Μεταρρύθμιση των πανεπιστημίων στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισσαβόνας

Αν τα ενδιαφερόμενα μέρη δεν αντιδράσουν, υπάρχει κίνδυνος να διευρυνθεί το χάσμα μεταξύ των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και των κύριων ανταγωνιστών τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην ανακοίνωση εντοπίζονται τρεις τομείς για τη μεταρρύθμιση των πανεπιστημίων: βελτίωση της ποιότητας και αύξηση της ελκυστικότητας των πανεπιστημίων, βελτίωση της διακυβέρνησης και των συστημάτων, αύξηση και διαφοροποίηση της χρηματοδότησης των πανεπιστημίων με ή χωρίς σημαντική συνεισφορά από τους φοιτητές.

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 20ής Απριλίου 2005 - Κινητοποίηση του πνευματικού δυναμικού της Ευρώπης: ενδυνάμωση των πανεπιστημίων ώστε να εξασφαλισθεί η πλήρης συμβολή τους στη στρατηγική της Λισσαβόνας [COM(2005) 152 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

ΣΥΝΟΨΗ

Τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, παρά την αρκετά καλή ποιότητα της εκπαίδευσης, δεν κατορθώνουν να ενεργοποιήσουν όλο το δυναμικό τους για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής και για τη βελτίωση της ποιότητας και του αριθμού των θέσεων απασχόλησης. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να υποβάλουν μέτρα που θα επιτρέπουν στα πανεπιστήμια να διαδραματίσουν πλήρως το ρόλο τους στο πλαίσιο της αναθεωρημένης στρατηγικής της Λισσαβόνας. Καλεί επίσης το Συμβούλιο να εκδώσει ένα ψήφισμα για τη δημιουργία ενός νέου είδους εταιρικών σχέσεων μεταξύ του κράτους και των πανεπιστημίων και για επαρκείς επενδύσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Η Ευρώπη πρέπει να ενισχύσει τους τρεις πόλους του τριγώνου της γνώσης: εκπαίδευση, έρευνα και καινοτομία. Τα πανεπιστήμια έχουν ουσιαστική σημασία και για τους τρεις πόλους. Η αύξηση και η βελτίωση των επενδύσεων για τον εκσυγχρονισμό και την ποιότητα των πανεπιστημίων είναι άμεση επένδυση στο μέλλον της Ευρώπης και των Ευρωπαίων.

Η παρούσα ανακοίνωση βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε συγκλίνοντα μηνύματα από τη

διαδικασία διαβούλευσης, κατά την οποία εντοπίστηκαν τρεις κύριες προκλήσεις για την ευρωπαϊκή τριτοβάθμια εκπαίδευση: εξασφάλιση ποιότητας παγκόσμιου επιπέδου, βελτίωση της διακυβέρνησης και αύξηση και διαφοροποίηση της χρηματοδότησης.

Στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισσαβόνας, η Επιτροπή θα αναλάβει ενέργειες προς τρεις κατευθύνσεις :

• πρωτοβουλία των πανεπιστημίων·
• εθνικές ενέργειες που επιτρέπουν στα πανεπιστήμια να προσαρμοστούν, παροτρύνοντας τα κράτη μέλη να καταστήσουν πιο ευέλικτο το κανονιστικό πλαίσιο με σκοπό να διευκολύνουν τη μεταρρύθμιση των πανεπιστημίων·
• ευρωπαϊκή υποστήριξη.

Η ποιότητα και η ελκυστικότητα των πανεπιστημίων

Τα ποσοστά πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και της ολοκλήρωσης των σπουδών είναι υψηλότερα στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στη Νότιο Κορέα. Αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση εκπαιδεύει περισσότερους ερευνητές, δεν απασχολεί αρκετούς. Η τάση για ομοιομορφία σε πολλά εθνικά συστήματα ευνοεί συχνά τους σπουδαστές με τις καλύτερες επιδόσεις και οδηγεί στον αποκλεισμό αυτών που δεν συμμορφώνονται με το τυποποιημένο πρότυπο. Ο κατακερματισμός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ευρώπη και η απομόνωσή της από τη βιομηχανία έχει επίσης ως αποτέλεσμα οι πτυχιούχοι να υστερούν σε επιχειρηματικότητα και να είναι απομακρυσμένοι από τις ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Ύστερα από διαβουλεύσεις με τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, η Επιτροπή τονίζει ότι είναι απαιτείται:

• μεγαλύτερη διαφοροποίηση όσον αφορά τις στοχευόμενες ομάδες, τους τρόπους διδασκαλίας, τα σημεία εισόδου και εξόδου, το συνδυασμό επιστημονικών κλάδων και δεξιοτήτων στα προγράμματα σπουδών κ.λπ.·
• γενική επικράτηση μιας «παιδείας της αριστείας» με τη συγκέντρωση της χρηματοδότησης, όχι μόνο σε κέντρα και δίκτυα που έχουν ήδη υψηλό επίπεδο αριστείας σε ένα συγκεκριμένο τομέα έρευνας ή διδασκαλίας αλλά και σε αυτά που έχουν το δυναμικό να επιτύχουν αριστεία· ο στόχος είναι η υπερνίκηση της απομόνωσης και η υποστήριξη των λιγότερο προηγμένων περιφερειών για τη δημιουργία υψηλής ποιότητας σε συγκεκριμένους τομείς·
• ενθάρρυνση διδασκαλίας και μάθησης περισσότερο ευέλικτης και ανοικτής στην αγορά εργασίας με την αξιοποίηση του δυναμικού των νέων τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνίας (ΤΠΕ)·
• διεύρυνση της πρόσβασης και υποστήριξη της προσήλωσης των φοιτητών στις σπουδές τους καθώς και αύξηση της επιτυχίας, με μεγαλύτερη διαφοροποίηση των προγραμμάτων, μεγαλύτερη κινητικότητα, βελτίωση της καθοδήγησης και της παροχής συμβουλών, ευέλικτες πολιτικές εγγραφής και διευκόλυνση της αντιμετώπισης των εξόδων σπουδών (συστήματα επιχορηγήσεων/δανείων, χαμηλού κόστους διαμονή κ.λπ.)·
• διευκόλυνση της αναγνώρισης των πτυχίων·
• ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων των πανεπιστημίων μέσω ενός περιβάλλοντος που θα βασίζεται ιδιαίτερα σε ανοικτές, διαφανείς και ανταγωνιστικές διαδικασίες
• δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου για τους τίτλους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ενός δικτύου φορέων διασφάλισης ποιότητας.

Η Επιτροπή ενθαρρύνει την ποιότητα κυρίως με το πρόγραμμα Marie-Curie (EN) για την ανάπτυξη της σταδιοδρομίας και την κινητικότητα των ερευνητών καθώς και με την υποστήριξη ενός μεταδιδακτορικού προγράμματος στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ίδρυμα της Φλωρεντίας (EN). Στόχος της είναι επίσης η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Τεχνολογίας (es de en fr).

Διακυβέρνηση

Η υπέρμετρη ρύθμιση της οργάνωσης των προγραμμάτων σπουδών σε εθνικό επίπεδο παρεμποδίζει τον εκσυγχρονισμό και την αποτελεσματικότητα της διαχείρισης των πανεπιστημίων στην ΕΕ. Για την υλοποίηση της μεταρρύθμισης της διακυβέρνησης, τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια ζητούν όλο και περισσότερη αυτονομία στην προετοιμασία των προγραμμάτων τους, τη διαχείριση του προσωπικού, των εγκαταστάσεων και των πόρων τους. Τα πανεπιστήμια επιθυμούν επίσης ενίσχυση του ρόλου των δημόσιων αρχών στο στρατηγικό προσανατολισμό του συστήματος ως συνόλου. Δεν πρόκειται συνεπώς για αίτημα απομάκρυνσης του κράτους αλλά για νέα κατανομή των καθηκόντων.

Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να αναλάβουν δράση για να καταστήσουν πιο ευέλικτα τα κανονιστικά τους πλαίσια και να διευκολύνουν έτσι την ηγεσία των πανεπιστημίων να πραγματοποιήσει πραγματικές αλλαγές και να λάβει στρατηγικές αποφάσεις.

Χρηματοδότηση

Για τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων δαπανάται το 1,1% του ΑΕγχΠ, που είναι μεν ίδιο με το ποσοστό που δαπανά η Ιαπωνία, αλλά πολύ χαμηλότερο από εκείνο των ΗΠΑ και του Καναδά. Η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι για να καλυφθεί η διαφορά θα πρέπει να δαπανώνται επιπλέον 150 δισ. ευρώ κάθε χρόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εκτιμά ότι μια συνολική επένδυση ύψους περίπου 2% του ΑΕγχΠ είναι το ελάχιστο που απαιτείται για να επιτευχθούν οι επιδιωκόμενοι στόχοι. Ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εξαρτάται κυρίως από την κρατική χρηματοδότηση, στις ανταγωνίστριες χώρες παρατηρείται διαφοροποίηση της χρηματοδότησης, με μεγαλύτερη συμμετοχή της βιομηχανίας και των νοικοκυριών.

Για να προσελκύσουν νέα χρηματοδότηση, τα πανεπιστήμια πρέπει πρώτα να αποδείξουν ότι οι υπάρχοντες πόροι χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά. Η πρόσθετη χρηματοδότηση θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την ενθάρρυνση της καινοτομίας, των μεταρρυθμίσεων και την επίτευξη υψηλής ποιότητας στη διδασκαλία, στην έρευνα και στις υπηρεσίες. Η Επιτροπή αναφέρει επίσης το θέμα των αυξημένων διδάκτρων που ανακυκλώνονται σε ένα κατάλληλο σύστημα παροχής βοήθειας στους φοιτητές από ομάδες με χαμηλότερα εισοδήματα και την ανάπτυξη μιας βιώσιμης εταιρικής σχέσης μεταξύ της βιομηχανίας και των πανεπιστημίων.

Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να εξαλείψουν το έλλειμμα χρηματοδότησης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της στρατηγικής της Λισσαβόνας. Ο συνδυασμός των πηγών χρηματοδότησης θα ποικίλει ανάλογα με τις πανεπιστημιακές παραδόσεις κάθε κράτους μέλους. Ο στόχος είναι επίσης η ενθάρρυνση των εταιρικών σχέσεων μεταξύ επιχειρήσεων και πανεπιστημίων μέσω φορολογικών κινήτρων. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να διατηρηθεί η ισότιμη πρόσβαση για όλους.

Η Επιτροπή ζητεί την ενίσχυση της βοήθειας από τα διαρθρωτικά ταμεία και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Στο πλαίσιο του προγράμματος «Εκπαίδευση & κατάρτιση το 2010», η Επιτροπή θα υποστηρίξει την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, έρευνες και μελέτες, αμοιβαία μάθηση μεταξύ των διαμορφωτών πολιτικής. Το προτεινόμενο ολοκληρωμένο πρόγραμμα για τη διά βίου μάθηση για την περίοδο 2007-2013 ενθαρρύνει κυρίως την κινητικότητα και τη συνεργασία πανεπιστημίων-βιομηχανίας.

Ιστορικό

Το κείμενο αυτό αποτελεί συνέχεια της ανακοίνωσης της Επιτροπής με τίτλο «Ο ρόλος των πανεπιστημίων στην Ευρώπη της γνώσης» και της συζήτησης που ακολούθησε. Στόχος της είναι να εξασφαλίσει ότι τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στην επίτευξη του στρατηγικού στόχου που καθορίστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας, δηλαδή να καταστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) η πιο ανταγωνιστική και πιο δυναμική κοινωνία της γνώσης στον κόσμο.

Η εμφάνιση και η ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας της γνώσης βασίζονται μεν στο συνδυασμό τεσσάρων αλληλοεξαρτώμενων στοιχείων, δηλαδή της παραγωγής νέων γνώσεων, της μετάδοσής τους μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, της διάδοσής τους μέσω των ΤΠΕ και της χρήσης τους σε βιομηχανικές διαδικασίες ή σε νέες υπηρεσίες, αλλά τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές αυτής της νέας εξέλιξης.

Η Επιτροπή θα συμπληρώσει την ανακοίνωση αυτή με ένα σχέδιο δράσης σχετικά με την πανεπιστημιακή έρευνα.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουαρίου 2006, για περαιτέρω ευρωπαϊκή συνεργασία με σκοπό τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση [Επίσημη Εφημερίδα L64/60 της 04.03.2006].

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 5ης Φεβρουαρίου 2003 - Ο ρόλος των πανεπιστημίων στην Ευρώπη της γνώσης [COM(2003) 58 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 10ης Ιανουαρίου 2003 - Αποδοτικές επενδύσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση : επιτακτική ανάγκη για την Ευρώπη [COM(2002) 779 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Σύσταση του Συμβουλίου της 24ης Σεπτεμβρίου 1998 για την ευρωπαϊκή συνεργασία με σκοπό τη διασφάλιση της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ( ) [Επίσημη Εφημερίδα L 270 της 07.10.1998].

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 23.10.2006