ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 8.12.2016

COM(2016) 792 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Τέταρτη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας

Τέταρτη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας

Εισαγωγή

Κατά τη διάρκεια της περιόδου που καλύπτεται από την παρούσα τέταρτη έκθεση 1 , η εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας 2 επιβεβαίωσε την τάση της σταθερής επίτευξης αποτελεσμάτων, παρά τις πολλαπλές προκλήσεις.

Υπήρξε σημαντική μείωση του αριθμού των διελεύσεων από την εφαρμογή της δήλωσης, η οποία συνεχίστηκε κατά την περίοδο που καλύπτεται από την παρούσα έκθεση. Οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές έχουν περιοριστεί. Ο μέσος αριθμός αφίξεων ημερησίως από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά παρέμεινε στα επίπεδα των 81 ατόμων περίπου, πολύ χαμηλότερος από τα ανώτατα επίπεδα που παρατηρήθηκαν την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους. Ταυτόχρονα, ο ρυθμός των επιστροφών από την Ελλάδα στην Τουρκία είναι εξαιρετικά αργός. Ως εκ τούτου, δημιουργείται πρόσθετη πίεση στις ήδη ιδιαίτερα επιβαρυμένες εγκαταστάσεις υποδοχής των ελληνικών νησιών, και αυτό συνέβαλε στη δημιουργία των πρόσφατων επεισοδίων. Παρόλο που το σύνολο των ροών προς την Ελλάδα παραμένει σαφώς μικρότερο από ό,τι πριν από την δήλωση, αφενός η κατάσταση θα πρέπει να συνεχίσει να παρακολουθείται προσεκτικά, και αφετέρου θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για να βελτιωθεί η κατάσταση στα ελληνικά νησιά.

Πρόοδος σημειώθηκε επίσης όσον αφορά και άλλα στοιχεία της δήλωσης. Για παράδειγμα, ο ρυθμός επανεγκατάστασης Σύρων προσφύγων από την Τουρκία παρουσιάζει συνεχή επιτάχυνση. Η ΕΕ έχει χορηγήσει πάνω από 2,2 δισ. EUR από τα 3 δισ. EUR της Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία, ενώ 677 εκατ. EUR έχουν ήδη εκταμιευθεί.

Στην παρούσα τέταρτη έκθεση περιγράφεται η συνεχιζόμενη τάση προόδου, καθώς και τα μέτρα που εξακολουθούν να απαιτούνται για την εφαρμογή της δήλωσης, προκειμένου να παγιωθεί ως σταθερός και βιώσιμος πυλώνας της πολιτικής της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 20ής Οκτωβρίου 3 επισήμανε ότι για τη βιώσιμη σταθεροποίηση της κατάστασης στην οδό της Ανατολικής Μεσογείου απαιτείται περαιτέρω εφαρμογή της δήλωσης. Στα συμπεράσματά του απευθύνει έκκληση για περαιτέρω προσπάθειες προκειμένου να επιταχυνθούν οι επιστροφές από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία· για τον ταχύ διορισμό μόνιμων συντονιστών στα ελληνικά κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης· να ανταποκριθούν τα κράτη μέλη πλήρως στα αιτήματα των σχετικών οργανισμών της ΕΕ για την εξασφάλιση πόρων προκειμένου να παρασχεθεί υποστήριξη στην Ελλάδα· και για περαιτέρω πρόοδο στο πλήρες φάσμα των δεσμεύσεων έναντι όλων των κρατών μελών που περιέχονται στη δήλωση, μεταξύ άλλων και όσον αφορά την ελευθέρωση των θεωρήσεων. Η παρούσα έκθεση επιβεβαιώνει την επείγουσα ανάγκη προόδου επί όλων αυτών των θεμάτων.

1.Τρέχουσα κατάσταση

Μετά την τρίτη έκθεση της 28ης Σεπτεμβρίου 2016, ο συνολικός αριθμός των αφίξεων από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά ήταν 5.687 4 – που αντιστοιχεί σε μέση ημερήσια άφιξη περίπου 81 5 ατόμων. Παρόλο που οι ημερήσιες αφίξεις εξακολουθούν να είναι περισσότερες από ό,τι πριν από το καλοκαίρι, οι αριθμοί παραμένουν σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους (περίπου 390.000 συνολικά από την 28η Σεπτεμβρίου έως την 4η Δεκεμβρίου 2015), καθώς και σε σύγκριση με τον μήνα που προηγήθηκε της δήλωσης (όταν κατά μέσο όρο οι αφίξεις υπερέβαιναν τις 1.700 ημερησίως). 63 θάνατοι και αγνοούμενοι έχουν καταγραφεί στο Αιγαίο αφότου τέθηκε σε ισχύ η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας. Μολονότι κάθε απώλεια ανθρώπινης ζωής είναι εξαιρετικά λυπηρό γεγονός, ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει σημαντική μείωση των θανάτων, δεδομένου ότι 592 και πλέον άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους κατά την ίδια περίοδο το 2015 6 .

Ενίσχυση του συντονισμού και της συνεργασίας

Ο συντονιστής της ΕΕ για την εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας 7 είχε τη μέριμνα για την καθημερινή παρακολούθηση της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας με τις ελληνικές και τις τουρκικές αρχές, τους οργανισμούς της ΕΕ, τους διεθνείς οργανισμούς και άλλα κράτη μέλη με έμφαση στην επιτάχυνση των διαδικασιών ασύλου, την αύξηση του αριθμού μεταναστών που επιστρέφουν από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία και τη θέσπιση κατάλληλων μέτρων ασφαλείας στα κέντρα υποδοχής. Προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας και παράλληλα να μειωθεί η πίεση που δέχονται τα ελληνικά νησιά, πρέπει να ενισχυθεί και να επιταχυνθεί η εφαρμογή. Για τον σκοπό αυτό και όσον αφορά ενέργειες από την πλευρά της ΕΕ, ο συντονιστής της ΕΕ εκπόνησε ένα κοινό σχέδιο δράσης από κοινού με τις ελληνικές αρχές, το οποίο και δημοσιεύει σήμερα. Το σχέδιο συντάχθηκε με στόχο να αναγνωριστούν οι πρόσθετες προσπάθειες που χρειάζονται από όλες τις πλευρές: από την Ελλάδα, τα κράτη μέλη, την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο, την Επιτροπή και τους διεθνείς οργανισμούς (τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες), προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, και ιδίως να μειωθεί η πίεση που ασκείται στα ελληνικά νησιά. Η συνεργασία στη βάση αυτή στόχο έχει ιδίως να εξαλειφθεί η καθυστέρηση της εξέτασης των υποθέσεων ασύλου στα ελληνικά νησιά έως τον Απρίλιο του 2017. Από την πλευρά της, η Επιτροπή προσυπογράφει τα βασικά σημεία του κοινού σχεδίου δράσης που περιλαμβάνεται στο παράρτημα 1.

Η συμμετοχή των κρατών μελών είναι απαραίτητη για την αποτελεσματικότητα της υποστήριξης που παρέχουν οι οργανισμοί της ΕΕ για την εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 20ής Οκτωβρίου υπογράμμισε τη σημασία της πλήρους ανταπόκρισης στις ανάγκες για προσωπικό των οργανισμών της ΕΕ και της δύναμης επέμβασης για το άσυλο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο, προκειμένου να υποστηρίζονται ανά πάσα στιγμή και με επαρκείς αριθμούς τα κράτη μέλη πρώτης γραμμής. Για να διευκολύνει την ταχεία υλοποίηση της έκκλησης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για επιπλέον προσωπικό, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο έχει αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο πιλοτικό πρόγραμμα κατάρτισης προκειμένου να εξασφαλιστεί η δυνατότητα τοποθέτησης χειριστών υποθέσεων με περιορισμένη εμπειρία σε εθνικό επίπεδο με σκοπό την υποστήριξη των ελληνικών αρχών. Ωστόσο, οι ελλείψεις που καταγράφηκαν στις προηγούμενες εκθέσεις δεν έχουν ακόμη καλυφθεί πλήρως.

Έως τις 5 Δεκεμβρίου, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο είχε τοποθετήσει 93 διερμηνείς στην Ελλάδα και 74 εμπειρογνώμονες από κράτη μέλη, εκ των οποίων 52 στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης - 39 από αυτούς είναι χειριστές υποθέσεων. Οι τρέχουσες ελλείψεις ανέρχονται σε 61 χειριστές υποθέσεων. Δεδομένης της ανάγκης για επιπλέον τοποθετήσεις, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο δημοσίευσε την 11η Νοεμβρίου συμπληρωματική προκήρυξη για 150 εμπειρογνώμονες σε θέματα ασύλου από τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων 100 χειριστών υποθέσεων για τα νησιά, ωστόσο με βάση τις υποψηφιότητες που ελήφθησαν έως την 5η Δεκεμβρίου, ο συνολικός αριθμός εμπειρογνωμόνων που έχουν τοποθετηθεί αναμένεται στην πραγματικότητα να μειωθεί από τώρα έως το τέλος του έτους. Αν το ζήτημα αυτό δεν διευθετηθεί άμεσα, θα έχει σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στην ταχύτητα με την οποία εξετάζονται οι υποθέσεις και θα αυξήσει τον κίνδυνο περαιτέρω αύξησης του υπερπληθυσμού στα νησιά.

Όσον αφορά τη στήριξη των συνόρων, έως τις 5 Δεκεμβρίου η Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή είχε τοποθετήσει 682 υπαλλήλους στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων 54 συνολικά υπαλλήλων με σκοπό την υποστήριξη της εφαρμογής της δήλωσης. Αυτό σημαίνει έλλειψη 13 προσκεκλημένων υπαλλήλων έως τις 14 Δεκεμβρίου και, στη συνέχεια, η έλλειψη αυξάνεται σε 57. Όσον αφορά την Ευρωπόλ, ο αριθμός προσκεκλημένων υπαλλήλων που έχουν τοποθετηθεί επί του παρόντος στα κέντρα υποδοχής με σκοπό τη διεξαγωγή δευτεροβάθμιων ελέγχων ασφαλείας έχει αυξηθεί σε 24 (ήτοι 21 προσκεκλημένοι υπάλληλοι και 3 μέλη του προσωπικού της Ευρωπόλ). Επί του παρόντος, πέραν του προσωπικού της Ευρωπόλ που έχει τοποθετηθεί στα πέντε νησιά προκειμένου να εκτελεί δευτεροβάθμιους ελέγχους ασφαλείας, τέσσερις επιπλέον υπάλληλοι σταθμεύουν στην Περιφερειακή Ειδική Ομάδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον Πειραιά για λόγους συντονισμού. Οι τοποθετήσεις μέσω της Ευρωπόλ φαίνεται να παραμένουν επαρκείς, θα πρέπει ωστόσο να παρακολουθείται στενά η ανάγκη για προσαρμογές προκειμένου να καλυφθεί η μελλοντική εξέλιξη των ροών.

Ενόψει αυτών των συνθηκών, και κυρίως του κινδύνου που συνιστά η αυξανόμενη υπερκάλυψη της δυναμικότητας υποδοχής των νησιών και των παρεπόμενων κινδύνων για τη δημόσια τάξη (βλ. παρακάτω), τα κράτη μέλη θα πρέπει επειγόντως να αυξήσουν τις δεσμεύσεις τους για την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους για αποστολή στην Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή των υπαλλήλων που έχουν ζητηθεί, ο αριθμός και οι ικανότητες των οποίων θα πρέπει να ανταποκρίνονται στα σχετικά αιτήματα. Η εξασφάλιση διαρκούς διαθεσιμότητας προς τοποθέτηση των προσκεκλημένων υπαλλήλων και του τεχνικού εξοπλισμού που απαιτούνται για την αποτελεσματική πραγματοποίηση των επιχειρήσεων που συντονίζει η Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή είναι κρίσιμης σημασίας για την επιχειρησιακή λειτουργία της, δηλαδή τόσο για τον συγκεκριμένο οργανισμό όσο και για τις αρχές της συνοριοφυλακής των κρατών μελών που καλούνται να αντιμετωπίσουν την παράτυπη μεταναστευτική ροή στην οδό της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι Τούρκοι αξιωματικοί σύνδεσμοι που είχαν ανακληθεί μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, τοποθετήθηκαν εκ νέου στα ελληνικά νησιά στις 25 Οκτωβρίου. Η τουρκική ακτοφυλακή περιπολεί ενεργά στο ανατολικό Αιγαίο και αποτρέπει κάθε εβδομάδα μεγάλο αριθμό αναχωρήσεων από την Τουρκία (περίπου 450-500 συλλήψεις).

Μετά την τοποθέτηση αξιωματικού συνδέσμου της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής στη ναυαρχίδα του ΝΑΤΟ τον Απρίλιο του 2016 και την υπογραφή τυποποιημένων επιχειρησιακών διαδικασιών μεταξύ της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής και της ναυτικής διοίκησης του NATO τον Ιούλιο, η συνεργασία στο Αιγαίο έχει ενισχυθεί μέσω μιας κοινής εικόνας της κατάστασης και μέσω της έγκαιρης προειδοποίησης, των δραστηριοτήτων παρακολούθησης και της ανταλλαγής επιχειρησιακών πληροφοριών με την ελληνική και την τουρκική ακτοφυλακή. Στόχος της εν λόγω συνεργασίας είναι η συνεχής αύξηση του ήδη υψηλού ποσοστού ανίχνευσης και η επιτάχυνση της ανταλλαγής πληροφοριών για περιπτώσεις παράνομης διακίνησης μεταναστών. Προς τον σκοπό αυτό, το NATO παρείχε πρόσφατα εξοπλισμό στην Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή προκειμένου η τελευταία να αποκτήσει πρόσβαση στο απαγορευμένο περιφερειακό δίκτυό του και να ενισχυθούν έτσι οι πλατφόρμες ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των δυο επιχειρήσεων.

Πρωτοβουλίες ενημέρωσης

Μια πλειάδα έγκυρων μέσων ενημέρωσης ετοιμάζουν, σε συνεργασία με την Επιτροπή και βασιζόμενα στις εργασίες της ειδικής ομάδας για τη στρατηγική ενημέρωσης των μεταναστών, μια δικτυακή «πύλη ενημέρωσης για τους μετανάστες». Αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία στις αρχές του 2017 με σκοπό την ενημέρωση εκατομμυρίων μελλοντικών μεταναστών ανά τον πλανήτη σχετικά με την επικινδυνότητα της διαδρομής και τα νομικά εμπόδια που θα συναντήσουν στην προσπάθειά τους να εισέλθουν στην ΕΕ.

Σε συνέχεια της καμπάνιας ενημέρωσης που οργανώθηκε την περίοδο Ιουλίου-Αυγούστου σε όλα τα νησιά που διαθέτουν κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης με σκοπό την ενημέρωση των μεταναστών σχετικά με τα δικαιώματα και τις επιλογές τους, η Επιτροπή βοηθά τις ελληνικές αρχές να εγκαταστήσουν μόνιμα περίπτερα ενημέρωσης σε όλα τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης. Θα στελεχωθούν από εμπειρογνώμονες των ελληνικών αρχών, καθώς και από εμπειρογνώμονες ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών, ώστε να αποκτήσουν οι μετανάστες μια αξιόπιστη πηγή πληροφοριών. Το περίπτερο ενημέρωσης στη Χίο είναι ήδη έτοιμο, ενώ το αντίστοιχο της Λέσβου είναι υπό κατασκευή. Η Επιτροπή ετοιμάζει βοηθητικά έγγραφα και ενημερωτικό υλικό σε συνεργασία με τις ελληνικές αρχές, τους οργανισμούς της ΕΕ, τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και τον Ύπατο Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες.

2.Επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία

Η δήλωση προβλέπει την επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που μετέβησαν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά μετά τις 20 Μαρτίου, των οποίων οι αιτήσεις ασύλου έχουν κριθεί απαράδεκτες ή αβάσιμες. Τα μέτρα αυτά εκτελούνται αυστηρά σύμφωνα με τις απαιτήσεις που απορρέουν από το ενωσιακό και διεθνές δίκαιο και με πλήρη σεβασμό της αρχής της μη επαναπροώθησης.

Τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά τις επιστροφές

Από την έκδοση της τρίτης έκθεσης της 28ης Σεπτεμβρίου 2016, με την επιστροφή των Τούρκων αξιωματικών συνδέσμων στα νησιά και την επανέναρξη των επιχειρήσεων επιστροφών στις αρχές Σεπτεμβρίου, 170 άτομα που είχαν εισέλθει στην Ελλάδα μέσω της Τουρκίας επέστρεψαν στην τελευταία στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, περιλαμβανομένων 42 Σύρων, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των μεταναστών που επέστρεψαν στην Τουρκία μετά τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας να ανέλθει σε 748. Στις άλλες εθνικότητες περιλαμβάνονταν πολίτες από το Πακιστάν (394), το Αφγανιστάν (61), την Αλγερία (68), το Ιράκ (17), το Μπανγκλαντές (26), το Ιράν (18), τη Σρι Λάνκα (16) και το Μαρόκο (15). Τα άτομα που επέστρεψαν είχαν λάβει αρνητικές αποφάσεις για τη χορήγηση ασύλου (συμπεριλαμβανομένων των αρνητικών αποφάσεων σε δεύτερο βαθμό), είχαν ανακαλέσει τις αιτήσεις ασύλου τους ή δεν είχαν υποβάλει αίτηση ασύλου. Κατά τη διάρκεια του 2016 έχουν επιστρέψει από την Ελλάδα στην Τουρκία συνολικά 1.187 παράτυποι μετανάστες (εκ των οποίων 95 Σύροι) στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας ή του διμερούς πρωτοκόλλου επανεισδοχής Τουρκίας-Ελλάδας.

Συνολικά, ο αριθμός επιστροφών είναι χαμηλός, αλλά και χαμηλότερος από τον αριθμό αφίξεων. Ο αριθμός επιστροφών αυξήθηκε κάπως τον Οκτώβριο, με τη διεξαγωγή εβδομαδιαίων επιχειρήσεων, ωστόσο στο πρώτο μισό του Νοεμβρίου (οπότε επεστράφησαν μόνο τέσσερις Πακιστανοί) οι τουρκικές αρχές είτε δεν απαντούσαν είτε απαντούσαν με καθυστέρηση στα αιτήματα των ελληνικών αρχών για την πραγματοποίηση επιστροφών σύμφωνα με τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας 8 . Μολονότι η ελληνική Υπηρεσία Ασύλου έχει διπλασιάσει τον αριθμό εμπειρογνωμόνων της που εργάζονται στα νησιά και αναμένεται η πρόσληψη επιπλέον εμπειρογνωμόνων έως το τέλος του τρέχοντος έτους, είναι απαραίτητες επιπλέον προσπάθειες, συμπεριλαμβανομένων των τοποθετήσεων εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών μέσω της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο, ώστε να επιταχυνθεί η διαδικασία εξέτασης των αιτήσεων ασύλου σε πρώτο βαθμό και να αυξηθεί και να διατηρηθεί ο αριθμός επιστροφών 9 . 

Οι μετανάστες που δεν είναι Σύροι υπήκοοι επιστρέφονται στην Τουρκία ακτοπλοϊκώς και μεταφέρονται σε κέντρο απομάκρυνσης στο Kirklareli όπου ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους, όπως μεταξύ άλλων για τη δυνατότητα υποβολής αίτησης υπαγωγής σε καθεστώς προστασίας στην Τουρκία. Σύμφωνα με πληροφορίες, έως τώρα 47 άτομα έχουν υποβάλει αιτήσεις στις τουρκικές αρχές: σε ένα άτομο χορηγήθηκε καθεστώς πρόσφυγα ενώ 46 αφέθηκαν ελεύθεροι από το κέντρο απομάκρυνσης εν αναμονή των αποφάσεων επί των αιτήσεών τους. Έως τώρα 417 άτομα, τα οποία δεν υπέβαλαν αίτηση χορήγησης καθεστώτος πρόσφυγα στην Τουρκία, έχουν επιστρέψει στις χώρες καταγωγής τους. Όσον αφορά τους Σύρους, επιστρέφονται από τα ελληνικά νησιά αεροπορικώς και τοποθετούνται σε προσφυγικό καταυλισμό στο Duzici. Έχουν δικαίωμα να υποβάλουν αίτηση για προσωρινή προστασία και, μετά από μια ταχεία διαδικασία προκαταγραφής για προσωρινή προστασία, αφήνονται ελεύθεροι να εγκατασταθούν σε όποια επαρχία επιθυμούν ή να παραμείνουν στον καταυλισμό. Έως τώρα όλοι οι Σύροι που επιστράφηκαν πέρασαν τη διαδικασία προκαταγραφής, με εξαίρεση δέκα που αποφάσισαν να επιστρέψουν οικειοθελώς στη Συρία. Ο Ύπατος Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες και η αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Τουρκία πραγματοποίησαν πρόσφατα επισκέψεις στο κέντρο απομάκρυνσης του Kirklareli και στον προσφυγικό καταυλισμό του Duzici.

Στην Τουρκία 11.102 Σύροι υπήκοοι έχουν λάβει έως τώρα (έως τις 15 Νοεμβρίου) άδεια εργασίας το 2016.

Από την έκδοση της τρίτης έκθεσης της 28ης Σεπτεμβρίου 2016, 869 άτομα επέστρεψαν οικειοθελώς στην χώρα καταγωγής τους από την ηπειρωτική Ελλάδα και 163 από τα νησιά, με την υποστήριξη του προγράμματος υποστηριζόμενης οικειοθελούς επιστροφής και επανένταξης. Συνολικά 5.710 μετανάστες έχουν χρησιμοποιήσει το εν λόγω πρόγραμμα στην Ελλάδα από την 1η Ιανουαρίου 2016. Το πρόγραμμα αναπροσαρμόστηκε με σκοπό την ενίσχυση αυτών των προσπαθειών. Εφεξής, όλοι οι συμμετέχοντες από τα νησιά θα πρέπει να μπορούν να επωφεληθούν πλήρως από την υποστηριζόμενη επανένταξη. Η πλήρης συμμετοχή της Ελλάδας σε προγράμματα επιστροφής που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ (ιδίως στο πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Δικτύου Επανένταξης) και η μέγιστη δυνατή αξιοποίηση της οικονομικής και τεχνικής στήριξης που προσφέρουν τα εν λόγω προγράμματα θα ενίσχυε επίσης όλες τις προσπάθειες όσον αφορά τις επιστροφές.

Νομικά μέτρα

Η νεοσυσταθείσα Αρχή Προσφυγών είναι πλέον σε λειτουργία, με έξι μόνιμες Επιτροπές Προσφυγών (και μία Επιτροπή αναπληρωματική των μόνιμων επιτροπών). Οι επιτροπές αυτές αποφασίζουν για τις προσφυγές που κατατέθηκαν από τις 20 Ιουλίου και μετά στο πλαίσιο των διαδικασιών σχετικά με το παραδεκτό και την επιλεξιμότητα (για τις εθνικότητες με χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης) κατά των πρωτοβάθμιων αποφάσεων της ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου. Σε μια προσπάθεια να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της νέας Αρχής Προσφυγών και να αυξηθεί ο αριθμός των δευτεροβάθμιων αποφάσεων, η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε στις 25 Οκτωβρίου 10 να συστήσει επτά πρόσθετες Επιτροπές Προσφυγών, ανεβάζοντας έτσι τον συνολικό αριθμό αυτών των Επιτροπών σε 13, έχοντας την πρόθεση να φθάσει ο συνολικός αριθμός των Επιτροπών Προσφυγών στις 20 έως το τέλος Φεβρουαρίου 2017 και θέτοντας ως στόχο την αύξηση του αριθμού αποφάσεων σε μηνιαία βάση. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και ο Ύπατος Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες ολοκλήρωσαν την επιλογή των μελών των επτά πρόσθετων Επιτροπών, οι οποίες αναμένεται ότι θα αρχίσουν να λειτουργούν έως τα τέλη Δεκεμβρίου. Η Επιτροπή εξακολουθεί να παρέχει στήριξη στις ελληνικές αρχές με στόχο την επιτάχυνση των διαδικασιών ασύλου σε πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο επίπεδο και τη βελτίωση της παραγωγικότητας της Υπηρεσίας Ασύλου και της Αρχής Προσφυγών.

Όσον αφορά τις υποθέσεις στα ελληνικά νησιά, ο συνολικός αριθμός προσφυγών κατά των 6.040 11 πρωτοβάθμιων αποφάσεων της Υπηρεσίας Ασύλου σχετικά με το παραδεκτό και επί της ουσίας ανέρχεται έως τώρα σε 2.014. 12 Έως τώρα έχουν εκδοθεί 838 δευτεροβάθμιες αποφάσεις επί αυτών των 2.014 υποθέσεων προσφυγής (δηλαδή για το 42% των υποθέσεων). Από τις 407 έως σήμερα αποφάσεις επί προσφυγών σχετικά με το παραδεκτό, 17 δευτεροβάθμιες αποφάσεις επί προσφυγών επιβεβαίωσαν τις πρωτοβάθμιες αποφάσεις απόρριψης της αίτησης ως απαράδεκτης και 390 δευτεροβάθμιες αποφάσεις επί προσφυγών ανέτρεψαν τις πρωτοβάθμιες αποφάσεις απόρριψης 13 . Όσον αφορά τις 431 αποφάσεις επί της ουσίας των προσφυγών, 369 δευτεροβάθμιες αποφάσεις επιβεβαίωσαν τις πρωτοβάθμιες απορριπτικές αποφάσεις ενώ 62 ανέτρεψαν τις απορριπτικές αποφάσεις.

Οι νέες Επιτροπές Προσφυγών επιτελούν καίρια λειτουργία καθώς είναι εκείνες που διασφαλίζουν ότι όλοι έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν τα νόμιμα δικαιώματά τους. Ωστόσο, οι ρυθμοί της διαδικασίας λήψης αποφάσεων είναι αργοί, γεγονός που έχει άμεσες συνέπειες στην εφαρμογή της δήλωσης. Έως σήμερα οι νέες Επιτροπές Προσφυγών εξέδωσαν 366 αποφάσεις στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας – 14 σχετικά με το παραδεκτό και 352 14 επί της ουσίας. Η συνταγματικότητα της σύνθεσης των νέων Επιτροπών Προσφυγών συζητήθηκε στις 29 Νοεμβρίου ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, η απόφασή του οποίου αναμένεται έως το τέλος του έτους. Η συγκεκριμένη απόφαση είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς θα είναι καθοριστική για την πρόοδο και πολλών άλλων υποθέσεων.

Επιχειρησιακά μέτρα

Η αυξανόμενη υπερκάλυψη της δυναμικότητας υποδοχής των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης και τα πρόσφατα επεισόδια που προκλήθηκαν από μετανάστες και τους τοπικούς πληθυσμούς των νησιών 15 επιβαρύνουν τις ήδη δύσκολες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης στα νησιά. Σήμερα 16.295 16 μετανάστες είναι παρόντες στα νησιά, τη στιγμή που οι διαθέσιμες θέσεις στις επίσημες εγκαταστάσεις υποδοχής είναι μόλις 7.450, συν τις 754 επιπλέον θέσεις στο πλαίσιο του προγράμματος μίσθωσης καταλυμάτων της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Η διαχείριση της κατάστασης στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης περιπλέκεται επίσης από τη μεγάλη πίεση που δέχονται οι ελληνικές αρχές στην ηπειρωτική χώρα – συνολικά, οι ελληνικές αρχές ανέφεραν ότι περίπου 62.000 μετανάστες βρίσκονταν στην ηπειρωτική χώρα και στα νησιά στις 6 Δεκεμβρίου.

Εκτός από την προσπάθεια επίσπευσης της διεκπεραίωσης των αιτήσεων ασύλου και των επιστροφών των παράτυπων μεταναστών στην Τουρκία, η Ελλάδα προχώρησε στη λήψη μιας σειράς μέτρων με στόχο την αποσυμφόρηση των κέντρων υποδοχής. Οι ευάλωτοι μετανάστες και οι οικογένειες εντάχθηκαν στο πρόγραμμα μίσθωσης καταλυμάτων της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ή μεταφέρθηκαν σε ξενοδοχεία στα νησιά. Τα άτομα που βάσει της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας δεν μπορούν να επιστρέψουν στην Τουρκία, οι ευάλωτες ομάδες και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι μεταφέρονται επίσης στην ηπειρωτική χώρα. Έως την 1η Δεκεμβρίου είχαν μεταφερθεί στην ηπειρωτική χώρα συνολικά 2.675 άτομα που ανήκαν σε αυτές τις κατηγορίες. Οι άνθρωποι αυτοί εντάχθηκαν στο πρόγραμμα μίσθωσης καταλυμάτων της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ή σε χώρους στέγασης στην ηπειρωτική χώρα, ή εξασφάλισαν οι ίδιοι στέγη στην ηπειρωτική χώρα. Η παροχή κατάλληλης στέγης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία έχει διαθέσει κονδύλια για επιπλέον δυναμικότητα υποδοχής και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να επιταχύνουν τη μετεγκατάσταση μεγαλύτερου αριθμού επιλέξιμων ασυνόδευτων ανηλίκων από την Ελλάδα και την Ιταλία.

Στη Λέσβο καθιερώθηκε συνοπτική επιχειρησιακή διαδικασία (fast-track) για τους μετανάστες από τις χώρες του Μαγκρέμπ, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές, για τους οποίους η καταγραφή 17 , η συνέντευξη και η κοινοποίηση ολοκληρώνονται μέσα σε λίγες ημέρες. Οι ελληνικές αρχές καταβάλλουν επίσης προσπάθεια, σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές, για δημιουργία πρόσθετων κέντρων κράτησης ή για επέκταση των υφιστάμενων χώρων στα νησιά ώστε να αυξηθεί η δυναμικότητα σε κέντρα κράτησης προ της απομάκρυνσης κλειστού τύπου. Υπάρχει διαρκής ανάγκη να εξασφαλιστούν επαρκείς χειμερινές εγκαταστάσεις υποδοχής στα νησιά, και η αναβάθμιση των εγκαταστάσεων στέγασης βρίσκεται σε εξέλιξη. Για την αντιμετώπιση των χειμερινών συνθηκών, εταίροι στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας διανέμουν – με στήριξη της ΕΕ – ρούχα και άλλα είδη οικιακής χρήσης στα νησιά.

Η Ελληνική Αστυνομία, για να καθησυχάσει ανησυχίες που έχουν εκφραστεί για την ασφάλεια και να βελτιώσει τις συνθήκες δημόσιας τάξης στα νησιά, εκπόνησε σχέδια ασφάλειας και εκκένωσης που καλύπτουν όλα τα πρόσωπα και τις οργανώσεις στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης. Εκπονήθηκαν κατευθυντήριες γραμμές για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για την ασφαλή απομάκρυνση του προσωπικού οργανισμών της ΕΕ και των εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών που εργάζονται στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης σε περίπτωση επεισοδίων και η Ελληνική Αστυνομία ενίσχυσε την παρουσία των αστυνομικών δυνάμεων στα νησιά, συμπεριλαμβανομένων ειδικά εκπαιδευμένων μονάδων καταστολής εξεγέρσεων που σταθμεύουν κοντά στους χώρους διεκπεραίωσης αιτήσεων ασύλου, και προτίθεται να ενισχύσει περαιτέρω την εκεί παρουσία της. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο έχει επίσης αυξήσει τις συνθήκες ασφάλειας των χώρων διεκπεραίωσης αιτήσεων ασύλου στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης.

Παρά τις βελτιώσεις που έχουν επέλθει έως τώρα, μένουν ακόμη πολλά να γίνουν για την αντιμετώπιση της κατάστασης στα νησιά. Η Υπηρεσία Καταγραφής και Ταυτοποίησης πρέπει κατά προτεραιότητα να οριστικοποιήσει και να εγκρίνει τις τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες για τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, λαμβάνοντας πλήρως υπόψη τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, προκειμένου να βελτιωθούν οι διαδικασίες. Το χρονικό όριο ανάμεσα στην υποβολή και την κατάθεση μιας αίτησης πρέπει να μειωθεί σύμφωνα με το άρθρο 6 παράγραφος 2 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου, που ορίζει ότι ένα άτομο που έχει υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας πρέπει να έχει πραγματική δυνατότητα να την καταθέσει το ταχύτερο δυνατό. Οι Έλληνες μόνιμοι συντονιστές για τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης δεν έχουν ακόμη αναλάβει τα καθήκοντά τους, παρά το γεγονός ότι τους τελευταίους έξι μήνες έχει επανειλημμένα ανακοινωθεί ότι επίκειται ο διορισμός τους. Η παρουσία τους είναι απαραίτητη προκειμένου να διασφαλιστεί η συνολική διαχείριση των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης, μεταξύ άλλων και από άποψη ασφάλειας. Επίσης είναι αναγκαία η απόσπαση πολύ περισσότερων αστυνομικών 18 . Εκτιμάται ότι μια επαρκής αστυνομική δύναμη ικανή να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις ανάγκες ασφάλειας και δημόσιας τάξης στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης υπό την τρέχουσα διάταξή τους θα έπρεπε να είναι τρεις ή ακόμη και τέσσερις φορές μεγαλύτερη – αν και οι ακριβείς ανάγκες αστυνομικής παρουσίας ποικίλλουν από νησί σε νησί – από τις δυνάμεις που είναι σήμερα παρούσες.

Η χρηματοδοτική ενίσχυση της ΕΕ προς την Ελλάδα

Ενώ η οικονομική στήριξη της ΕΕ προς την Ελλάδα δεν διοχετεύτηκε μόνο στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, που αντιμετωπίζουν τις πιο πιεστικές ανάγκες, η παροχή στήριξης στην ηπειρωτική Ελλάδα είχε επίσης θετικές παράπλευρες συνέπειες για την επιτυχή εφαρμογή της δήλωσης. Λαμβάνονται μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα 509 εκατ. EUR που πρόκειται να διατεθούν στα εθνικά προγράμματα της Ελλάδας για την περίοδο 2014-2020 στο πλαίσιο του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ) και του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας θα αρχίσουν να αξιοποιούνται πλήρως το ταχύτερο δυνατό. Η μεταφορά της Αρμόδιας Αρχής για τη διαχείριση των εθνικών προγραμμάτων στο Υπουργείο Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο. Η αναθεώρηση αμφότερων των εθνικών προγραμμάτων κρίθηκε αναγκαία για την καλύτερη προσαρμογή τους στις τρέχουσες ανάγκες – το πρόγραμμα στο πλαίσιο του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης εγκρίθηκε πρόσφατα, ενώ το πρόγραμμα στο πλαίσιο του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας είναι στη φάση της οριστικοποίησης και αναμένεται να εγκριθεί πολύ σύντομα. Η Επιτροπή συνεχίζει να πιέζει τις ελληνικές αρχές να χρησιμοποιούν τα εθνικά προγράμματά της με αποδοτικό και αποτελεσματικό τρόπο και συνεργάζεται στενά με τις ελληνικές αρχές για τη βελτίωση των μηχανισμών υλοποίησης, ώστε οι διαθέσιμοι πόροι να μπορούν να χρησιμοποιούνται για την κάλυψη επειγουσών αναγκών, ειδικά στον τομέα της υποδοχής και των συνοριακών ελέγχων (π.χ. στην καταγραφή, την ταυτοποίηση και τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων). Από τα 352,8 εκατ. EUR που χορηγήθηκαν στην Ελλάδα ως βοήθεια έκτακτης ανάγκης μέσω των δύο ανωτέρω ταμείων, περίπου 70 εκατ. EUR διατέθηκαν απευθείας για τη στήριξη της εφαρμογής της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, είτε εκταμιευόμενα απευθείας στις ελληνικές αρχές είτε μέσω οργανισμών της ΕΕ και διεθνών οργανώσεων 19 . 

Επιπροσθέτως, διατέθηκαν 199 εκατ. EUR στο πλαίσιο του μηχανισμού στήριξης έκτακτης ανάγκης που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο στις 15 Μαρτίου 2016. Τον Δεκέμβριο πρόκειται να διατεθεί συμπληρωματική πίστωση του προϋπολογισμού ύψους 50 εκατ. EUR, για την κάλυψη των κενών που υπάρχουν στην Ελλάδα σε σχέση με την παροχή τροφίμων και στέγασης και για να καταστεί δυνατή η ταχεία αντιμετώπιση τυχόν απρόβλεπτων γεγονότων. Οι εταίροι στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας που λαμβάνουν χρηματοδότηση μέσω του μηχανισμού στήριξης έκτακτης ανάγκης δραστηριοποιούνται, τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στα νησιά, αναλόγως των αναγκών. Ειδικότερα στα νησιά, η βοήθεια που παρέχουν λαμβάνει τις μορφές της χρηματικής ενίσχυσης για πολλαπλούς σκοπούς, της κατασκευής συμπληρωματικών άτυπων εγκαταστάσεων υποδοχής και της παροχής υγειονομικής περίθαλψης, τροφίμων, νερού, αποχέτευσης και άλλων στοιχειωδών υπηρεσιών.

3.Πρόγραμμα «ένας προς έναν» – Επανεγκατάσταση από την Τουρκία στην ΕΕ

Τρέχουσα κατάσταση

Στις 5 Δεκεμβρίου, ο συνολικός αριθμός Σύρων που είχαν επανεγκατασταθεί από την Τουρκία στην ΕΕ και στη Νορβηγία στο πλαίσιο του προγράμματος 1:1 ανερχόταν σε 2.761. Από την τρίτη έκθεση της 28ης Σεπτεμβρίου 2016 και μετά, 1.147 (έως τις 5 Δεκεμβρίου)] Σύροι επανεγκαταστάθηκαν σε οκτώ κράτη μέλη (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο, Σουηδία και Φινλανδία). Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που έχουν εγκριθεί και αναμένουν επανεγκατάσταση ανέρχεται σήμερα σε 340. Κατά συνέπεια, όπως και κατά την προηγούμενη περίοδο αναφοράς, ο ρυθμός της επανεγκατάστασης είναι σημαντικά μεγαλύτερος σε σχέση με τις επιστροφές από τα ελληνικά νησιά. Και ο ρυθμός αυτός πρέπει να διατηρηθεί.

Η επικοινωνία μεταξύ των κρατών μελών και της Τουρκίας σχετικά με τις προγραμματισμένες αποστολές επιλογής στην Άγκυρα και τις επανεγκαταστάσεις από την Άγκυρα έχει βελτιωθεί, με αποτέλεσμα καλύτερο συντονισμό και προγραμματισμό των δραστηριοτήτων επανεγκατάστασης και βελτιωμένη χρήση των πόρων. Υπάρχει σήμερα ένας πιο κανονικός ρυθμός επανεγκαταστάσεων 20 . Ορισμένα κράτη μέλη έλαβαν πρόσφατα νέες προτάσεις επανεγκατάστασης από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ενώ άλλα έχουν ήδη προγραμματίσει περαιτέρω αποστολές επιλογής υποψηφίων προς επανεγκατάσταση και επιχειρήσεις επανεγκατάστασης για τους προσεχείς μήνες.

Εκτός από τον κατάλογο προτάσεων για 5.700 Σύρους πρόσφυγες που υποβλήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου για πιθανή επανεγκατάσταση, οι τουρκικές αρχές υπέβαλαν στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες νέους καταλόγους 5.000 και 2.000 ατόμων στις 7 Οκτωβρίου και στις 18 Νοεμβρίου, αντίστοιχα. Η υποβολή του επόμενου καταλόγου, με περίπου 2.000 Σύρους, αναμένεται για τον Δεκέμβριο, ενώ η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αναμένει επίσης από τις τουρκικές αρχές να επικυρώσουν παλαιότερους καταλόγους με περίπου 4.000 Σύρους. Αν γίνει αυτό, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει δηλώσει ότι θα έχει στη διάθεσή της επαρκή αριθμό προτάσεων επανεγκατάστασης για τις επιχειρήσεις επανεγκατάστασης στις αρχές του 2017. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες εκτιμά, ωστόσο, ότι θα πρέπει να της υποβληθούν 10.000 φάκελοι μηνιαίως από τις τουρκικές αρχές για τους τρεις πρώτους μήνες του 2017 (μόνο για τα ευρωπαϊκά προγράμματα επανεγκατάστασης). Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν αρχίσει να κοινοποιούν στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες τις ποσοστώσεις επανεγκατάστασής τους για το προσεχές έτος.

Επιχειρησιακά μέτρα

Η Ομάδα της ΕΕ για την Επανεγκατάσταση συνεχίζει το συντονιστικό έργο της για τη συνδρομή των επιχειρήσεων των κρατών μελών και των συνδέσμων με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και την τουρκική Γενική Διεύθυνση για τη Διαχείριση της Μετανάστευσης. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες συνεργάζεται στενά με τις τουρκικές αρχές με στόχο να βελτιωθεί η ποιότητα της καταγραφής κατά την κατάρτιση των καταλόγων προτάσεων επανεγκατάστασης και στηρίζει την προσπάθεια των τουρκικών αρχών για καθιέρωση ενός μηχανισμού διαρκούς καταγραφής για όλους τους Σύρους που βρίσκονται στη χώρα υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας. Το έργο άρχισε να άρχισε να υλοποιείται στο τέλος Οκτωβρίου, καλύπτοντας αρχικά 30 (από τις 81) επαρχίες με μικρότερους πληθυσμούς Σύρων, και αναμένεται να αποδώσει άμεσα αποτελέσματα για αποτελεσματική παροχή προτάσεων επανεγκατάστασης.

Σε συνέχεια μιας διαδικασίας «δέσμευσης», η Επιτροπή προσθέτει στα εθνικά προγράμματα των ενδιαφερόμενων κρατών μελών στο πλαίσιο του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης συνολικό ποσό ύψους περίπου 213 εκατ. EUR για την εισδοχή Σύριων υπηκόων που βρίσκονται στην Τουρκία 21 .

4.Πρόληψη του ανοίγματος νέων θαλάσσιων ή χερσαίων οδών παράτυπης μετανάστευσης

Οι προσπάθειες ελέγχου των ροών στην οδό της Ανατολικής Μεσογείου δεν έχουν μέχρι στιγμής οδηγήσει σε σημαντική ανάπτυξη εναλλακτικών διαδρομών από την Τουρκία, αν και υπήρξε περιορισμένης κλίμακας δραστηριότητα μεταφοράς στην Ιταλία και την Κύπρο. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, 18 σκάφη, με συνολικά 1.500 μετανάστες, έφτασαν από την Τουρκία στην Ιταλία και δύο σκάφη με συνολικά 212 μετανάστες 22 , αποκλειστικά Σύρους, στην Κύπρο.

Στην ξηρά, υπήρξαν ανά διαστήματα εντοπισμοί παράνομων διελεύσεων στα χερσαία σύνορα της Τουρκίας με τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, αν και ο αριθμός αυτών των εντοπισμών βαίνει μειούμενος από την έκδοση της τρίτης έκθεσης της 28ης Σεπτεμβρίου 2016. Επί του παρόντος καταγράφονται κατά μέσο όρο ημερησίως περίπου δέκα παράνομες διελεύσεις των συνόρων από την Τουρκία μέσω των χερσαίων συνόρων στην Ελλάδα, και λιγότερες από τέσσερις από την Τουρκία στη Βουλγαρία 23 . Για τη στήριξη της διαχείρισης των συνόρων και της μετανάστευσης στη Βουλγαρία, η Επιτροπή διέθεσε 160 εκατ. EUR σε χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης· 101 εκατ. EUR έχουν ήδη διατεθεί και έχουν εκταμιευθεί οι προκαταβολές, ενώ πρόσφατα υποβλήθηκαν οι αιτήσεις χρηματοδότησης που αφορούν τις επείγουσες ανάγκες για τα υπόλοιπα 59 εκατ. EUR. Στις 6 Οκτωβρίου, τέθηκε επισήμως σε λειτουργία ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής στα σύνορα Βουλγαρίας-Τουρκίας. Έως τις 5 Δεκεμβρίου, η Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή είχε τοποθετήσει 68 υπαλλήλους κατά μήκος της εν λόγω συνοριακής γραμμής.

5.Εθελοντικό πρόγραμμα εισδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους

Όπως προαναφέρθηκε, οι συζητήσεις σχετικά με την οριστικοποίηση των τυποποιημένων επιχειρησιακών διαδικασιών για το εθελοντικό πρόγραμμα εισδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους είναι εν εξελίξει στο Συμβούλιο σε στενή συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο, της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Διεθνούς Οργανισμού για τη Μετανάστευση. Μόλις συμφωνηθούν οι τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες, θα πρέπει να εκτιμηθεί κατά πόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση της εφαρμογής του εν λόγω προγράμματος. Η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας ορίζει ότι το πρόγραμμα θα ενεργοποιηθεί όταν θα παύσουν οι παράτυπες διελεύσεις μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ ή τουλάχιστον όταν αυτές θα έχουν μειωθεί σημαντικά και με διατηρήσιμο τρόπο. Το πρόγραμμα θα ενισχύσει την εφαρμογή της δήλωσης, παρέχοντας στους Σύρους μια ασφαλή και νόμιμη εναλλακτική λύση αντί της παράτυπης μετανάστευσης στην ΕΕ.

6.Ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων

Όσον αφορά την εφαρμογή του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση των θεωρήσεων, εξακολουθούν να παραμένουν εκκρεμή επτά κριτήρια όπως προσδιορίστηκε στην τρίτη έκθεση της 28ης Σεπτεμβρίου 2016:

έκδοση βιομετρικών ταξιδιωτικών εγγράφων που συνάδουν απόλυτα με τα πρότυπα της ΕΕ·

έγκριση του μέτρου για την πρόληψη της διαφθοράς όπως προβλέπεται στο χάρτη πορείας·

σύναψη συμφωνίας επιχειρησιακής συνεργασίας με την Ευρωπόλ·

αναθεώρηση της νομοθεσίας και των πρακτικών για την τρομοκρατία σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα·

εναρμόνιση της νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων με τα πρότυπα της ΕΕ·

παροχή, σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, αποτελεσματικής δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις·

εφαρμογή του συνόλου των διατάξεων της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας.    

Όπως προαναφέρθηκε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ενθαρρύνει τις προσπάθειες της Τουρκίας να ολοκληρώσει τις εργασίες της για όλα τα εκκρεμή κριτήρια αξιολόγησης που προβλέπονται στον χάρτη πορείας για την ελευθέρωση των θεωρήσεων το συντομότερο δυνατό 24 . Η Επιτροπή και η Τουρκία έχουν συνεχίσει εντατικό διάλογο για την εξεύρεση λύσεων, συμπεριλαμβανομένων των νομοθετικών και διαδικαστικών αλλαγών που απαιτούνται για όλα τα κριτήρια που δεν έχουν ακόμη εκπληρωθεί.

Όσον αφορά το κριτήριο αξιολόγησης για τα βιομετρικά ταξιδιωτικά έγγραφα, η Τουρκία άρχισε να εκδίδει την 1η Νοεμβρίου τα διαβατήρια δεύτερης γενιάς που περιλαμβάνουν τόσο την εικόνα του προσώπου όσο και τα δακτυλικά αποτυπώματα του κατόχου. Τα διαβατήρια, τα οποία χρησιμοποιούν σύστημα κρυπτογράφησης εκτενούς ελέγχου πρόσβασης (EAC) που συνάδει με τα ισχύοντα πρότυπα του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) και τα ενωσιακά πρότυπα του 2014, θα εκδίδονται προσωρινά μέχρι να αρχίσει η έκδοση των διαβατηρίων τρίτης γενιάς που θα συμμορφώνονται πλήρως με τα πρότυπα της ΕΕ και το κριτήριο αξιολόγησης του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων. Τα διαβατήρια τρίτης γενιάς συγχρηματοδοτούνται από την ΕΕ και αναμένεται να τεθούν σε κυκλοφορία προς τα τέλη του πρώτου τριμήνου του 2017.

Η Επιτροπή έχει ζητήσει επανειλημμένα από την Τουρκία να εξακολουθήσει να εφαρμόζει τις διμερείς συμφωνίες επανεισδοχής με την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Τον Σεπτέμβριο, οι τουρκικές αρχές συμφώνησαν διμερώς με τη Βουλγαρία μια πρακτική ρύθμιση για την επανεισδοχή των υπηκόων τρίτων χωρών από τη Βουλγαρία· στο πλαίσιο αυτής της ρύθμισης, η Βουλγαρία έχει ζητήσει την επανεισδοχή 543 ατόμων, από τα οποία η Τουρκία έχει έως σήμερα δεχθεί 19 άτομα. Όσον αφορά την επανεισδοχή Τούρκων υπηκόων, το διάστημα Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2016 η Τουρκία απάντησε θετικά στις 148 από τις 301 αιτήσεις επανεισδοχής που έλαβε, και έγινε επανεισδοχή 117 Τούρκων υπηκόων βάσει της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας. Σε επίπεδο πρακτικής συνεργασίας, εξακολουθούν να εκκρεμούν κάποια ζητήματα σε σχέση π.χ. με την τήρηση των προθεσμιών που προβλέπει η συμφωνία 25 .

Παράλληλα, διεξάγονται ακόμη συζητήσεις μεταξύ των συννομοθετών για την επίτευξη συμβιβασμού σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής 26 για ενίσχυση του υφιστάμενου μηχανισμού αναστολής που καθορίζει τις προϋποθέσεις που ενδέχεται να οδηγήσουν σε αναστολή των ταξιδιών χωρίς υποχρέωση θεώρησης για τους πολίτες όλων των χωρών που απολαύουν της ελευθέρωσης του καθεστώτος των θεωρήσεων.

7.Διευκόλυνση για τους πρόσφυγες στην Τουρκία

Μετά την τρίτη έκθεση της 28ης Σεπτεμβρίου 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέχισε τις προσπάθειές της για την αντιμετώπιση των πλέον κρίσιμων αναγκών των προσφύγων και των κοινοτήτων υποδοχής στην Τουρκία. Το συνολικό ποσό που διατέθηκε στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης τόσο για την παροχή ανθρωπιστικής όσο και μη ανθρωπιστικής βοήθειας έχει ανέλθει σε 2,2 δισεκατομμύρια EURγια την περίοδο 2016-2017. Το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει μεγάλο τμήμα του συνολικού ποσού, ύψους 3 δισ. ευρώ. Από τα χρήματα αυτά, τα ποσά που αντιστοιχούν σε συμβάσεις που έχουν ανατεθεί έχουν αυξηθεί στο 1,3 δισ. EUR. Από τα κονδύλια που διατίθενται μέσω συμβάσεων, έχουν εκταμιευθεί τα 677 εκατ. EUR 27 . Τα κονδύλια αυτά εξακολουθούν να έχουν άμεσο επιτόπιο αποτέλεσμα, καθιστώντας λιγότερο πιθανή τη συνέχιση του ταξιδιού προς την ΕΕ των προσώπων που επωφελούνται από τα κονδύλια.

Ανθρωπιστική βοήθεια

Η Επιτροπή συνέχισε να εφαρμόζει την ανθρωπιστική στρατηγική της στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης 28 , έχοντας διαθέσει έως σήμερα 595 εκατ. EUR. Από το ποσό αυτό, 512 εκατ. EUR διατέθηκαν μέσω συμβάσεων σε 26 ανθρωπιστικά έργα με 19 εταίρους, για την αντιμετώπιση βασικών αναγκών και αναγκών στους τομείς της προστασίας, της εκπαίδευσης, της υγείας, της διατροφής και της στέγασης. Από τα 512 εκατ. EUR που διατίθενται μέσω συμβάσεων, έχουν εκταμιευθεί μέχρι σήμερα τα 407 εκατ. EUR.

Η Επιτροπή εγκαινίασε το εμβληματικό πρόγραμμα αυτής της ανθρωπιστικής στρατηγικής – το Δίκτυο Κοινωνικής Προστασίας Εκτάκτου Ανάγκης – στην Τουρκία στις 26 Σεπτεμβρίου, από κοινού με τις τουρκικές αρχές και τις οργανώσεις εταίρους που εφαρμόζουν το πρόγραμμα, και η καταγραφή των δικαιούχων ξεκίνησε στις 28 Νοεμβρίου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο έως σήμερα ανθρωπιστικό πρόγραμμα της ΕΕ, με προϋπολογισμό ύψους 348 εκατ. EUR 29 , και στόχος του είναι να παράσχει στους πιο ευάλωτους πρόσφυγες μηνιαίες μεταφορές μετρητών σε ηλεκτρονική χρεωστική κάρτα ως συνδρομή για την κάλυψη βασικών αναγκών τους στους τομείς της διατροφής, της στέγασης ή της εκπαίδευσης. Οι πρώτες εκταμιεύσεις μετρητών αναμένονται στο τέλος Δεκεμβρίου 2016, ενώ το Δίκτυο Κοινωνικής Προστασίας Εκτάκτου Ανάγκης επιδιώκει να καλύψει προοδευτικά ένα εκατομμύριο από τους πιο ευάλωτους πρόσφυγες μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2017.

Στον τομέα της προστασίας οριστικοποιείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αντιμετώπισης. Βρίσκεται ήδη σε εφαρμογή ένα ευρύ φάσμα παρεμβάσεων στον τομέα της προστασίας, όπως ένα έργο ύψους 9 εκατ. EUR που υπογράφηκε τον Ιούλιο 2016, το οποίο υλοποιείται από το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τον πληθυσμό. Το έργο αποτελεί επέκταση παρεμβάσεων που στο παρελθόν χρηματοδοτούνταν από την Επιτροπή και υλοποιείται από το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τον πληθυσμό με την υποστήριξη 20 καταφυγίων για γυναίκες και κορίτσια, τα οποία παρέχουν περίθαλψη στον τομέα της αναπαραγωγικής υγείας και παρεμβάσεις που σχετίζονται με τη βία λόγω φύλου. Στους στόχους του έργου περιλαμβάνεται επίσης η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας για τις πιο ευάλωτες γυναίκες και κορίτσια μεταξύ των προσφύγων.

Μη ανθρωπιστική βοήθεια

Οι πόροι που κινητοποιούνται στο πλαίσιο του μη ανθρωπιστικού σκέλους της Διευκόλυνσης (περίπου 1,6 δισ. EUR) έχουν διατεθεί σχεδόν στο σύνολό τους. Ως σήμερα έχουν ήδη ανατεθεί μέσω σύμβασης 790 εκατ. EUR και έχουν εκταμιευθεί 270 εκατ. EUR.

Στο πλαίσιο του ειδικού μέτρου του Ιουλίου 2016 για την εκπαίδευση, την υγεία, τις δημοτικές υποδομές και την κοινωνικοοικονομική στήριξη των προσφύγων στην Τουρκία, υπογράφηκαν τον Σεπτέμβριο δύο μεγάλες άμεσες επιχορηγήσεις για διάρκεια δύο ετών. Η πρώτη σύμβαση – ύψους 300 εκατ. EUR – με το τουρκικό Υπουργείο Εθνικής Εκπαίδευσης παρέχει σε σχεδόν 500.000 παιδιά από τη Συρία πρόσβαση στην τυπική εκπαίδευση και αφορά 15.000 εκπαιδευτικούς και 2.000 άλλους υπαλλήλους του Υπουργείου. Η δεύτερη σύμβαση – ύψους επίσης 300 εκατ. EUR – με το Υπουργείο Υγείας προσφέρει σε περίπου δύο εκατομμύρια πρόσφυγες πρόσβαση σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγείας μέσω της δημιουργίας 500 εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης, και σε υπηρεσίες αποκατάστασης ψυχικής υγείας για έως και 1 εκατομμύριο πρόσφυγες που βρίσκονται στην Τουρκία. Επιπροσθέτως, θα παρέχονται υπηρεσίες οικογενειακού προγραμματισμού, πρόληψης μεταδοτικών νόσων, πρόσληψης και κατάρτισης υγειονομικού προσωπικού και προβολής.

Επιπροσθέτως, στις 28 Νοεμβρίου, υπογράφηκε σύμβαση ύψους 50 εκατ. EUR για την οικοδόμηση και τον εξοπλισμό 15 νέων σχολείων στις επαρχίες με υψηλή συγκέντρωση Σύρων προσφύγων. Θα ανεγερθούν τυποποιημένα σχολικά κτίρια 24 αιθουσών, με χώρους για το προσωπικό και δέκα ειδικές αίθουσες για παιδιά με αναπηρία και ψυχικό τραυματισμό. Από την ανέγερση και τον εξοπλισμό αυτών των σχολείων θα ωφεληθούν 11.000 παιδιά από τη Συρία. Προσδοκάται επίσης ότι θα ενισχυθούν οι δυνατότητες υλοποίησης και διαχείρισης του Υπουργείου Εθνικής Εκπαίδευσης. 30 . 

Εντός των προσεχών μηνών, θα υπογραφούν με διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς περαιτέρω έργα για την παροχή εκπαιδευτικών υποδομών, νοσοκομείων και υπηρεσιών κοινής ωφελείας.

Στο πλαίσιο του Περιφερειακού Καταπιστευματικού Ταμείου της ΕΕ για την αντιμετώπιση της συριακής κρίσης, δύο συμβάσεις προβλέπεται να υπογραφούν έως το τέλος του έτους. Το πρώτο έργο, αξίας 33 εκατ. EUR, θα αυξήσει την πρόσβαση σε ολοκληρωμένες και υψηλής ποιότητας υγειονομικές υπηρεσίες για τους Σύρους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής, με τη συμβολή του δανικού Ερυθρού Σταυρού και της Τουρκικής Ερυθράς Ημισελήνου. Το δεύτερο έργο, αξίας 5 εκατ. EUR, θα υλοποιηθεί από τη Spark, μια ολλανδική ΜΚΟ, και έχει ως στόχο την αύξηση της συμμετοχής και της ισότιμης πρόσβασης στην επιμόρφωση και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση των ευάλωτων Σύρων νέων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους. Προετοιμάζονται επίσης πρόσθετα έργα με βάση μια προσέγγιση «από τη βάση προς την κορυφή» υπό την αιγίδα του Περιφερειακού Καταπιστευματικού Ταμείου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κρίση στη Συρία.

Επίκειται οριστικοποίηση του Πλαισίου Αποτελεσμάτων της Διευκόλυνσης 31 εν όψει της επόμενης συνεδρίασης της διευθύνουσας επιτροπής τον Ιανουάριο 2017. Στο πλαίσιο του συστήματος παρακολούθησης και αξιολόγησης της Διευκόλυνσης, το Πλαίσιο θα πρέπει να καθορίζει τις εκροές και τα αποτελέσματα της Διευκόλυνσης, και να επιβεβαιώνει τον αντίκτυπο των επιτευγμάτων. Οριστικοποιείται, τέλος, μια στρατηγική επικοινωνίας για τη Διευκόλυνση.

8.Αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης

Κατά τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Τουρκίας του Νοεμβρίου 2015 ανελήφθη δέσμευση για την αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης. Αξιοποιώντας την επιτυχία της υφιστάμενης τελωνειακής ένωσης και του πρώτου υψηλού επιπέδου οικονομικού διαλόγου ΕΕ-Τουρκίας τον Απρίλιο 2016 και μετά από δημόσια διαβούλευση και τη διεξαγωγή εξωτερικής μελέτης, η Επιτροπή διενήργησε εκτίμηση επιπτώσεων με αντικείμενο την έναρξη διαπραγματεύσεων με την Τουρκία για τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης και την επέκταση της διμερούς προτιμησιακής εμπορικής σχέσης στις υπηρεσίες, τις δημόσιες προμήθειες και τη γεωργία. Η εν λόγω εκτίμηση επιπτώσεων υπογραμμίζει τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη μιας διευρυμένης τελωνειακής Ένωσης τόσο για την ΕΕ όσο και για την Τουρκία. Μετά την ολοκλήρωση των προπαρασκευαστικών εργασιών της Επιτροπής θα υποβληθούν στο Συμβούλιο σχέδια διαπραγματευτικών οδηγιών.

9.Διαδικασία προσχώρησης

Στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων προσχώρησης, έχουν ανοίξει μέχρι σήμερα 16 κεφάλαια, ενώ ένα κεφάλαιο έκλεισε προσωρινά.

Συνεχίστηκε η προπαρασκευαστική εργασία στους βασικούς τομείς της δικαστικής εξουσίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ασφάλειας (κεφάλαια 23 και 24). Η Επιτροπή συμπληρώνει και επικαιροποιεί τα έγγραφα λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσφατες εξελίξεις. Τα κεφάλαια αυτά καλύπτουν σειρά κρίσιμων ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία του λόγου, ο δικαστικός τομέας, η πολιτική κατά της διαφθοράς, η μετανάστευση και το άσυλο, οι κανόνες για τις θεωρήσεις, η διαχείριση των συνόρων, η αστυνομική συνεργασία και η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας. Η ΕΕ αναμένει από την Τουρκία να τηρεί τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα όσον αφορά τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τον σεβασμό των θεμελιωδών ελευθεριών, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας της έκφρασης.

Ήδη από την περασμένη άνοιξη, υποβλήθηκαν στο Συμβούλιο προπαρασκευαστικά έγγραφα, με την επιφύλαξη των θέσεων των κρατών μελών βάσει των υφιστάμενων κανόνων, σχετικά με την ενέργεια (κεφάλαιο 15), την εκπαίδευση και τον πολιτισμό (κεφάλαιο 26) και την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και άμυνας (Κεφάλαιο 31).

Η Επιτροπή παρέθεσε στοιχεία σχετικά με τη γενική κατάσταση στην Τουρκία στην έκθεσή της τής 9ης Νοεμβρίου 2016 32 .

10.Ανθρωπιστικές συνθήκες στο εσωτερικό της Συρίας

Η ανθρωπιστική κατάσταση στη Συρία παραμένει εξαιρετικά ανησυχητική, ιδίως στο ανατολικό Χαλέπι, όπου περίπου 250.000-300.000 άνθρωποι παραμένουν από τον Ιούλιο χωρίς βοήθεια, με το υγειονομικό σύστημα υπό κατάρρευση, τις προμήθειες σε τρόφιμα να εξαντλούνται με ταχείς ρυθμούς και τις τιμές για τις λίγες προμήθειες που απομένουν να έχουν εκτοξευθεί. Η αποτελεσματική και έγκαιρη ανταπόκριση στις ανθρωπιστικές ανάγκες του πληθυσμού στο ανατολικό Χαλέπι και σε άλλες περιοχές της βόρειας Συρίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις κοινές εργασίες της ΕΕ και της Τουρκίας, μεταξύ άλλων για τη διευκόλυνση της πρόσβασης μέσω όλων των δυνατών οδών, και κυρίως μέσω της παροχής διασυνοριακής βοήθειας από γειτονικές χώρες όπως η Τουρκία και η Ιορδανία.

140 εκατομμύρια EUR διατέθηκαν το 2016 για διασυνοριακές επιχειρήσεις διάσωσης από την Τουρκία σε πολιορκημένες και δυσπρόσιτες περιοχές της Βόρειας Συρίας στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων των οργανισμών εταίρων 33 . Ενόψει της δεινής κατάστασης που επικρατεί στο ανατολικό Χαλέπι, η ΕΕ ανέλαβε ανθρωπιστική πρωτοβουλία στις 2 Οκτωβρίου για την υποστήριξη ιατρικών διακομιδών από το ανατολικό Χαλέπι και για αποστολές τροφίμων και φαρμάκων στο ανατολικό Χαλέπι μόλις εξασφαλιστεί ασφαλής πρόσβαση. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας αυτής η Επιτροπή διέθεσε 25 εκατ. EUR σε εταίρους στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας. Αλλά χρηματοδότηση προορίζεται επίσης για άλλες ξαφνικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στη Συρία, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους εταίρους να κινητοποιούν ταχέως τα προϋπάρχοντα αποθέματα για να χορηγούν βοήθεια σε περιοχές που κατέστησαν πρόσφατα προσβάσιμες ή να ανταποκρίνονται στις αιφνίδιες μετατοπίσεις πληθυσμών, μεταξύ άλλων και με εφοδιοπομπές παράδοσης της βοήθειας.

Ενόψει της κλιμακούμενης βίας και των αυξανόμενων ανθρωπιστικών αναγκών, η ΕΕ υπενθυμίζει διαρκώς σε όλα τα μέρη ότι πρέπει να σέβονται τις υποχρεώσεις τους βάσει του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και να διασφαλίζουν ότι η προστασία των αμάχων αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητα.

11.Συμπέρασμα

Παρά τις δύσκολες περιστάσεις, η εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας εξακολούθησε να παγιώνεται στο διάστημα που μεσολάβησε από την έκδοση της τρίτης έκθεσης της 28ης Σεπτεμβρίου 2016. Η τάση που παρατηρείται για μεγάλη μείωση των προσπαθειών διάσχισης του Αιγαίου και των θανάτων στη θάλασσα αφότου εκδόθηκε η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας επιβεβαίωσε και πάλι τη βασική στρατηγική στην οποία βασίστηκε η απόφαση της ΕΕ και της Τουρκίας να συμφωνήσουν να προβούν στη δήλωση.

Πρόοδος σημειώθηκε επίσης όσον αφορά και άλλα στοιχεία, όπως ειδικότερα τον ρυθμό σύναψης συμβάσεων στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία και την υλοποίηση των έργων για την επιτόπου υποστήριξη των προσφύγων, καθώς και για την επανεγκατάσταση Σύρων προσφύγων από την Τουρκία.

Παρόλο που οι προσπάθειες της ΕΕ και των κρατών μελών για ενίσχυση της ικανότητας της ελληνικής διοίκησης στη διαχείριση της μετανάστευσης και τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου συνεχίστηκαν, πολλά απομένουν να γίνουν για να καλυφθούν οι κυριότερες ελλείψεις που καταγράφηκαν στην προηγούμενη έκθεση. Όπως τονίστηκε στην πρώτη έκθεση, δεν υπάρχει περιθώριο εφησυχασμού, ιδίως επειδή ένα από τα στοιχεία με τη μεγαλύτερη δυσκολία, η καθημερινή λειτουργία των διαδικασιών επιστροφής στην πράξη, σε πλήρη συμμόρφωση με τους κανόνες της ΕΕ και τους διεθνείς κανόνες, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει πλήρως υλοποιηθεί. Η επιτυχής υλοποίηση εξαρτάται κυρίως από την πολιτική βούληση όλων των μερών να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες. Οι συνθήκες στα ελληνικά νησιά επιδεινώνονται, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι επιστροφές είναι αφενός πολύ αργές και αφετέρου λιγότερες από τις αφίξεις. Αυτό καθιστά αναγκαία την επείγουσα συντονισμένη δράση των ελληνικών αρχών, των οργανισμών της ΕΕ και των κρατών μελών για επιτάχυνση της εφαρμογής των σχετικών μερών της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας και εξασφάλιση πρακτικών επιτόπιων αποτελεσμάτων στα νησιά. Είναι ουσιώδους σημασίας οι πόροι να είναι άμεσα διαθέσιμοι, ώστε να εξασφαλίζεται η αποτελεσματική επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου στα ελληνικά νησιά: προς τούτο επιβάλλεται τα κράτη μέλη να ανταποκρίνονται πλήρως στα αιτήματα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο και οι ελληνικές αρχές να εξασφαλίζουν ότι οι αποφάσεις στο πλαίσιο των διαδικασιών ασύλου μπορούν να λαμβάνονται χωρίς χρονοτριβή, αλλά και να επιταχυνθεί ο ρυθμός των επιστροφών.

Η Τουρκία θα πρέπει να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την εκπλήρωση των υπολοίπων κριτηρίων αξιολόγησης για την ελευθέρωση των θεωρήσεων το συντομότερο δυνατό, προκειμένου να μπορέσει η ΕΕ να άρει την υποχρεωτική θεώρηση για τους Τούρκους πολίτες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεχίσει να προωθεί τις σχετικές εργασίες και θα υποβάλει την πέμπτη έκθεση προόδου στις αρχές Μαρτίου 2017.

(1)

     Σε συνέχεια των COM(2016) 231 final της 20ής Απριλίου 2016 («πρώτη έκθεση»), COM(2016) 349 final της 15ης Ιουνίου 2016 («δεύτερη έκθεση») και COM(2016) 634 της 28ης Σεπτεμβρίου 2016 («τρίτη έκθεση»).

(2)

     http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2016/03/07-eu-turkey-meeting-statement/

(3)

     http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2016/10/21-european-council-conclusions/

(4)

     Πληροφορίες διαθέσιμες από την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή για το διάστημα μεταξύ 26ης Σεπτεμβρίου και 4ης Δεκεμβρίου 2016.

(5)

     Συνολικά, καταγράφηκαν 865.425 αφίξεις κατά τη διάρκεια των οκτώ μηνών πριν από τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας και 22.838 αφίξεις κατά τη διάρκεια των οκτώ μηνών μετά από αυτήν.

(6)

     Τα στοιχεία σχετικά με τους θανάτους παρέχονται από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης· αφορούν το διάστημα Απρίλιος - τέλος Νοεμβρίου. Παρότι η τρίτη έκθεση κάλυπτε μόνο το ελληνικό τμήμα του Αιγαίου, η παρούσα έκθεση καλύπτει ολόκληρο το Αιγαίο.

(7)

     Ο συντονιστής της ΕΕ διορίστηκε από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-942_en.htm) σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου 2016 (http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2016/03/18-european-council-conclusions/).

(8)

     Σύμφωνα με την Ελληνική Αστυνομία, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ακύρωση μιας επιχείρησης που αφορούσε την προτεινόμενη επιστροφή 69 ατόμων και την καθυστέρηση δύο επιχειρήσεων που αφορούσαν την προτεινόμενη επιστροφή 68 ατόμων.

(9)

     Τέτοιες προσπάθειες περιλαμβάνουν ιδίως τον καλύτερο συντονισμό των διοικητικών διαδικασιών, την πρακτική συνεργασία μεταξύ της ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου (που είναι υπεύθυνη για τη χορήγηση ασύλου) και της Ελληνικής Αστυνομίας (που είναι υπεύθυνη για τις επιστροφές) μέσω της βελτιωμένης ανταλλαγής πληροφοριών κατά τη διάρκεια της διαδικασίας και τον καλύτερο συντονισμό των διαδικασιών ασύλου και επιστροφών/επανεισδοχής. Πρέπει ιδίως να ληφθούν μέτρα για την έναρξη της διαδικασίας επιστροφής το συντομότερο δυνατόν.

(10)

     Κοινή Υπουργική Απόφαση 6373/2016.

(11)

     Έως τις 27 Νοεμβρίου, είχαν υποβληθεί συνολικά 9.304 αιτήσεις ασύλου στα ελληνικά νησιά αφότου τέθηκε σε ισχύ η δήλωση. Επί αυτών των 9.304 αιτήσεων, η ελληνική Υπηρεσία Ασύλου έχει εκδώσει 6.040 αποφάσεις στο πλαίσιο των διαδικασιών στα νησιά από τις 20 Μαρτίου, 4.506 σχετικά με το παραδεκτό και 1.534 επί της ουσίας.

(12)

     Στις 27 Νοεμβρίου 2016.

(13)  Ο συνολικός αριθμός περιλαμβάνει τις δευτεροβάθμιες αποφάσεις που ανέτρεψαν πρωτοβάθμιες αποφάσεις περί απαραδέκτου ή χορήγησαν καθεστώς πρόσφυγα.

(14)

     Επικυρώθηκαν οι αρνητικές πρωτοβάθμιες αποφάσεις σε 350 υποθέσεις ενώ ανατράπηκαν σε δύο υποθέσεις.

(15)

     Π.χ., στη Λέσβο, ο χώρος εργασίας της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο υπέστη ζημίες στα τέλη Οκτωβρίου όταν ξέσπασε πυρκαγιά στα κοντέινερ όπου στεγάζεται η υπηρεσία, ενώ πυρκαγιά προκλήθηκε επίσης στον προσφυγικό καταυλισμό στη Σούδα της Χίου στα μέσα Νοεμβρίου.

(16)

     Στις 5 Δεκεμβρίου.

(17)

     Τα άτομα που υποβάλλουν αίτηση πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να την καταθέτουν το ταχύτερο δυνατό σύμφωνα με το άρθρο 6 παράγραφος 2 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου.

(18)

     180 αστυνομικοί είναι αποσπασμένοι στα νησιά με συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, ως εξής: Λέσβος: 40, Χίος: 40, Σάμος: 40, Λέρος: 30, Κως: 30. Συγκαταλέγονται στους 247 αστυνομικούς που έχουν αποσπαστεί στα νησιά.

(19)

     Αυτή η σημαντική οικονομική ενίσχυση της ΕΕ διατέθηκε για την ικανοποίηση αναγκών στέγασης, κατάλυσης, υγειονομικής περίθαλψης, μεταφοράς και άλλων αναγκών στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης και αλλού στα νησιά μέσω κονδυλίων που χορηγήθηκαν στο Υπουργείο Άμυνας και στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες· αύξησε τη δυναμικότητα του Υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Μεταρρύθμισης όσον αφορά τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου και την παροχή υπηρεσιών σε υπηκόους τρίτων χωρών· αύξησε τον αριθμό των υπαλλήλων στα Κέντρα Πρώτης Υποδοχής (ΚΕ.Π.Υ.)· ενίσχυσε τη δυναμικότητα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο όσον αφορά τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου και τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων· και χρηματοδότησε πιλοτικό έργο για την υποστηριζόμενη οικειοθελή επιστροφή στην Τουρκία.

(20)

     COM(2016) 791 τελικό.

(21)

     Αυτό έρχεται ως συνέχεια της απόφασης (ΕΕ) 2016/1754 του Συμβουλίου, της 28ης Σεπτεμβρίου, η οποία παρέχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους βάσει της απόφασης (ΕΕ) 2015/1601 χρησιμοποιώντας τις 54.000 μη διατεθείσες θέσεις είτε για την μετεγκατάσταση αιτούντων διεθνή προστασία από την Ιταλία και την Ελλάδα είτε δεχόμενοι στην επικράτειά τους Σύρους υπηκόους που χρήζουν σαφώς διεθνούς προστασίας και βρίσκονται στην Τουρκία, μέσω επανεγκατάστασης ή άλλων μορφών νόμιμης εισδοχής.

(22)

     Από την έναρξη ισχύος της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, ο συνολικός αριθμός παράτυπων μεταναστών από την Τουρκία στην Κύπρο ανέρχεται σε 324.

(23)

     Σε σύγκριση με περίπου 14 και 13, αντιστοίχως, κατά την ίδια περίοδο του 2015.

(24)

     Ιδίως σε συναντήσεις υψηλού επιπέδου, μεταξύ άλλων στις 30 Ιουνίου με τον πρώτο αντιπρόεδρο κ. Timmermans, την 1η Σεπτεμβρίου με τον Επίτροπο κ. Αβραμόπουλο, στις 9 Σεπτεμβρίου ως μέρος του πολιτικού διαλόγου υψηλού επιπέδου μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας με επικεφαλής την Ύπατη Εκπρόσωπο της Ένωσης για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφαλείας και Αντιπρόεδρο κ. Mogherini και τον Επίτροπο κ. Hahn και στις 30 Νοεμβρίου και στις 6 Δεκεμβρίου με τον πρώτο αντιπρόεδρο κ. Timmermans και τον Επίτροπο κ. Αβραμόπουλο.

(25)

     Σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβλήθηκαν από τα κράτη μέλη σχετικά με την επανεισδοχή Τούρκων υπηκόων.

(26)

     COM (2016) 279 final της 4ης Μαΐου 2016.

(27)

     Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων προβολής της Διευκόλυνσης, ένας διαδραστικός χάρτης επιτρέπει την άμεση απεικόνιση της θέσης και των αναμενόμενων αποτελεσμάτων των διαφόρων έργων: http://ec.europa.eu/enlargement/news_corner/migration/index_en.htm .  

(28)

     Η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στο πλαίσιο της διευκόλυνσης εξακολουθεί να υλοποιείται σύμφωνα με την ενωσιακή νομοθεσία για την ανθρωπιστική βοήθεια και με τις αρχές της ευρωπαϊκής κοινής αντίληψης για την ανθρωπιστική βοήθεια.

(29)

     Θα διατεθούν βάσει σύμβασης στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα και στον εταίρο υλοποίησής του, την Τουρκική Ερυθρά Ημισέληνο που συνεργάζεται στενά με το Υπουργείο Κοινωνικής και Οικογενειακής Πολιτικής και την AFAD (Διεύθυνση Διαχείρισης Καταστροφών και Εκτάκτων Καταστάσεων), η οποία υπάγεται απευθείας στον Πρωθυπουργό και συντονίζει την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης από την Τουρκία.

(30)

     Το συγκεκριμένο έργο έρχεται να προστεθεί σε ένα ανάλογο έργο – ύψους 70 εκατ. EUR – για την ανέγερση και τον εξοπλισμό 26 επιπλέον σχολείων, το οποίο όμως δεν εμπίπτει στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης.

(31)

     Το Πλαίσιο πρέπει να είναι ένα ζωντανό έγγραφο που θα επιτρέπει τη διαρκή επανεξέταση της χρησιμότητας και των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεών του. Ο σκοπός του συστήματος παρακολούθησης και αξιολόγησης της Διευκόλυνσης πρέπει, συνεπώς, να είναι τριπλός: το Πλαίσιο πρέπει να είναι ταυτόχρονα μηχανισμός λογοδοσίας, εργαλείο παρακολούθησης επιδόσεων και εργαλείο διαχείρισης πληροφοριών.

(32)

     SWD(2016) 366 final.

(33)

     Σε τομείς όπως η υγεία, η προστασία, η εκπαίδευση και η άμεση αντιμετώπιση, με έμφαση στις πιο ευάλωτες περιοχές.