52009DC0667

[pic] | ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ |

Βρυξέλλες, 3.12.2009

COM(2009)667 τελικό

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠ ΗΣ ΠΕΜΠΤΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΙΣ ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

(έκθεση που απαιτείται βάσει του άρθρου 12 της Σύμβασης Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές)

{SEC(2009)1652}

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1. Εκτενής περίληψη 3

1.1. Εθνικές ιδιαιτερότητες 5

1.2. Απογραφή 6

1.3. Πολιτικές και μέτρα 6

1.4. Προβολές 7

1.5. Επιπτώσεις, τρωτότητα και προσαρμογή 10

1.6. Χρηματοδοτικοί πόροι και μεταφορά τεχνολογίας 11

1.7. Έρευνα και συστηματική παρατήρηση 12

1.8. Εκπαίδευση, κατάρτιση και ευαισθητοποίηση του κοινού 14

1. Εκτενής περίληψη

Η παρούσα έκθεση είναι η 5η έκθεση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΕΚ) για τις εθνικές γνωστοποιήσεις δυνάμει του άρθρου 12 της Σύμβασης – Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCCC).

Η ΕΚ και τα 27 κράτη μέλη της, τόσο μεμονωμένα όσο και συλλογικά, αναπτύσσουν δραστηριότητα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής επί σειρά ετών. Πραγματοποίησαν ένα σημαντικό βήμα προόδου το 2008, όταν συμφωνήθηκε για την ΕΚ μια ολοκληρωμένη και φιλόδοξη δέσμη πολιτικών και μέτρων για την αντιμετώπιση ενεργειακών θεμάτων και της κλιματικής αλλαγής. Η δέσμη αυτή περιλαμβάνει προτάσεις που καλύπτουν: τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το σύστημα εμπορίας εκπομπών (EU ETS), τις κοινές προσπάθειες των κρατών μελών για τη μείωση των εκπομπών από τομείς που δεν υπάγονται στο EU ETS και τη γεωλογική αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα, καθορίζει δε συγκεκριμένους στόχους για το 2020. Η δέσμη αυτή επίσης περιλαμβάνει τη νομικά δεσμευτική υποχρέωση μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 μέχρι το 2020. Συγχρόνως με την έγκριση της δέσμης μέτρων για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή, εκδόθηκε κανονισμός που καθορίζει πρότυπα επιδόσεων για τις εκπομπές από τα καινούργια επιβατικά αυτοκίνητα και συμφωνήθηκε η ανάληψη υποχρέωσης από τους προμηθευτές ορυκτών καυσίμων να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής καυσίμων. Άλλες σημαντικές πρόσφατες εξελίξεις είναι η υπαγωγή των δραστηριοτήτων της αεροπορίας στο EU ETS και μια νέα οδηγία για την προώθηση καθαρών και ενεργειακώς αποδοτικών οχημάτων οδικών μεταφορών.

Η ΕΚ δραστηριοποιείται στην εφαρμογή των πολιτικών και τη συνεχή ανάπτυξη νέων για την προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Οι πολιτικές εξελίξεις αυτές υποστηρίζονται από έρευνα σχετικά με το σύστημα του κλίματος, την κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και τον προσδιορισμό εναλλακτικών επιλογών για τον μετριασμό τους και την προσαρμογή. Μια σειρά έργων εστιάζεται σε τεχνολογίες και στρατηγικές για τη μείωση των εκπομπών GHG από συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς, όπως είναι η ενέργεια και οι μεταφορές.

Οι πολιτικές που ήδη εφαρμόζονται φέρνουν αποτελέσματα, π.χ. από το 2003 η κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας στην ΕΕ-27 μειώθηκε με βραδείς ρυθμούς. Κατά την περίοδο 1990-2007, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μειώθηκαν επίσης. Η ένταση πρωτογενούς ενέργειας ακολούθησε πτωτική τάση από το 1996. Εξάλλου, η χρήση ανανεώσιμων μορφών ενέργειας αυξήθηκε σημαντικά.

Με τα ισχύοντα μέτρα και τη χρήση των μηχανισμών του Κιότο, η ΕΕ-15 αναμένεται να επιτύχει τον στόχο της στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Κιότο. Όσον αφορά τον ορίζοντα του 2020, με τα ισχύοντα μέτρα οι προβλεπόμενες εκπομπές της ΕΕ-15 (με εξαίρεση το LULUCF[1]) αναμένεται να σταθεροποιηθούν περίπου στα επίπεδα του 2010, ενώ οι εκπομπές της ΕΕ-27 συνολικά αναμένεται να μειωθούν ελαφρά, πριν επανέλθουν το 2020 στα επίπεδα του 2005. Ωστόσο, εάν εφαρμοστούν πρόσθετα μέτρα, προβλέπεται ότι οι εκπομπές της ΕΕ-27 θα εξακολουθήσουν να μειώνονται σταθερά έως το 2020, επιτυγχάνοντας μείωση κατά 15% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 (αν και πολλές προβλέψεις κρατών μελών δεν συνεκτιμούν ακόμη πλήρως την επίπτωση των πολιτικών για το κλίμα που προτάθηκαν πρόσφατα).

Όσον αφορά το LULUCF, τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα από 20 κράτη μέλη αποδεικνύουν ότι οι καθαρές μειώσεις εν γένει αυξήθηκαν στη διάρκεια της περιόδου 1990 έως 2007. Ωστόσο, η καθαρή χρησιμοποίηση άνθρακα από το LULUCF αναμένεται να μειωθεί με ταχύ ρυθμό μέχρι το 2020, επιστρέφοντας στα επίπεδα του 1990. Επομένως, οι καθαρές εκπομπές GHG από το LULUCF ενδέχεται να αυξηθούν μέχρι το 2020.

Ενώ η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι υψίστης σημασίας για την αποτροπή μιας επικίνδυνης κλιματικής αλλαγής, η ΕΚ αναγνωρίζει επίσης ότι ορισμένες επιπτώσεις είναι αναπόφευκτες λόγω των εκπομπών του παρελθόντος. Ως εκ τούτου, η ΕΚ ανέλαβε έρευνα και δράση για την κατανόηση των επιπτώσεων αυτών, την ανάπτυξη τρόπων προσαρμογής και την παροχή βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες για την ενίσχυση της ικανότητάς τους να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Η εν λόγω δράση περιλαμβάνει πιο συντονισμένη προσέγγιση στην εκπόνηση πολιτικής μέσω της σύνταξης Λευκής Βίβλου για τον καθορισμό του προσανατολισμού της πολιτικής της ΕΚ κατά τα προσεχή έτη.

Παράλληλα με την ανάληψη δράσης για την κλιματική αλλαγή στο εσωτερικό της, η ΕΚ είναι σταθερά προσηλωμένη στην παροχή βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες για την καταπολέμηση της φτώχειας και την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων του ΟΗΕ για την χιλιετία. Η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του προγράμματος αυτού. Τα τελευταία έτη η ειδική συνεργασία για την κλιματική αλλαγή ενισχύθηκε σημαντικά σε πολλά και διαφορετικά πλαίσια. Οι χρηματοδοτικές συνεισφορές της ΕΚ που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή αυξήθηκαν σταθερά τα τελευταία έτη.

Η ΕΚ αναγνωρίζει τη σημασία της ευαισθητοποίησης του κοινού, καθώς και της εκπαίδευσης και της κατάρτισης σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας της παρούσας ανακοίνωσης πραγματοποιήθηκε διαβούλευση διάρκειας έξι εβδομάδων, με την οποία ζητήθηκαν οι απόψεις ευρωπαϊκών οργανώσεων που έχουν σχέση με το θεματολόγιο της κλιματικής αλλαγής. Οι απόψεις αυτές συνέβαλαν στη βελτίωση της παρουσίασης ορισμένων πληροφοριών στην παρούσα ανακοίνωση. Επιπλέον, συγκεντρώθηκε ένα ευρύ φάσμα απόψεων σχετικά με την πρόσφατη πρόοδο της κλιματικής πολιτικής της ΕΕ. Ενώ η υποδοχή ήταν σε μεγάλο βαθμό θετική, ιδίως όσον αφορά την πρόσφατη δέσμη μέτρων για την ενέργεια και το κλίμα, προβλήθηκαν επίσης ορισμένες ανησυχίες και αναφέρθηκαν τομείς στους οποίους οι ενδιαφερόμενοι φορείς είχαν την αίσθηση ότι χρειάζεται περαιτέρω δράση.

Για την μετά το 2012 περίοδο, ο συμφωνημένος στόχος της ΕΚ είναι η συγκράτηση της μέσης αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη σε λιγότερο από 2°C σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Αν συνεχισθεί η σημερινή τάση εξέλιξης των εκπομπών, αυτό το κατώτατο όριο μάλλον θα έχει ήδη ξεπεραστεί το 2050. Θα απαιτηθούν σημαντικές προσπάθειες προσαρμογής, ακόμη και αν η μέση αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη παραμείνει χαμηλότερη από 2oC.

Η ΕΚ πιστεύει ότι για την επίτευξη του στόχου αυτού τρεις είναι οι βασικές προκλήσεις: στόχοι και δράσεις, χρηματοδότηση και δημιουργία μιας αποτελεσματικής παγκόσμιας αγοράς ανθρακούχων εκπομπών. Η διεθνής συμφωνία για την μετά το 2012 περίοδο πρέπει να είναι αρκούντως φιλόδοξη και περιεκτική, προβλέποντας συγκρίσιμες μειώσεις για όλες τις ανεπτυγμένες χώρες και περιλαμβάνοντας κατάλληλα μέτρα για τον περιορισμό των εκπομπών από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Εάν εξασφαλιστεί η σύναψη μιας συμφωνίας του είδους αυτού, η ΕΚ αναλαμβάνει τη σταθερή δέσμευση να αυξήσει τον στόχο μείωσης σε 30%, έναντι του δεσμευτικού στόχου 20% που ισχύει ήδη.

Εθνικές ιδιαιτερότητες

Πληθυσμός

- Η ΕΕ περιλαμβάνει σήμερα 27 κράτη μέλη μετά την προσχώρηση της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας την 1η Ιανουαρίου 2007. Ο πληθυσμός της ΕΕ-27 εξακολουθήσει να αυξάνεται, με ρυθμό περίπου 0,3% ετησίως, που είναι παρόμοιος με τον αναφερόμενο στην 4η έκθεση.

Οικονομία

- Το ΑΕΠ της ΕΕ-27 αυξήθηκε σταθερά (σε ποσοστό περίπου 2,3% κατά την περίοδο 1995-2007), ωθούμενο κυρίως από την ισχυρή μεγέθυνση του τομέα των υπηρεσιών.

Ενέργεια

- Η συνολική κατανάλωση πρωτογενούς και τελικής ενέργειας αυξήθηκε κατά την περίοδο 1990-2007 (περίπου 0,5% ετησίως), αν και έχει σταθεροποιηθεί τα τελευταία έτη.

- Η τάση που αναφέρθηκε στην 4η έκθεση σχετικά με μετατόπιση του πρωτογενούς μείγματος καυσίμων από τον άνθρακα στο φυσικό αέριο συνεχίστηκε. Ωστόσο, ο ρυθμός ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (με κυριότερες πηγές την αιολική ενέργεια και την ενέργεια από βιομάζα) αυξήθηκε από το 2002 και μετέπειτα.

- Η εξάρτηση της ΕΕ από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα αυξήθηκε με ταχύτερο ρυθμό κατά την περίοδο που ακολούθησε την 4η έκθεση, δημιουργώντας ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού.

Μεταφορές

- Η αύξηση της κατανάλωσης τελικής ενέργειας προκαλείται σε μεγάλη έκταση από τη συνεχιζόμενη αύξηση της ζήτησης ενέργειας στον τομέα των μεταφορών.

- Τόσο οι εμπορευματικές όσο και οι επιβατικές μεταφορές εξακολούθησαν να εμφανίζουν ισχυρή αύξηση από το 1990. Η αύξηση των επιβατικών μεταφορών αρχίζει να εμφανίζει ελαφρά απόκλιση σε σχέση με την οικονομική ανάπτυξη.

Χρήσεις γης, γεωργία και δασοκομία

- Γενικά, το μερίδιο της γης που χρησιμοποιείται για τη γεωργία μειώθηκε στα περισσότερα κράτη μέλη κατά περίπου 10% από το 1990 έως το 2005. Η έκταση των δασών (εξαιρουμένων των λοιπών δασικών εκτάσεων) αυξήθηκε κατά περίπου 8% την ίδια περίοδο.

Απογραφή

- Οι συνολικές εκπομπές GHG στην ΕΕ-27 (χωρίς LULUCF) μειώθηκαν κατά 9,3% από το 1990 έως το 2007. Στην ΕΕ-15 οι συνολικές εκπομπές GHG μειώθηκαν κατά 4,3 % την ίδια περίοδο. Τόσο στην ΕΕ-27 όσο και στην ΕΕ-15 η μεγαλύτερη σχετική μεταβολή σημειώθηκε στον τομέα των αποβλήτων, στον οποίο οι εκπομπές CH4 από τους χώρους υγειονομικής ταφής στερεών αποβλήτων μειώθηκαν ουσιαστικά.

- Αναγόμενες στον μέσο όρο των πέντε τελευταίων ετών, οι εκπομπές της ΕΕ-15 (χωρίς LULUCF) ήταν κατά 3,1 % χαμηλότερες από τα επίπεδα του έτους βάσεως.

- Οι εκπομπές του συνόλου των αερίων θερμοκηπίου μειώθηκαν κατά 1,2% στην ΕΕ-27 και κατά 1,6% στην ΕΕ-15 το 2007 σε σύγκριση με το 2006. Αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στη μείωση των εκπομπών CO2 από τα νοικοκυριά και τον τομέα των υπηρεσιών, λόγω των θερμότερων καιρικών συνθηκών του 2007 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος και λόγω μετατοπίσεων στους τύπους καυσίμων που αγοράστηκαν (από το 2007 στο 2006 και το 2008) λόγω διακυμάνσεων της τιμής των καυσίμων.

Πολιτικές και μέτρα

- Πολλές υφιστάμενες πολιτικές και μέτρα σε επίπεδο ΕΚ ενισχύονται, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της ολοκληρωμένης δέσμης μέτρων για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή.

- Η ΕΚ ανέλαβε τη δέσμευση να μειώσει, μέχρι το 2020, τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 20% τουλάχιστον σε σύγκριση με το 1990, καθώς και τη σταθερή δέσμευση να αυξήσει τον στόχο αυτό σε 30% σε περίπτωση επίτευξης ικανοποιητικής διεθνούς συμφωνίας.

- Η ΕΚ ανέλαβε τη δέσμευση να προμηθεύεται το 20% της συνολικής ακαθάριστης κατανάλωσης τελικής ενέργειας στην ΕΕ από ανανεώσιμες πηγές (συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτρικής ενέργειας, της θερμότητας και των μεταφορών) μέχρι το 2020, θέτοντας ως συμπληρωματικό στόχο να αυξήσει το μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές σε όλες τις μορφές μεταφορών το 2020 τουλάχιστον στο 10% της κατανάλωσης τελικής ενέργειας στις μεταφορές.

- Η ΕΚ ανέλαβε τη δέσμευση να μειώσει κατά 20% τη συνολική κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας μέχρι το 2020, σε σύγκριση με τα μεγέθη που προβλέπει το σενάριο της «απραξίας» (Business as Usual).

- Το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ βρίσκεται τώρα στη δεύτερη φάση του (2008-2012), ενισχυμένο με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την πρώτη φάση (2005-2007). Περαιτέρω ενίσχυση και επέκταση σχεδιάζεται για την Φάση ΙΙΙ, συμπεριλαμβανομένης της ενσωμάτωσης στο σύστημα του τομέα της αεροπορίας (ήδη από το 2012).

- Οι πρόσφατες εξελίξεις περιλαμβάνουν επίσης νέα νομοθεσία σχετικά με τη μείωση των εκπομπών GHG από τομείς που δεν υπάγονται στο EU ETS, τη δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, τα πρότυπα επιδόσεων για τις εκπομπές από τα καινούργια επιβατικά αυτοκίνητα, την παραγωγή καυσίμων κίνησης και τα ενεργειακώς αποδοτικά οχήματα οδικών μεταφορών.

- Η επιτυχής ολοκλήρωση των διεθνών διαπραγματεύσεων για την κλιματική αλλαγή στην Κοπεγχάγη τον Δεκέμβριο του 2009 αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για την ΕΚ.

Προβολές

- Βάσει του πρωτοκόλλου του Κιότο, η ΕΕ-15 υιοθέτησε στόχο μείωσης των εκπομπών κατά 8% κατά μέσο όρο μεταξύ 2008 και 2012, σε σύγκριση με τις εκπομπές του έτους βάσεως. Οι εκπομπές GHG στην ΕΕ-15 προβλέπεται να είναι το 2010 κατά 7,5% κατώτερες από τις εκπομπές του έτους βάσεως (με τα υφιστάμενα μέτρα οι εκπομπές μειώνονται κατά 320 Mt έναντι των εκπομπών του έτους βάσεως, που ήταν 4266 Mt). Η εφαρμογή πρόσθετων μέτρων προβλέπεται να μειώσει τις εκπομπές της ΕΕ-15 σε επίπεδα κατά 9,2% χαμηλότερα από τις εκπομπές του έτους βάσεως (με τα πρόσθετα μέτρα οι εκπομπές μειώνονται περαιτέρω κατά 73 Mt έναντι των εκπομπών του έτους βάσεως) το 2010. Οι εκπομπές της ΕΕ-15 το 2010, αν συνεκτιμηθεί η αναμενόμενη επίδραση των εγχώριων πολιτικών και μέτρων, προβλέπεται επομένως ότι θα είναι κατά 1,2 εκατοστιαίες μονάδες χαμηλότερες από τον στόχο του Κιότο.

- Η σκοπούμενη χρησιμοποίηση ευέλικτων μηχανισμών από τα κράτη μέλη της ΕΕ αναμένεται να αυξήσει τα προβλεπόμενα δικαιώματα εκπομπών για την ΕΕ-15, κατά την περίοδο που αφορά η δέσμευση, κατά 2,2% επιπλέον έναντι των εκπομπών του έτους βάσεως σε 94,2% (93 Mt), ενώ η χρήση καταβοθρών άνθρακα αναμένεται να τα αυξήσει κατά 1,0% επιπλέον σε 95,2% (42 Mt) έναντι των εκπομπών του έτους βάσεως. Επιπροσθέτως, η απόκτηση πιστωτικών μορίων εκπομπών που προέρχονται από ευέλικτους μηχανισμούς από τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στο EU ETS αναμένεται να αυξήσει τα προβλεπόμενα δικαιώματα εκπομπών κατά την περίοδο της δέσμευσης κατά 1,4% επιπλέον σε 96,6% (61,2 Mt) έναντι των εκπομπών του έτους βάσεως.

Σχήμα – 1 Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και προβλέψεις στην ΕΕ-15 (χωρίς LULUCF) για τα σενάρια «με λήψη μέτρων» και «με λήψη πρόσθετων μέτρων», ΕΕ-15 1990 – 2020

[pic]

Σχήμα – 2 Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και προβλέψεις στην ΕΕ-27 (χωρίς LULUCF) για τα σενάρια «με λήψη μέτρων» και «με λήψη πρόσθετων μέτρων»

[pic]

Σημείωση: Ο δείκτης στον κάθετο άξονα αναφέρεται στο έτος βάσεως για την ΕΕ-15, δηλαδή στις εκπομπές του 1990 για το CO2, CH4 και N2O και στις εκπομπές του 1995 για τα αέρια F (με εξαίρεση την Αυστρία, τη Γαλλία και την Ιταλία, όπου το έτος βάσεως για τα αέρια F είναι το 1990). Αυτό σημαίνει ότι για την EΕ-15, η τιμή για το 1990 δεν είναι ακριβώς 100. Επειδή η ΕΕ-27 δεν έχει συλλογικό στόχο του Κιότο και άρα δεν έχει συλλογικό έτος βάσεως, ο δείκτης στον κάθετο άξονα αναφέρεται στις εκπομπές του 1990 για την ΕΕ-27.

- Λαμβάνοντας υπόψη την εκ μέρους των κρατών μελών σκοπούμενη χρήση των μηχανισμών του Κιότο, τις καταβόθρες άνθρακα και την επίδραση του EU ETS, επιπλέον των αποτελεσμάτων των εγχώριων μέτρων, η ΕΕ-15 αναμένεται να υπερβεί το 2010 τον στόχο της κατά 5,8 εκατοστιαίες μονάδες (με προβλεπόμενες εκπομπές 3677 Mt).

- Οι εκπομπές GHG στην ΕΕ-27 προβλέπεται να είναι, το 2010, κατά 9,7 % χαμηλότερες των αντίστοιχων επιπέδων του 1990, ως αποτέλεσμα των μέτρων που εφαρμόζονται και κατά 11,4% χαμηλότερες από τα επίπεδα του 1990, αν συνεκτιμηθούν και τα σχεδιαζόμενα μέτρα.

- Οι εκπομπές της ΕΕ-27 προβλέπεται ότι, το 2020, θα είναι κατά 6,4% χαμηλότερες από τα επίπεδα του 1990 με βάση το σενάριο «με υφιστάμενα μέτρα» και κατά 14,3% χαμηλότερες από τα επίπεδα του 1990 με βάση το σενάριο «με πρόσθετα μέτρα», σε σύγκριση με τον στόχο της ΕΕ να μειωθούν οι εκπομπές κατά 20% σε σύγκριση με το 1990. Ωστόσο, τα περισσότερα κράτη μέλη (16) δεν έχουν ακόμη συνυπολογίσει στις προβλέψεις τους τη δέσμη μέτρων της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια.

- 20 κράτη μέλη δεν έχουν συνεκτιμήσει την επίπτωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στις τελευταίες τους προβλέψεις.

Επιπτώσεις, τρωτότητα και προσαρμογή

- Στο διάστημα που μεσολάβησε από την 4η έκθεση, σημειώθηκε μεγάλη πρόοδος ως προς την εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την εκπόνηση μιας πολιτικής προσαρμογής στην Ευρώπη.

- Η τέταρτη έκθεση αξιολόγησης (4ΕΑ) της Διακυβερνητικής Ομάδας για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η οποία εκδόθηκε το 2007, παρέσχε πειστικές αποδείξεις ως προς το ότι η κλιματική αλλαγή προκαλείται από ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και έδωσε νέα ώθηση στην έρευνα και την κατάρτιση πολιτικής σχετικά με την κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι ερευνητές συνέβαλαν σημαντικά στην προσπάθεια αυτή, υποστηρίζοντας τη διαδικασία και παρέχοντας νέες επιστημονικές αποδείξεις που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση.

- Μετά τη δημοσίευση της 4ΕΑ της IPCC, παρατηρήθηκε αύξηση του ρυθμού των αλλαγών. Εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), του Κοινού Κέντρου Ερευνών της ΕΚ (JRC-IES) και έργων που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΚ βάσει του προγράμματος πλαισίου έρευνας πρόσφεραν νέες αποδείξεις ως προς το ότι η κλιματική αλλαγή θα έχει σημαντικές συνέπειες σε ολόκληρη την Ευρώπη και εκτός αυτής. Τώρα χρηματοδοτείται μια σειρά νέων ερευνητικών προγραμμάτων που αποσκοπούν στη βελτίωση της κατανόησης των τρόπων προσαρμογής.

- Η ΕΚ υιοθέτησε πιο συντονισμένη προσέγγιση στην εκπόνηση πολιτικής και δημοσίευσε μια Λευκή Βίβλο για την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος με στόχο τον καθορισμό του προσανατολισμού της πολιτικής της ΕΚ κατά τα προσεχή έτη. Η ΕΚ τη στιγμή αυτή εργάζεται για τον σχεδιασμό ενός πλαισίου προσαρμογής που θα μειώσει την τρωτότητα της ΕΕ στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το εν λόγω πλαίσιο θα συμπληρώσει και θα ενισχύσει τα μέτρα που λαμβάνουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Η Λευκή Βίβλος για την προσαρμογή δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2009.

- Η ΕΚ προώθησε μια σειρά πρωτοβουλιών για την στήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών στις προσπάθειες που καταβάλλουν για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Π.χ., η Παγκόσμια Συμμαχία για την Αντιμετώπιση της Αλλαγής του Κλίματος, η οποία εγκαινιάστηκε το 2007 για να ενταθεί η συνεργασία μεταξύ της ΕΚ και των αναπτυσσόμενων χωρών, ανανεώνει τη δέσμευση της ΕΚ να καταστήσει την κλιματική αλλαγή βασική συνιστώσα της αναπτυξιακής συνεργασίας και παρέχει τεχνική και χρηματοδοτική στήριξη για προσαρμογή στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες (LDC) και στα μικρά νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη (SIDS).

- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναπτύσσει ένα ευρωπαϊκό «Κέντρο ανταλλαγής πληροφοριών» με τις πλέον πρόσφατες και έγκυρες πληροφορίες - ένα εργαλείο πληροφορικής και μια βάση δεδομένων σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, την τρωτότητα και τις βέλτιστες πρακτικές προσαρμογής.

- Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή δυσχεραίνεται από μεγάλες αβεβαιότητες όσον αφορά τις μελλοντικές κλιματικές συνθήκες - βροχοπτώσεις, ηλιοφάνεια, θερμοκρασία - σε τοπικό επίπεδο. Ένα μακροπρόθεσμο βιώσιμο σύστημα παρατήρησης του πλανήτη είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη μείωση των αβεβαιοτήτων αυτών. Η ΕΚ έχει αρχίσει τη διαδικασία δημιουργίας ενός συστήματος του είδους αυτού μέσω της πρωτοβουλίας «Παγκόσμια Παρακολούθηση του Περιβάλλοντος και της Ασφάλειας»[2] και μέσω του Ευρωπαϊκού δικτύου θαλάσσιων παρατηρήσεων και δεδομένων[3].

Χρηματοδοτικοί πόροι και μεταφορά τεχνολογίας

- Στο διάστημα που μεσολάβησε από την 4η έκθεση, χρησιμοποιήθηκε ακριβέστερη και λεπτομερέστερη κατάταξη σε κατηγορίες των έργων για την κλιματική αλλαγή, για να υπάρξει σαφέστερη εικόνα του ύψους των χρηματοδοτικών συνεισφορών στις διάφορες σχετικές με την κλιματική αλλαγή δραστηριότητες, με αυξημένη χρησιμοποίηση των «δεικτών του Ρίο» για τον προσδιορισμό του στοιχείου των έργων που αφορά την κλιματική αλλαγή.

- Οι χρηματοδοτικές συνεισφορές της ΕΚ[4] για αναπτυξιακά έργα του προγράμματος εξωτερικής συνεργασίας που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξήθηκαν σταθερά από 160 εκατ. ευρώ το 2004 σε 318 εκατ. ευρώ το 2007[5]. Τα έργα αυτά δεν υπάγονται στον Μηχανισμό Καθαρής Ανάπτυξης.

- Η σημασία των ενεργειών για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αυξάνεται συνεχώς, όπως υποδηλώνουν οι αυξανόμενοι χρηματοδοτικοί πόροι[6] που διατίθενται στον τομέα αυτό.

- Η ανακοίνωση «Ενίσχυση της διεθνούς χρηματοδότησης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής: ευρωπαϊκός οδηγός ενόψει της συμφωνίας της Κοπεγχάγης», η οποία εκδόθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2009, παρουσιάζει έναν οδηγό για την αύξηση των διεθνών χρηματοδοτήσεων με στόχο να βοηθηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες να καταπολεμήσουν την κλιματική αλλαγή. Στην ανακοίνωση αναγνωρίζεται ότι το ζήτημα της χρηματοδότησης είναι καθοριστικός παράγοντας για την επίτευξη μιας φιλόδοξης συμφωνίας στην Κοπεγχάγη.

- Υπάρχουν ορισμένοι νέοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί και πρωτοβουλίες για τη στήριξη της ιδιαίτερης αυτής προσοχής στην κλιματική αλλαγή, όπως είναι το Παγκόσμιο Ταμείο Ενεργειακής Απόδοσης και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (GEEREF), η Παγκόσμια Συμμαχία για την Αντιμετώπιση της Αλλαγής του Κλίματος (GGCA) και η διευκόλυνση ΕΕ-ΑΚΕ για την ενέργεια, εκ των οποίων η τελευταία έχει διαφορετικό πεδίο εφαρμογής, αλλά συνεισφέρει εξίσου σημαντικά στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

- Η κλιματική αλλαγή διατήρησε εξέχοντα ρόλο στο (7ο) ευρωπαϊκό πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας, το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά πρωτοβουλιών και έργων με ειδικό στόχο να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες σε θέματα συναφή με την κλιματική αλλαγή. Από το 2004, ιδρύματα μερών που δεν περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι έτυχαν κοινοτικής χρηματοδότησης ύψους 19,3 εκατ. ευρώ για ερευνητικές δραστηριότητες.

Έρευνα και συστηματική παρατήρηση

- Στο διάστημα που μεσολάβησε από την 4η έκθεση, σημειώθηκαν ορισμένες σημαντικές εξελίξεις στην έρευνα για την κλιματική αλλαγή σε επίπεδο ΕΚ, ιδίως στο 7ο πρόγραμμα πλαίσιο (ΠΠ7) έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, το οποίο άρχισε το 2007:

- Ο συνολικός προϋπολογισμός του ΠΠ7 ανέρχεται σε 50,52 δις ευρώ για την περίοδο 2007-2013, ποσό που αντιπροσωπεύει αύξηση κατά 65% σε σύγκριση με τον προϋπολογισμό του ΠΠ6 κατά ετήσιο μέσο όρο. Η διάρθρωση του ΠΠ7 είναι ευρύτερη και περισσότερο ολοκληρωμένη, με τέσσερις κύριους τομείς - «Συνεργασία», «Άνθρωποι», «Ιδέες» και «Ικανότητες» (εκ των οποίων το ένα πέμπτο, 2,75 δις ευρώ της Ευρατόμ, διατίθεται για την πυρηνική έρευνα). Η αειφόρος ανάπτυξη έχει καταστεί βασική συνιστώσα και στόχος της όλης κοινοτικής έρευνας.

- Ο κύριος τομέας, «Συνεργασία» (64% του προϋπολογισμού του ΠΠ7), αποτελείται από δέκα θεματικούς τομείς, στους οποίους περιλαμβάνεται το «Περιβάλλον (συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής του κλίματος)»[7], για το οποίο χορηγείται 1,89 δις ευρώ κατά την περίοδο 2007-2013, ενώ το 14% των χρηματοδοτήσεων από το 2007 αφορά ερευνητικά έργα για το κλίμα, για το κλιματικό σύστημα, για την κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και για τον προσδιορισμό των επιλογών όσον αφορά τον μετριασμό των επιπτώσεων και την προσαρμογή.

- Ερευνητικά έργα που χρηματοδοτούνται σε θεματικούς τομείς όπως Διάστημα και Παγκόσμια παρακολούθηση του περιβάλλοντος και της ασφάλειας (GMES), Ενέργεια, Μεταφορές, Γεωργία και Αλιεία στο πλαίσιο της συνιστώσας «Συνεργασία» του ΠΠ7 συμβάλλουν στην έρευνα για το κλιματικό σύστημα, για την κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και για τον προσδιορισμό των επιλογών όσον αφορά τον μετριασμό των επιπτώσεων και την προσαρμογή. Επιπρόσθετα ερευνητικά έργα που σχετίζονται με το κλίμα επιχορηγούνται με βάση τις συνιστώσες «Άνθρωποι», «Ιδέες» και «Ικανότητες» του ΠΠ7. Από το 2003, οι δαπάνες του προγράμματος πλαισίου της ΕΚ για την έρευνα που αφορά το κλίμα εκτιμάται ότι ανέρχονται σε περίπου 570 εκατ. ευρώ.

- Τα ερευνητικά έργα που χρηματοδοτούνται στους τομείς GMES (1,43 δις ευρώ στο ΠΠ7), Ενέργεια (2,35 δις ευρώ), Μεταφορές (4,16 δις ευρώ), Γεωργία και Αλιεία (1,93 δις ευρώ) έχουν ουσιαστική συμβολή στη στήριξη της έρευνας που αφορά την εφαρμογή μέτρων μετριασμού των επιπτώσεων και προσαρμογής, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης των κατάλληλων τεχνολογιών. Η έρευνα που διεξάγεται στους τομείς αυτούς κατά μεγάλο μέρος σχετίζεται με τη μείωση των εκπομπών GHG.

- Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε ένα στρατηγικό σχέδιο που αποσκοπεί στην επιτάχυνση της ανάπτυξης και της διάδοσης οικονομικά αποδοτικών τεχνολογιών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, μέσω κοινού στρατηγικού σχεδιασμού και αποτελεσματικότερης εκτέλεσης των προγραμμάτων.

- Στο πλαίσιο του Στρατηγικού Σχεδίου Ενεργειακών Τεχνολογιών (Σχέδιο SET), το οποίο εγκρίθηκε το 2007, η έρευνα σε τεχνολογίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών εστιάζεται στις τεχνολογίες εκείνες που μπορούν με τον βέλτιστο τρόπο να υποστηρίξουν την επίτευξη των στόχων της ΕΕ «20-20-20» (20% μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση, 20% μερίδιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, 20% λιγότερες εκπομπές GHG) μέχρι το 2020. Το σχέδιο SET στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε κονδύλια του ΠΠ7 («Ενέργεια»). Πέραν των τακτικών συνεισφορών του ΠΠ7, το 2009 η έρευνα για την αιολική ενέργεια (565 εκατ. ευρώ) και για τη δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (1050 εκατ. ευρώ) διαθέτει εγκεκριμένο συμπληρωματικό προϋπολογισμό βάσει του Ευρωπαϊκού Σχεδίου για την Ανάκαμψη της Οικονομίας, του οποίου τα κονδύλια πρέπει να απορροφηθούν μέχρι το τέλος του 2010. Έχουν δρομολογηθεί περαιτέρω προτάσεις για συμπληρωματική χρηματοδότηση του σχεδίου SET.

- Στο ΠΠ7 έχει εισαχθεί ένα νέο εργαλείο - γνωστό ως Κοινές Τεχνολογικές Πρωτοβουλίες (ΚΤΠ)[8] - το οποίο συνδυάζει επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα ή/και εθνικές και ευρωπαϊκές δημόσιες χρηματοδοτήσεις. Οι ΚΤΠ «Καθαρός Ουρανός» και «Υδρογόνο και κυψέλες καυσίμου» αποσκοπούν ευθέως στη μείωση των εκπομπών GHG στην αεροναυτική, τις επίγειες μεταφορές και τις σταθερές εφαρμογές.

- Στο ΠΠ7 η διεθνής συνεργασία έχει καταστεί βασική συνιστώσα, καθόσον οποιοσδήποτε ερευνητής ή ίδρυμα τρίτης χώρας είναι σε θέση να συμμετάσχει σε προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του ΠΠ7. Επιπλέον, στο πρόγραμμα «Συνεργασία» υπάρχουν έργα που προορίζονται ειδικά για τη διεθνή συνεργασία. Μέχρι στιγμής περίπου το 6% του συνόλου των συμμετεχόντων προέρχεται από τρίτες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των αναπτυσσόμενων χωρών.

- Η έρευνα για το κλίμα που διεξάγεται στο Κοινό Κέντρο Ερευνών της ΕΚ (συνολικός προϋπολογισμός ύψους 1,75 δις ευρώ στο ΠΠ7) παρέχει στήριξη στις κοινοτικές πολιτικές για την κλιματική αλλαγή και συμβάλλει στη διεύρυνση των επιστημονικών γνώσεων για το φαινόμενο αυτό.

- Τέλος, ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ΕΣΕ), με στόχο να ενθαρρύνει τη ρηξικέλευθη επιστημονική δραστηριότητα που προτείνεται από τους ίδιους τους κορυφαίους ερευνητές. Το ΕΣΕ, το οποίο κατ’ ουσίαν θα λειτουργεί ως εθνικό συμβούλιο έρευνας σε επίπεδο ΕΚ, θα είναι επίσης αρμόδιο για την υλοποίηση των έργων.

Εκπαίδευση, κατάρτιση και ευαισθητοποίηση του κοινού

Οι κυριότερες εξελίξεις που σημειώθηκαν στην ΕΚ μετά την υποβολή της 4ης έκθεσης περιλαμβάνουν:

- Εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με την κλιματική αλλαγή:

- Εκστρατεία για την κλιματική αλλαγή (2006-2009)

- Ευρωπαϊκή εκστρατεία για την αειφόρο ενέργεια (2005-2011)

- Ενημερωτική εκστρατεία «Δράση για το κλίμα» (2007-2009)

- Σύμφωνο των Δημάρχων για την ενέργεια και το κλίμα (2008 και μετέπειτα)

- Νέο πρόγραμμα διά βίου μάθησης (2007-2012) με αυξανόμενο αριθμό έργων εκπαίδευσης και κατάρτισης που αφορούν την κλιματική αλλαγή

- Έρευνα του Ευρωβαρομέτρου σχετικά με τη στάση των Ευρωπαίων απέναντι στην κλιματική αλλαγή (2008 και 2009)

- Eco Agents, ιστότοπος για παιδιά (2008 και μετέπειτα)

- Ανάπτυξη ευρέος φάσματος πόρων και εργαλείων σε απευθείας σύνδεση (online) για την ευαισθητοποίηση του κοινού και την εκπαίδευση σε θέματα κλιματικής αλλαγής

- Το 2009 ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ) για να στηρίξει νέους τρόπους δημιουργίας και προώθησης της καινοτομίας στην Ευρώπη. Η αειφόρος ενέργεια, καθώς και ο μετριασμός των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και η προσαρμογή σε αυτή, περιλαμβάνονται στις προτεραιότητες του EIT.

Το πλήρες κείμενο της 5ης έκθεσης της ΕΚ περιλαμβάνεται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, το οποίο αποτελείται από τέσσερις τόμους (Μέρος 1, 2α, 2β και 3).

[1] Χρήσεις γης, αλλαγή χρήσεων γης και δασοκομία

[2] Παγκόσμια παρακολούθηση του περιβάλλοντος και της ασφάλειας (GMES): μέριμνα για έναν ασφαλέστερο πλανήτη, Βρυξέλλες, 12.11.2008, COM(2008) 748 τελικό

[3] Δημιουργία ευρωπαϊκής υποδομής γνώσεων για τη θάλασσα: Χάρτης πορείας για ένα Ευρωπαϊκό Δίκτυο Θαλάσσιων Παρατηρήσεων και Δεδομένων, SEC (2009) 499 (τελικό), 4 Απριλίου 2009

[4] Χρηματοδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής - βάση δεδομένων για τα έργα της ΓΔ AIDCO

[5] Τα στοιχεία αυτά περιλαμβάνουν κονδύλια που κατευθύνονται σε τρεις χώρες (Ρωσία, Ουκρανία και Τουρκία) του παραρτήματος Ι (UNFCCC), στις περιπτώσεις που ένα κοινοτικό μέσο καλύπτει τόσο χώρες εκτός παραρτήματος Ι όσο και χώρες του παραρτήματος Ι. Για το 2004, το ποσό ανέρχεται σε 3,95 εκατ. ευρώ, για το 2005 ανέρχεται σε 2,8 εκατ. ευρώ, για το 2006 ανέρχεται σε 4,3 εκατ. ευρώ και για το 2007 ανέρχεται σε 22 εκατ. ευρώ.

[6] Τα στοιχεία αυτά αντιπροσωπεύουν τα έργα που αφορούν ειδικά την προσαρμογή και δεν περιλαμβάνουν έργα μετριασμού των επιπτώσεων που έχουν και μία συνιστώσα προσαρμογής. Κατά συνέπεια, το συνολικό ποσό για όλες τις δραστηριότητες προσαρμογής είναι πιθανόν να είναι υψηλότερο.

[7] Στο πλαίσιο του ΠΠ6, η έρευνα για την κλιματική αλλαγή είχε χρηματοδοτηθεί κυρίως βάσει του θεματικού πεδίου προτεραιότητας «Αειφόρος ανάπτυξη, πλανητική μεταβολή και οικοσυστήματα». Ειδικά μέτρα για τη στήριξη της «διεθνούς συνεργασίας» στήριξαν επίσης μεγάλο αριθμό διεθνών συμπράξεων σχετικών με την αειφορία του περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων, καθώς και με ζητήματα ασφάλειας των τροφίμων που έχουν άμεση σχέση με την κλιματική αλλαγή στις αναπτυσσόμενες χώρες.

[8] Οι ειδικές δομές για την εκτέλεση των ΚΤΠ είναι ανεξάρτητες νομικές οντότητες, με ειδικό προϋπολογισμό και δικό τους προσωπικό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ιδρυτικό μέλος κάθε μιας ΚΤΠ και διαθέτει δικαίωμα αρνησικυρίας για ορισμένα προκαθορισμένα θέματα.