ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Υποστήριξη της ΕΕ προς τις δραστηριότητες του ΔΟΑΕ που διεξάγονται στους τομείς της πυρηνικής ασφάλειας και εξακρίβωσης και στο πλαίσιο της εφαρμογής της στρατηγικής της ΕΕ κατά της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής

1.   Περιγραφή

Τα τελευταία χρόνια δεν υπάρχουν ενδείξεις για μείωση του αριθμού των τρομοκρατικών συμβάντων στα κράτη μέλη της ΕΕ και σε άλλες χώρες. Η διεθνής κοινότητα έχει αναγνωρίσει ότι παραμένει μεγάλος ο κίνδυνος επιτυχών ενεργειών πυρηνικής τρομοκρατίας με πυρηνικά ή άλλα ραδιενεργά υλικά. Εξάλλου, σε πρόσφατες αναφορές περί παράνομης διακίνησης, μεταξύ άλλων για ιδιαιτέρως ευαίσθητα πυρηνικά υλικά, υπογραμμίστηκε ο διαρκής κίνδυνος απόκτησης τέτοιων υλικών από τρομοκράτες.

Η διεθνής κοινότητα αντέδρασε έντονα στις απειλές αυτές και έλαβε διάφορες πρωτοβουλίες με στόχο να μην περιέλθει στα χέρια εγκληματιών και τρομοκρατών πυρηνικό ή άλλο ραδιενεργό υλικό. Ιδιαιτέρως, εστίασε στην κατάσταση στην Ασία το σεμινάριο για την ενίσχυση της πυρηνικής ασφάλειας στις ασιατικές χώρες, το οποίο έλαβε χώρα στο Τόκιο, το Νοέμβριο του 2006, και κάλεσε το ΔΟΑΕ να ενισχύσει τη συνεργασία του με κράτη της περιοχής, ώστε να εξασφαλισθεί ότι ισχύουν αποδεκτά επίπεδα ασφάλειας για όλα τα πυρηνικά και άλλα ραδιενεργά υλικά υπό εθνική αρμοδιότητα και σύμφωνα με αποτελεσματικά εθνικά συστήματα και λειτουργίες. Μεγαλύτερη ώθηση στις διεθνείς προσπάθειες δόθηκε με την έναρξη το Ιούλιο του 2006 της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας για την καταπολέμηση της πυρηνικής τρομοκρατίας.

Η εξακρίβωση εκ μέρους του ΔΟΑΕ παραμένει αναγκαίο εργαλείο για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών όσον αφορά τις επιχειρήσεις μη διάδοσης των πυρηνικών και για την προώθηση της ειρηνικής χρήσης του πυρηνικού υλικού.

Οι πρόσφατες διεθνείς εξελίξεις οδήγησαν στη δημιουργία ενός νέου και ενισχυμένου συνόλου διεθνών νομοθετημάτων συναφών με την πυρηνική ασφάλεια και εξακρίβωση: Τον Ιούλιο του 2005, τα κράτη μέρη υιοθέτησαν την τροποποίηση της σύμβασης για τη φυσική προστασία του πυρηνικού υλικού· η διεθνής σύμβαση για την εξάλειψη των πράξεων πυρηνικής τρομοκρατίας τέθηκε προς υπογραφή το Σεπτέμβριο του 2005. Τον Απρίλιο του 2004, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδωσε την απόφαση 1540 (2004) σχετικά με τα όπλα μαζικής καταστροφής και τους μη κρατικούς παράγοντες. Η απόφαση 1373 (2001) του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ καλεί όλα τα κράτη να γίνουν μέρη των σχετικών διεθνών συμβάσεων και πρωτοκόλλων που αφορούν την τρομοκρατία το συντομότερο δυνατόν.

Έως σήμερα, περισσότερα από 80 κράτη έχουν αναλάβει την πολιτική δέσμευση να εφαρμόσουν τον κώδικα δεοντολογίας σχετικά με την ασφάλεια και την προστασία των ραδιενεργών πηγών (1). Επιπλέον, το 2005 η γενική διάσκεψη και το διοικητικό συμβούλιο του ΔΟΑΕ ενέκριναν διάφορα ψηφίσματα και αποφάσεις ενίσχυσης του συστήματος διασφαλίσεων του ΔΟΑΕ (2).

Η εφαρμογή αυτών των διεθνών νομοθετημάτων από τα κράτη μπορεί να διευκολυνθεί σημαντικά, κατά ένα μέρος, από τη βοήθεια που παρέχεται μέσω του προγράμματος πυρηνικής ασφάλειας του ΔΟΑΕ για το 2006-2009, το οποίο υιοθετήθηκε από το διοικητικό συμβούλιο του ΔΟΑΕ το Σεπτέμβριο του 2005 (3). Πρόκειται για συνέχεια του σχεδίου δραστηριοτήτων του 2003-2005 για την προστασία από την πυρηνική τρομοκρατία (4). Το πρόγραμμα πυρηνικής ασφάλειας περιλαμβάνει τρεις τομείς δραστηριότητας: (1) Αξιολόγηση, ανάλυση και συντονισμός των αναγκών, (2) πρόληψη, και (3) ανίχνευση και αντίδραση. Περιέχει επίσης ένα μέρος αποκαλούμενο «Δραστηριότητες υποστήριξης της πυρηνικής ασφαλείας», το οποίο περιλαμβάνει δραστηριότητες που προσδιορίζονται πρωταρχικά βάσει των στόχων τους σχετικά με την ασφάλεια και τις διασφαλίσεις, αλλά αναγνωρίζονται επίσης και από τις σημαντικές συνεισφορές τους στην πυρηνική ασφάλεια.

Οι διεθνείς διασφαλίσεις, όπως εφαρμόζονται από το ΔΟΑΕ, αντιπροσωπεύουν βασικό μέσο εξακρίβωσης της συμμόρφωσης των κρατών προς τις συγκεκριμένες δεσμεύσεις και υποχρεώσεις τους όσον αφορά τη μη διάδοση. Είναι άκρως σημαντικό να έχουν θεσπισθεί οι αναγκαίες εθνικές διατάξεις για την εφαρμογή μιας γενικής συμφωνίας διασφαλίσεων με το ΔΟΑΕ και, εφόσον απαιτείται, ενός πρόσθετου πρωτοκόλλου (5). Η υλοποίηση απαιτεί να διατηρεί κάθε κράτος μέρος των συμφωνιών αυτών ένα αποτελεσματικό κρατικό σύστημα καταγραφής και ελέγχου του πυρηνικού υλικού (SSAC). Το Σεπτέμβριο του 2005, το διοικητικό συμβούλιο του ΔΟΑΕ ζήτησε από τη γραμματεία του ΔΟΑΕ να επικουρήσει τα κράτη για τα οποία επισυνάπτονταν στις γενικές συμφωνίες πρωτόκολλα μικρών ποσοτήτων, χωρίς να εξαιρούνται τα μη μέλη του Οργανισμού, με τους διαθέσιμους πόρους, για την υλοποίηση και συντήρηση αυτών των SSAC.

Το πρόγραμμα πυρηνικής ασφάλειας 2006-2009 επιδιώκει παρόμοιους στόχους με ορισμένα στοιχεία της στρατηγικής της ΕΕ κατά της διάδοσης όπλων μαζικής καταστροφής. Αυτά προβλέπουν σφαιρική προσέγγιση της πυρηνικής ασφάλειας, η οποία περιλαμβάνει τους κανονιστικούς ελέγχους, τη λογιστική καταγραφή και την προστασία των πυρηνικών και άλλων ραδιενεργών υλικών, κατά τη χρήση, την αποθήκευση και τη μεταφορά τους, «από αρχής μέχρι τέλους», βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, εάν αποδειχθεί ανεπαρκής η προστασία, πρέπει να έχουν προβλεφθεί εφεδρικά μέτρα για την ανίχνευση ενδεχόμενων κλοπών ή προσπαθειών παράνομης διέλευσης του υλικού από διεθνή σύνορα και την αντιμετώπιση ενδεχόμενων κακόβουλων πράξεων με αντικείμενο πυρηνικά και άλλα ραδιενεργά υλικά.

Ο ΔΟΑΕ έχει σχεδόν ολοκληρώσει την υλοποίηση της κοινής δράσης 2004/495/ΚΕΠΠΑ και, επί του παρόντος, εφαρμόζει την κοινή δράση 2005/574/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου, καθώς και την κοινή δράση 2006/418/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου. Όλες αυτές οι κοινές δράσεις αφορούν υποστήριξη για τις δραστηριότητες του ΔΟΑΕ στους τομείς της πυρηνικής ασφάλειας και εξακρίβωσης και στο πλαίσιο της εφαρμογής της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής. Με τις συνδεόμενες συνεισφορές της ΕΕ, ο ΔΟΑΕ έχει αρχίσει σημαντικές δραστηριότητες υποστήριξης των προσπαθειών των δικαιούχων κρατών στον Καύκασο, την κεντρική Ασία, σε περιοχές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, στη ζώνη της Μεσογείου στη Μέση Ανατολή, και στην Αφρική, με στόχο να ενισχυθεί η πυρηνική ασφάλεια και η εφαρμογή των διεθνών διασφαλίσεων σε αυτές τις χώρες.

Η υποστήριξη των προσπαθειών αυτών συνεχίζει να αποτελεί επείγον αίτημα των κρατών μελών του ΔΟΑΕ καθώς και κρατών που δεν είναι μέλη του ΔΟΑΕ. Χώρες επιλέξιμες για να λάβουν υποστήριξη είναι:

στη Νοτιοανατολική Ευρώπη: Τουρκία, Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, Σερβία και Μαυροβούνιο, Μολδαβία και η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας,

στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας: Καζακστάν, Κιργιζία, Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν και Τουρκμενιστάν,

στην περιοχή του Καύκασου: Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία,

στη ζώνη της Μεσογείου στη Μέση Ανατολή: Ισραήλ, Ιορδανία, Λίβανος και Αραβική Δημοκρατία της Συρίας,

στην Αφρική (6): Αλγερία, Αγκόλα, Μπενίν, Μποτσουάνα, Μπουρκίνα Φάσο, Μπουρούντι, Καμερούν, Πράσινο Ακρωτήριο, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Τσαντ, Κομόρες, Κονγκό (Μπραζαβίλ), Ακτή του Ελεφαντοστού, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Τζιμπουτί, Αίγυπτος, Ισημερινή Γουινέα, Ερυθραία, Αιθιοπία, Γκαμπόν, Γκάμπια, Γκάνα, Γουινέα, Γουινέα-Μπισσάου, Κένυα, Λεσότο, Λιβερία, Αραβική Λιβυκή Τζαμαχιρία, Μαδαγασκάρη, Μαλάουι, Μαλί, Μαυριτανία, Μαυρίκιος, Μαρόκο, Μοζαμβίκη, Ναμίμπια, Νίγηρας, Νιγηρία, Ρουάντα, Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, Σενεγάλη, Σεϋχέλλες, Σιέρα Λεόνε, Σομαλία, Νότια Αφρική, Σουδάν, Σουαζιλάνδη, Τόγκο, Τυνησία, Ουγκάντα, Τανζανία, Ζάμπια και Ζιμπάμπουε,

στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας: Μπανγκλαντές, Μπρουνέι, Καμπότζη, Ινδονησία, Λάος, Μαλαισία, Μιανμάρ, Φιλιππίνες, Σιγκαπούρη, Ταϊλάνδη, Βιετνάμ.

Οι εργασίες θα συνεχισθούν στη Νοτιοανατολική Ευρώπη· την κεντρική Ασία· τον Καύκασο· στη ζώνη της Μεσογείου στη Μέση Ανατολή· και στην Αφρική, με βάση τις υφιστάμενες κοινές δράσεις και ενημερωμένες αξιολογήσεις των αναγκών που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο αυτών των κοινών δράσεων. Η τελική επιλογή των επιπλέον χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας που θα λάβουν υποστήριξη θα γίνει βάσει της φάσης αξιολόγησης των αναγκών, η οποία θα περιλαμβάνει αξιολόγηση των διαθέσιμων πληροφοριών στο αρχηγείο και θα συμπληρώνεται, εάν χρειάζεται, από αποστολές αξιολόγησης. Οι δραστηριότητες υποστήριξης κάθε προγράμματος θα επικεντρώνονται στις χώρες της περιοχής που χρειάζονται περισσότερο την υποστήριξη.

Για το σκοπό της αξιολόγησης των αναγκών, ομάδα έγκριτων εμπειρογνωμόνων θα αξιολογήσει τη σημερινή κατάσταση του συστήματος πυρηνικής ασφάλειας που ήδη υπάρχει στις χώρες αυτές και θα υποβάλει συστάσεις για βελτιώσεις. Οι συστάσεις θα αποτελέσουν τη βάση για τον καθορισμό των επόμενων ενεργειών βοήθειας και θα καλύπτουν τόσο τη σημερινή κατάσταση όσο και την ανάγκη βελτιώσεων όσον αφορά την πρόληψη ή την ανίχνευση και αντιμετώπιση κακόβουλων πράξεων με αντικείμενο πυρηνικά και άλλα ραδιενεργά υλικά, συμπεριλαμβανομένων των υλικών που χρησιμοποιούνται σε μη πυρηνικές εφαρμογές, καθώς και πυρηνικές εγκαταστάσεις. Θα δοθεί προτεραιότητα στον καθορισμό των χωρών για κάθε πρόγραμμα που θα καλυφθεί από τους πόρους που θα διατεθούν στα πλαίσια της συνεισφοράς της ΕΕ. Η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού θα υλοποιηθεί ως μέρος του καθιερωμένου προγράμματος εκπαίδευσης του ΔΟΑΕ, το οποίο, σε μεγάλο βαθμό, βασίζεται σε περιφερειακή προσέγγιση. Θα υποστηριχθεί η συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από όσο το δυνατόν περισσότερες επιλέξιμες χώρες, με την επιφύλαξη των διαθέσιμων οικονομικών πόρων.

Στη συνέχεια, τα προγράμματα θα υλοποιηθούν στις επιλεγμένες χώρες σε τρεις τομείς:

1.   Νομοθετική και κανονιστική συνδρομή

Η νομική βάση για την πυρηνική ασφάλεια περιλαμβάνει, κατά μεγάλο μέρος, διεθνή νομοθετήματα και αναγνωρισμένες αρχές (συνθήκες, συμβάσεις, συμφωνίες, κανόνες, πρότυπα ΔΟΑΕ, κώδικες δεοντολογίας και έγγραφα καθοδήγησης, και συστάσεις) που εφαρμόζονται από τις εθνικές αρχές για τον έλεγχο του πυρηνικού υλικού και άλλων πηγών ραδιενέργειας. Αυτό το ευρύ φάσμα κανόνων (πολλοί από τους οποίους αναπτύχθηκαν υπό την αιγίδα του ΔΟΑΕ) παρέχει ένα πλαίσιο χρήσης του πυρηνικού υλικού, άλλων ραδιενεργών ουσιών ή των σχετικών εγκαταστάσεων με ασφάλεια και χωρίς κίνδυνο — τόσο όσων διαθέτουν μεγάλα πυρηνικά προγράμματα αλλά και όσων υλοποιούν περιορισμένες πυρηνικές δραστηριότητες.

Η ύπαρξη κατάλληλης εθνικής νομοθεσίας και κανονιστικής υποδομής ελέγχων συνιστά την προϋπόθεση ενός επιτυχούς πυρηνικού συστήματος ασφαλείας. Οι εθνικές εκτελεστικές διατάξεις θα πρέπει να παρέχουν ένα πλαίσιο αρχών και γενικών διατάξεων που να δίνει τη δυνατότητα στους εξουσιοδοτημένους κυβερνητικούς φορείς να ασκούν τα απαραίτητα κανονιστικά τους καθήκοντα και το οποίο να ρυθμίζει τη συμπεριφορά κάθε προσώπου που συμμετέχει σε νομικά κατοχυρωμένες δραστηριότητες. Σε πολλά κράτη, η νομοθεσία αυτή είναι ανεπαρκής και η κανονιστική υποδομή είτε δεν υφίσταται είτε δεν επαρκεί. Τα κενά αυτά, σε συνδυασμό με ανεπαρκείς κανονιστικές υποδομές ελέγχου, επιφέρουν αδυναμία του συνολικού συστήματος ασφάλειας. Στόχος θα πρέπει, επομένως, να είναι να ενισχυθούν ή να θεσπισθούν επαρκή εθνικά νομοθετικά και κανονιστικά πλαίσια, καθώς επίσης η αποτελεσματική εφαρμογή των σχετικών μέτρων.

Τα ραδιενεργά υλικά χρησιμοποιούνται συχνά σε μη πυρηνικές εφαρμογές, π.χ. για ιατρικούς ή βιομηχανικούς σκοπούς. Ορισμένες από τις πηγές αυτές εκπέμπουν υψηλή ραδιενέργεια και ανήκουν στις κατηγορίες 1 έως 3, όπως αυτές ορίζονται στο έγγραφο του ΔΟΑΕ «Κατηγοριοποίηση των ραδιενεργών πηγών». Οι εν λόγω πηγές, εάν δεν υφίστανται τον κατάλληλο κανονιστικό έλεγχο και δεν προστατεύονται, ενδέχεται να καταλήξουν σε λάθος χέρια και να χρησιμοποιηθούν σε κακόβουλες δραστηριότητες. Η κανονιστική υποδομή για την ακτινοπροστασία και την ασφάλεια των ραδιενεργών πηγών πρέπει να διαθέτει αποτελεσματικότητα και επάρκεια λειτουργίας σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, τις κατευθύνσεις του Κώδικα Συμπεριφοράς για την ασφάλεια των ραδιενεργών πηγών και τις σχετικές κατευθυντήριες γραμμές για την εισαγωγή/εξαγωγή, καθώς και τις βέλτιστες πρακτικές.

Η σύναψη συμφωνιών διασφαλίσεων και πρόσθετων πρωτοκόλλων με το ΔΟΑΕ είναι αποδοτικό μέτρο που προωθεί τον αυστηρό κρατικό και διακρατικό έλεγχο του πυρηνικού υλικού και των συναφών τεχνολογιών. Είναι σημαντικό οι εθνικές εκτελεστικές διατάξεις να προσδιορίζουν σαφώς τις πυρηνικές δραστηριότητες, εγκαταστάσεις, χώρους και υλικό που θα διέπονται από τις διασφαλίσεις. Επιπλέον, κράτη που έχουν συνάψει πρόσθετο πρωτόκολλο πρέπει να εξασφαλίζουν ότι οι εθνικές τους εκτελεστικές διατάξεις έχουν προσαρμοσθεί ώστε να δίνουν τη δυνατότητα στο ενδιαφερόμενο κράτος να τηρεί τις πρόσθετες υποχρεώσεις του δυνάμει του πρόσθετου πρωτοκόλλου. Ειδικότερα, η εθνική νομοθεσία του κράτους αυτού θα πρέπει να αναθεωρηθεί ώστε να διευρυνθούν οι αρμοδιότητες και οι εξουσίες του κανονιστικού φορέα που ορίζεται για τους σκοπούς της εφαρμογής και υλοποίησης των συμφωνιών διασφαλίσεων που έχουν συναφθεί.

Τα κράτη αποδέχονται επίσης την υποχρέωση να τηρούν τους διεθνείς κανόνες σχετικά με την πυρηνική ασφάλεια, όταν γίνονται μέρη της CPPNM (σύμβαση για τη φυσική προστασία των πυρηνικών όπλων), με την επικύρωση της τροποποίησης της CPPNM, καθώς και όταν γίνονται μέρη της σύμβασης για την πυρηνική τρομοκρατία. Επιπλέον, η απόφαση 1540 (2004) του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών υποχρεώνει επίσης όλα τα κράτη να καθιερώσουν εσωτερικούς ελέγχους, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται οι κατάλληλοι έλεγχοι των υλικών που σχετίζονται με πυρηνικά όπλα.

Η ανάληψη υποχρεώσεων των κρατών και στα προαναφερόμενα διεθνή νομοθετήματα στον τομέα της πυρηνικής ασφάλειας κατέληξαν σε παράθεση υποχρεώσεων σχετικά με την ασφάλεια του πυρηνικού υλικού και των εγκαταστάσεων και άλλων πηγών ραδιενέργειας. Στις υποχρεώσεις αυτές, περιλαμβάνονται μέτρα καθιέρωσης κανονιστικής υποδομής για την ακτινοπροστασία και την ασφάλεια των πηγών ραδιενέργειας· μέτρα καταγραφής και ελέγχου· μέτρα φυσικής προστασίας· έλεγχοι εισαγωγής και εξαγωγής και η ποινικοποίηση των παράνομων πράξεων.

2.   Ενίσχυση της ασφάλειας και του ελέγχου των πυρηνικών και άλλων ραδιενεργών υλικών

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται ή αποθηκεύονται σε πυρηνικές εγκαταστάσεις ή χώρους πρέπει να καταγράφονται και να προστατεύονται επαρκώς για την πρόληψη κλοπών ή δολιοφθορών. Ένα αποτελεσματικό σύστημα κανονιστικών ρυθμίσεων θα πρέπει να προσδιορίζει τα στοιχεία εκείνα που απαιτούν υλοποίηση σε επίπεδο κράτους και φορέα εκμετάλλευσης αντιστοίχως.

Έχει επίσης ζωτική σημασία οι ευάλωτες πηγές υψηλής ραδιενέργειας σε μη πυρηνικές εφαρμογές να προστατεύονται υλικά από κακόβουλες ενέργειες κατά τη χρήση ή την αποθήκευσή τους και, όταν πλέον δεν χρειάζονται, να διαλύονται και να αποθηκεύονται, ή να φυλάσσονται ως ραδιενεργά απόβλητα σε ασφαλή και προστατευμένο χώρο.

Όλα τα κράτη με γενικές συμφωνίες διασφαλίσεων πρέπει να συστήνουν και να διατηρούν κρατικά συστήματα καταγραφής και ελέγχου όλου του πυρηνικού υλικού (SSAC) με την επιφύλαξη των διασφαλίσεων. Ωστόσο, ο ΔΟΑΕ εκτιμά ότι τα συστήματα αυτά είναι ανύπαρκτα ή ανεπαρκή σε πολλά κράτη μέλη που είναι μέρη αυτών των συμφωνιών. Η εν λόγω κατάσταση είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη μεταξύ των περίπου 120 κρατών στα οποία δεν λειτουργούν πυρηνικές εγκαταστάσεις.

3.   Ενίσχυση της ικανότητας των κρατών να ανιχνεύουν και να αντιμετωπίζουν την παράνομη διακίνηση

Ως παράνομη διακίνηση νοείται η άνευ αδείας αποδοχή, προμήθεια, χρήση, μεταβίβαση ή απόρριψη πυρηνικών και άλλων ραδιενεργών υλικών, εκ προθέσεως ή όχι, με ή χωρίς διέλευση διεθνών συνόρων.

Πρόχειρος πυρηνικός εκρηκτικός μηχανισμός ή μηχανισμός διασκορπισμού ραδιενέργειας δεν είναι δυνατόν να κατασκευασθεί από τρομοκράτες χωρίς την απόκτηση των υλικών ως αποτέλεσμα της παράνομης διακίνησής τους. Επιπλέον, ως αποτέλεσμα παράνομης διακίνησης μπορούν να έχουν αποκτηθεί επίσης ο εξοπλισμός και η τεχνολογία που απαιτούνται για την παραγωγή ευαίσθητων υλικών για την κατασκευή πρόχειρου πυρηνικού εκρηκτικού μηχανισμού. Θεωρείται δεδομένο ότι, προκειμένου να φθάσουν τα υλικά στον τελικό προορισμό τους, πρέπει να έχει προηγηθεί διασυνοριακή διακίνηση υλικών ή τεχνολογίας. Επομένως, για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης, τα κράτη απαιτείται να διαθέτουν τα αναγκαία συστήματα κανονιστικών ρυθμίσεων καθώς και τεχνικά συστήματα (συμπεριλαμβανομένων εύχρηστων μηχανημάτων) και διαδικασίες και πληροφορίες στους μεθοριακούς σταθμούς για την ανίχνευση προσπαθειών παράνομης εισαγωγής ραδιενεργών υλικών (συμπεριλαμβανομένων των σχάσιμων, ραδιενεργών υλικών) ή παράνομων συναλλαγών ευαίσθητου εξοπλισμού και τεχνολογίας.

Πρέπει επίσης να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση τέτοιων πράξεων και την κατάσχεση ραδιενεργών υλικών. Το προσωπικό επιβολής του νόμου (τελωνειακοί, αστυνομικοί κ.λπ.) συχνά δεν διαθέτει εμπειρία στη χρήση οργάνων ανίχνευσης και, επομένως, δεν είναι εξοικειωμένο με τον ευαίσθητο εξοπλισμό και τη σχετική τεχνολογία. Η εκπαίδευση του προσωπικού αυτού έχει βασική σημασία για την επιτυχία των όποιων μέτρων εφαρμοσθούν για την ανίχνευση της παράνομης διακίνησης. Οι διάφορες κατηγορίες προσωπικού θα πρέπει να λαμβάνουν διαφορετική εκπαίδευση, τόσο στη χρήση οργάνων ανίχνευσης όσο και στην κατανόηση των ενδείξεων των οργάνων, προκειμένου να είναι σε θέση να αποφασίζουν για τις επόμενες ενέργειές τους.

Η υποστήριξη στον τομέα αυτόν έχει μεγάλη ζήτηση ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης συνειδητοποίησης της ενεχόμενης απειλής και της διαθεσιμότητας του εξοπλισμού και της μεθοδολογίας για βελτιωμένη ικανότητα ελέγχου των συνόρων.

2.   Στόχοι

Γενικός στόχος: η ενίσχυση της πυρηνικής ασφάλειας σε επιλεγμένες χώρες.

2.1.   Φάση αξιολόγησης: χρηματοδότηση των διεθνών αποστολών πυρηνικής ασφάλειας

Η αξιολόγηση θα πραγματοποιείται από το ΔΟΑΕ με στόχο τον προσδιορισμό των αναγκών ενίσχυσης της πυρηνικής ασφάλειας σε κάθε μία από τις αναφερόμενες στο σημείο 1 χώρες, στις οποίες δεν έχει ολοκληρωθεί αυτή η αξιολόγηση. Για τις λοιπές προσδιορισθείσες χώρες, η αξιολόγηση που έχει διενεργηθεί προηγουμένως θα επικαιροποιηθεί. Η αξιολόγηση θα καλύπτει, ανάλογα με την περίπτωση, τη φυσική προστασία και την ασφάλεια των πυρηνικών και μη πυρηνικών εφαρμογών, την καθιέρωση μέτρων καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης, καθώς και την αναγκαία νομική και κανονιστική υποδομή. Τα αποτελέσματα της συνολικής αξιολόγησης θα χρησιμοποιούνται ως βάση για την επιλογή των χωρών στις οποίες θα εφαρμοστούν τα προγράμματα.

Τα προγράμματα που περιγράφονται ανωτέρω:

—

αξιολογούν, σε κάθε χώρα, την κατάσταση όσον αφορά τη φυσική προστασία των πυρηνικών και άλλων ραδιενεργών υλικών και την προστασία των πυρηνικών εγκαταστάσεων, των ερευνητικών κέντρων και των χώρων όπου χρησιμοποιούνται ή αποθηκεύονται τα υλικά αυτά. Καθορίζουν ορισμένες από τις εγκαταστάσεις και τους χώρους που θα επιλεγούν για αναβάθμιση και υποστήριξη,

—

αξιολογούν, σε κάθε χώρα, τις όποιες ανάγκες αναβάθμισης της ασφάλειας των ραδιενεργών πηγών. Καθορίζουν τις οιεσδήποτε αδυναμίες και ελλείψεις έναντι των διεθνών προτύπων και του κώδικα συμπεριφοράς που απαιτούν βελτίωση της κανονιστικής υποδομής και καθορίζουν τις ανάγκες πρόσθετης προστασίας των ευάλωτων πηγών υψηλής ραδιενέργειας. Επίσης, ως επακόλουθο της αξιολόγησης, θα προσδιορισθεί και το είδος του συγκεκριμένου εξοπλισμού που απαιτείται για την εξασφάλιση της προστασίας,

—	αξιολογούν, σε κάθε χώρα, την παρούσα κατάσταση της ικανότητας καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης και καθορίζουν τις ανάγκες για τις απαιτούμενες βελτιώσεις,

—	αξιολογούν, σε κάθε χώρα, την κατάσταση του κρατικού συστήματος καταγραφής και ελέγχου του πυρηνικού υλικού και καθορίζουν τις ανάγκες για τις απαιτούμενες βελτιώσεις.

2.2.   Υλοποίηση συγκεκριμένων δράσεων που θα θεωρηθούν ως έχουσες προτεραιότητα μετά τη φάση αξιολόγησης.

Πρόγραμμα 1:   Νομοθετική και κανονιστική συνδρομή.

Σκοπός του προγράμματος:

—	να ενισχυθούν οι εθνικές νομοθετικές και κανονιστικές υποδομές σχετικά με τα πυρηνικά και άλλα ραδιενεργά υλικά λαμβάνοντας υπόψη τα σχετικά διεθνή νομοθετήματα και τις αναγνωρισμένες αρχές στον τομέα της πυρηνικής ασφάλειας και τις υφιστάμενες συνέργιες με τα εθνικά συστήματα ακτινοπροστασίας,

—	να ενισχυθούν τα εθνικά νομοθετικά πλαίσια εφαρμογής των συμφωνιών διασφαλίσεων και των πρόσθετων πρωτοκόλλων που συνήφθησαν μεταξύ των κρατών και του Οργανισμού,

—	να ενισχυθεί η εθνική κανονιστική υποδομή ακτινοπροστασίας και ασφάλειας των ραδιενεργών πηγών.

Αποτελέσματα του προγράμματος:

—	ανάπτυξη και θέσπιση συνολικής, συνεκτικής και αποτελεσματικής νομοθεσίας σε εθνικό επίπεδο, συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός εναρμονισμένου, ενισχυμένου και πιο οικουμενικού συστήματος πυρηνικής ασφάλειας,

—	ανάπτυξη και θέσπιση (στις εθνικές γλώσσες) των αναγκαίων εθνικών νομοθετημάτων προκειμένου να μπορέσουν τα κράτη να τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους δυνάμει των συμφωνιών διασφαλίσεων και των πρόσθετων πρωτοκόλλων του Οργανισμού,

—

δημιουργία/αναβάθμιση της εθνικής κανονιστικής υποδομής για την ακτινοπροστασία και την ασφάλεια των ραδιενεργών πηγών μέσω της παροχής γνωμοδοτικών υπηρεσιών, εξοπλισμού και εκπαίδευσης, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, τις κατευθύνσεις του Κώδικα Συμπεριφοράς για την ασφάλεια των ραδιενεργών πηγών, καθώς και τις βέλτιστες πρακτικές.

Πρόγραμμα 2:   Ενίσχυση της ασφάλειας και του ελέγχου των πυρηνικών και άλλων ραδιενεργών υλικών

Σκοπός του προγράμματος:

—	να ενισχυθεί η φυσική προστασία των πυρηνικών εγκαταστάσεων και των πυρηνικών και άλλων ραδιενεργών υλικών σε πυρηνικές εφαρμογές στις επιλεγμένες χώρες,

—	να ενισχυθεί ο έλεγχος και η φυσική προστασία των ραδιενεργών υλικών σε μη πυρηνικές εφαρμογές στις επιλεγμένες χώρες και

—	να ενισχυθούν τα κρατικά συστήματα καταγραφής και ελέγχου του πυρηνικού υλικού για την εφαρμογή των συμφωνιών διασφαλίσεων και των πρόσθετων, ακόμα και στα κράτη με «πρωτόκολλα μικρών ποσοτήτων».

Αποτελέσματα του προγράμματος:

—	φυσική προστασία των πυρηνικών και άλλων ραδιενεργών υλικών σε επιλεγμένες πυρηνικές εγκαταστάσεις και χώρους που έχουν αναβαθμισθεί,

—	οι ευάλωτες πηγές σε μη πυρηνικές εφαρμογές προστατεύονται ή, ανάλογα με την περίπτωση, διαλύονται και μεταφέρονται σε ασφαλή και προστατευμένο χώρο αποθήκευσης στις επιλεγμένες χώρες,

—	βελτίωση των εθνικών κανονιστικών υποδομών φυσικής προστασίας με τη συνδρομή εμπειρογνωμόνων,

—	δημιουργία και διατήρηση αποτελεσματικών κρατικών συστημάτων καταγραφής και ελέγχου του πυρηνικού υλικού ικανών να υλοποιήσουν τις συμφωνίες διασφαλίσεων και τα πρόσθετα πρωτόκολλα, ακόμα και στα κράτη με «πρωτόκολλα μικρών ποσοτήτων»,

—	εκπαίδευση προσωπικού στις χώρες που είναι επιλέξιμες για υποστήριξη.

Πρόγραμμα 3:   Ενίσχυση της ικανότητας των κρατών να ανιχνεύουν και να αντιμετωπίζουν την παράνομη διακίνηση

Σκοπός του προγράμματος:

—	να ενισχυθούν οι ικανότητες των κρατών να ανιχνεύουν και να αντιμετωπίζουν την παράνομη διακίνηση στις επιλεγμένες χώρες.

Αποτελέσματα του προγράμματος:

—

αύξηση των πληροφοριών που συλλέγονται και αξιολογούνται, από ανοικτές πηγές και από τα σημεία επαφής των κρατών, σχετικά με την παράνομη διακίνηση πυρηνικών υλικών, για τη βελτίωση των γνώσεων σχετικά με την παράνομη διακίνηση και τις συνθήκες υπό τις οποίες διεξάγεται. Οι πληροφορίες αυτές θα διευκολύνουν επίσης την ιεράρχηση των διαφόρων δράσεων για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης,

—	δημιουργία εθνικών πλαισίων με την παροχή βοήθειας από εμπειρογνώμονες, για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης και τη βελτίωση του συντονισμού των εθνικών ελέγχων των διασυνοριακών διακινήσεων ραδιενεργών υλικών, ευαίσθητου πυρηνικού εξοπλισμού και τεχνολογίας στις επιλεγμένες χώρες,

—	αναβάθμιση του εξοπλισμού παρακολούθησης των συνόρων σε επιλεγμένα σημεία διέλευσης των συνόρων,

—	εκπαίδευση του προσωπικού επιβολής του νόμου σε χώρες επιλέξιμες για υποστήριξη.

3.   Διάρκεια

Η αξιολόγηση θα διεξαχθεί εντός διαστήματος τριών μηνών από την έναρξη ισχύος της χρηματοδοτικής συμφωνίας μεταξύ της Επιτροπής και του ΔΟΑΕ. Τα τρία προγράμματα θα εφαρμοστούν παράλληλα κατά τη διάρκεια των επομένων 12 μηνών.

Η κατ’ εκτίμηση συνολική διάρκεια εφαρμογής της παρούσας κοινής δράσης είναι 15 μήνες.

4.   Δικαιούχοι

Δικαιούχοι είναι οι χώρες στις οποίες θα υλοποιηθούν οι αξιολογήσεις και τα συνακόλουθα προγράμματα. Οι αρχές τους θα βοηθηθούν για να βρουν τα αδύνατα σημεία και θα λάβουν βοήθεια για την επίλυση των προβλημάτων και την αύξηση της ασφάλειας. Οι αποφάσεις για την τελική επιλογή των δικαιούχων και τις ανάγκες που πρέπει να αντιμετωπισθούν στις επιλεγμένες χώρες, λαμβάνονται κατόπιν διαβούλευσης μεταξύ του φορέα υλοποίησης και της προεδρίας, επικουρούμενης από το ΓΓ/ΥΕ, σε στενή διαβούλευση με τα κράτη μέλη και την Επιτροπή, στα πλαίσια της αρμόδιας ομάδας εργασίας του Συμβουλίου. Οι εν λόγω αποφάσεις βασίζονται, κατά περίπτωση, σε προτάσεις του φορέα υλοποίησης, σύμφωνα με το άρθρο 2 παράγραφος 1.

5.   Φορέας υλοποίησης

Η εκτέλεση των προγραμμάτων θα ανατεθεί στο ΔΟΑΕ. Οι διεθνείς αποστολές πυρηνικής ασφαλείας θα πραγματοποιηθούν σύμφωνα με το συνήθη τρόπο διενέργειας των αποστολών του ΔΟΑΕ, από εμπειρογνώμονες του ΔΟΑΕ και των κρατών μελών. Η υλοποίηση των τριών προγραμμάτων θα γίνει άμεσα από το προσωπικό του ΔΟΑΕ, από επιλεγμένους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών του ΔΟΑΕ ή από αναδόχους. Στην περίπτωση των αναδόχων, η παροχή οιωνδήποτε αγαθών, έργων ή υπηρεσιών από το ΔΟΑΕ στο πλαίσιο της παρούσας κοινής δράσης θα πραγματοποιηθεί όπως ορίζεται λεπτομερώς στη χρηματοδοτική συμφωνία με το ΔΟΑΕ.

6.   Συμμετοχή τρίτων

Τα προγράμματα αυτά θα χρηματοδοτηθούν κατά 100 % από την παρούσα κοινή δράση. Οι εμπειρογνώμονες των κρατών μελών του ΔΟΑΕ μπορούν να θεωρηθούν ως συμμετέχοντες τρίτοι. Θα εργασθούν σύμφωνα με τους συνήθεις κανόνες εργασίας των εμπειρογνωμόνων του ΔΟΑΕ.

7.   Ειδικοί όροι για συμβάσεις κρατικών προμηθειών

Σε μερικές περιπτώσεις, για τη βελτίωση των ρυθμίσεων ασφαλείας των πυρηνικών και άλλων ραδιενεργών υλικών, π.χ. των πηγών ραδιενέργειας, τα οποία παρέσχε αρχικά η Ρωσική Ομοσπονδία, είναι δυνατόν να ανατεθούν συμβάσεις για την προμήθεια αγαθών, εργασιών και υπηρεσιών σε παρόχους στη Ρωσική Ομοσπονδία, οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι με τη ρωσική τεχνολογία.

8.   Κατ’ εκτίμηση απαιτούμενοι πόροι

Η συνεισφορά της ΕΕ θα καλύψει την αξιολόγηση και την εκτέλεση των τριών προγραμμάτων, όπως περιγράφονται στο σημείο 2.2. Το κατ’ εκτίμηση κόστος έχει ως εξής:

Αξιολόγηση πυρηνικής ασφάλειας, περιλαμβανομένων των αποστολών	160 000 ευρώ
Πρόγραμμα 1	1 340 000 ευρώ
Πρόγραμμα 2	3 400 000 ευρώ
Πρόγραμμα 3	3 050 000 ευρώ

Επιπροσθέτως, έχει προβλεφθεί έκτακτο αποθεματικό για απρόβλεπτα έξοδα το οποίο ανέρχεται περίπου στο 3 % των επιλέξιμων δαπανών (για συνολικό ποσό 250 000 ευρώ).

9.   Ποσό δημοσιονομικής αναφοράς για την κάλυψη του κόστους του προγράμματος

Το συνολικό κόστος του προγράμματος ανέρχεται σε 7 703 000 ευρώ.

---

(1)  GOV/2003/49-GC(47)/9. Επίσης, το έγγραφο: «Μέτρα για την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας όσον αφορά την ασφάλεια των πυρηνικών, της ακτινοβολίας και των μεταφορών και τη διαχείριση των αποβλήτων: Προαγωγή αποτελεσματικών και βιώσιμων εθνικών κανονιστικών υποδομών για τον έλεγχο των πηγών ακτινοβολίας» (GOV/2004/52-GC(48)/15) περιλαμβάνει μέρη συναφή προς τη συνεργασία ΔΟΑΕ-EE στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ κατά της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής. Οι δραστηριότητες αυτές απεικονίζονται επίσης στις «Δραστηριότητες υποστήριξης της πυρηνικής ασφάλειας» τους προγράμματος πυρηνικής ασφάλειας του ΔΟΑΕ για το 2006-2009.

(2)  Το Σεπτέμβριο του 2005, το διοικητικό συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) αποφάσισε ότι για να ενισχυθεί το σύστημα διασφαλίσεων, το αποκαλούμενο «πρωτόκολλο μικρών ποσοτήτων» (SQP) των συμφωνιών διασφαλίσεων της συνθήκης περί μη διαδόσεως των πυρηνικών όπλων (NPT) θα πρέπει να παραμείνει μέρος του συστήματος διασφαλίσεων του Οργανισμού, με ορισμένες τροποποιήσεις στο σύνηθες κείμενο και την αλλαγή των κριτηρίων του πρωτοκόλλου μικρών ποσοτήτων· η γενική διάσκεψη του ΔΟΑΕ του 2005 ενέκρινε ψήφισμα στο οποίο επισήμαινε, μεταξύ άλλων, ότι στην περίπτωση κράτους με γενική συμφωνία διασφαλίσεων που συμπληρώνεται με ισχύον πρόσθετο πρωτόκολλο, τα μέτρα αυτά αντιπροσωπεύουν τα ενισχυμένα πρότυπα εξακρίβωσης του εν λόγω κράτους.

(3)  GOV/2005/50-GC(49)/17.

(4)  GOV/2002/10.

(5)  Βλέπε το σχέδιο δράσης του Οργανισμού για την προώθηση της σύναψης συμφωνιών διασφαλίσεων και πρόσθετων πρωτοκόλλων, όπως δημοσιεύεται από το ΔΟΑΕ.

(6)  Συνολικά 20 έως 25 χώρες της Αφρικής προβλέπεται να λάβουν υποστήριξη για βελτιώσεις σχετικά με την πυρηνική ασφάλεια στο πλαίσιο διαφόρων προγραμμάτων. Περαιτέρω χώρες μπορεί να συμμετάσχουν σε περιφερειακές εκδηλώσεις εκπαίδευσης.