϊόντα ή υπηρεσίες που προέρχονται από ανεπεξέργαστα δεδομένα– στο σύνολο της οικονομίας. Περιλαμβάνει τη δημιουργία, τη συλλογή, την αποθήκευση, την επεξεργασία, την κατανομή, την ανάλυση, την κατάρτιση, την αποστολή και την εκμετάλλευση δεδομένων, που καθίστανται δυνατές από τις ψηφιακές τεχνολογίες (Μελέτη για την ευρωπαϊκή αγορά δεδομένων, SMART 2013/0063, IDC, 2016)

(2)  Μελέτη για την ευρωπαϊκή αγορά δεδομένων, SMART 2013/0063, IDC, 2016

(3)  Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/56/ΕΚ (γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων), ΕΕ L 119 της 4.5.2016, σ. 1

(4)  Άρθρο 56 του ΓΚΠΔ.

(5)  COM(2017) 10.

(6)  COM(2012) 9.

(7)  COM(2014) 442.

(8)  COM(2017) 7.

(9)  COM(2015) 497. 

(10)  https://ec.europa.eu/digital-single-market/news-redirect/52039

(11)  «Emerging Policy Issues: Localisation Barriers to Trade» («Προκύπτοντα ζητήματα πολιτικής: γεωγραφικοί φραγμοί στο εμπόριο»), ΟΟΣΑ, 2015 και τρέχουσες εργασίες

(12) Άρθρου 1 παράγραφος 3. Π.χ. μια δυναμική διεύθυνση IP που καταχωρίζεται από επιγραμμικό πάροχο υπηρεσιών πολυμέσων όταν φυσικό πρόσωπο επισκέπτεται ιστότοπο τον οποίο ο πάροχος καθιστά προσβάσιμο για το κοινό θα μπορεί να χαρακτηριστεί ως δεδομένο προσωπικού χαρακτήρα, σε σχέση με τον πρώτο πάροχο, όταν αυτός έχει στη διάθεσή του τα νομικά μέσα που του επιτρέπουν να ταυτοποιήσει το υποκείμενο των δεδομένων τα οποία διαθέτει ο πάροχος των διαδικτυακών υπηρεσιών για το εν λόγω πρόσωπο. Βλ. απόφαση στην υπόθεση C-582/14, Breyer, ECLI:EU:C:2016:779, σκέψη 49.

(13)  Όπως ορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 1 του ΓΚΠΔ.

(14)  Τόσο ιδιωτικών όσο και δημόσιων δεδομένων

(15)  Συμπεριλαμβανομένων των αντιγράφων συνόλων δεδομένων

(16)  Οδηγία (ΕΕ) 2016/1148 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 6ης Ιουλίου 2016, σχετικά με μέτρα για υψηλό κοινό επίπεδο ασφάλειας συστημάτων δικτύου και πληροφοριών σε ολόκληρη την Ένωση, ΕΕ L 194 της 19.7.2016, σ. 1.

(17)  Σύμφωνα με σειρά διατάξεων της ΕΕ που αφορούν τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και το ευρωπαϊκό σύστημα χρηματοπιστωτικής εποπτείας, οι επόπτες απαιτείται να έχουν πρόσβαση σε δεδομένα σχετικά με τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές οπουδήποτε στην επικράτεια της ΕΕ. Οι απαιτήσεις βάσει των οποίων τα δεδομένα πρέπει να αποθηκεύονται σε συγκεκριμένη εθνική επικράτεια ή οι οποίες ορίζουν ως προϋπόθεση για την πρόσβαση των εποπτευόντων την εφαρμογή διοικητικών διαδικασιών θα μπορούσαν να περιορίσουν την πρόσβαση από τις εποπτικές αρχές σε δεδομένα ζωτικής σημασίας για την εφαρμογή της εντολής τους.

(18)  «Unleashing Internal Data Flows in the EU: An Economic Assessment of Data Localisation Measures in the EU Member States» («Απελευθέρωση των εσωτερικών ροών δεδομένων στην ΕΕ: Οικονομική αξιολόγηση των μέτρων γεωγραφικού περιορισμού των δεδομένων στα κράτη μέλη της ΕΕ»), ECIPE, 2016, υπολογισμός με βάση την αυξημένη ανταγωνιστική πίεση σε μια απολύτως διαφανή από πλευράς τιμών «βιομηχανική» ψηφιακή ενιαία αγορά

(19)  Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι εξαιρέσεις από τη Συνθήκη πρέπει να ερμηνεύονται συσταλτικά. Το σχετικό παράγωγο δίκαιο περιλαμβάνει τον ΓΚΠΔ, την οδηγία 2000/31/ΕΚ (οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο), την οδηγία 2006/123/ΕΚ (οδηγία περί υπηρεσιών) και, όσον αφορά τα σχέδια τεχνικών κανονισμών και τα σχέδια κανόνων για τις υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας, την οδηγία 2015/1535 (οδηγία περί διαφάνειας).

(20)  Η ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα περιλαμβάνεται στο άρθρο 16 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ οι κανόνες για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ορίζονται στην ισχύουσα και τη μελλοντική νομοθεσία της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων. Στο άρθρο 1 παράγραφος 3 του ΓΚΠΔ γράφεται: «Η ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εντός της Ένωσης δεν περιορίζεται ούτε απαγορεύεται για λόγους που σχετίζονται με την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

(21)  http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2016/12/15-euco-conclusions-final/

(22) Όπως ορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 1 του ΓΚΠΔ.

(23)  European Data Market Study (Μελέτη για την ευρωπαϊκή αγορά δεδομένων), First Interim Report (Πρώτη ενδιάμεση έκθεση), IDC, 2016· Impact Assessment support study on emerging issues of data ownership, interoperability, (re)usability and access to data, and liability (Μελέτη αντικτύπου σχετικά με τα νεοφανή ζητήματα της κυριότητας των δεδομένων, της διαλειτουργικότητας, της δυνατότητας (επανα)χρησιμοποίησης και της πρόσβασης στα δεδομένα και την ευθύνη), First interim report (Πρώτη ενδιάμεση έκθεση), 2016· ΓΔ Επικοινωνιακών Δικτύων, Περιεχομένου και Τεχνολογιών (DG Connect), Συνέδριο υψηλού επιπέδου, 17 Οκτωβρίου 2016

(24) https://developer.lufthansa.com/ https://data.sncf.com/api https://api.tfl.gov.uk/ https://dev.blablacar.com/ Για παράδειγμα, · ; ;

(25)  Όταν πρόκειται για δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, εφαρμόζεται ο ΓΚΠΔ.

(26)  Η οντότητα που διαχειρίζεται και διατηρεί στην πράξη τα δεδομένα που παράγονται από μηχανές.

(27) . Προφανώς, το σημείο αναφοράς για τον βαθμό του καταχρηστικού χαρακτήρα στις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων (B2B )πρέπει να είναι διαφορετικό από τις συµβάσεις µεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών (B2C), ώστε να αντανακλάται ο υψηλότερος βαθμός συμβατικής ελευθερίας στις σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων.

(28)  Οι κανόνες περί ευθύνης της ΕΕ αφορούν μόνο εξωσυμβατικές ευθύνες.

(29)  Αναφορές στην αντικειμενική ευθύνη των παραγωγών στην περίπτωση ελαττωματικών προϊόντων γίνονται σε άλλες νομοθετικές πράξεις για την ασφάλεια των προϊόντων, για παράδειγμα στην οδηγία περί ραδιοεξοπλισμού (2014/53/ΕΕ), στους κανονισμούς περί ιατροτεχνολογικών συσκευών, στην οδηγία περί μηχανημάτων (2006/42/ΕΚ) και στην οδηγία για τη γενική ασφάλεια των προϊόντων (2001/95/ΕΚ).

(30)  Η Επιτροπή θα μπορούσε να διατυπώσει κατευθύνσεις σχετικά με την εφαρμογή στο διαδίκτυο των πραγμάτων και τη ρομποτική των κανόνων της ΕΕ για την ευθύνη.

(31)  Άρθρο 20.

(32) Τα παραγόμενα από μηχανές δεδομένα είναι «χωρικά δεδομένα», αφού οι αισθητήρες συνήθως διαβιβάζουν την άμεση ή έμμεση θέση (τοποθεσία) τους μαζί με τη μέτρησή τους.

(33) COM(2016) 176 final: Προτεραιότητες τυποποίησης στον τομέα των ΤΠΕ για την ψηφιακή ενιαία αγορά

(34) https://www.oasis-open.org/committees/tosca

(35) Νομοθεσία INSPIRE: http://inspire.ec.europa.eu/inspire-legislation/26

(36) http://ec.europa.eu/consumers/consumer_rights/review/index_en.htm

(37) Βλ. COM (2016) 766 της 30.11.2016.

(38) Βλ. COM(2016) 766: Μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τα συλλογικά ευφυή συστήματα μεταφορών

(39) Βλ. COM(2016) 588: 5G για την Ευρώπη: σχέδιο δράσης