52004DC0153

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ - Ενδιάμεση έκθεση αξιολόγησης σχετικά με τα αποτελέσματα και τις ποσοτικές και ποιοτικές πλευρές της εφαρμογής της δεύτερης φάσης του προγράμματος κοινοτικής δράσης όσον αφορά την εκπαίδευση «Σωκράτης» {SEC(2004)230}

Σύναψη

1. Συνολικό πλαισιο του προγράμματος

Το σημερινό πρόγραμμα Σωκράτης (2000-2006) [1] αποτελεί συνέχεια της πρώτης φάσης του ίδιου προγράμματος (1995-1999) [2] Επαναλαμβάνοντας τους κύριους στόχους, επανακαθορίζεται, κατά τρόπο ώστε να παρέχει μεγαλύτερη δυνατότητα προσέγγισης για το κοινό και να λαμβάνονται περισσότερο υπόψη οι πολιτικές και λειτουργικές προτεραιότητες που συνδέονται με την αρχή της δια βίου εκπαίδευσης.

[1] Απόφαση αριθ. 253/2000/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου - ΕΕ L28 της 03.02.2000

[2] Απόφαση αριθ. 819/1995/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου - ΕΕ L87 της 20.04.1995

Πέρα από τα 15 κράτη μέλη, συμμετέχουν σ' αυτό 3 χώρες της ΕΖΕΣ και 12 συνδεδεμένες, υποψήφιες για προσχώρηση χώρες,

Το οικονομικό κονδύλιο για την συγκεκριμένη περίοδο είναι ύψους 1,850 εκατ. Ευρώ, στο οποίο προστίθεται η ετήσια συνεισφορά των 15 συνδεδεμένων χωρών. Ένα σύνολο 680 ατόμων απασχολείται με πλήρη απασχόληση, για τη διαχείριση του προγράμματος (από τα οποία, 63 στο πλαίσιο των υπηρεσιών της Επιτροπής, 38 στο γραφείο τεχνικής στήριξης και 579 στα εθνικά γραφεία).

2. Γενικά στοιχεια της εφαρμογησ του προγράμματος

Το σύνολο των στόχων του προγράμματος είναι σχετικά σαφές. ωστόσο, η αξιολόγησή του κατέστη δύσκολη λόγω της απουσίας δεικτών.

Η ανοικτή δομή του προγράμματος επιτρέπει να ανταποκρίνεται στην πρόκληση της δια βίου εκπαίδευσης. Η ευελιξία του προγράμματος έχει, ωστόσο, μειωθεί λόγω του υπερβολικού αριθμού λεπτομερειών στο παράρτημα της Απόφασης, που προορίζονται να διευκρινίσουν τους τρόπους εφαρμογής του.

Οι προτεινόμενοι τύποι δραστηριοτήτων (κυρίως υποστήριξη στην κινητικότητα και στη συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων) ανταποκρίνονται στις ανάγκες των φορέων εκπαίδευσης και επιτρέπουν την εξυπηρέτηση των στόχων του προγράμματος.

3. Διαχείριση του προγράμματος

Το πρόγραμμα «Σωκράτης» είναι σύνθετο και αποτελείται από μεγάλο αριθμό δράσεων και επιμέρους δράσεων, η διαχείριση των οποίων γίνεται με διαφορετικούς τρόπους. Για να λαμβάνονται καλύτερα υπόψη οι εθνικές πραγματικότητες και για να υπάρξει μεγαλύτερη προσέγγιση των πολιτών, αυξήθηκε στο σημερινό πρόγραμμα ο αριθμός των αποκεντρωμένων δράσεων προς μεγάλη ικανοποίηση των χρηστών και των εθνικών αρχών. σύμφωνα με τις εκθέσεις που υποβλήθηκαν από τις αρχές των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, η αποκέντρωση αυτή συνοδεύεται από κάπως μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.

Σε όλες τις πτυχές, η διαχείριση ενσωμάτωσε μηχανισμούς που εξασφαλίζουν τη μεγαλύτερη βιωσιμότητα και διαφάνεια και ενισχύουν τις δραστηριότητες ελέγχου.

Η αυστηρότητα αυτή είχε βέβαια ως αποτέλεσμα κάποια βραδύτητα που επιβαρύνει τις υπηρεσίες και τους χρήστες. Ωστόσο, έχει αρχίσει μία προσπάθεια απλοποίησης των διαδικασιών. Τα όρια της απλοποίησης είναι αυτά που προκύπτουν από τα διαρθρωτικά και ρυθμιστικά εμπόδια, τα οποία ήρθε να ενισχύσει η πρόσφατη εισαγωγή του νέου δημοσιονομικού κανονισμού. Θα ήταν επιθυμητό να εισαχθεί η ευρύτερη εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας, με στόχο να επιτευχθεί η επιθυμητή απλοποίηση.

Ένα απλούστερο στη σύνθεσή του πρόγραμμα θα επέφερε ελάφρυνση των καθηκόντων διαχείρισης και επομένως καλύτερη αποτελεσματικότητα.

4. Συμπεράσματα για την εφαρμογη των δρασεων του προγράμματος

Οι εθνικές εκθέσεις για την εφαρμογή του προγράμματος αντικατοπτρίζουν μία ιδιαίτερα θετική γνώμη σχετικά με το πρόγραμμα και υπογραμμίζουν την αρμοδιότητα και τη χρησιμότητα της κάθε δράσης. Οι κρίσεις αυτές αντικατοπτρίζουν τη γνώμη των χρηστών. Πιο ξεκάθαρες γνώμες αφορούν την άνιση αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων που τίθενται σε εφαρμογή: το μεγαλύτερο τμήμα σημειώνει μεγάλη η επιτυχία αλλά ορισμένες πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο διορθωτικών μέτρων.

4.1. Καταλληλότητα

Οι πολιτικές προτεραιότητες και οι πολιτικοί στόχοι που καθορίζονται σε κοινοτικό επίπεδο, αντικατοπτρίζονται στους στόχους του προγράμματος. Αφορούν, κυρίως, τις έννοιες που συνδέονται με την αρχή της δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης και συνδέονται με την επένδυση ποιότητας στα εκπαιδευτικά συστήματα, προκειμένου να προωθηθεί στην Ευρώπη μία κοινωνία γνώσης, ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο. Από τις εθνικές εκθέσεις συνεπάγεται ότι θα ήταν επιθυμητό στο μέλλον οι δράσεις του προγράμματος να έχουν επί τόπου και στις μελέτες που υποστηρίζουν, σημαντικότερο ρόλο σε σχέση με τις ευρωπαϊκές πολιτικές προτεραιότητες που αφορούν την εκπαίδευση.

Στο πρόγραμμα έχουν ληφθεί υπόψη οι πιο συγκεκριμένες ανάγκες του τομέα. Αυτές στρέφονται γύρω από τις ακόλουθες πτυχές: γνώση των άλλων εκπαιδευτικών συστημάτων, ανταλλαγή παιδαγωγικών εμπειριών, δημιουργία των κατάλληλων μέσων για την υλοποίηση των διεθνικών στόχων της εκπαιδευτικής πολιτικής, υποστήριξη στις εθνικές πολιτικές.

Τα όρια που τίθενται συνδέονται, αφενός, με την έλλειψη δυνατότητας αξιολόγησης του προγράμματος λόγω της αρκετά ιεραρχημένης δομής των στόχων και των δεικτών που συνδέονται με αυτούς. και, αφετέρου, στον υπερβολικά στεγανό χαρακτήρα των δραστηριοτήτων και του προγράμματος σε σχέση με άλλα γειτονικά κοινοτικά προγράμματα. Η έλλειψη σύνδεσης μεταξύ της επαγγελματικής κατάρτισης και της εκπαίδευσης αναφέρεται συχνά σαν μία από τις σημαντικότερες διαρθρωτικές αδυναμίες των δύο σχετικών προγραμμάτων που περιορίζουν την καταλληλότητά τους.

4.2. Αποτελεσματικότητα

Σύμφωνα με τα κριτήρια που συνδέονται με τη σχέση οικονομικοί πόροι/επιτεύγματα, η αποτελεσματικότητα του προγράμματος είναι ιδιαίτερα καλή. Κατέστη δυνατό να πραγματοποιηθεί σημαντικός αριθμός δραστηριοτήτων μικρού ή μεσαίου μεγέθους. Η μεγάλη διαφοροποίηση των τύπων των επιτευγμάτων επιτρέπει μία ευρεία κάλυψη του τομέα της εκπαίδευσης. Επιπλέον, η κατανομή των δικαιούχων μεταξύ των 30 χωρών που συμμετέχουν είναι ικανοποιητική, πράγμα που εξασφαλίζει μία πραγματική ευρωπαϊκή διάσταση στο πρόγραμμα.

Από την άποψη της διαχείρισης, πρέπει να τονισθεί η εισαγωγή μεγαλύτερης αυστηρότητας σε όλα τα επίπεδα (σχέδια, εθνικές ή κοινοτικές δομές διαχείρισης). Η μεγαλύτερη αποκέντρωση της διαχείρισης ορισμένων δράσεων συνοδεύτηκε από μεγαλύτερη επί τόπου προσέγγιση και από απλοποίηση των διαδικασιών για τους χρήστες.

Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα κρίθηκε σαφώς μετριότερη όταν πρόκειται να συσχετισθούν οι διαδικασίες με τη φύση και το εύρος των περισσότερων από τις δραστηριότητες. Το κόστος σε ανθρώπινους πόρους για τη διαχείριση και την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων είναι ιδιαίτερα σημαντικό και δεν μπορεί να συμπιεστεί στη σημερινή κατάσταση των πραγμάτων, τόσο στο επίπεδο των σχεδίων, όσο και στο επίπεδο των δομών διαχείρισης του προγράμματος. Οι προθεσμίες, σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, έχουν επίσης, επικριθεί, ακόμα και αν η κατάσταση έχει εμφανίσει βελτίωση από την έναρξη του προγράμματος Σωκράτης 2 και μετά.

Πολλές εθνικές εκθέσεις υπογραμμίζουν ότι η αφθονία των δράσεων και των επιμέρους δράσεων εμποδίζει την αποτελεσματικότητα του προγράμματος στο μέτρο που αποθαρρύνει ενδεχόμενους χρήστες - φορείς σχεδίων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον.

4.3. Αποτελεσματικότητα

Στο σύνολό του, το πρόγραμμα είναι σε θέση να επιτύχει τους ειδικούς και λειτουργικούς του στόχους. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα ποικίλλει σε συνάρτηση με τους σχετικούς τύπους δραστηριότητας.

Για τις δραστηριότητες που αφορούν την κινητικότητα, η αποτελεσματικότητα είναι ιδιαίτερα καλή. Τα αποτελέσματα έχουν ευρέως εκτιμηθεί από τους δικαιούχους. Η ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία είναι ισχυρή, από πλευράς συνειδητοποίησης της πολιτιστικής διαφοράς και της καλύτερης κατανόησης και ανοχής των διαφορών. Το όφελος από πλευράς δυνατότητας απασχόλησης είναι πιθανό, ενώ είναι βέβαιο όσον αφορά την επαγγελματική αρμοδιότητα. Η κινητικότητα των εκπαιδευτικών ή των παιδαγωγών, που ήταν ιδιαίτερα επιθυμητή για όλες τις κατηγορίες προσωπικού, δεν είναι ωστόσο αρκετά υψηλή όπως θα μπορούσε. Πρέπει να αναζητηθεί η εξεύρεση λύσεων σε συνεργασία με τα κράτη μέλη ώστε να μειωθούν τα εμπόδια.

Η αποτελεσματικότητα είναι επίσης καλή για τις δραστηριότητες συνεργασίας μεταξύ των ιδρυμάτων. Οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ σχολείων και οργανισμών κατάρτισης ενηλίκων έχουν επιβεβαιωθεί όπως και τα σχέδια διακρατικής συνεργασίας. η ποιότητά τους είναι υψηλότερη, εν μέρει σε σχέση με την καλύτερη πληροφόρηση και τη βελτίωση των διαδικασιών επιλογής και παρακολούθησης των σχεδίων. Τα δίκτυα αποτελούν ένα μοναδικό εργαστήρι ανταλλαγής εμπειριών και ανάλυσης μεταξύ ιδιαίτερα ευρείας κλίμακας ευρωπαϊκών ιδρυμάτων.

Αντίθετα, η αποτελεσματικότητα του προγράμματος συνεχίζει να έχει ελλείψεις όσον αφορά την προβολή και τη διάδοση των αποτελεσμάτων. Η Επιτροπή έχει αναλάβει να διορθώσει την κατάσταση αυτή.

Η συνέργια με άλλα κοινοτικά προγράμματα μπόρεσε να εξασφαλισθεί μερικώς κατά τρόπο εμπειρικό αλλά παραμένει ακόμη ανεπαρκής.

Προοίμιο

Το πρόγραμμα Σωκράτης είναι το πρόγραμμα κοινοτικής δράσης στον τομέα της εκπαίδευσης. Βρίσκεται στη δεύτερη φάση του, ενώ η πρώτη είχε αρχίσει το 1995. Ήδη κατά το παρελθόν, ειδικά προγράμματα, εκ των οποίων το γνωστότερο είναι αναμφίβολα το πρόγραμμα Erasmus, επέτρεψαν την εισαγωγή μιας ευρωπαϊκής διάστασης σε ορισμένους τομείς της εκπαίδευσης.

Σήμερα, η διάσταση αυτή αφορά όλους τους τομείς της εκπαίδευσης, από τη σχολική εκπαίδευση μέχρι την εκπαίδευση των ενηλίκων, περνώντας από την ανώτατη εκπαίδευση. Πρόκειται για ένα αποτελεσματικό μέσο που εξυπηρετεί μία πολιτική που έχει καθορισθεί από κοινού από τα κράτη μέλη. Το πρόγραμμα κατόρθωσε να προσαρμοσθεί στις πρόσφατες εξελίξεις, ενσωματώνοντας ιδίως τις αρχές της δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης με τις οποίες συμφωνεί το σύνολο της Ευρώπης. Συμβάλλει έτσι στη φιλοδοξία της Ευρώπης να καταστεί η κοινωνία της γνώσης η πλέον ανταγωνιστική στον κόσμο.

Το πρόγραμμα Σωκράτης συνίσταται σε σειρά δράσεων που προσφέρουν στους εκπαιδευόμενους και στους εκπαιδευτικούς συγκεκριμένες δυνατότητες για να αντιμετωπίσουν επιστημονικές, παιδαγωγικές και κοινωνικές πραγματικότητες που διαφέρουν από εκείνες που γνωρίζουν στη δική τους χώρα ή περιφέρεια. Η ατομική κινητικότητα και οι εταιρικές σχέσεις ιδρυμάτων κάθε τύπου επιτρέπουν στους πολίτες να συμμετέχουν σε μία άμεση και συγκεκριμένη ευρωπαϊκή εμπειρία: αυτό αποτελεί τη ξεχωριστή ταυτότητα του κοινοτικού αυτού προγράμματος και συμβάλλει στην ανάπτυξη της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη. Το ιδανικό της ισότητας των ευκαιριών και η φιλοδοξία υποστήριξης της γλωσσικής πολυμορφίας επιβεβαιώνονται σε κάθε τύπο δραστηριότητας.

Το πρόγραμμα Σωκράτης έχει προϋπολογισμό 1,850 εκατ. EUR για τη διάρκειά του (7 έτη). Περίπου 120.000 φοιτητές τον χρόνο έρχονται να σπουδάσουν στην Ευρώπη από τη χώρα καταγωγής τους, περίπου 25.000 διδάσκοντες και παιδαγωγοί επωφελούνται από την υποστήριξη για να μετακινηθούν για την άσκηση του επαγγέλματός τους, για να λάβουν κατάρτιση ή για να γνωρίσουν τη λειτουργία άλλων εκπαιδευτικών συστημάτων. Πάνω από 10.000 ιδρύματα σχολικής εκπαίδευσης συμμετέχουν κάθε χρόνο σε σχέδια πολυεθνικής συνεργασίας. περίπου 2.000 πανεπιστήμια έχουν υπογράψει τον Πανεπιστημιακό Χάρτη Erasmus. Ενώ κάθε χρόνο, οι αριθμοί αυτοί αυξάνονται.

Το πρόγραμμα Σωκράτης παίζει εδώ και πολλά χρόνια ένα σημαντικό ρόλο στην προοπτική της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνδέοντας στις δραστηριότητές τους συνδεδεμένες χώρες, η πλειοψηφία από τις οποίες θα προσχωρήσει στην Ένωση ήδη από το 2004. Με τον τρόπο αυτό 30 χώρες συνεργάζονται στο πλαίσιο του προγράμματος.

Το πρόγραμμα Σωκράτης βρίσκεται στο κέντρο ενός συγκεντρωτικού γεωγραφικού συστήματος. το πρόγραμμα Tempus αφορά τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, των Βαλκανίων και της μεσογειακής λεκάνης και το νέο πρόγραμμα Erasmus Mundus θα επιτρέψει τη δημιουργία δεσμών με το υπόλοιπο του κόσμου στον τομέα της ανωτάτης εκπαίδευσης. Η έννοια της σύγκλισης και το ενδιαφέρον για ποιότητα δίνουν συνοχή και ενότητα στο σύνολο των παρεμβάσεων αυτών, στο κέντρο των οποίων βρίσκεται το κοινοτικό πρόγραμμα για τον τομέα της εκπαίδευσης.

Το πρόγραμμα Σωκράτης, τοποθετώντας τη δράση του πολύ κοντά στους φορείς του τομέα, προσφέρει μία συγκεκριμένη απάντηση στην ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση μέσων για την υλοποίηση μιας ενωμένης Ευρώπης.

1. Εισαγωγή

1.1. Αιτιολόγηση της έκθεσης

To άρθρο 14 της απόφασης αριθ. 253/2000/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που καθιερώνει τη δεύτερη φάση του προγράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της εκπαίδευσης "Σωκράτης", προβλέπει ότι η Επιτροπή υποβάλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην επιτροπή περιφερειών, το αργότερο στις 30 Ιουνίου 2004, ενδιάμεση έκθεση αξιολόγησης σχετικά με τα αποτελέσματα και τις ποιοτικές και ποσοτικές πτυχές της εφαρμογής του προγράμματος.

1.2. Στόχοι της έκθεσης

Η παρούσα έκθεση, η οποία συνοδεύεται από ένα στατιστικό έγγραφο για τα επιτεύγματα του προγράμματος μεταξύ 2000 και 2003, [3] καθορίζει τους ακόλουθους στόχους: εξακρίβωση της συμφωνίας των επιτευγμάτων με τους στόχους του προγράμματος, βελτίωση της εφαρμογής και της διαχείρισης και ως επακόλουθο το σκεπτικό σχετικά με την προσεχή γενιά του προγράμματος στον τομέα της εκπαίδευσης (2007-2013). Ο τελευταίος αυτός στόχος εξηγεί την μετάθεση της ημερομηνίας παρουσίασης της έκθεσης αυτής την άνοιξη του 2004.

[3] SEC(2004)230.

1.3. Μεθοδολογία

Η έκθεση έχει πραγματοποιηθεί στο εσωτερικό των υπηρεσιών της Επιτροπής. Οι πηγές που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι οι ακόλουθες: σημαντικά στοιχεία για την εφαρμογή του προγράμματος, τα συμπεράσματα των εθνικών εκθέσεων αξιολόγησης σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος, που προβλέπονται επίσης από την απόφαση και που οι 30 συμμετέχουσες χώρες έχουν δεσμευθεί να υποβάλουν έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2003, [4] τα διαθέσιμα συμπεράσματα των εξωτερικών αξιολογήσεων που έχουν καθιερώσει οι υπηρεσίες της Επιτροπής [5] καθώς και τα διαθέσιμα στις υπηρεσίες στοιχεία [6].

[4] Έχουν ήδη ληφθεί εκθέσεις από τις ακόλουθες χώρες: Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Ισπανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία, Ισλανδία, Λιχνενστάιν, Νορβηγία, Κύπρος, Τσεχική Δημοκρατία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία

[5] Από την ημερομηνία συγγραφής της έκθεσης, μπόρεσαν να ληφθούν υπόψη στοιχεία που προέρχονται από εξωτερικές αξιολογήσεις των ακόλουθων δράσεων: Αρίων, Ευρυδίκη, NARIC, Comenius 1 και Comenius 2, αντίκτυπος των γλωσσικών δράσεων των προγραμμάτων Σωκράτης και Leonardo da Vinci.

[6] Τα αριθμητικά στοιχεία που αφορούν τον προϋπολογισμό και λεπτομέρειες των κύριων δραστηριοτήτων που στηρίζουν την παρούσα έκθεση παρέχονται στο έγγραφο SEC(2004)230.

H περίοδος που λαμβάνεται υπόψη καλύπτει το χρονικό διάστημα από 1ης Ιανουαρίου 2000 μέχρι 30ης Ιουνίου 2003. Στο στάδιο αυτό, αν και διαθέτουμε επαρκή στοιχεία για την αξιολόγηση των θεμάτων που αφορούν τα μέσα και τα επιτεύγματα, δεν είναι δυνατόν να συναχθούν σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τα αποτελέσματα του προγράμματος, επειδή δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί μεγάλος αριθμός πολυετών σχεδίων. Ωστόσο, διαγράφονται ήδη ορισμένες τάσεις για τις οποίες θα γίνει αναφορά στις σελίδες αυτές.

2. Πλαισίωση και συνολικο πλαισιο του προγράμματος

2.1. Ιστορικό

Το παρόν πρόγραμμα (στη συνέχεια ονομάζεται Σωκράτης 2), διάρκειας 7 ετών (2000-2006), αποτελεί συνέχεια στην πρώτη φάση του προγράμματος που διεξάχθηκε κατά την περίοδο 1995-1999 (στη συνέχεια ονομάζεται Σωκράτης 1). Περιλαμβάνει τους κύριους στόχους και παρατείνει ορισμένες από τις δράσεις του πρώτου προγράμματος. Η δομή του έχει, ωστόσο, επαναπροσδιορισθεί, προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη κατανόηση και η μεγαλύτερη απλοποίηση για τους χρήστες και τα διάφορα συμμετέχοντα μέρη. Η συμμετοχή των χωρών εταίρων, που άρχισε ήδη με το προηγούμενο πρόγραμμα (ΧΚΑΕ, Βαλτικά Κράτη, Μάλτα και Κύπρος), όλες υποψήφιες για προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, διευρύνθηκε και ενισχύθηκε. Έχουν αρχίσει διαπραγματεύσεις με την Τουρκία και πρέπει να ολοκληρωθούν το 2004, με τη συμμετοχή της χώρας αυτής στο πρόγραμμα. Στον τομέα αυτό, η πρακτική όσον αφορά την εκπαίδευση προηγήθηκε της πολιτικής απόφασης και αποτέλεσε για τις ενδιαφερόμενες χώρες ένα εργαστήρι εμπειριών όσον αφορά την ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή συνεργασία.

2.2. Στόχοι

Το άρθρο 2 της απόφασης καθορίζει τέσσερις γενικούς στόχους του προγράμματος που μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης, προώθηση της βελτίωσης της γνώσης των γλωσσών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προώθηση της συνεργασίας και της κινητικότητας στον τομέα της εκπαίδευσης και ενθάρρυνση των παιδαγωγικών καινοτομιών.

Το παράρτημα της απόφασης καθορίζει, κατά τρόπο σχετικά σαφή, τους ειδικούς στόχους κάθε μιας από τις οκτώ δράσεις και τις συγκεκριμένες δραστηριότητες που το αποτελούν. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ειδικοί στόχοι αποτελούν γενικά απλώς μία αναφορά των γενικών στόχων, οι οποίοι εφαρμόζονται στο συγκεκριμένο πεδίο κάθε δράσης.

2.3. Πόροι

Το άρθρο 10 της απόφασης καθορίζει ότι το συνολικό ύψος χρηματοδότησης για την εκτέλεση του προγράμματος, για τη συγκεκριμένη περίοδο, ανέρχεται σε 1,850 εκατ. EUR [7]. Στο ποσό αυτό προστίθενται οι ετήσιες συνεισφορές των 3 χωρών της ΕΖΕΣ και των 12 συνδεδεμένων κρατών. Οι πίνακες που περιέχονται στο κείμενο SEC(2004)230 παρέχουν τα στοιχεία για τα έτη από 2000 έως 2003.

[7] Πρέπει να σημειωθεί ότι ο παρών προϋπολογισμός θα αυξηθεί για την περίοδο 2004-2006, ώστε να ληφθεί υπόψη ο προβλεπόμενος αντίκτυπος της διεύρυνσης.

Η εφαρμογή του προγράμματος συνεπάγεται εξάλλου ανθρώπινους πόρους, οι οποίοι κατανέμονται μεταξύ των τριών οργάνων που μετέχουν στο επίπεδο της διαχείρισης: η Επιτροπή, Το Γραφείο Τεχνικής Στήριξης (ΓΤΣ) και τα Εθνικά Γραφεία (ΕΓ). Σε όλες τις κατηγορίες, η Επιτροπή απασχολεί 63 άτομα, το Γραφείο Τεχνικής Στήριξης 38 και τα ΕΓ 579, με πλήρη απασχόληση. Διαπιστώνεται μία δυσαναλογία μεταξύ του μέτριου προϋπολογισμού και του εύρους των ανθρώπινων πόρων που κινητοποιούνται για τη διαχείριση των δραστηριοτήτων που χρηματοδοτούνται. Αυτό συνδέεται με την ιδιαιτερότητα του προγράμματος Σωκράτης, που στηρίζεται σε μεγάλη ποικιλία δράσεων και επιμέρους δράσεων και σε πολλαπλότητα σχεδίων ή δραστηριοτήτων, που η κάθε μία λαμβάνει μικρές σχετικά επιδοτήσεις.

2.4. Στοιχεία που ενδέχεται να επηρεάσουν το πρόγραμμα

Από τη σύλληψη του σημερινού προγράμματος μέχρι σήμερα, η πολιτική σκέψη για την εκπαίδευση στην Ευρώπη προχώρησε θεαματικά ιδίως με την ανακοίνωση που υπέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2001, «Η πραγμάτωση μιας ευρωπαϊκής περιοχής δια βίου μάθησης [8], και την «Έκθεση σχετικά με τους συγκεκριμένους μελλοντικούς στόχους του εκπαιδευτικού συστήματος» [9], που ενέκρινε το Συμβούλιο και διαβίβασε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης τον Μάρτιο του 2001. Επιπλέον, σειρά εκθέσεων και ανακοινώσεων έχει δημοσιευθεί κατά το 2002 και κατά το 2003 και αναφέρονται κυρίως στην εφαρμογή ορισμένων συγκεκριμένων στόχων που έχουν καθορισθεί σ´αυτά τα δύο βασικά κείμενα. Ορισμένες από τις προτεραιότητες και από τους προσανατολισμούς αυτούς μπόρεσαν να εισαχθούν στις ετήσιες προσκλήσεις για την υποβολή προτάσεων (ιδίως Grundtvig, Comenius, δράση 6) χάρη στην επαρκή ευελιξία του προγράμματος Σωκράτης που επιτρέπει τις προσαρμογές αυτές.

[8] Αναφορά COM (2001) 678 τελικό

[9] Αναφορά COM (2001) 59 τελικό

Στον τομέα της ανωτάτης εκπαίδευσης, η διαδικασία της Bologne δεν είναι δυνατόν, προς το παρόν, να επηρεάσει σημαντικά το περιεχόμενο του προγράμματος Σωκράτης, αυξάνει όμως την καταλληλότητα και επιβεβαιώνει τη χρησιμότητα ορισμένων καινοτόμων πρωτοβουλιών της Επιτροπής (π.χ. στον τομέα της επικύρωσης).

3. Γενικές πτυχεσ της εφαρμογησ του προγράμματος

3.1. Συνολικές εκτιμήσεις

3.1.1. Σαφήνεια των στόχων και δυνατότητα αξιολόγησης του προγράμματος

Τα πρώτα συμπεράσματα των ειδικών εξωτερικών αξιολογήσεων - στο σημείο της υλοποίησης ή της ολοκλήρωσης, των δράσεων του προγράμματος, δείχνουν ότι οι γενικοί στόχοι του προγράμματος έχουν το πλεονέκτημα να επιτρέπουν μία λειτουργική ευελιξία, λόγω του γενικού χαρακτήρα τους. Φαίνεται επίσης ότι οι ειδικοί και λειτουργικοί στόχοι, αν και διευκρινίζονται άνισα ανάλογα με τις δράσεις του προγράμματος, είναι γενικά σαφείς για τους χρήστες, ιδίως χάρη στον Οδηγό του Υποψηφίου, ο οποίος επιτυγχάνει πλήρως τον ρόλο του. Παρόλα αυτά, η φαινομενική σαφήνεια όρων όπως είναι ο όρος "ποιότητα" ή "ευρωπαϊκή διάσταση" αποκρύπτει την ασάφεια εννοιών, κατά πρώτο λόγο, για τους χρήστες αλλά επίσης και για τους διαχειριστές του προγράμματος.

Ορισμένα κενά, συνεπώς, περιορίζουν τη δυνατότητα αξιολόγησης του προγράμματος: τα νομικά κείμενα δεν διασαφηνίζουν τη σχέση μεταξύ των λειτουργικών, ειδικών και γενικών στόχων και δεν παρουσιάζουν ποσοτικό υπολογισμό των στόχων, ούτε αιτιολόγηση των μέσων. Η αδυναμία αυτή δεν θα επαναληφθεί για την επόμενη πρόταση προγράμματος, εφόσον η πρακτική της Επιτροπής περιλαμβάνει πλέον την εκπόνηση μιας "ανάλυσης του αντίκτυπου."

Η Επιτροπή έχει λάβει υπόψη της το κενό αυτό τελειοποιώντας κατά το 2001, σε στενή διαβούλευση με την επιτροπή του προγράμματος, έναν κατάλογο δεικτών για κάθε μία από τις δράσεις του προγράμματος.

3.1.2. Δομή του προγράμματος

Σε σχέση με το πρόγραμμα Σωκράτης 1, το παρόν πρόγραμμα έχει διαρθρωθεί μετά από σκέψη κατά τρόπο ώστε να καλύπτει πλήρως όλες τις μορφές εκπαίδευσης που συνδέονται με την δια βίου εκπαίδευση. Αποτελείται από δύο τύπους δράσεων: οι τρεις πρώτες αφορούν τα τρία βασικά στάδια της εκπαίδευσης (σχολείο, πανεπιστήμιο, άλλες εκπαιδευτικές πορείες, ιδίως εκπαίδευση ενηλίκων), ενώ οι πέντε επόμενες αφορούν τις κύριες εγκάρσιες πλευρές.

Οι πρώτες αξιολογήσεις δείχνουν ότι η δομή αυτή έχει σαφώς γίνει κατανοητή από τα συμμετέχοντα μέρη και αποτελεί πρόοδο σχετικά με το προηγούμενο πρόγραμμα. Η σαφήνεια όσον αφορά την κατανόηση δεν εξαιρεί, ωστόσο, την κριτική που προέρχεται εκ μέρους ορισμένων χρηστών, ιδίως σχετικά με ορισμένες επικαλύψεις μεταξύ των σταδίων σπουδών και των εγκάρσιων πτυχών.

Η ευελιξία του προγράμματος μειώνεται, ωστόσο, λόγω των υπερβολικά πολλών λεπτομερειών που περιέχονται στο παράρτημα της απόφασης, και έχουν στόχο να διευκρινίσουν τους τρόπους εφαρμογής.

3.1.3. Κύριοι τύποι δραστηριοτήτων που υποστηρίζονται

Για κάθε τομέα σπουδών, το πρόγραμμα προτείνει δραστηριότητες κινητικότητας, οι οποίες απευθύνονται τόσο στους εκπαιδευόμενους, όσο και στους εκπαιδευτικούς ή παιδαγωγούς. Οι εθνικές εκθέσεις σημειώνουν ότι, για τις περισσότερες δράσεις, πρόκειται για τον τύπο της δραστηριότητας που έχει εκτιμηθεί περισσότερο και γίνεται καταληπτός ως ο πλέον κατάλληλος για να προσφέρει την ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία. Όσον αφορά την ισότητα των φύλων, οι γυναίκες συμμετέχουν περισσότερο από τους άντρες στις δράσεις ατομικής κινητικότητας που συμπεριλαμβάνονται στο Comenius, Erasmus και Grundtvig, ενώ η εκπροσώπησή τους ποικίλει από 60% έως 85% ανάλογα με τις σχετικές δράσεις.

Εξάλλου, κάθε δράση του προγράμματος υποστηρίζει δραστηριότητες συνεργασίας μεταξύ ιδρυμάτων ή οργανισμών, ανεξάρτητα από τη μορφή των σχεδίων συνεργασίας των διαφόρων τύπων ή δικτύων. Οι στόχοι των σχεδίων που υποστηρίζονται είναι διάφοροι: σε ορισμένες περιπτώσεις, η ίδια η διαδικασία συνεργασίας, που είναι συχνά διακλαδική, μεταξύ ιδρυμάτων διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, αποτελεί τον κύριο στόχο. σε άλλες περιπτώσεις, οι φορείς έχουν ως στόχο να υλοποιήσουν συχνά καινοτόμα προϊόντα (μεθόδους ή παιδαγωγικά εργαλεία κυρίως, αλλά και σπουδές σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος). Πρέπει να σημειωθεί ότι τα σχέδια ή τα δίκτυα αυτά προσφέρουν επίσης μία κινητικότητα ορισμένων παραγόντων που αποδεικνύεται ιδιαίτερα αποδοτική με την προοπτική της δημιουργίας διεθνικών σχέσεων διαρκείας γύρω από έναν κοινό στόχο.

Για κάθε μία από τις δραστηριότητες αυτές, η Επιτροπή ελέγχει την τήρηση της αρχής της ισότητας ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών και υπέρ ατόμων με ειδικές ανάγκες. Αυτό αποτελεί ένα κριτήριο στο επίπεδο της επιλογής σχεδίου και προβλέπονται μέτρα οικονομικών κινήτρων, ιδίως για τις δραστηριότητες κινητικότητας που αφορούν τα άτομα με ειδικές ανάγκες.

3.2. Διαχείριση του προγράμματος: λειτουργική εφαρμογή

3.2.1. Οι δομές διαχείρισης

Οι δομές και οι τρόποι διαχείρισης ποικίλλουν ανάλογα από το εάν πρόκειται για κεντρικά διαχειριζόμενες ή αποκεντρωμένες δράσεις [10]. Σε σχέση με το πρόγραμμα Σωκράτης 1, έχει αποκεντρωθεί μεγαλύτερος αριθμός δράσεων. Αρκετά ομόφωνα, οι εθνικές εκθέσεις δείχνουν μία καθαρή προτίμηση των εθνικών αρχών και των συμμετεχόντων γι´αυτό τον τρόπο διαχείρισης, ο οποίος εκλαμβάνεται ως ο πλέον κατάλληλος για να ληφθούν υπόψη οι εθνικές πραγματικότητες και για να γίνει προσέγγιση των πολιτών στο πρόγραμμα. Ωστόσο, στις περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται η συγκεντρωτική διαχείριση, η πλειοψηφία των κρατών θα ήθελαν να την διατηρήσουν για να υπάρξει ομοιογενής προβολή και τήρηση της ευρωπαϊκής διάστασης.

[10] Η συγκεκριμένη κατανομή ορίζεται στο σημείο III του παραρτήματος της απόφασης.

3.2.1.1. Κεντρικά διαχειριζόμενες δράσεις

Για αυτόν τον τύπο δράσης, η Επιτροπή είναι επιφορτισμένη με την επιλογή και τις διαδικασίες όσον αφορά τις συμβάσεις. Για το μεγαλύτερο τμήμα των δράσεων αυτών, η Επιτροπή επικουρείται από ένα γραφείο τεχνικής βοήθειας (ΓΤΒ), πράγμα που γίνεται τότε που άρχισε το πρόγραμμα Σωκράτης 1. Ωστόσο, λόγω επαναπροσανατολισμού της πολιτικής της Επιτροπής έναντι των ΓΤΒ, που αποβλέπει στην κατάργηση της ανάθεσης σε ιδιωτικές επιχειρήσεις λειτουργιών δημόσιας υπηρεσίας, επανεξετάστηκαν οι τρόποι διαχείρισης για το σημερινό πρόγραμμα. Εν αναμονή της δημιουργίας μιας υπηρεσίας εκτέλεσης, ο ρόλος και τα καθήκοντα της οποίας αποτελούν ακόμα αντικείμενο συζητήσεων και η οποία δεν θα έχει πραγματοποιηθεί πριν από το 2005, έχει επιλεγεί ένα νέο ΓΤΒ, μετά από ανοικτή πρόσκληση για την υποβολή προσφορών.

3.2.1.2. Αποκεντρωμένες δράσεις

Η απόφαση ορίζει ότι τα εθνικά γραφεία δημιουργούν δομές για την, κατά τρόπο συντονισμένο διαχείριση, των δράσεων του προγράμματος Σωκράτης σε επίπεδο κρατών μελών (εθνικά γραφεία). Σε σχέση με την κατάσταση που επικρατούσε βάσει του Σωκράτης 1, με τη νέα δομή του προγράμματος, διαπιστώνεται μείωση του αριθμού των εθνικών γραφείων σε κάθε χώρα, ενώ ορισμένα ήταν κοινά για τα προγράμματα Σωκράτης και Leonardo da Vinci. Επιπλέον, στο εξής, ένα επίσημο πλαίσιο [11] καθορίζει σαφώς τις αμοιβαίες αρμοδιότητες της Επιτροπής και των εθνικών γραφείων, καλύπτοντας ιδίως, αλλά όχι αποκλειστικά, τη διαχείριση των αποκεντρωμένων δράσεων.

[11] Απόφαση της Επιτροπής C(2000)1537 της 06.06.2000

Το κύριο μέσο της ορθολογικής αυτής οργάνωσης της διαχείρισης είναι η σύμβαση λειτουργίας, που υπογράφηκε αφού υποβλήθηκε από τα εθνικά γραφεία ετήσιο πρόγραμμα εργασίας (διετές από το 2003 και μετά) που τηρεί ένα πλαίσιο αναφοράς το οποίο έχει εκπονήσει η Επιτροπή. Απ´αυτό έχει προκύψει μία θετική εναρμόνιση των διαδικασιών.

3.2.2. Οι διαδικασίες διαβούλευσης

Σύμφωνα με την Απόφαση [12], η Επιτροπή επικουρείται από μία επιτροπή στο πλαίσιο της εφαρμογής των διαδικασιών διαχείρισης και διαβούλευσης. Όσον αφορά τις διαδικασίες διαχείρισης [13], η επιτροπή εκδίδει τη γνώμη της και μετά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) ασκεί το δικαίωμα ελέγχου. Αν, εντός 30 ημερών, δεν υπάρξει αντίδραση εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Επιτροπή μπορεί να υιοθετήσει τα μέτρα εφαρμογής. Στην πράξη, από τότε που καθιερώθηκε η διαδικασία αυτή, κανένα από τα μέτρα που υποβλήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν αποτέλεσε αντικείμενο παρατηρήσεων. Η συνολική διάρκεια της διαδικασίας υιοθέτησης (η οποία μπορεί να ποικίλει από 3 έως 6 μήνες, σε συνάρτηση με τις ημερομηνίες συνόδου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου), προστιθέμενη στη διάρκεια της διαδικασίας επιλογής, οδηγεί στην ομόφωνη εκτίμηση εκ μέρους των υποψηφίων που έχουν υποβάλει προτάσεις ότι ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της υποβολής υποψηφιότητας και της απάντησης που αποστέλλεται στους φορείς προώθησης των σχεδίων, είναι ιδιαίτερα μακρύς.

[12] Βλέπε άρθρο 8 της Απόφασης

[13] Οι διαδικασίες αυτές ορίζονται στο άρθρο 7 της Απόφασης.

Γνωρίζοντας το πρόβλημα, η Επιτροπή αναζήτησε μία απλοποίηση των διαδικασιών διαχείρισης του προγράμματος. Ωστόσο, η αναζήτηση αυτή έχει ορισμένα όρια που τίθενται τόσο λόγω της διοργανικής διαβούλευσης (βλέπε παραπάνω), όσο και λόγω της απαραίτητης αυστηρότητας στις οικονομικές πτυχές και στις πτυχές που αφορούν τις συμβάσεις.

3.2.3. Ο προϋπολογισμός του προγράμματος

Οι ετήσιες πιστώσεις εγκρίνονται από την αρμόδια για τον προϋπολογισμό αρχή εντός των ορίων των οικονομικών προοπτικών. Οι πίνακες που περιέχονται στο έγγραφο SEC(2004)230 δείχνουν την αύξηση των ετήσιων προϋπολογισμών, η οποία προβλέπεται για να λαμβάνεται υπόψη ενδεχόμενη αύξηση των δραστηριοτήτων κατά τα πρώτα έτη του προγράμματος.

Η συνολική κατανομή του προϋπολογισμού μεταξύ των διαφόρων δραστηριοτήτων υπόκειται σε ειδικές κατευθυντήριες γραμμές που περιέχονται στην απόφαση. Οι επιδοτήσεις για τις αποκεντρωμένες δράσεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% του προϋπολογισμού του προγράμματος Σωκράτης. διανέμονται κυρίως βάσει στατιστικών στοιχείων που αντικατοπτρίζουν την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των κρατών μελών και των τριών χωρών της ΕΖΕΣ. Τα όρια της αρχής αυτής φαίνονται όταν ορισμένες μη χρησιμοποιηθείσες πιστώσεις από κάποια εθνικά γραφεία πρέπει να επιστραφούν στην Επιτροπή, ενώ αιτήσεις από άλλα εθνικά γραφεία δεν μπορούν να ικανοποιηθούν. Ένας μηχανισμός λιγότερο αυστηρός, όπως αυτός που έχει τεθεί σε εφαρμογή για τη δράση Grundvig (βλέπε σημείο 4.3, κατωτέρω), θα επέτρεπε μία πιο ευέλικτη προσαρμογή σχετικά με τη ζήτηση και τη βελτιστοποίηση της χρήσης των διαθέσιμων πιστώσεων.

Ο σημαντικός αριθμός των θέσεων δαπανών, η διαφοροποιημένη λειτουργία των δράσεων, η πολλαπλότητα των πόρων του προϋπολογισμού, η πολυετής διάρκεια ορισμένων σχεδίων, καθιστούν ιδιαίτερα σύνθετη την οργάνωση και την οικονομική διαχείριση του προγράμματος Σωκράτης. σε όλα αυτά προστίθεται η εισαγωγή του νέου δημοσιονομικού κανονισμού και οι εσωτερικές διαδικασίες ελέγχου.

3.2.4. Η πολιτική ενημέρωσης και η διάδοση

Η ευθύνη σχετικά με την πληροφόρηση για το πρόγραμμα μοιράζεται μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών γραφείων. Ωστόσο, σε σχέση με το πρόγραμμα Σωκράτης 1, η αποκέντρωση προς τα εθνικά γραφεία έχει αυξηθεί ενώ η χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων έχει ενσωματωθεί στις συμβάσεις λειτουργίας. Το πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι η καλύτερη προσαρμογή της πληροφόρησης στην ιδιαίτερη πραγματικότητα κάθε χώρας, και μάλιστα κάθε περιφέρειας.

Οι αξιολογήσεις σχετικά με το πρόγραμμα Σωκράτης 1, που επιβεβαιώθηκαν τελευταία από την έκθεση Marcom (2003) σχετικά με την ποιότητα των δημοσιεύσεων, υπογράμμισαν ότι η αύξηση της απήχησης του προγράμματος εξαρτάτο από την ποιότητα της πληροφόρησης. Προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι παρατηρήσεις αυτές, η πολιτική πληροφόρησης διαρθρώθηκε και οργανώθηκε ορθολογικά. Η στρατηγική πληροφόρησης που υποβλήθηκε στην επιτροπή του προγράμματος Σωκράτης το 1999 και το 2000 ακολουθήθηκε συστηματικά και ενημερώθηκε. Το σύνολο των τύπων των μέσων μαζικής ενημέρωσης και υλικών χρησιμοποιήθηκε για τη διάδοση πληροφοριών σχετικά με το πρόγραμμα και τα αποτελέσματά του.

Ορισμένα γεγονότα τα οποία προβλήθηκαν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είχαν μεγάλη απήχηση, όπως ιδίως οι Εβδομάδες Comenius και ο εορτασμός του χιλιοστού σπουδαστού Erasmus. Μεταξύ των μέσων που χρησιμοποιήθηκαν πρέπει να υπογραμμιστεί η χρησιμότητα των βάσεων δεδομένων, η ποιότητα και η κάλυψη των οποίων έχει σημαντικά αυξηθεί κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων ετών του παρόντος προγράμματος. Εξυπηρετούν συγχρόνως τη διαχείριση του προγράμματος και τη διαφήμιση των σχεδίων προς το κοινό. Η διάδοση των αποτελεσμάτων του προγράμματος θεωρήθηκε από τις αξιολογήσεις της πρώτης φάσης του προγράμματος ως μία από τις κύριες αδυναμίες του. Ευαίσθητη στην κριτική αυτή, η Επιτροπή αντέδρασε, κινητοποιώντας τους διάφορους εμπλεκόμενους φορείς. Οι φορείς προώθησης των σχεδίων ενημερώθηκαν καλύτερα για τη σημασία της διάστασης αυτής των δραστηριοτήτων τους και προσκλήθηκαν να αναφέρουν στις υποψηφιότητές τους τα προβλεπόμενα στο επίπεδό τους μέτρα διάδοσης. Η Επιτροπή και τα εθνικά γραφεία εντατικοποίησαν τη χρήση των μέσων που είχαν στη διάθεσή τους για λόγους διάδοσης των αποτελεσμάτων: Διαδίκτυο, πρακτικοί οδηγοί για τη διάδοση, προβολή των καλύτερων σχεδίων, δημοσίευση άρθρων, παρουσίαση προϊόντων σε διάφορα γεγονότα που συνδέονται με το πρόγραμμα (φόρουμ, εκθέσεις, συνέδρια και σεμινάρια). Επιπλέον, δημοσιεύθηκε το 2002 πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων για τη διάδοση προϊόντων και αποτελεσμάτων των κεντρικά διαχειριζόμενων σχεδίων και μία άλλη για τα αποκεντρωμένα σχέδια το 2003.

3.2.5. Οι διαδικασίες επιλογής των σχεδίων

3.2.5.1. Κεντρικά διαχειριζόμενες δράσεις

Η Επιτροπή, φροντίζοντας για το άνοιγμα του προγράμματος σε μεγαλύτερο αριθμό ατόμων και για τη διαφάνεια των διαδικασιών, εισήγαγε, από την έναρξη του παρόντος προγράμματος σειρά προσαρμογών της μεθόδου και των μέσων προκειμένου να καταλήξει στην ακόλουθη κατάσταση.

Οι προσκλήσεις για την υποβολή προτάσεων, που δημοσιεύονται κάθε χρόνο για να καθορίσουν τις προτεραιότητες για κάθε μία από τις κεντρικά διαχειριζόμενες δράσεις, έχουν καταστεί περισσότερο σαφείς για να αποφευχθεί να οδηγούνται σε λάθη οι υποψήφιοι και να προκαλούνται άσκοπες απογοητεύσεις. Οι προσκλήσεις αυτές αποτελούν τον πρώτο κρίκο της αλυσίδας της ζωής των σχεδίων και επηρεάζουν την ποιότητά τους. Επιτρέπουν επίσης να ενισχυθεί η συνοχή μεταξύ των στόχων και της εφαρμογής του προγράμματος.

Τα έντυπα υποψηφιότητας έχουν τυποποιηθεί για τις δραστηριότητες της ίδιας φύσης, π.χ. τα σχέδια διακρατικής συνεργασίας (ΣΔΣ). τα έντυπα αυτά διατίθενται στον ιστοχώρο Europa της Επιτροπής καθώς επίσης και στα γραφεία τεχνικής βοήθειας και στα εθνικά γραφεία. Αν και τα έντυπα αυτά έχουν βελτιωθεί, τόσο λόγω της ομοιογένειάς τους, όσο και λόγω της ακρίβειας των πληροφοριών που απαιτούν, έτσι ώστε να κρίνονται καλύτερα οι υποψηφιότητες, έχουν ωστόσο καταστεί ιδιαίτερα μακροσκελή και καθίστανται δύσχρηστα για τους υποψηφίους. Η Επιτροπή επέλεξε να υιοθετήσει μία διαδικασία υποβολής υποψηφιοτήτων σε δύο χρόνους, εφόσον παρέχεται η δυνατότητα αυτή από την απόφαση. Αυτή εφαρμόζεται σε όλα τα σχέδια διακρατικής συνεργασίας, με εξαίρεση το πρόγραμμα Comenius 2 και τα σχέδια Erasmus. Οι υποψήφιοι καταθέτουν, στις αρχές Νοεμβρίου, ένα σχετικά μικρό φάκελο προϋποψηφιότητας όσοι περνούν με επιτυχία την πρώτη επιλογή, καλούνται να υποβάλουν έναν οριστικό φάκελο υποψηφιότητας, τον Μάρτιο του επόμενου χρόνου. Μία έρευνα που διεξάχθηκε στους εμπλεκόμενους φορείς δείχνει υψηλό ποσοστό ικανοποίησης (88%) ώστε να αποφασιστεί να διατηρηθεί η διαδικασία αυτή από την οποία επωφελούνται οι εμπλεκόμενοι φορείς.

Η αξιολόγηση των προτάσεων εξασφαλίζεται από ομάδα ανεξάρτητων εξωτερικών εμπειρογνωμόνων. από το 2003, η επιλογή των εμπειρογνωμόνων αυτών γίνεται από κατάλογο ο οποίος έχει εκπονηθεί μετά από δημόσια πρόσκληση για την υποβολή υποψηφιοτήτων. Κάθε υποψηφιότητα υπόκειται στην εκτίμηση δύο διαφορετικών εμπειρογνωμόνων και, στην περίπτωση σημαντικής διαφοράς, προβλέπεται μία συμβιβαστική διαδικασία.

Εξάλλου, τα εθνικά γραφεία καλούνται επίσης να υποβάλουν αξιολόγηση των σχεδίων για τις κεντρικά διαχειριζόμενες δράσεις. αυτή λαμβάνεται υπόψη κατά την επιλογή από μία επιτροπή ad hoc. Οι υποψήφιοι λαμβάνουν ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της επιλογής, που συνοδεύεται από σχόλιο στο οποίο συνοψίζεται η εκτίμηση των εμπειρογνωμόνων και συμβουλές για την υποβολή μιας οριστικής υποψηφιότητας ή μιας νέας υποψηφιότητας.

3.2.5.2. Αποκεντρωμένες δράσεις

Η επιλογή των αποκεντρωμένων δράσεων υπάγεται στην αρμοδιότητα των εθνικών γραφείων, σε συμφωνία με τις εθνικές αρχές. Η Επιτροπή προσπάθησε να εναρμονίσει τις εθνικές προσεγγίσεις με την εισαγωγή βασικών κριτηρίων, που παρουσιάζονται σε λειτουργικά εγχειρίδια.

Η επιλογή έχει τυποποιηθεί περισσότερο. τα εθνικά γραφεία χρειάστηκε να εισαγάγουν τεχνικά μέσα που επιτρέπουν ιδίως να διατηρείται η περιγραφή διαδικασιών και αποφάσεων, με στόχο να διευκολύνονται οι ενέργειες παρακολούθησης και λογιστικού ελέγχου σχετικά με τα σχέδια, οι οποίες αποτελούν πλέον αυστηρότερη συμβατική υποχρέωση απ´ότι κατά το παρελθόν.

3.2.6. Οι διαδικασίες διαχείρισης των συμβάσεων και οικονομικής διαχείρισης

Πρόκειται για το τμήμα του προγράμματος που δέχθηκε, ήδη από την αρχή του προγράμματος Σωκράτης Ι, τις περισσότερες κριτικές εκ μέρους των χρηστών. Σχετικά με όλες τις δράσεις, οι εκθέσεις αξιολόγησης, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν το πρόγραμμα Σωκράτης 2, δείχνουν τη δυσαρέσκεια που προκαλεί η γραφειοκρατική βραδύτητα των διαδικασιών και η δυσαναλογία μεταξύ των ποσών πολλών επιδοτήσεων και των υποχρεώσεων διαχείρισης που επισυνάπτονται σ' αυτές. Έχουν αναληφθεί από την Επιτροπή διάφορες απόπειρες απλοποίησης ενώ μία πρόσφατη αξιολόγηση του προγράμματος Comenius 1 δείχνει ότι οι δικαιούχοι έχουν συνειδητοποιήσει τη συντόμευση των διαδικασιών. Η έναρξη της ισχύος του νέου δημοσιονομικού κανονισμού θέτει αυστηρότερους κανόνες ελέγχου όσον αφορά την οικονομική διαχείριση, ενώ οι προσεχείς αξιολογήσεις θα επιτρέψουν να φανεί η αποτελεσματικότητά τους.

3.2.6.1. Η έκδοση συμβάσεων

Για τις κεντρικά διαχειριζόμενες δράσεις έχει υιοθετηθεί ένα πρότυπο μοντέλο σύμβασης. Αυτό πρέπει κανονικά να περιλαμβάνει τη συμφωνία που έχει λάβει το σχέδιο, ένα εγχειρίδιο για τους δικαιούχους, ένα χρονοδιάγραμμα για τις συμβάσεις, τα τραπεζικά δεδομένα, ένα πρότυπο για τις εκθέσεις και μία επιστολή-μοντέλο που συνοδεύει τη σύμβαση.

Η κατάσταση για τις αποκεντρωμένες δράσεις είναι περισσότερο σύνθετη, επειδή ο συνδυασμός της ποικιλίας εθνικών γραφείων και δράσεων εισάγει ανισότητες, ιδίως όσον αφορά τις προθεσμίες. Στο εξής, η έκδοση συμβάσεων λειτουργίας αποτελεί προηγούμενο για την υπογραφή διαφόρων συμβάσεων που συνδέονται με τη χρηματοδότηση αποκεντρωμένων δράσεων. To 2000 αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολο μεταβατικό έτος για τη σύναψη των συμβάσεων των εθνικών γραφείων, λόγω της καθυστερημένης εισαγωγής των συμβάσεων λειτουργίας, πράγμα που οδήγησε επανωτά σε καθυστέρηση των συμβάσεων των αποκεντρωμένων δραστηριοτήτων. Για τον λόγο αυτό, εθίγησαν περισσότερο, οι χώρες που πρόκειται να προσχωρήσουν λόγω της καθυστέρησης των αποφάσεων των Συμβουλίων Σύνδεσης. Τα προβλήματα συνεχίστηκαν σε μικρότερο βαθμό το 2001, ιδίως για τις χώρες εκτός EUR 18. Αντίθετα, η σύναψη των συμβάσεων το 2002 και το 2003 διεξάχθηκε κατά τρόπο αισθητά πιο ικανοποιητικό.

Τα αποτελέσματα των δυσκολιών που περιγράφησαν παραπάνω ήταν αρνητικά για τους τελικούς δικαιούχους συμβάσεων για τις αποκεντρωμένες δράσεις. Συνέπεια των καθυστερήσεων ήταν μεγάλος αριθμός ακυρώσεων, ειδικά όσον αφορά την ατομική κινητικότητα, ιδίως εκείνη που αφορά πολίτες των χωρών που πρόκειται να προσχωρήσουν. Η ομαλοποίηση της κατάστασης δείχνει, ωστόσο, ότι η εφαρμογή της νέας διαδικασίας έχει ως αποτέλεσμα τη συντόμευση των προθεσμιών σε σχέση με την κατάσταση που επικρατούσε στο πρόγραμμα Σωκράτης 1.

3.2.6.2. Λογιστική διαχείριση

Ενισχύθηκε ο έλεγχος της χρήσης του δημοσίου χρήματος για το σύνολο των δραστηριοτήτων που αποτελούν το αντικείμενο κοινοτικής σύμβασης. σαν αποτέλεσμα δόθηκε μεγαλύτερη σημασία στα εμπόδια που συνδέονται με τη δημοσιονομική διαχείριση και τις δραστηριότητες λογιστικού ελέγχου. Η εξέλιξη αυτή ενισχύθηκε με την έναρξη ισχύος του νέου δημοσιονομικού κανονισμού από 1ης Ιανουαρίου 2003. Για το πρόγραμμα Σωκράτης, ορισμένοι από τους κανόνες του αποδεικνύονται δυσκίνητοι ή προβληματικοί στην εφαρμογή τους. Τα νέα αυτά εμπόδια έχουν πολύ σημαντική επίπτωση όσον αφορά τη συγκέντρωση ανθρώπινων πόρων, για ένα πρόγραμμα που το χαρακτηρίζει μεγάλος αριθμός δραστηριοτήτων και ποσά επιδότησης συχνά ιδιαίτερα μέτρια. Η εισαγωγή μιας διορθωτικής αρχής όσον αφορά την αναλογία, θα έχει μεγάλη σημασία για την αποτελεσματική διαχείριση του προγράμματος.

3.2.7. Πολιτική παρακολούθησης και αξιολόγησης

Σύμφωνα με μία γενική πολιτική της Επιτροπής όσον αφορά την παρακολούθηση και την αξιολόγηση, η αξιολόγηση του προγράμματος Σωκράτης ενισχύθηκε και διαρθρώθηκε. Για να εξασφαλιστεί η ομοιογένεια των αρχών των επιτευγμάτων, τέθηκε σε εφαρμογή κάποιος συντονισμός. Το θέμα της αξιολόγησης αντιμετωπίστηκε συγχρόνως στο επίπεδο της Επιτροπής και σε εκείνο των σχεδίων, κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η συνοχή και η συμπληρωματικότητα μεταξύ των δύο επιπέδων.

Όσον αφορά τα σχέδια, η παρακολούθηση και η αξιολόγηση έχουν καταστεί τυπικά και συμβατικά σημαντικό τμήμα των δραστηριοτήτων, ενσωματωμένο στη ζωή αυτών των σχεδίων σε κάθε μία από τις φάσεις τους. Επιπλέον, τα εθνικά γραφεία έλαβαν ειδική κατάρτιση ώστε να είναι περισσότερο σε θέση να συμβουλεύουν τους φορείς των σχεδίων στη χώρα τους ή να αρχίζουν ενδεχόμενες αξιολογήσεις με δική τους πρωτοβουλία. Ο στόχος είναι να αναπτυχθεί μία κουλτούρα αξιολόγησης μεταξύ όλων όσων συμβάλλουν στο πρόγραμμα. Οι πρώτες παρατηρήσεις δείχνουν ότι η πρόοδος σχετικά με το θέμα αυτό είναι πραγματική και πρέπει να συμβάλει στην καλύτερη γενική ποιότητα των επιτευγμάτων των σχεδίων.

Από την πλευρά της, η Επιτροπή καθόρισε, σε συμφωνία με την επιτροπή του προγράμματος Σωκράτης, ένα σχέδιο αξιολόγησης για την περίοδο 2001-2004. Για να απαντήσει στις παρατηρήσεις των αξιολογητών του προηγούμενου προγράμματος, επέλεξε να προβεί σε σειρά εξωτερικών ειδικών αξιολογήσεων και όχι σε μία τεράστια συνολική αξιολόγηση. πράγμα που επιτρέπει την καλύτερη προσέγγιση της συγκεκριμένης πραγματικότητας κάθε δράσης ή και κάθε επιμέρους δράσης. Πριν από τα τέλη του 2004 θα έχουν πραγματοποιηθεί 10 αξιολογήσεις, ενώ κάθε μία από αυτές θα αποτελεί το αντικείμενο χωριστής πρόσκλησης για την υποβολή προσφορών. Η επεξεργασία ενός εγγράφου-πλαισίου για τις εθνικές εκθέσεις σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος, οι οποίες απαιτούνται από τα κράτη μέλη βάσει της απόφασης, αποτέλεσε το αντικείμενο υποδειγματικής συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής και της επιτροπής του προγράμματος Σωκράτης. Το σύνολο των εκθέσεων αυτών δόθηκε στην Επιτροπή πριν από τα τέλη του 2003.

Ένας νέος προγραμματισμός αξιολογήσεων θα υποβληθεί για την περίοδο 2004-2006.

3.2.8. Συμπεράσματα

Το πρόγραμμα Σωκράτης είναι ένα σύνθετο πρόγραμμα που αποτελείται από μεγάλο αριθμό δράσεων και επιμέρους δράσεων, η διαχείριση των οποίων γίνεται κατά διαφόρους τρόπους. Σε όλες τις πτυχές του, η διαχείριση έχει ενσωματώσει μηχανισμούς που εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και τη μεγάλη διαφάνεια και ενισχύουν τις δραστηριότητες ελέγχου.

Η ακρίβεια αυτή έχει, ως αντιστάθμισμα μία βραδύτητα που επιβαρύνει τόσο όσους ασχολούνται με τη διαχείριση του προγράμματος (Επιτροπή, Εθνικά Γραφεία, κλπ) όσο και τους χρήστες. Ωστόσο, έχει αρχίσει μία προσπάθεια απλοποίησης. Τα όρια της απλοποίησης είναι εκείνα που εισάγονται από ρυθμιστικές και διαρθρωτικές πιέσεις. Ένα πιο απλό στη σύνθεσή του πρόγραμμα θα επέφερε ελάφρυνση των καθηκόντων διαχείρισης και, συνεπώς, μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Η αρχή της αναλογικότητας πρέπει επίσης να εφαρμόζεται κατά τρόπο πιο εκτενή.

Η αύξηση του αριθμού των αποκεντρωμένων δράσεων στο πρόγραμμα Σωκράτης 2 κατέληξε σε αισθητά μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Ο τρόπος διαχείρισης είναι αυτός που προτιμούν τα συμμετέχοντα κράτη, υπό την έννοια ότι επιτρέπει την καλύτερη προσέγγιση των πολιτών και την καλύτερη λήψη υπόψη των εθνικών ιδιαιτεροτήτων και προτεραιοτήτων.

4. Εφαρμογή και υλοποιηση ανα δραση

Το σύνολο των δράσεων του προγράμματος υπόκειται στις γενικές αρχές που περιγράφονται στα τμήματα 3.1 και 3.2. Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν επικεντρώνονται, συνεπώς, στις ειδικές πτυχές κάθε μίας από τις δράσεις και αποτελούν εν μέρει τον αντίκτυπο της αξιολόγησης του προγράμματος από τις λειτουργικές ενότητες οι οποίες ήταν επιφορτισμένες με αυτήν.

4.1. Comenius

4.1.1. Γενικές παρατηρήσεις

Οι ειδικοί στόχοι του προγράμματος Comenius μπορεί να θεωρηθούν ως κατάλληλοι, στο μέτρο που αναφέρονται στους γενικούς στόχους του προγράμματος. Έχει αρχίσει να γίνεται προσπάθεια ώστε να διευκρινιστούν καλύτερα οι στόχοι ορισμένων επιμέρους δράσεων. αυτό ισχύει ιδίως για τα δίκτυα, επειδή, αρχικά, η διαφορά μεταξύ των στόχων τους και των στόχων των σχεδίων δεν διαγράφονταν με σαφήνεια.

Η δομή της δράσης μπορεί να θεωρηθεί ως πιο συνεπής από εκείνη του προγράμματος Comenius στο πλαίσιο του προγράμματος Σωκράτης 1. Έχει αυξηθεί η προβολή για τον κοινό-στόχο, στο μέτρο που η πλειοψηφία των δραστηριοτήτων που προσφέρονται στα σχολεία έχει συγκεντρωθεί στην ίδια δράση. Επιπλέον, η συμπληρωματικότητα με άλλες δράσεις του προγράμματος φαίνεται ενδιαφέρουσα, ιδίως με το Lingua, ή μεταξύ των δικτύων Comenius και Grundtvig στο πλαίσιο ενός ίδιου θεματικού τομέα. Συναντήσεις μεταξύ συντονιστών των δράσεων αυτών επιτρέπουν να συνδεθούν τα αποτελέσματα που έχουν αποκτηθεί σε διαφορετικά επίπεδα μελέτης και σε διαφορετικούς τομείς εκπαίδευσης. Σημειώθηκαν συμπληρωματικότητες με άλλα κοινοτικά προγράμματα, αλλά δεν μπόρεσε να γίνει εκμετάλλευση των ιδιαίτερα πλούσιων δυνατοτήτων τους.

Προβλέπονται ειδικά μέτρα για να ληφθούν υπόψη οι εγκάρσιες προτεραιότητες, ιδίως όσον αφορά την ισότητα ευκαιριών. έτσι, είναι δυνατό να διπλασιαστεί η χρηματοδότηση για τα άτομα με ειδικές ανάγκες στο πλαίσιο των εταιρικών σχέσεων. έγινε υπενθύμιση στους φορείς σχετικά με την ανάγκη να εργάζονται για την ισότητα ανδρών γυναικών, αλλά δεν ελήφθη κανένα ειδικό μέτρο. Στο πλαίσιο της δράσης, το θέμα αυτό θα μπορούσε να καταστεί ένας ειδικός θεματικός τομέας.

4.1.2. Οι λειτουργικοί μηχανισμοί

Η κατανομή μεταξύ κεντρικά διαχειριζόμενων και αποκεντρωμένων δράσεων είναι ικανοποιητική όπως και η κατανομή του προϋπολογισμού μεταξύ τους. Η μόνη ανωμαλία που δημιουργεί δυσκολίες οφείλεται στη δομή: η κινητικότητα που αποτελεί τμήμα των κεντρικά διαχειριζόμενων σχεδίων στο πλαίσιο του προγράμματος Comenius 2.2.α (αρχική κατάρτιση εκπαιδευτικών), αποτελεί αντικείμενο διαχείρισης κατά τρόπο αποκεντρωμένο. Αυτό το είδος της διαχείρισης φαίνεται ιδιαίτερα αναποτελεσματικό (αμελητέος αριθμός υποψηφιοτήτων) και θα πρέπει να αποφεύγεται στο μέλλον.

Η δράση Comenius ακολουθεί τους κοινούς κανόνες διαχείρισης του προγράμματος, με εξαίρεση το Comenius 2, που είναι δράση κεντρικά διαχειριζόμενη η οποία, σε αντιδιαστολή με άλλες δράσεις της ίδιας φύσης, επέλεξε μία διαδικασία επιλογής σε μία μόνη φάση. Αυτό αποδείχθηκε χρήσιμο λόγω του περιορισμένου αριθμού υποψηφιοτήτων και πιο οικονομικό όσον αφορά τους ανθρώπινους πόρους, χωρίς να έχουν εκφραστεί παράπονα από τους υποψηφίους.

Για τις αποκεντρωμένες δράσεις, η τυποποίηση των διαδικασιών διαχείρισης αποδείχθηκε ιδιαίτερα επωφελής. η πηγή βραδύτητας ή δυσκολιών που παραμένει συνδέεται με τις διαδικασίες διαβούλευσης μεταξύ των γραφείων ("matching") σχετικά με τις επιλογές, ιδίως όσον αφορά την επιλογή των γλωσσικών βοηθών. Το πολυσύνθετο της διαδικασίας είναι πιθανόν η κύρια αιτία πολλών ακυρώσεων, πράγμα λυπηρό.

4.1.3. Τα επιτεύγματα

Τα διαθέσιμα στοιχεία δεν επιτρέπουν ακόμα να ειπωθεί εάν οι τροποποιήσεις που επήλθαν μεταξύ του προγράμματος Σωκράτης 1 και 2 ήταν επωφελείς ή όχι όσον αφορά τα επιτεύγματα. Ορισμένες παρατηρήσεις επιτρέπουν, ωστόσο, να διατυπωθούν κάποιες υποθέσεις. Η ενσωμάτωση ορισμένων προτεραιοτήτων που είχαν προσδιοριστεί ξεχωριστά στο πλαίσιο του προγράμματος Σωκράτης 1, π.χ. στον τομέα των γλωσσικών σχεδίων, φαίνεται ότι επέφερε μικρότερη προβολή για το κοινό που αποτελούσε στόχο και μείωση των ειδικών σχεδίων.

Γενικά, τα επιτεύγματα δείχνουν ότι η δράση ανταποκρίνεται κατά τρόπο διαρθρωμένο στο αίτημα του σχολικού κόσμου. επιπλέον, η ποιότητα των σχεδίων βελτιώνεται. Η διεύρυνση της πρόσβασης στο πρόγραμμα σε άλλες κατηγορίες προσωπικού εκτός από τους εκπαιδευτικούς φαίνεται να υπόσχεται πολλά αλλά η προσπάθεια πρέπει να συνεχιστεί. Ο προσωρινός απολογισμός μπορεί να δείξει, εξάλλου, ότι πρέπει να συνεχιστεί η πληροφόρηση και η διάδοση των αποτελεσμάτων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να βελτιωθεί ο καθορισμός των λειτουργικών στόχων ορισμένων επιμέρους δράσεων. Αυτό αφορά κυρίως τη δράση αρχικής κατάρτισης των εκπαιδευτικών που συνοδεύεται από κινητικότητα: κατά τα φαινόμενα, πρόκειται για μία ιδιαίτερα καινοτόμο δυνατότητα που έχει στόχο να βελτιώσει την ποιότητα των εκπαιδευτικών, επομένως της ίδιας της εκπαίδευσης, διευρύνοντας τη δυνατότητα εμπειρίας όσον αφορά την παιδαγωγική πρακτική για τους μελλοντικούς δημάρχους. Ωστόσο, για λόγους που δεν έχουν ακόμα προσδιοριστεί τελείως, που συνδέονται με την ύπαρξη πιεστικών εθνικών κανόνων, ή για λόγους που συνδέονται με τη δομή της δράσης, ο αριθμός των υποψηφιοτήτων και των σχεδίων που υποστηρίζονται είναι απογοητευτικός.

4.1.4. Συμπεράσματα

Η δράση του προγράμματος Comenius είναι ενδεδειγμένη, τόσο σε σχέση με τις ανάγκες των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών συστημάτων, όσο και με τους γενικούς στόχους του προγράμματος. Η αποδοτικότητα της δράσης μπορεί να θεωρηθεί συνολικά ως θετική.

Η αποτελεσματικότητα είναι επίσης ενθαρρυντική. Η δράση έχει ιδιαίτερα ικανοποιητικούς θεματικούς δεσμούς με τους ευρωπαϊκούς πολιτικούς στόχους προτεραιότητας όσον αφορά την εκπαίδευση και τα επιτεύγματα των δραστηριοτήτων που υποστηρίζονται συμβάλλουν στην επίτευξή τους. Πρέπει να καταβληθεί μεγαλύτερη προσπάθεια στους τομείς όπου η ζήτηση είναι ανεπαρκής σε σχέση με την προσφορά, ιδίως όταν αυτή είναι σε συμφωνία με τις ευρωπαϊκές και κοινοτικές πολιτικές προτεραιότητες. Η φαινομενική πτώση του αριθμού των γλωσσικών σχεδίων και εκείνων που έχουν στόχο τους μαθητές με ειδικές ανάγκες, πρέπει να εξεταστεί και να ληφθούν μέτρα για να διορθωθεί η τάση αυτή. Τέλος, η αποτελεσματικότητα των δικτύων θα μπορούσε να βελτιωθεί, διευκρινίζοντας ορισμένους από τους στόχους και ορισμένους κανόνες, με το σκοπό διεύρυνσης της απήχησης και της διάρκειάς τους.

4.2. Erasmus

4.2.1. Γενικές παρατηρήσεις

Το πρόγραμμα Εrasmus είναι η δράση που παρέμεινε η πλέον διαρκής όσον αφορά το περιεχόμενο και τη μορφή μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης γενιάς του προγράμματος. Η κινητικότητα των σπουδαστών στο πλαίσιο του Erasmus παραμένει μία από τις γνωστότερες δραστηριότητες και από αυτές που έχουν εκτιμηθεί περισσότερο.

Σταθεροποιήθηκε η διεύρυνση στις νέες συμμετέχουσες χώρες. Εάν και, πράγμα που είναι κατανοητό, ο αριθμός των σπουδαστών σε κινητικότητα που προέρχονται από τις υποψήφιες χώρες αυξάνει σε τακτική βάση και κυριαρχεί ακόμα σε μεγάλο βαθμό στον αριθμό των εισερχομένων σπουδαστών, οι τελευταίοι ολοένα και περισσότερο επιλέγουν να πραγματοποιήσουν την κινητικότητά τους προς τις χώρες αυτές.

Το 1996 είχε αρχίσει μία πρωτοβουλία για να δημιουργηθούν εντατικές σειρές μαθημάτων γλωσσών που διδάσκονται λιγότερο ώστε να προετοιμαστούν οι σπουδαστές που βρίσκονται σε κινητικότητα και πρέπει να διαμείνουν στις σχετικές χώρες. Η πρωτοβουλία αυτή συνεχίστηκε ενώ ο αριθμός των δικαιούχων σπουδαστών αυξήθηκε σημαντικά συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην πολιτική υποστήριξης της γλωσσικής ποικιλίας και στη σχετική ισορροπία των προορισμών.

4.2.2. Οι λειτουργικοί μηχανισμοί

Εάν και το περιεχόμενο παρέμεινε σταθερό, οι λειτουργικοί μηχανισμοί επέστησαν ορισμένες σημαντικές τροποποιήσεις σε σχέση με το πρόγραμμα Σωκράτης 1. Η θεσμική σύμβαση, που ίσχυε για τα ιδρύματα ανωτάτης εκπαίδευσης από την έναρξη του προηγούμενου προγράμματος, αντικαταστάθηκε από τον Πανεπιστημιακό Χάρτη Erasmus (EUC). Τα πανεπιστήμια, προκειμένου να λάβουν έγκριση για υποβολή υποψηφιότητας στις δραστηριότητες του προγράμματος Erasmus, πρέπει να εγγραφούν στον Χάρτη αυτό που στηρίζεται σε τρείς βάσεις: τήρηση των όρων λειτουργίας, εγγύηση της ποιότητας και λήψη υπόψη των διατομεακών προτεραιοτήτων (όπως είναι οι ίσες ευκαιρίες, η ισότητα των γλωσσών κλπ). Σε αντίθεση με την IC (θεσμική σύμβαση), ο EUC (Πανεπιστημιακός Χάρτης Erasmus) δεν υποστηρίζει καμία ειδική δραστηριότητα. τα ιδρύματα, από τη στιγμή που έχουν την έγκριση εγγραφής στον Χάρτη, υποβάλλουν χωριστά υποψηφιότητα στις δραστηριότητες που επιθυμούν να θέσουν σε εφαρμογή σύμφωνα με κοινές διαδικασίες που συνδέονται με τη διαχείριση των κεντρικά διαχειριζομένων και αποκεντρωμένων δράσεων.

Η άλλη διοικητική καινοτομία ήταν η αποκέντρωση της υποστήριξης στη διοργάνωση της κινητικότητας και της κινητικότητας των εκπαιδευτικών. Για την τελευταία αυτή δραστηριότητα, αποδείχθηκε ωφέλιμη μία πιο πραγματιστική διαχείριση και από αυτήν προέκυψε τακτική σημαντική αύξηση του αριθμού των εκπαιδευτικών σε κινητικότητα, διορθώνοντας έτσι την αδυναμία που είχε διαπιστωθεί κατά την αξιολόγηση του προηγούμενου προγράμματος.

Δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στις διατομεακές προτεραιότητες. Η αναλογία των γυναικών που συμμετέχουν στη δράση είναι μεγαλύτερη από εκείνη των ανδρών. Η ισότητα ευκαιριών υπέρ των ατόμων με ειδικές ανάγκες αποτελούσε πάντα αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης, λόγω ιδίως της σημασίας της μεμονωμένης κινητικότητας στο πλαίσιο του προγράμματος Erasmus. Στο παλιό πρόγραμμα γινόταν κεντρική διαχείριση ενός ειδικού ταμείου για την υποστήριξη των σπουδαστών που είχαν ιδιαίτερα σοβαρές ειδικές ανάγκες. Η διαδικασία αυτή αποδείχθηκε ιδιαίτερα βραδεία και γραφειοκρατική. Αποφασίστηκε να αποκεντρωθεί η διαχείρισή της προκειμένου να δοθεί μεγαλύτερη ευελιξία στη διαχείριση. στο εξής, συστήνεται στα εθνικά γραφεία να κρατούν τμήμα του συνολικού προϋπολογισμού που αφιερώνεται στην κινητικότητα για να καλύπτουν τις αιτήσεις σπουδαστών ή εκπαιδευτικών με σοβαρές ειδικές ανάγκες.

Οι δραστηριότητες σχετικά με την πληροφόρηση στον τομέα της ανωτάτης εκπαίδευσης είχαν διοργανωθεί κατά τρόπο ικανοποιητικό, λόγω της αποκτηθείσας πείρας κατά τη διάρκεια των ετών, ιδίως από τα εθνικά γραφεία, και συγχρόνως λόγω του γεγονότος ότι το κοινό-στόχος οριοθετείτο καλύτερα από εκείνο του προγράμματος Comenius ή του προγράμματος Grundtvig. Επί πλέον, η διοικητική οργάνωση των ιδρυμάτων, τα οποία ενίσχυσαν τις υπηρεσίες διεθνών σχέσεων, συχνά υπό την πίεση των αναγκών διαχείρισης που συνδέονται με την εφαρμογή του προγράμματος Erasmus, προσέφερε αποτελεσματικά διαρθρωτικά ερείσματα για τη διάδοση πληροφοριών μεταξύ των ιδρυμάτων. Ωστόσο, η διάδοση των αποτελεσμάτων των CD (σχέδια κοινής ανάπτυξης προγραμμάτων μαθημάτων) και IP (εντατικά προγράμματα σύντομης διάρκειας) παραμένει ανεπαρκής. Η δημοσίευση του καταλόγου των σχεδίων μέσω του Διαδικτύου δεν έχει επιφέρει ακόμα αποτελέσματα. Θα αναζητηθεί λύση για να αυξηθεί η προβολή και, συνεπώς, ο αντίκτυπος των δραστηριοτήτων που υποστηρίζονται.

4.2.3. Τα επιτεύγματα

Κατά το σημερινό πρόγραμμα επιβεβαιώθηκε η τακτική μείωση του αριθμού των CD και, σε μεγαλύτερο βαθμό, των IP που είχε ήδη καταγραφεί στο πλαίσιο του προγράμματος Σωκράτης 1. Οι λόγοι γι' αυτήν την απώλεια ενδιαφέροντος παραμένουν απροσδιόριστοι. η αξιολόγηση σ' αυτό το τμήμα της δράσης πρέπει να επιτρέψει μία συγκεκριμένη διάγνωση. Ωστόσο, διαπιστώνεται ότι, παράλληλα με την αριθμητική μείωση, έχει σημειωθεί άνοδος της ποιότητας των σχεδίων. τα αποτελέσματα των αξιολογήσεων των εμπειρογνωμόνων κατά την επιλογή, το αποδεικνύουν. Παρόλα αυτά, αντιμέτωποι μ' αυτή την ολοένα και μεγαλύτερη απώλεια ενδιαφέροντος, πρέπει να αναρωτηθούμε σχετικά με τη μορφή που πρέπει να δοθεί σ' αυτό το είδος δραστηριότητας στην προσεχή διαμόρφωση του προγράμματος.

Η εισαγωγή του ευρωπαϊκού συστήματος μεταφοράς ακαδημαϊκών μονάδων σε όλη την Κοινότητα (ECTS) συνεχίζεται κατά τρόπο τακτικό στα πανεπιστήμια. Το δημιούργημα αυτό της Επιτροπής αποτελεί μία από τις βάσεις της εφαρμογής της πολιτικής ευρωπαϊκής σύγκλισης των συστημάτων ανωτάτης εκπαίδευσης, που έχει οριστεί στη δήλωση της Μπολόνια.

Οι δραστηριότητες κινητικότητας, από την πλευρά τους, δεν έπαυσαν να αυξάνονται όσον αφορά τον όγκο ακόμα και αν η αύξηση αυτή δεν κατανέμεται κανονικά στο σύνολο των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Ορισμένες εθνικές εκθέσεις δίνουν πολλές εξηγήσεις εκεί όπου έχει σημειωθεί κάποια πτώση. οι κύριες είναι: ο ανταγωνισμός της κινητικότητας προς άλλες χώρες του κόσμου, η ανεπάρκεια των υποτροφιών και το πρόβλημα της άγνοιας γλωσσών. Το 2002, εορτάστηκε ο χιλιοστός σπουδαστής Erasmus. Με την ευκαιρία αυτή, καθορίστηκε από την Επιτροπή ένας φιλόδοξος στόχος: να ξεπεραστεί, μέχρι το έτος 2010, ο αριθμός των 3 εκατομμυρίων σπουδαστών. Αυτό σημαίνει σημαντική αύξηση των πόρων για τη δραστηριότητα αυτή λόγω της απαραίτητης αύξησης του αριθμού των δικαιούχων, αφενός, και, λόγω, της αύξησης του ποσού των μεμονωμένων υποτροφιών, αφετέρου, το μέσο ποσό των οποίων (± 150 EUR τον μήνα) δεν έχει καθόλου αλλάξει κατά την τελευταία δεκαετία.

Όπως η κινητικότητα των σπουδαστών, εκείνη των διδασκόντων σημείωσε επίσης άνοδο, κατά τρόπο ιδιαίτερα ικανοποιητικό. αυτό επιτρέπει να εισαχθεί μία μεγαλύτερη ευρωπαϊκή διάσταση υπέρ των φοιτητών των πανεπιστημίων υποδοχής, οι οποίοι δεν συμμετέχουν οι ίδιοι σε κινητικότητα.

Τα θεματικά δίκτυα (TN), λόγω της φύσης τους, ενήργησαν σε δύο επίπεδα: στόχευσαν αφενός, στην ενεργοποίηση και, ενδεχομένως, στην προσαρμογή των μαθημάτων στα ιδρύματα ανωτάτης εκπαίδευσης. αφετέρου, συμμετείχαν στον ευρύτερο πολιτικό στόχο της δημιουργίας μιας ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής κοινωνίας από πολιτιστική, οικονομική και τεχνική άποψη. Με άλλα λόγια, συνέβαλαν στο να αυξηθεί η ποιότητα, η αποδοτικότητα και η αποτελεσματικότητα των συστημάτων ανωτάτης εκπαίδευσης. Προκειμένου να επιτευχθούν οι φιλόδοξοι αυτοί στόχοι, από το 2002 τα θεματικά δίκτυα λαμβάνουν εκ νέου υπόψη τη μεθοδολογία που έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο του σημαντικού κοινοτικού σχεδίου Tuning [14], το οποίο αφορά πολλές κατευθυντήριες γραμμές δράσης που έχουν καθοριστεί στη Μπολόνια και έχει στόχο να καθορίσει σημεία αναφοράς για τις γενικές και ειδικές δεξιότητες ενός μαθήματος πανεπιστημιακών διπλωμάτων σε μία σειρά κλάδων. Σε μια προοπτική εξασφάλισης της ποιότητας, τα θεματικά δίκτυα θα συνεχίσουν την προσπάθεια καθορισμού των ειδικών και γενικών δεξιοτήτων στον κλαδικό τους τομέα και την επεξεργασία ή/και την εφαρμογή μεθόδων διδασκαλίας και ελέγχου των γνώσεων.

[14] http://europa.eu.int/comm/education/ policies/educ/tuning/tuning_fr.html

4.2.4. Συμπεράσματα

Η δράση Erasmus συνέχισε την επιτυχία που είχε καταγραφεί στο προηγούμενο πρόγραμμα. Η καταλληλότητα των ειδικών του στόχων επιβεβαιώθηκε ομόφωνα τόσο από τους φορείς, όσο και από τη δημόσια διοίκηση. Είναι σε θέση να φέρει μία καθοριστική λειτουργική υποστήριξη στους μεγάλους ευρωπαϊκούς στόχους που έχουν καθοριστεί στο πλαίσιο της δήλωσης της Μπολόνια.

Όπως και για τις άλλες δράσεις του προγράμματος, η αποδοτικότητα είναι σχετική, λόγω των επιπτώσεων των διαδικασιών διαχείρισης που είναι συχνά δυσκίνητες και πολυέξοδες τόσο για την Επιτροπή και για τις δομές διαχείρισης που την βοηθούν, όσο και για τα ίδια τα ιδρύματα. Αντίθετα, τα αποτελέσματα της αποκέντρωσης ορισμένων δραστηριοτήτων είναι θετικά όσον αφορά την αποδοτικότητα.

Η αποτελεσματικότητα της δράσης είναι μεγάλη όσον αφορά τη μεμονωμένη κινητικότητα, ιδίως αν ληφθεί υπόψη η σχετική μετριότητα της οικονομικής επένδυσης εκ μέρους της Κοινότητας. Αντίθετα, η αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων των ΙΡ και ιδίως των CD δεν είναι ικανοποιητική και μειώνεται σε τακτική βάση. Η Επιτροπή θα εξετάσει το θέμα ώστε να διορθωθεί η τάση αυτή.

4.3. Grundtvig

4.3.1. Γενικές παρατηρήσεις

Από όλες τις δράσεις του προγράμματος, το Grundtvig είναι εκείνο που εισάγει τον μεγαλύτερο αριθμό καινοτομιών σε σχέση με το Σωκράτης 1. πράγματι, μόνο το Grundtvig 1 (Σχέδια ευρωπαϊκής συνεργασίας) μπορεί να θεωρηθεί ότι διαδέχεται τη δραστηριότητα εκπαίδευσης των ενηλίκων του προηγούμενου προγράμματος. Αυτή η ειδική κατάσταση επιτρέπει να διαφωτιστούν τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες των κανόνων που διέπουν το πρόγραμμα στο σύνολό του.

Επειδή εφαρμόζεται στην εκπαίδευση των ενηλίκων και σε άλλες εκπαιδευτικές πορείες, οι στόχοι του φαίνονται ιδιαίτερα κατάλληλοι εάν ληφθεί υπόψη η κεντρική θέση που έχει η έννοια της δια βίου εκπαίδευσης. Εάν οι στόχοι είναι ιδιαίτερα κατάλληλοι, η σαφήνειά τους, ωστόσο, παραμένει προβληματική για το κοινό: λόγω της ευρύτητάς τους για να διατηρηθεί ο ανοικτός προς όλους χαρακτήρας της δράσης, τα όρια με συγγενείς τομείς εκλαμβάνονται λανθασμένα και πολλά προτεινόμενα σχέδια αφορούν άλλους τομείς κοινοτικής παρέμβασης (ιδίως την επαγγελματική κατάρτιση ή την περιφερειακή ανάπτυξη χωρίς εκπαιδευτική διάσταση).

Η δομή της δράσης έχει ήδη αποδειχθεί ιδιαίτερα συνεπής και κατάλληλη για να δημιουργήσει συνέργιες μεταξύ των τεσσάρων συμπληρωματικών επιμέρους δράσεων, ακόμα και αν πρέπει να γίνουν πολλά για να ενισχυθεί αυτή η συμπληρωματικότητα. Για τον λόγο αυτό, π.χ., φορείς εταιρικών σχέσεων μαθητείας (Grundtvig 2), δραστηριότητες μικρής κλίμακας που προορίζονται για την εισαγωγή οργανισμών χωρίς ευρωπαϊκή πείρα σε μία διεθνική συνεργασία, αποφάσισαν να παρουσιάσουν μεταγενέστερα πολύ περισσότερο φιλόδοξες υποψηφιότητες στο Grundtvig 1 (αποτελούσαν το 8 έως το 10 % των υποψηφιοτήτων κατά το 2003).

Το πρόγραμμα Grundtvig αποδεικνύεται επίσης τέλειο συμπλήρωμα του Erasmus και του Comenius συμβάλλοντας στο άνοιγμα των τομέων της σχολικής και της ανώτατης εκπαίδευσης σε νέο κοινό και σε νέες αποστολές, στο πλαίσιο της δια βίου εκπαίδευσης. Πέρα από το πρόγραμμα Σωκράτης, το Grundtvig έδειξε την απαραίτητη συμπληρωματικότητα με τους τομείς της επαγγελματικής κατάρτισης, με δραστηριότητες που προορίζονται για την νεολαία και με δραστηριότητες πολιτισμού.

4.3.2. Οι λειτουργικοί μηχανισμοί

Η κατανομή μεταξύ των κεντρικά διαχειριζόμενων δράσεων και των αποκεντρωμένων δράσεων φαίνεται ιδιαίτερα κατάλληλη για τη δράση αυτή.

Η προσέγγιση με το κοινό-στόχο, το οποίο δεν διαθέτει πείρα και συχνά ανήκει στον άτυπο τομέα, αποτελεί ένα ιδιαίτερο σημαντικό πλεονέκτημα για τις αποκεντρωμένες επιμέρους δράσεις. Τα εθνικά γραφεία παίζουν έναν βασικό ρόλο όσον αφορά την πληροφόρηση, τη διαχείριση, την παροχή συμβουλών και την παρακολούθηση. Η ταχεία επιτυχία του Grundtvig οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σ´αυτά. Ωστόσο, έχουν διαπιστωθεί κάποιες αδυναμίες για τις οποίες πρέπει να ληφθούν διορθωτικά μέτρα. Ο τομέας της εκπαίδευσης των ενηλίκων είναι περισσότερο ποικίλος και λιγότερο γνωστός από εκείνον της πιο κλασσικής επίσημης εκπαίδευσης. η αποτελεσματικότητα των εθνικών γραφείων ποικίλλει, σε συνάρτηση με τους διαθέσιμους για τη δράση αυτή ανθρώπινους πόρους και επίσης σε συνάρτηση με τη φύση του εθνικού οργανισμού εκπαίδευσης ενηλίκων, που είναι περισσότερο ή λιγότερο διαρθρωμένη ή θεσμοθετημένη. Διαπιστώνονται ορισμένες διαφορές στην εκτίμηση του πεδίου του Grundtvig και πρέπει να αναληφθεί μία συμπληρωματική κατάρτιση των εθνικών γραφείων ώστε να εναρμονιστούν οι προσεγγίσεις και τα κριτήρια.

Το σύνολο των αρχών διαχείρισης των αποκεντρωμένων δράσεων εφαρμόζεται στο πρόγραμμα Grundtvig. ωστόσο πρέπει να υπογραμμιστεί, μία ιδιαίτερη πρωτοβουλία η οποία αποδείχθηκε εξαιρετικά θετική. Αντίθετα με τις άλλες δράσεις, το Grundtvig δεν καθορίζεται από τους κανόνες που ορίζονται από την Απόφαση σχετικά με την κατανομή του προϋπολογισμού για τις αποκεντρωμένες δράσεις. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η πλήρης χρησιμοποίηση του διαθέσιμου προϋπολογισμού και να υπάρξει ανταπόκριση στην πραγματικότητα της ζήτησης, μόνο το 20% αυτού του προϋπολογισμού χορηγήθηκε σύμφωνα με τα συνήθη κοινωνικοοικονομικογεωγραφικά κριτήρια και το 75% σε συνάρτηση με τη ζήτηση. Αυτό αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματικό, ιδίως για μία νέα δράση, επειδή προσφέρει μία άνισα ταχεία ανάπτυξη ανάλογα με τις χώρες. Μία άλλη καινοτομία: το 5% του αποθέματος τίθεται σε ένα κοινό κορμό για τις 30 χώρες που συμμετέχουν, πράγμα που ήταν προς όφελος των υποψηφίων χωρών, για τις οποίες η εκπαίδευση των ενηλίκων αποτελεί ζωτικό θέμα ανάπτυξης.

4.3.3. Τα επιτεύγματα

Με εξαίρεση την επιμέρους δράση Grundtvig 3 (Μεμονωμένες υποτροφίες κατάρτισης για το προσωπικό που ασχολείται με την εκπαίδευση ενηλίκων), τα επιτεύγματα μπορούν να θεωρηθούν ως ιδιαίτερα ικανοποιητικά. Ποσοτικά, παρατηρήθηκε αύξηση της συμμετοχής στις δραστηριότητες, ιδίως σε εκείνες που ήταν νέες. τόσο από άποψη διαχείρισης και παρακολούθησης των δραστηριοτήτων, όσο και από άποψη περιεχομένου τους.

Η πιο θεαματική επιτυχία ήταν εκείνη που σημειώθηκε από τις εκπαιδευτικές συμπράξεις, στις οποίες μπορούμε να μετρήσουμε το κατά πόσο ανταποκρίνονταν στις προσδοκίες του κόσμου της εκπαίδευσης ενηλίκων. Η επιτυχία αυτή μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι, παρά το σχετικά μικρό ποσό των επιδοτήσεων, οι διαδικασίες και οι τρόποι διαχείρισης των αποκεντρωμένων αυτών δράσεων ήταν σχετικά απλές και οι δραστηριότητες προώθησης ήταν δυναμικές, χάρη στα εθνικά γραφεία και στο δίκτυο των ροών προώθησης που είχαν ήδη δημιουργηθεί από την έναρξη της δράσης.

Σε αντίθεση με τις συμπράξεις, η αίτηση για υποτροφίες κατάρτισης για τους διδάσκοντες παρέμεινε, κατά τα δύο πρώτα χρόνια, πολύ μικρότερη απ' ότι αναμενόταν, παρά το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η κατάρτιση γι' αυτές τις ποικίλες κατηγορίες προσωπικού. Ωστόσο, μετά από διορθωτικά μέτρα, ο αριθμός των υποψηφίων σημείωσε μεγάλη αύξηση το 2003.

Τα δίκτυα Grundtvig ξεκίνησαν ικανοποιητικά, εάν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι, ήδη με την έναρξή τους, είχε γίνει επιλογή υποστήριξης περιορισμένου αριθμού δικτύων τα οποία είχαν επιλεγεί με ιδιαίτερη φροντίδα.

Λόγω της ιδιαιτερότητάς του, το Grundtvig έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στο να ληφθούν υπόψη τα άτομα με ειδικές ανάγκες και η ισότητα των ευκαιριών. Τα δύο αυτά θέματα αποτελούν το κέντρο της προβληματικής πολλών σχεδίων και δικτύων. αυτό προστίθεται στο γεγονός ότι όλοι οι φορείς προώθησης σχεδίων πρέπει να διευκρινίζουν με ποιο τρόπο λαμβάνονται υπόψη οι πλευρές αυτές. Επίσης, η προβληματική των γλωσσών έχει επίσης ιδιαίτερη μεταχείριση λόγω της ποικιλίας του κοινού-στόχου της δράσης και λόγω της πρωτοβουλίας υποστήριξης δραστηριοτήτων που αφορούν τον πολιτισμό και τις γλώσσες των διακινούμενων εργαζομένων. Έτσι, το γλωσσικό πεδίο που καλύπτεται από τις άλλες δράσεις έχει διευρυνθεί, με την προοπτική της διαπολιτισμικότητας και της κοινωνικής ένταξης.

4.3.4. Συμπεράσματα

Στα μέσα της πορείας του προγράμματος, ο απολογισμός για το Grundtvig είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικός. Η δράση βρήκε γρήγορα την ταυτότητά της και υποστηρίχθηκε θετικά στο επίπεδο των χωρών που συμμετέχουν. Έπαιξε ένα ιδιαίτερο ρόλο στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την ενσωμάτωση των χωρών που βρίσκονται στο στάδιο της προσχώρησης. Επιπλέον, έδειξε τη δυνατότητά του να προσαρμόζεται στις νέες ευρωπαϊκές πολιτικές προτεραιότητες όσον αφορά την δια βίου εκπαίδευση.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι όσον αφορά τη διαχείριση, η πολυπλοκότητα που οφείλεται στην εφαρμογή του νέου δημοσιονομικού κανονισμού ενδεχομένως να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα σε πολλούς οργανισμούς που καλύπτονται από τη δράση - ιδίως εκείνους που δεν επωφελούνται από δημόσιες οικονομικές εγγυήσεις και που συχνά προσαρμόζονται δύσκολα σε πολυσύνθετα καθήκοντα διαχείρισης (π.χ. οι ΜΚΟ). Είναι επιθυμητό να ληφθούν μέτρα απλοποίησης για τα σχέδια μικρού μεγέθους, οι φορείς των οποίων είναι συχνά εθελοντές που προέρχονται από τον κόσμο διαφόρων οργανώσεων.

4.4. Lingua

4.4.1. Γενικές παρατηρήσεις

Ο ειδικός στόχος του Lingua ανταποκρίνεται απόλυτα σε ένα γενικό στόχο του προγράμματος ("προώθηση της ποσοτικής και ποιοτικής βελτίωσης της γνώσης των γλωσσών"). πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι ο στόχος αυτός ακολουθήθηκε επίσης και από άλλες δράσεις. Εάν τα αποτελέσματα μπορούν να αξιολογηθούν, στο μέτρο που μπορεί να εκτιμηθεί η ποιότητα των προϊόντων, ο αντίκτυπος της δράσης θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να μετρηθεί λόγω του γενικού χαρακτήρα του στόχου, αφενός, και, αφετέρου, των συντελεστών που επηρεάζουν τη γνώση των γλωσσών, τους οποίους δεν ελέγχει η Επιτροπή. Η οργάνωση του ευρωπαϊκού έτους γλωσσών επέτρεψε να διαπιστωθεί η καταλληλότητα των στοιχείων της δράσης και η συμπληρωματικότητά τους, με τον πιο σαφή προσδιορισμό των αναγκών όσον αφορά τη γνώση των γλωσσών από τους ευρωπαίους πολίτες. Συμπεραίνεται, ιδίως, ότι οι δραστηριότητες που συνδέονται με την πληροφόρηση και με την ευαισθητοποίηση παίζουν σημαντικότατο ρόλο. η προσπάθεια που έχει αναληφθεί σχετικά με το θέμα αυτό ενδεχομένως να βοηθήσει να επιλυθεί μία αντίφαση σε σχέση με την ανάγκη εκμάθησης περισσότερο από μιας γλώσσας εκτός της μητρικής: αν οι επαγγελματίες των γλωσσών είναι σε μεγάλη πλειοψηφία ιδιαίτερα πεπεισμένοι για την ανάγκη αυτή, η πεποίθηση αυτή βρίσκει εμπόδια σε μία ολοένα και πιο γενική κοινή γνώμη που φαίνεται να ικανοποιείται με την εκμάθηση μιας μόνο ξένης γλώσσας. Η προώθηση της γλωσσικής ποικιλίας περνά, συνεπώς, από τις δράσεις ευαισθητοποίησης, που γίνονται μέσω του Lingua αλλά επίσης και από άλλες δράσεις του προγράμματος, η κάθε μία στον τομέα της. Η συμπληρωματικότητα του Lingua με τα συναφή προγράμματα, ιδίως με το Leonardo da Vinci, λειτουργεί συγκεκριμένα. Είναι δυνατό να υπάρξει συμπληρωματικότητα και με άλλες κοινοτικές πολιτικές (π.χ. e-content, διαρθρωτικά ταμεία, έρευνα...), αλλά όπως και για άλλα στοιχεία του προγράμματος, οι υπάρχουσες δομές και η σχετική στεγανότητα μεταξύ των προγραμμάτων δεν επιτρέπει ούτε να προσδιοριστούν με ακρίβεια οι ενδεχόμενες συνέργιες ούτε κατά μείζονα λόγο να γίνει εκμετάλλευση των δυνατοτήτων.

4.4.2. Οι λειτουργικοί μηχανισμοί

Η διαχείριση της δράσης γίνεται εξ ολοκλήρου κεντρικά, πράγμα που είναι λογικό εφόσον τα γλωσσικά στοιχεία των σχεδίων που αφορούν τους φορείς του σχολικού τομέα ή της εκπαίδευσης ενηλίκων έχουν ενσωματωθεί στο παρόν πρόγραμμα και στις δράσεις που απευθύνονται απευθείας σ' αυτό το κοινό. Εφαρμόζονται εξ ολοκλήρου οι διαδικασίες που είναι κοινές στα σχέδια με κεντρική διαχείριση. Η υποψηφιότητα σε δύο φάσεις θεωρήθηκε χρήσιμη για το Lingua και οι συμβουλές των εμπειρογνωμόνων αποδεικνύονται χρήσιμες για την τελική ποιότητα των σχεδίων.

4.4.3. Τα επιτεύγματα

Ο αντίκτυπος των διαρθρωτικών τροποποιήσεων που επήλθαν με το πέρασμα στο «Σωκράτης 2» θα γίνει περισσότερο γνωστός όταν θα καταστούν διαθέσιμα τα συμπεράσματα μιας αξιολόγησης που έχει αρχίσει σχετικά με το γλωσσικό αντίκτυπο του «Σωκράτης» και του Leonardo.

Η επιμέρους δράση Lingua 1 (προώθηση της εκμάθησης των γλωσσών) είναι καινούργια και προστίθεται στη δράση Lingua 2 (επεξεργασία μέσων και υλικών). Η έναρξή της ήταν αρκετά βραδεία λόγω του ότι δεν απευθύνεται σε μία ομάδα-στόχο που περιορίζεται στην εκπαίδευση, αλλά η εξέλιξη θεωρήθηκε ικανοποιητική και χρηματοδοτήθηκαν ενδιαφέροντα σχέδια. Η τελευταία φάση της δράσης (διάδοση πληροφοριών) πρέπει ακόμα να αναπτυχθεί.

4.4.4. Συμπεράσματα

Η δράση αυτή αναπτύσσεται σύμφωνα με τους καθορισθέντες στόχους.

Η θέση των γλωσσών στο πρόγραμμα στο σύνολό του μπορεί να αποτελέσει το αντικείμενο μιας περισσότερο λεπτομερούς παρακολούθησης. Θα μπορούσε να είναι επίσης επωφελής, με την ευκαιρία των συνεδριάσεων των εθνικών γραφείων, μία ειδική συζήτηση σχετικά με τις γλώσσες σε σχέση με τις διάφορες μη γλωσσικές δράσεις.

4.5. Minerva

4.5.1. Γενικές παρατηρήσεις

Ο κύριος στόχος του Minerva είναι η προώθηση της χρήσης των TIC (τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας) για την εκμάθηση, τη διδασκαλία και την ενθάρρυνση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η καταλληλότητά του είναι προφανής σε σχέση με τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής συνεργασίας στους τομείς αυτούς καθώς και σε σχέση με τις εθνικές ανάγκες. Οι στόχοι είναι σαφείς, εάν κρίνουμε από τον αριθμό και τον χαρακτήρα των προτάσεων που λαμβάνονται κάθε χρόνο για τη δράση αυτή.

Η συμπληρωματικότητα του Minerva με τις άλλες δράσεις του Σωκράτης, τόσο και με τα άλλα προγράμματα της ΓΔ EAC, έχει επιβεβαιωθεί. Η Μinerva μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως συμπληρωματική των κοινοτικών δράσεων στον τομέα της έρευνας. πράγματι, σχέδια πιστοποίησης της έρευνας υποστηρίχθηκαν στο πλαίσιο του Minerva. Συχνά προτείνονται από φορείς που δεν διαθέτουν τους πόρους για να υποβάλουν μεγάλα σχέδια στο πλαίσιο του προγράμματος-πλαισίου έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης.

4.5.2. Οι λειτουργικοί μηχανισμοί

Όσον αφορά τη διαχείριση εφαρμόζεται ο γενικός κανόνας.

Μετά την εμπειρογνωμοσύνη σχετικά με τα σχέδια Minerva όσον αφορά την καινοτομία, πρέπει να καταβληθούν συμπληρωματικές προσπάθειες για να αξιολογηθούν τα σχετικά σχέδια και να αναπτυχθούν οι συνέργιες μεταξύ ευρωπαϊκών σχεδίων και εθνικών σχεδίων ή μεταξύ σχεδίων Minerva και σχεδίων που χρηματοδοτούνται από άλλες δράσεις

4.5.3. Τα επιτεύγματα

Οι τροποποιήσεις που επήλθαν σε σχέση με το πρόγραμμα Σωκράτης 1 αποδεικνύονται θετικές, εφόσον ο στόχος της δράσης μπόρεσε να διευρυνθεί για να συμπεριλάβει τις τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας στον τομέα της εκπαίδευσης. Τα σχέδια είναι, συνεπώς, πλουσιότερα και συμπληρωματικότερα απ´ότι προηγουμένως. Ποσοτικά, διαπιστώνεται τακτική αύξηση του αριθμού των σχεδίων που υποβάλλονται κάθε χρόνο. Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι η γεωγραφική κατανομή των συντονιστών παραμένει άνιση, με κύριο έλλειμμα ιδίως στις χώρες που βρίσκονται στο στάδιο της προσχώρησης.

Όσον αφορά την ποιότητα, διαπιστώνεται με ικανοποίηση ότι ένας μεγαλύτερος αριθμός σχεδίων αφιερώνεται στην παιδαγωγική και στην ανάπτυξη νέων μεθόδων που εμπεριέχουν τη χρησιμοποίηση των τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας.

Οι διατομεακές προτεραιότητες λαμβάνονται υπόψη κατά τρόπο ικανοποιητικό ιδίως για θέματα που συνδέονται με την ειδικευμένη εκπαίδευση. Διάφορα γεγονότα επέτρεψαν την αξιοποίηση σχεδίων όσον αφορά τους μαθητές με ειδικές ανάγκες.

4.5.4. Συμπεράσματα

Δράση κατάλληλη και αποτελεσματική. Ανταποκρίνεται τέλεια στον στόχο του προγράμματος για ενθάρρυνση των καινοτομιών στον τομέα της επεξεργασίας πρακτικών και παιδαγωγικού υλικού.

4.6. Παρατήρηση και καινοτομία

4.6.1. Γενικές παρατηρήσεις

Λόγω των ειδικών στόχων της, η συγκεκριμένη δράση καλείται να παίξει ιδιαίτερο ρόλο στο εσωτερικό του προγράμματος και να συμβάλει στην πολιτική σκέψη σχετικά με τα εκπαιδευτικά συστήματα και τους στόχους τους στην Ευρώπη. Στο σύνολό της η δράση έχει στόχο να βελτιωθεί η ποιότητα και η διαφάνεια των εκπαιδευτικών συστημάτων και να προωθήσει τις παιδαγωγικές καινοτομίες.

Το κοινό-στόχος είναι τα άτομα που καλούνται να λάβουν αποφάσεις όσον αφορά την εκπαίδευση, ανεξάρτητα από το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται. είναι, συνεπώς, η δράση η οποία δύναται να προωθήσει την στενή συνεργασία με τις αρμόδιες εθνικές αρχές.

Προκειμένου να υπάρξει κατά το δυνατόν, μεγάλο φάσμα αυτών που λαμβάνουν αποφάσεις, η δράση υποδιαιρείται σε ορισμένο αριθμό δραστηριοτήτων: ανταλλαγές εμπειριών, μελετών και αναλύσεων σε σχέση με την παρατήρηση των εκπαιδευτικών συστημάτων. επισκέψεις μελέτης για όσους λαμβάνουν αποφάσεις. υποστήριξη στα ευρωπαϊκά δίκτυα που ενεργούν σε ειδικούς τομείς. Η σχέση των δικτύων αυτών (Ευριδίκη και Αρίων) με τις εθνικές αρχές γενικά είναι πολύ στενότερη απ´ότι για το υπόλοιπο του προγράμματος.

4.6.2. Λειτουργικοί μηχανισμοί

Η δράση αυτή υπάγεται στους γενικούς τρόπους διαχείρισης που εφαρμόζονται στις δράσεις των οποίων η διαχείριση γίνεται κεντρικά. Μόνο η επιμέρους δράση Αρίων, που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ατομική κινητικότητα και επομένως άπτεται περισσότερο του τομέα, αποτελεί το αντικείμενο αποκεντρωμένης διαχείρισης.

Τα θέματα που αφορούν το Ευριδίκη και τα NARIC έχουν συζητηθεί κατά τις τακτικές συνεδριάσεις των δικτύων αυτών και, υπό το φως αυτών των συζητήσεων και των αποτελεσμάτων των προσκλήσεων για την υποβολή ειδικών προτάσεων, η Επιτροπή λαμβάνει τις αποφάσεις της σχετικά με την υποστήριξη που πρέπει να δώσει στις πρωτοβουλίες των εθνικών ενοτήτων ή των δικτύων στο σύνολό τους.

4.6.3. Τα επιτεύγματα

Οι γενικές δράσεις παρατήρησης και αναλύσεων είχαν απήχηση στα πανεπιστήμια και στα δίκτυα ερευνητών, όπως δείχνει η μεγάλη αύξηση απαντήσεων στις προσκλήσεις για την υποβολή προτάσεων. Πρέπει, ωστόσο, να εκφράσουμε κάποιες επιφυλάξεις όσον αφορά τη σαφήνειά τους και την προβολή τους. Η έλλειψη σαφήνειας προκύπτει σε μεγάλο βαθμό από τη δυσκολία να καθοριστεί η συμπληρωματικότητα μεταξύ της δράσης 6.1 (παρατήρηση των συστημάτων) και της δράσης 6.2 (καινοτόμες πρωτοβουλίες που ανταποκρίνονται στις νέες ανάγκες). Και οι δύο ανταποκρίνονται στην εφαρμογή των στόχων που ενδιαφέρουν την Κοινότητα, αλλά η δράση 6.2 δεν έχει λάβει, από την έναρξη του προγράμματος, κανένα ειδικό κονδύλιο από τον προϋπολογισμό. η ύπαρξή της δεν είναι συνεπώς παρά θεματική, εν αναμονή μελλοντικών εξελίξεων. Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί, στην προοπτική ενός νέου προγράμματος, σχετικά με την ανάγκη να παραμείνουν χωριστές αυτές οι δύο συμπληρωματικές πτυχές μιας δραστηριότητας που στοχεύει στη βελτίωση και στην προσαρμογή των εκπαιδευτικών πρακτικών και συστημάτων.

Η προβολή, από την πλευρά της, είναι συνάρτηση της ποιότητας της διάδοσης των αποτελεσμάτων, ιδίως όσον αφορά αυτούς που λαμβάνουν αποφάσεις. Η διάδοση αυτή επηρεάζει τον αντίκτυπο των προϊόντων αυτής της δράσης στο πεδίο της πολιτικής συζήτησης σχετικά με την εκπαίδευση. Η αποτελεσματικότητα της διάδοσης, γι' αυτή τη συγκεκριμένη δράση, εξαρτάται συγχρόνως από την εγγενή ποιότητα του προϊόντος και από την χρονική της σύμπτωση με την επικαιρότητα της συζήτησης για την εκπαίδευση.

Οι δραστηριότητες Αρίων (επισκέψεις μελέτης για όσους λαμβάνουν αποφάσεις), Ευριδίκη (πληροφορίες για την εκπαίδευση) και NARIC (πληροφορίες για την αναγνώριση διπλωμάτων) αποτέλεσαν το αντικείμενο χωριστών εξωτερικών αξιολογήσεων. Κατά τρόπο συγκλίνοντα, οι αξιολογητές συνεπέραναν την καταλληλότητα και τη χρησιμότητα των δραστηριοτήτων που υποστηρίζονται. Συνέστησαν, ωστόσο, να υπάρχει στο μέλλον και ιδίως σε σχέση με την προετοιμασία ενός νέου προγράμματος, πιο σαφής σχέση μεταξύ των θεμάτων που λαμβάνονται υπόψη και των πολιτικών προτεραιοτήτων που καθορίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.6.4. Συμπέρασμα

Μπορεί να θεωρηθεί ότι οι στόχοι είναι ιδιαίτερα κατάλληλοι και ότι, συνολικά, η δράση έχει αποδείξει ήδη τη χρησιμότητά της. Είναι δυνατόν, ωστόσο, να κληθεί να παίξει ένα κεντρικό ρόλο σε σχέση με τις πολιτικές προτεραιότητες σε θέματα εκπαίδευσης που έχουν πρόσφατα καθοριστεί. Για τον σκοπό αυτό, είναι απαραίτητο να γίνει μία μεγαλύτερη επικέντρωση των δραστηριοτήτων γύρω από τις προτεραιότητες αυτές, κατά τρόπο ώστε η συγκεκριμένη δράση να καταστεί καθοριστικό μέσο για σκέψεις και προτάσεις υπέρ μιας πολιτικής. Με την προοπτική ενός νέου προγράμματος, η εμπειρία αυτής της δράσης πρέπει να χρησιμεύσει για τον καθορισμό ενός από τους θεμελιώδεις τύπους κοινοτικής παρέμβασης που πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή.

4.7. Κοινές δράσεις

Οι κοινές δράσεις εφαρμόστηκαν σύμφωνα με την Απόφαση. Η πρώτη πρόσκληση για την υποβολή υποψηφιοτήτων έγινε το 2001, για σχέδια διαρκείας 15 μηνών. κάθε χρόνο δημοσιεύεται μία νέα πρόσκληση για την υποβολή υποψηφιοτήτων, με την οποία γίνεται επιλογή τεσσάρων το ανώτατο θεμάτων. Λόγω κάποιας καθυστέρησης της διαδικασίας, η έναρξη των δραστηριοτήτων για την πρόσκληση για την υποβολή υποψηφιοτήτων 2001 δεν μπόρεσε να γίνει παρά τον Ιούνιο του 2002. Δεν είναι, συνεπώς, δυνατό να καταλήξουμε σε συμπεράσματα σχετικά με τα επιτεύγματα αυτής της πρώτης γενιάς σχεδίων.

Ωστόσο, ο μηχανισμός διαχείρισης, που αντικατοπτρίζει τον τρόπο κοινής χρηματοδότησης από τα τρία σχετικά προγράμματα (εκπαίδευση, κατάρτιση και νεολαία) στον οποίον, συνεπώς, εμπλέκονται τρεις επιτροπές προγραμμάτων, αποδεικνύεται ιδιαίτερα δυσκίνητος.

Η ορθότητα των κοινών δράσεων συνδέεται άμεσα με τις ελλείψεις που έχουν προσδιοριστεί στα σημερινά προγράμματα που είναι εξαιρετικά στεγανά και δεν είναι σε θέση να ενσωματώσουν την ερμηνεία των διαφορετικών τομέων που εκπροσωπούν. Θα ήταν λοιπόν ορθό να επιδιωχθεί η απλοποίηση της διαχείρισής τους.

4.8. Συνοδευτικά μέτρα

Τα συνοδευτικά μέτρα, ανταποκρινόμενα στον στόχο τους, τέθηκαν σε εφαρμογή για να υποστηρίξουν σχέδια που έχουν στόχο την υλοποίηση των στόχων του προγράμματος και τα οποία δεν μπορούσαν να τοποθετηθούν στο συγκεκριμένο πλαίσιο άλλων δράσεων. Τα μέτρα αυτά επέτρεψαν τη διοργάνωση γεγονότων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του συνόλου του κοινού-στόχου που αφορούσε το πρόγραμμα. Πρόκειται εδώ για τον τύπο δραστηριοτήτων που έχει εκπροσωπηθεί περισσότερο. Υποστηρίχθηκαν επίσης σχέδια έρευνας, παραγωγής διδακτικού υλικού και επιμόρφωσης προσωπικού.

Κατά γενικό κανόνα, μεγαλύτερος αριθμός σχεδίων προτάθηκε στον τομέα της ανωτάτης εκπαίδευσης και η Επιτροπή συμβάλλει οικονομικά ιδίως μέσω της δράσης αυτής στις δραστηριότητες που συνδέονται με τη διαδικασία της Μπολόνια. Ωστόσο, σχέδια που αφορούν τον σχολικό τομέα και τον τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων περιέχονται τακτικά στην επιλογή.

5. Συμπεράσματα

Οι εθνικές εκθέσεις που δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί, αντικατοπτρίζουν μία εξαιρετικά θετική γενικά εικόνα του προγράμματος. Συμπεραίνουν ομόφωνα τη χρησιμότητα και την καταλληλότητά του, αν και ορισμένες κριτικές εκτιμήσεις σχετικά με ορισμένες πτυχές, που συνδέονται ιδίως με τις διαδικασίες διαχείρισης, μετριάζουν αυτήν την ευνοϊκή γνώμη.

Οι ακόλουθες παρατηρήσεις συνοψίζουν την παρούσα έκθεση.

5.1. Καταλληλότητα

Οι προτεραιότητες και οι πολιτικοί στόχοι που καθορίζονται σε κοινοτικό επίπεδο αντικατοπτρίζονται στους στόχους του προγράμματος. Αφορούν κυρίως τις έννοιες που συνδέονται με την αρχή της δια βίου εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης και την απαίτηση ποιότητας των εκπαιδευτικών συστημάτων προκειμένου να προωθηθεί στην Ευρώπη μία κοινωνία γνώσης, ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο. Η σχετική ευελιξία καθορισμού του προγράμματος επέτρεψε να ενσωματωθούν καθ' οδόν πολλές νέες προτεραιότητες.

Έχουν ληφθεί επίσης υπόψη στο πρόγραμμα οι πιο συγκεκριμένες τοπικές ανάγκες. Αυτές στρέφονται γύρω από τα ακόλουθα θέματα: γνώση άλλων εκπαιδευτικών συστημάτων, ανταλλαγή παιδαγωγικών εμπειριών, δημιουργία κατάλληλων εργαλείων για την υλοποίηση των διεθνικών στόχων της εκπαιδευτικής πολιτικής, υποστήριξη στις εθνικές πολιτικές. Η σειρά αυτή των διαφορετικών αναγκών αιτιολογεί την ποικιλία των τύπων δραστηριοτήτων που προτείνονται από το πρόγραμμα.

Τα όρια που υπογραμμίστηκαν συνδέονται, αφενός, με έλλειψη της δυνατότητας αξιολόγησης του προγράμματος, που οφείλεται σε μία αρκετά ιεραρχημένη δομή των στόχων και των δεικτών που συνδέονται με αυτά. αφετέρου, οφείλονται στον εξαιρετικά στεγανό χαρακτήρα των δράσεων και του προγράμματος σε σχέση με άλλα κοινοτικά προγράμματα. Η απουσία δεσμού μεταξύ της επαγγελματικής κατάρτισης και της εκπαίδευσης αναφέρεται συχνά σαν μία από τις σημαντικότερες διαρθρωτικές αδυναμίες των δύο σχετικών προγραμμάτων.

Προτάσεις σε σχέση με το μελλοντικό πρόγραμμα:

Πρέπει να λαμβάνονται περισσότερο υπόψη οι μεγάλοι κοινοτικοί πολιτικοί στόχοι όσον αφορά την εκπαίδευση και την κατάρτιση.

Η ευελιξία, που έχει ήδη εκτιμηθεί στο εσωτερικό των ορίων του Σωκράτης 2, πρέπει να ενισχυθεί περισσότερο προκειμένου να επιτρέψει να ενσωματωθούν οι εξελίξεις που κατ´ανάγκη θα επέλθουν μέχρι το προβλεπόμενο τέλος των νέων προγραμμάτων (2013).

Η δομή του προγράμματος πρέπει να περιέχει καλύτερη ιεράρχηση των στόχων και να είναι επίσης απλή ώστε να επιτρέπει σε κάθε παράγοντα του εκπαιδευτικού κόσμου να προσδιορίζει με ευκολία και με σαφήνεια τη δράση που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του.

5.2. Αποδοτικότητα

Σύμφωνα με τα κριτήρια που συνδέονται με τη σχέση οικονομικοί πόροι/επιτεύγματα, η αποδοτικότητα του προγράμματος είναι ιδιαίτερα καλή. Μπόρεσε να υλοποιηθεί σημαντικός αριθμός δραστηριοτήτων μικρού ή μεσαίου μεγέθους. Η μεγάλη ποικιλία των τύπων των επιτευγμάτων επιτρέπει ευρεία κάλυψη του τομέα της εκπαίδευσης. Επιπλέον, η κατανομή των δικαιούχων μεταξύ των 30 χωρών που συμμετέχουν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική, πράγμα που εξασφαλίζει στο πρόγραμμα μία πραγματική ευρωπαϊκή διάσταση.

Από την άποψη της διαχείρισης, πρέπει να υπογραμμιστεί η εισαγωγή μεγαλύτερης αυστηρότητας σε όλα τα επίπεδα (σχέδια, εθνικές ή κοινοτικές δομές διαχείρισης). Η μεγαλύτερη αποκέντρωση της διαχείρισης ορισμένων δράσεων οδήγησε σε καλύτερη προσέγγιση του τομέα και σε απλοποίηση των διαδικασιών για τους χρήστες, όπως αναφέρουν ομόφωνα οι εθνικές εκθέσεις που δείχνουν σαφή προτίμηση γ' αυτόν τον τρόπο διαχείρισης.

Ωστόσο, η αποδοτικότητα εκτιμήθηκε σαφώς μετριέστερη όταν πρόκειται να γίνει συσχετισμός μεταξύ των διαδικασιών και της φύσης και του εύρους των περισσότερων από τις δραστηριότητες: στο πλαίσιο αυτό, είναι συχνός μεταξύ των χρηστών ο όρος 'γραφειοκρατία'. Το κόστος σε ανθρώπινους πόρους για τη διαχείριση και την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων είναι ιδιαίτερα σημαντικό και μη κατανοητό στη σημερινή κατάσταση των πραγμάτων, τόσο σε επίπεδο σχεδίων, όσο και σε επίπεδο δομών διαχείρισης του προγράμματος. Οι χρήστες υπογραμμίζουν ότι θεωρούν ως υπερβολικό τον αριθμό των πληροφοριών που ζητούνται για την εισαγωγή μιας υποψηφιότητας για να γίνει αντιληπτή η ανάπτυξη των σχεδίων. ο κίνδυνος που έχει υπογραμμιστεί είναι ότι διαμορφώνεται μία τάξη ατόμων που είναι συνηθισμένα και διαθέτουν πείρα στην άσκηση υποβολής υποψηφιοτήτων, πράγμα που μειώνει τη δυνατότητα επέκτασης και τον αντίκτυπο του προγράμματος, σταματώντας την πρόσληψη νέων φορέων. Οι προθεσμίες, σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, δεν είναι επίσης ικανοποιητικές αν και η κατάσταση βελτιώνεται από την αρχή του προγράμματος Σωκράτης 2 και μετά.

Καταγράφεται η απουσία ενός αρκετά αποδοτικού εργαλείου διαχείρισης πληροφορικής. η μελλοντική έναρξη της υπηρεσίας ενός αποδοτικότερου μέσου πρέπει να καλύψει την αδυναμία αυτή.

Πολλές εθνικές εκθέσεις υπογραμμίζουν ότι η διάδοση των δράσεων και των επιμέρους δράσεων παρεμποδίζει την αποτελεσματικότητα του προγράμματος επειδή αποθαρρύνει ενδεχόμενους χρήστες που μπορεί να έχουν ενδιαφέροντα σχέδια.

Προτάσεις σε σχέση με το μελλοντικό πρόγραμμα

Η προσπάθεια της ελάφρυνσης των διαδικασιών πρέπει να συνεχιστεί κατά τη διάρκεια του παρόντος προγράμματος και να ληφθεί υπόψη στην προετοιμασία του επόμενου προγράμματος. Αυτό θα γίνει εάν ληφθεί καλύτερα υπόψη η αρχή της αναλογικότητας, ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή του δημοσιονομικού κανονισμού.

5.3. Αποτελεσματικότητα

Στο σύνολό του, το πρόγραμμα είναι σε θέση να επιτύχει τους ειδικούς στόχους του. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα ποικίλλει σε συνάρτηση με τους συγκεκριμένους τύπους δραστηριότητας.

Η αποτελεσματικότητα είναι ιδιαίτερα καλή για τις δραστηριότητες κινητικότητας. Τα αποτελέσματα έχουν ευρέως εκτιμηθεί από τους δικαιούχους. Η ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία είναι μεγάλη όσον αφορά τη συνειδητοποίηση της πολιτιστικής ποικιλίας και της καλύτερης κατανόησης και ανοχής των διαφορών. Το πλεονέκτημα σε όρους δυνατότητας απασχόλησης είναι πιθανό ενώ είναι σίγουρο σε όρους επαγγελματικής αρμοδιότητας. Η κινητικότητα των διδασκόντων ή των παιδαγωγών, που θεωρείται ιδιαίτερα επιθυμητή για όλες τις κατηγορίες προσωπικού, δεν είναι όσο θα μπορούσε υψηλή. Πρόκειται, ωστόσο, για ένα τομέα δραστηριότητας όπου το πρόγραμμα δύναται να έχει αντίκτυπο στη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας στην Ευρώπη. Τα εμπόδια είναι κυρίως εξωτερικά ως προς το ίδιο το πρόγραμμα: συνδέονται με την εθνική οργάνωση ή τη λειτουργία των ιδρυμάτων και, κατά δεύτερο λόγο, με την ανεπαρκή γνώση γλωσσών. Πρέπει να υπάρξει συνεργασία με τα κράτη μέλη για να συνεχιστεί η εξάλειψη των εμποδίων όσον αφορά την κινητικότητα, όπως και με τους φορείς εκπαίδευσης για να αναπτυχθεί η προσφορά γλωσσικής κατάρτισης.

Η αποτελεσματικότητα είναι επίσης καλή για τις δραστηριότητες συνεργασίας μεταξύ ιδρυμάτων. Οι συμπράξεις σχολείων και οργανισμών κατάρτισης ενηλίκων έχουν επιβεβαιωθεί όπως και τα σχέδια διεθνικής συνεργασίας. η ποιότητά τους είναι υψηλότερη, εν μέρει σε σχέση με την καλύτερη πληροφόρηση και τη βελτίωση των διαδικασιών επιλογής και παρακολούθησης των σχεδίων. Τα δίκτυα έχουν επίσης δώσει αποτελέσματα μετά, από έναν επανακαθορισμό, κατά τη διάρκεια του προγράμματος, των στόχων και των ιδιαιτεροτήτων τους. Αποτελούν ένα μοναδικό εργαστήρι ανταλλαγής εμπειριών και αναλύσεων μεταξύ ενός ιδιαίτερα μεγάλου αριθμού ευρωπαϊκών ιδρυμάτων.

Αντίθετα, η αποτελεσματικότητα του προγράμματος συνεχίζει να παρουσιάζει ελλείψεις όσον αφορά την προβολή και τη διάδοση των αποτελεσμάτων. Οι πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί για το θέμα αυτό δεν μπορούν να θεωρηθούν ως πλήρως ικανοποιητικές αν και δείχνουν ότι η Επιτροπή δίνει σημασία σ' αυτόν τον παράγοντα λόγω της άμεσης αποτελεσματικότητας και του μακροπρόθεσμου αντίκτυπου του προγράμματος.

Η συνέργια με άλλα κοινοτικά προγράμματα μπόρεσε να εξασφαλιστεί εν μέρει, κατά τρόπο εμπειρικό, αλλά παραμένει ακόμη ανεπαρκής.

Προτάσεις σε σχέση με το μελλοντικό πρόγραμμα

Πρέπει να ενισχυθεί η προσέγγιση με την επαγγελματική κατάρτιση προκειμένου το μελλοντικό πρόγραμμα να είναι σε θέση να ανταποκριθεί κατάλληλα στο πολιτικό στοίχημα που αντιπροσωπεύει η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης. Κατά γενικότερο τρόπο, πρέπει να βελτιωθούν οι συνθήκες ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη ωφέλεια από τις συμπληρωματικότητες μεταξύ κοινοτικών προγραμμάτων.

Προκειμένου να επιτευχθεί μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα του προγράμματος, η Επιτροπή πρέπει να προτείνει στους φορείς μία μεθοδολογία και μία βάση για τη διάδοση των αποτελεσμάτων. Η συμμετοχή των εθνικών αρχών θα αποδειχθεί ουσιαστική για ό,τι θα αφορά τα αποτελέσματα που συνδέονται άμεσα με τους κύριους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. η διάδοση αυτή μπορεί να αποτελέσει ένα μέσο ενίσχυσης της ανταλλαγής πληροφοριών για τα εκπαιδευτικά συστήματα στην Ευρώπη, συμβάλλοντας ιδίως, με τον τρόπο αυτό, στη λειτουργία της ανοικτής μεθόδου συντονισμού.

Για να ανταποκριθεί στις ανάγκες των κρατών που συμμετέχουν, το μελλοντικό πρόγραμμα πρέπει να ενισχύσει τις δραστηριότητες που αποσκοπούν στην υποστήριξη των ευρωπαϊκών πολιτικών προτεραιοτήτων.