Τα λοιπά θεσμικά όργανα και οι οργανισμοί της Ένωσης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η διεύρυνση καθιστά αναγκαία την προσαρμογή των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων στον νέο αριθμό των κρατών μελών, ώστε να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία τους. Εκτός από τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν την Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Δικαστήριο, η Συνθήκη της Νίκαιας τροποποίησε τη θεσμική διάρθρωση και των λοιπών θεσμικών οργάνων: του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, της Επιτροπής των Περιφερειών, του Ελεγκτικού Συνεδρίου και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

Από τότε που ξεκίνησε η οικοδόμηση της Ευρώπης και μέχρι σήμερα, ο αριθμός των εδρών των κρατών μελών έχει αποτελέσει συχνά αντικείμενο πολλών συζητήσεων. Οι δύο μείζονες προκλήσεις που συνδέονται με το θέμα αυτό είναι, πρώτον, η αναγκαιότητα διατήρησης ορισμένης αναλογίας μεταξύ των εδρών στο Κοινοβούλιο και του πληθυσμού των κρατών μελών και, δεύτερον, η δυνατότητα εκπροσώπησης των διαφόρων πολιτικών ρευμάτων, ακόμη και στα κράτη μέλη με μικρότερο πληθυσμό. Επίσης, λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι ο συνολικός αριθμός των βουλευτών δεν πρέπει να υπερβαίνει ένα συγκεκριμένο όριο, ώστε η αποτελεσματικότητα των εργασιών του Κοινοβουλίου να παραμένει σε υψηλά επίπεδα.

Η Συνθήκη του Άμστερνταμ όριζε ότι ο αριθμός των βουλευτών δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 700. Η Συνθήκη της Νίκαιας τροποποίησε το άρθρο 189 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (Συνθήκη ΕΚ) ορίζοντας ότι ο αριθμός των βουλευτών δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 732.

Στόχος της Συνθήκης της Νίκαιας ήταν να προετοιμάσει τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για την προσεχή διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Έτσι, η Συνθήκη προβλέπει διατάξεις προσαρμόσιμες στις διάφορες πιθανές εξελίξεις. Ουσιαστικά, κατά τη σύναψη της Συνθήκης της Νίκαιας, δεν ήταν ακόμη δυνατόν να προβλεφθεί με ακρίβεια ποιες υποψήφιες προς ένταξη χώρες θα ήταν σε θέση να ολοκληρώσουν τις διαπραγματεύσεις τους και πότε ακριβώς θα γινόταν η διεύρυνση (και αν θα γινόταν σε ένα ή σε δύο "κύματα").

Για το λόγο αυτό, η Συνθήκη της Νίκαιας περιλαμβάνει δύο διατάξεις:

• το άρθρο 2 του πρωτοκόλλου για τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει τη νέα κατανομή των εδρών του Κοινοβουλίου μεταξύ των δεκαπέντε κρατών μελών: από την έναρξη της κοινοβουλευτικής περιόδου 2004-2009, ο συνολικός αριθμός των βουλευτών θα μειωθεί από 626 (σημερινός αριθμός) σε 535 (οι διατάξεις αυτές δεν θα τεθούν σε ισχύ λόγω της διεύρυνσης της ΕΕ την 1η Μαΐου 2004.)
• η δήλωση αριθ. 20 της Συνέλευσης που υιοθέτησε η Συνθήκη της Νίκαιας καθόρισε την κοινή θέση την οποία θα λάβουν τα κράτη μέλη κατά τις διαπραγματεύσεις προσχώρησης με τις δώδεκα υποψήφιες προς ένταξη χώρες όσον αφορά την κατανομή των εδρών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Το προαναφερθέν πρωτόκολλο για τη διεύρυνση της ΕΕ προέβλεπε επίσης ότι, σε περίπτωση κατά την οποία ο συνολικός αριθμός των εδρών ήταν κατώτερος των 732 (σε περίπτωση ολοκλήρωσης της διεύρυνσης σε "κύματα", όπως συμβαίνει με τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία), θα εφαρμοζόταν κατ' αναλογία διόρθωση του αριθμού των εκλεγομένων σε κάθε κράτος μέλος βουλευτών, ούτως ώστε ο συνολικός αριθμός να προσεγγίζει κατά το δυνατόν τους 732.

Σε κάθε περίπτωση, μετά την εν λόγω διόρθωση, ο αριθμός των εκλεγομένων σε κάθε κράτος μέλος βουλευτών δεν θα μπορεί να υπερβαίνει τον αριθμό των βουλευτών που προβλέπεται σήμερα για κάθε κράτος μέλος. Επομένως, οι ελεύθερες έδρες θα κατανεμηθούν αποκλειστικά μεταξύ των κρατών μελών εκείνων που είδαν τις έδρες τους στο Κοινοβούλιο να μειώνονται με τη νέα κατανομή. Σε περίπτωση, όμως, μεταγενέστερης προσχώρησης κατά τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής περιόδου, ο συνολικός αριθμός των εδρών του Κοινοβουλίου μπορεί να υπερβεί προσωρινά τους 732. Ωστόσο, από την έναρξη της κοινοβουλευτικής περιόδου 2009-2014, ο συνολικός αριθμός βουλευτών θα πρέπει και πάλι να μην υπερβαίνει τους 732.

Εν τω μεταξύ, οι διατάξεις της Συνθήκης της Νίκαιας εφαρμόστηκαν στη Συνθήκη προσχώρησης που υπογράφηκε στην Αθήνα στις 16 Απριλίου 2003. Η κατανομή εδρών για την κοινοβουλευτική περίοδο 2004-2009 απεικονίζεται στον ακόλουθο πίνακα. Η κατανομή αυτή προέκυψε από τις διαπραγματεύσεις προσχώρησης κατά τη διάρκεια των οποίων αποφασίστηκε - σε αντίθεση με όσα προέβλεπε η προαναφερθείσα δήλωση αριθ. 20 - να εξισωθούν η Τσεχική Δημοκρατία και η Ουγγαρία με την Ελλάδα, το Βέλγιο και την Πορτογαλία. Η Συνθήκη προσχώρησης προέβη επίσης στην αναγκαία κατ' αναλογία διόρθωση, ώστε ο συνολικός αριθμός των ευρωβουλευτών που θα εκλεγούν το 2004 να ανέρχεται σε 732.

Επισημαίνεται, τέλος, ότι κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων προσχώρησης με τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, θα πρέπει να συμφωνηθεί ο αριθμός των βουλευτών που θα εκλέγουν οι χώρες αυτές στο Κοινοβούλιο. Η δήλωση αριθ. 20 της Συνέλευσης που υιοθέτησε η Συνθήκη της Νίκαιας καθόρισε την κοινή θέση την οποία θα λάβουν τα κράτη μέλη κατά τις διαπραγματεύσεις αυτές: 33 έδρες για τη Ρουμανία και 17 για τη Βουλγαρία. Όπως προαναφέρθηκε, η Συνθήκη προσχώρησης των δύο χωρών θα πρέπει να προβεί σε κατ' αναλογία προσαρμογή του αριθμού των εδρών τους.

ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 2004 - 2009

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Η Συνθήκη της Νίκαιας τροποποίησε τις διατάξεις για την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ). Το άρθρο 257 της Συνθήκης ΕΚ, που καθορίζει την κοινωνικοεπαγγελματική προέλευση των εκπροσώπων της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, τροποποιήθηκε προκειμένου να συμπεριλάβει μια νέα κατηγορία: τους καταναλωτές.

Όσον αφορά τη νέα σύνθεση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, το άρθρο 258 ορίζει ότι ο αριθμός των μελών της δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 350. Ενόψει της διεύρυνσης, η δήλωση αριθ. 20 σχετικά με τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχει προσαρτηθεί στη Συνθήκη της Νίκαιας, καθορίζει την κοινή θέση την οποία θα λάβουν τα κράτη μέλη κατά τις διαπραγματεύσεις προσχώρησης. Στην εν λόγω δήλωση, η διακυβερνητική διάσκεψη επέλεξε τη γραμμική προσαρμογή των εδρών, δηλαδή τα τωρινά κράτη μέλη θα διατηρήσουν τον ίδιο αριθμό εδρών και μετά τη διεύρυνση της ΕΕ σε 27 κράτη μέλη. Η κατανομή των εδρών στην ΕΟΚΕ είναι ακριβώς ίδια με την κατανομή των εδρών στην Επιτροπή των Περιφερειών (βλέπε τον ακόλουθο πίνακα).

Συνεπώς, σύμφωνα με τη Συνθήκη προσχώρησης, ο αριθμός των μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής δεν θα υπερβαίνει τα 317 όταν η ΕΕ θα απαρτίζεται από 25 κράτη μέλη. Η δήλωση αριθ. 20 προέβλεψε 15 έδρες για τη Ρουμανία και 12 έδρες για τη Βουλγαρία.

Τέλος, το άρθρο 259 τροποποιήθηκε έτσι ώστε το Συμβούλιο να μπορεί πλέον, αποφασίζοντας με ειδική πλειοψηφία, να εγκρίνει τον διορισμό των μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής.

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Ό,τι ισχύει για την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή όσον αφορά τη σύνθεση και την κατανομή των εδρών μεταξύ των κρατών μελών ισχύει και για την Επιτροπή των Περιφερειών. Η Συνθήκη της Νίκαιας καθόρισε τον ίδιο μέγιστο αριθμό μελών (350) και η δήλωση αριθ. 20 καθόρισε την ίδια κοινή θέση των κρατών μελών στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων προσχώρησης. Συνεπώς, η Συνθήκη προσχώρησης προέβη στις ίδιες προσαρμογές (πρβλ. ακόλουθο πίνακα).

Η Συνθήκη της Νίκαιας προσδιόρισε επίσης τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί κάποιος για να γίνει μέλος της Επιτροπής των Περιφερειών. Σύμφωνα με το τροποποιημένο άρθρο 263, μέλη της Επιτροπής των Περιφερειών μπορούν να γίνουν όσοι είναι αιρετά μέλη ενός οργανισμού περιφερειακής διοίκησης ή τοπικής αυτοδιοίκησης ή πολιτικώς υπεύθυνοι ενώπιον μιας εκλεγμένης συνέλευσης. Το άρθρο 263 διευκρινίζει επίσης ότι η θητεία ενός μέλους στην Επιτροπή των Περιφερειών λήγει αυτομάτως κατά τη λήξη της θητείας, δυνάμει της οποίας είχε προταθεί ο διορισμός του στην Επιτροπή των Περιφερειών.

Τέλος, το άρθρο 263 τροποποιήθηκε έτσι ώστε το Συμβούλιο να μπορεί πλέον, αποφασίζοντας με ειδική πλειοψηφία, να εγκρίνει τον διορισμό των μελών της Επιτροπής των Περιφερειών.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ / ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ - ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΔΡΩΝ ΜΕΤΑΞΥ 25 ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ

ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Η Συνθήκη της Νίκαιας τροποποίησε το άρθρο 247 της Συνθήκης ΕΚ ορίζοντας ότι το Ελεγκτικό Συνέδριο αποτελείται από έναν υπήκοο κάθε κράτους μέλους. Με τον τρόπο αυτό, η παλαιότερη μέθοδος σύμφωνα με την οποία καθοριζόταν συγκεκριμένος αριθμός μελών (ο οποίος, όμως, ουσιαστικά αντιστοιχούσε πάντοτε στον αριθμό των κρατών μελών) αντικαταστάθηκε με αυτό το σύστημα. Έτσι, δεν χρειάζεται να τροποποιείται το εν λόγω άρθρο κάθε φορά που πραγματοποιείται διεύρυνση. Το άρθρο 247 ΣΕΚ τροποποιήθηκε επίσης έτσι ώστε το Συμβούλιο να μπορεί πλέον, αποφασίζοντας με ειδική πλειοψηφία, να εγκρίνει τον διορισμό των μελών του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

Το άρθρο 5 της Συνθήκης της Νίκαιας τροποποίησε το πρωτόκολλο για το καταστατικό του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που έχει προσαρτηθεί στη Συνθήκη ΕΚ. Η Συνθήκη της Νίκαιας προσθέτει στο άρθρο 10 του εν λόγω καταστατικού μια νέα παράγραφο η οποία διευκρινίζει ότι οι διατάξεις που διέπουν το δικαίωμα ψήφου των διοικητών των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών στο Συμβούλιο των Διοικητών μπορούν να τροποποιηθούν από το Συμβούλιο, συνερχόμενο σε επίπεδο αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων, που αποφασίζει ομόφωνα. Οι αλλαγές αυτές έχουν ως στόχο να διασφαλίσουν την αποτελεσματικότητα του έργου του Συμβουλίου των Διοικητών των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών μετά τη διεύρυνση της ΕΕ και την είσοδο νέων κρατών μελών στη ζώνη του ευρώ. Κατόπιν σύστασης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, το Συμβούλιο ενέκρινε στις 21 Μαρτίου 2003 απόφαση προς την κατεύθυνση αυτή. Η εν λόγω απόφαση θα τεθεί σε ισχύ αφού επικυρωθεί από τα εθνικά κοινοβούλια.

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 13.09.2007