EUR-Lex Access to European Union law
This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52013PC0821
Proposal for a DIRECTIVE OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL on the strengthening of certain aspects of the presumption of innocence and of the right to be present at trial in criminal proceedings
Wniosek DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wzmocnienia określonych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym
Wniosek DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wzmocnienia określonych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym
/* COM/2013/0821 final - 2013/0407 (COD) */
Wniosek DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wzmocnienia określonych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym /* COM/2013/0821 final - 2013/0407 (COD) */
UZASADNIENIE 1. KONTEKST WNIOSKU 1.1. Wprowadzenie 1. Celem niniejszego wniosku w
sprawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady jest wzmocnienie
określonych aspektów prawa podejrzanych lub oskarżonych w
postępowaniu karnym na całym obszarze Unii Europejskiej do
domniemania niewinności, dopóki ich wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym
wyrokiem, oraz wzmocnienie prawa do obecności na rozprawie. 2. W świetle art. 82 ust. 1
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej („TFUE”) wzajemne uznawanie powinno
stanowić fundament współpracy wymiarów sprawiedliwości, co
oznacza, że orzeczenia sądowe wydawane w jednym państwie
członkowskim należy uznawać za równoważne niezależnie
od miejsca wydania takiego orzeczenia, w związku z czym należy je
uznawać za wykonalne w całej UE. Współpraca wymiarów
sprawiedliwości musi opierać się na wzajemnym zaufaniu
między różnymi systemami sądowymi, zaś poczucie, że
prawa podejrzanych lub oskarżonych nie są przestrzegane w każdej
instancji, wywiera nieproporcjonalnie niekorzystny wpływ na wzajemne
zaufanie, a w konsekwencji na współpracę wymiarów
sprawiedliwości. 3. W tym kontekście w
programie sztokholmskim[1]
położono szczególny nacisk na wzmocnienie praw jednostek w
postępowaniu karnym. W pkt 2.4 programu Rada Europejska wezwała
Komisję do przedstawienia wniosków określających stopniowe
podejście mające na celu wzmocnienie praw podejrzanych lub
oskarżonych przez ustanowienie wspólnych norm minimalnych dotyczących
praw do rzetelnego procesu sądowego. 4. Dotychczas przyjęto trzy
środki: dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia
20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i
tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym[2], dyrektywę
Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie
prawa do informacji w postępowaniu karnym[3]
oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22
października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w
postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego
nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o
pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi
i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności[4]. Środki
dotyczące ochrony osób wymagających szczególnego traktowania podejrzanych
lub oskarżonych w postępowaniu karnym przedstawia się w pakiecie
obejmującym niniejszą inicjatywę wraz z dyrektywą w sprawie
tymczasowej pomocy prawnej dla podejrzanych lub oskarżonych, którzy
zostali pozbawieni wolności, oraz w sprawie pomocy prawnej w ramach
postępowania dotyczącego europejskiego nakazu aresztowania. 5. Ponadto dnia 14 czerwca 2011
r. Komisja opublikowała zieloną księgę w sprawie stosowania
przepisów UE dotyczących wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w
obszarze pozbawienia wolności, aby omówić sposoby zwiększania
wzajemnego zaufania i stosowanie zasady wzajemnego uznawania w obszarze
pozbawienia wolności w granicach kompetencji UE. 6. Celem wszystkich
działań przewidzianych w programie Komisji na rzecz praw procesowych
jest zapewnienie poszanowania prawa do rzetelnego procesu sądowego w Unii
Europejskiej. Zasada domniemania niewinności wraz z powiązanymi
prawami przyczynia się do zapewnienia prawa do rzetelnego procesu
sadowego. Różne prawa podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu
karnym ustanowione na mocy wyżej wymienionych dyrektyw UE w ciągu
ostatnich kilku lat, takie jak prawo do tłumaczenia ustnego i
tłumaczenia pisemnego, prawo do informacji i prawo dostępu do
adwokata, same w sobie nie stanowią celów. Mają one szerzej zakrojony
cel, stanowią bowiem narzędzia do realizacji zasady prawa do
rzetelnego procesu sądowego. Domniemanie niewinności i powiązane
prawa przyczyniają się do osiągnięcia tego celu. W
przypadku trwałego naruszenia zasady domniemania niewinności w państwach
członkowskich pełne osiągnięcie celów programu
działań na rzecz prawa procesowego nie byłoby możliwe. 7. Z tego powodu Rada Europejska
stanowczo wezwała Komisję w programie sztokholmskim do zajęcia
się kwestią domniemania niewinności. 8. Komisja przeprowadziła
dogłębną analizę tej kwestii w ocenie skutków i
uznała, że do wzmocnienia tego podstawowego prawa niezbędny jest
środek dotyczący określonych aspektów domniemania
niewinności. Nadrzędne cele środków już przyjętych w
obszarze praw procesowych w postępowaniu karnym, w tym główny
instrument, jakim jest dyrektywa w sprawie prawa dostępu do adwokata,
nadal wymagają zagwarantowania określonego minimalnego poziomu
ochrony zasady domniemania niewinności we wszystkich państwach
członkowskich UE. 9. Podstawą niniejszego
wniosku jest art. 82 ust. 2 TFUE. Artykuł ten stanowi, że „[w]
zakresie niezbędnym dla ułatwienia wzajemnego uznawania wyroków i
orzeczeń sądowych, jak również współpracy policyjnej i
wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych o wymiarze transgranicznym,
Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze dyrektyw zgodnie ze
zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą ustanawiać
normy minimalne. Normy takie uwzględniają różnice między
tradycjami i systemami prawnymi państw członkowskich. Dotyczą one: a) wzajemnego dopuszczania dowodów
między państwami członkowskimi; b) praw jednostek w postępowaniu
karnym; c) praw ofiar przestępstw; d)[…]”. 10. Niniejszy wniosek przyczyni
się również do wzmocnienia gwarancji prawnych, które chronią
jednostki zaangażowane w postępowanie prowadzone przez
Prokuraturę Europejską. W przedstawionym niedawno wniosku w sprawie
rozporządzenia Rady[5]
wyjaśnia się, że podejrzanemu przysługują wszystkie
prawa przyznane na mocy prawodawstwa UE, jak również inne prawa
wynikające bezpośrednio z Karty praw podstawowych Unii Europejskiej
(„Karta”), które należy stosować zgodnie z obowiązującym prawem
krajowym, oraz wyraźnie wskazuje się prawo do domniemania
niewinności. Wprowadzenie w niniejszym wniosku wzmocnionych standardów dotyczących
domniemania niewinności oznacza również wzmocnienie gwarancji
procesowych mających zastosowanie do postępowania prowadzonego przez
Prokuraturę Europejską. 11. W art. 6 ust. 3 Traktatu o
Unii Europejskiej („TUE”) określa się, że prawa podstawowe,
zagwarantowane w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności („EKPC”) oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych
wspólnych państwom członkowskim, stanowią zasady ogólne prawa
UE. Artykuł 6 ust. 1 stanowi, że Unia Europejska uznaje prawa,
wolności i zasady określone w Karcie, która ma taką samą
moc prawną jak TFUE i TUE. Karta ma zastosowanie do instytucji UE i
państw członkowskich w zakresie, w jakim wykonują one prawo UE,
na przykład w dziedzinie współpracy wymiarów sprawiedliwości w
sprawach karnych w Unii Europejskiej. 12. W art. 47 Karty ustanawia
się prawo do rzetelnego procesu sądowego. W art. 48 gwarantuje
się prawo do domniemania niewinności i ma ono to samo znaczenie i ten
sam zakres co prawo zagwarantowane w art. 6 ust. 2 EKPC[6]. Zgodnie z art. 6 ust.
2 EKPC każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego
karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy
zgodnie z ustawą. W art. 11 ust. 1 Powszechnej deklaracji praw
człowieka zasada ta jest zagwarantowana postanowieniem o takim samym brzmieniu.
Artykuł 14 ust. 2 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i
politycznych („MPPOP”)[7]
zawiera bardzo podobne postanowienie. 13. Europejski Trybunał Praw
Człowieka (ETPC) wyjaśnił zakres art. 6 EKPC. Trybunał
wielokrotnie orzekał, że artykuł ten ma także zastosowanie
na etapie przygotowawczym postępowania karnego[8] oraz że
podejrzanym lub oskarżonym przysługują prawa na mocy art. 6 EKPC
na początkowych etapach przesłuchania przez policję[9]. Trybunał
orzekł również, że wspomniane gwarancje muszą mieć
zastosowanie do świadków w każdym przypadku, kiedy w
rzeczywistości podejrzewa się ich o popełnienie
przestępstwa, gdyż formalna kwalifikacja osoby jest nieistotna[10]. 14. Prace nad zasadą
domniemania niewinności trwały od lat. ETPC orzekł, że art.
6 ust. 2 EKPC obejmuje trzy kluczowe wymogi[11]:
prawo do niebycia przedstawianym przez organy publiczne jako osoba skazana
przed wydaniem prawomocnego wyroku[12];
zasadę, że ciężar dowodu spoczywa na oskarżeniu,
zaś każdą uzasadnioną wątpliwość
dotyczącą winy należy rozstrzygać na korzyść
oskarżonego; oraz prawo oskarżonego do informacji o zarzutach. ETPC
uznaje także istnienie wyraźnego związku między
domniemaniem niewinności a innymi prawami do rzetelnego procesu
sądowego w tym sensie, że w przypadku naruszenia tych praw zasada domniemania
niewinności jest także nieuchronnie zagrożona. Są to: prawo
do nieobciążania siebie winą, prawo do odmowy współpracy,
prawo do odmowy składania wyjaśnień[13] oraz prawo do
wolności (oraz do niestosowania aresztowania tymczasowego)[14]. 15. Prawo do obecności na
rozprawie stanowi podstawowe prawo do obrony. Prawo oskarżonego do
osobistej obecności na rozprawie stanowi część prawa do
rzetelnego procesu sądowego określonego w art. 6 EKPC, zgodnie z
wykładnią ETPC[15].
Wzmocnienie tego prawa przyczyni się zatem do wzmocnienia prawa do
rzetelnego procesu sądowego. 16. Prawo do informacji o
zarzutach jest objęte dyrektywą 2012/13/UE w sprawie prawa do
informacji w postępowaniu karnym i w związku z tym nie jest
objęte niniejszą dyrektywą. Aresztowanie tymczasowe jest
przedmiotem odrębnych inicjatyw[16]
i w związku z tym nie zostało uwzględnione w niniejszej
dyrektywie. Wszystkie inne wyżej wymienione aspekty zasady domniemania
niewinności lub aspekty z nią powiązane są
uwzględnione w niniejszym wniosku. 17. W niniejszej dyrektywie
ustanawia się minimalne wymogi na szczeblu UE regulujące
określone aspekty prawa podejrzanych lub oskarżonych do domniemania
niewinności zgodnie z programem sztokholmskim i orzecznictwem ETPC. Dyrektywa
wspiera zatem stosowanie Karty, w szczególności jej art. 6, 47 i 48,
opierając się na art. 6 EKPC, zgodnie z wykładnią ETPC 1.2. Wyniki konsultacji z
zainteresowanymi stronami i ocena skutków 18. Wielokrotnie konsultowano
się z zainteresowanymi stronami. 19. W 2006 r. Komisja
opublikowała zieloną księgę[17] w sprawie domniemania
niewinności. W tym czasie 11 państw członkowskich udzieliło
odpowiedzi w ramach konsultacji, a niezależni eksperci i praktycy wykorzystali
tę okazję do wskazania na nadwątlenie zasady domniemania
niewinności i podkreślenia, w szczególności w odniesieniu do
dochodzeń dotyczących obcokrajowców lub cudzoziemców, że wydaje
się, iż w krajowych systemach coraz częściej dopuszcza
się zasadę „domniemania winy”. 20. Komisja kontaktowała
się również z najważniejszymi zainteresowanymi stronami oraz
korzystała z konsultacji przeprowadzonych w związku z
pozostałymi inicjatywami włączonymi do niniejszego pakietu. 21. Podczas posiedzenia grupy
ekspertów ds. polityki kryminalnej UE w dniu 23 stycznia 2013 r. Komisja zgromadziła
opinie na ten temat od pracowników naukowych, praktyków, sędziów,
adwokatów i prokuratorów. 22. Ponadto dnia 19 lutego 2013 r.
odbyło się spotkanie z przedstawicielami ministerstw
sprawiedliwości państw członkowskich i Chorwacji
poświęcone wyłącznie kwestii domniemania niewinności. 23. Ponadto w ramach badania
przeprowadzonego na potrzeby opracowania oceny skutków towarzyszącej
niniejszemu wnioskowi w dniu 27 lutego 2013 r. rozpoczęto ankietę
internetową, którą opublikowano na stronach DG ds. Sprawiedliwości
i europejskiej sieci sądowej. Za pośrednictwem poczty elektronicznej
poinformowano o tej ankiecie wszystkie główne zainteresowane strony, otrzymano
na nią ponad 100 odpowiedzi. Ankieta koncentrowała się nie tylko
na sytuacji prawnej w zakresie ochrony prawa do domniemania niewinności w
państwach członkowskich, ale przede wszystkim na funkcjonowaniu tego
prawa w praktyce. Wyniki tej ankiety zawarto w załączniku III do
oceny skutków towarzyszącej niniejszemu wnioskowi. Ocena skutków jest
dostępna na stronie internetowej [http://ec.europa.eu/governance].
Wykazano w niej, że poziom gwarancji w ustawodawstwie państw
członkowskich jest ogólnie do zaakceptowania i nie wydaje się, aby w
tym obszarze występował jakikolwiek problem o charakterze systemowym.
W dalszym ciągu istnieją jednak obszary, w których należy
udoskonalić gwarancje prawne. Ponadto w całej UE nadal zbyt
często występują przypadki naruszenia domniemania
niewinności. 2. ASPEKTY PRAWNE WNIOSKU 2.1. Przepisy szczegółowe Artykuł 1 – Przedmiot 24. Celem dyrektywy jest
ustanowienie norm minimalnych dotyczących określonych aspektów prawa
podejrzanych lub oskarżonych do domniemania niewinności, dopóki ich
wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Niniejsza
dyrektywa obejmuje następujące prawa: prawo do niebycia
przedstawianym przez organy publiczne jako osoba winna przed wydaniem
prawomocnego wyroku; zasadę, że ciężar dowodu spoczywa na oskarżeniu,
zaś każdą uzasadnioną wątpliwość dotyczącą
winy należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego, prawo
do nieobciążania siebie winą, prawo do odmowy współpracy
oraz prawo do odmowy składania wyjaśnień. Prawo do
obecności na rozprawie jest również objęte zakresem niniejszej
dyrektywy. Artykuł
2 – Zakres 25. Dyrektywa ma zastosowanie do
podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym od samego
początku postępowania karnego, nawet zanim podejrzani zostaną
poinformowani przez właściwe organy o tym, że są podejrzani
lub oskarżeni o popełnienie przestępstwa. Dyrektywę stosuje
się do czasu zakończenia takiego postępowania, tj. do czasu
wydania prawomocnego wyroku. 26. Prawo do domniemania
niewinności obejmuje różne potrzeby i stopnie ochrony w odniesieniu
do osób fizycznych i osób prawnych, jak określono w orzecznictwie
Trybunału Sprawiedliwości dotyczącym prawa do nieobciążania
siebie winą[18].
W niniejszej dyrektywie uwzględnia się te różnice, w
związku z czym ma ona zastosowanie wyłącznie do osób fizycznych. 27. Ochrona prawa osób prawnych do
domniemania niewinności jest jednak zapewniona na mocy istniejących
gwarancji zawartych w przepisach krajowych i unijnych zgodnie z
wykładnią sądów krajowych i Trybunału Sprawiedliwości
oraz na mocy EKPC zgodnie z wykładnią ETPC. 28. Zapewnia się zatem
utrzymanie i poszanowanie „stopniowego” podejścia do interwencji na
poziomie prawa UE, w szczególności w dziedzinie praw osób uczestniczących
w postępowaniu karnym. Kolejne inicjatywy w tym zakresie będą
rozważane w zależności od ewolucji przepisów krajowych i orzecznictwa. Artykuł 3 – Domniemanie
niewinności 29. W przepisie tym ustanawia
się prawo do domniemania niewinności. Artykuł 4 – Publiczne informowanie o
winie przed wydaniem wyroku skazującego 30. ETPC ustalił, że
jednym z podstawowych aspektów zasady domniemania niewinności jest fakt,
iż sąd lub urzędnik publiczny nie mogą publicznie
przedstawiać podejrzanych lub oskarżonych w taki sposób, jakby byli
winni popełnienia przestępstwa, jeżeli nie zostali oni
osądzeni i skazani prawomocnym wyrokiem[19].
Ponadto, zgodnie z orzecznictwem ETPC, zasada ta powinna mieć także
zastosowanie do wszystkich organów publicznych[20].
W obu przypadkach mogłoby to zachęcić opinię publiczną
do uwierzenia w winę tej osoby i osądzenia jej, zanim organ
sądowy dokona oceny faktów. 31. Zasada ta powinna
pozostawać bez uszczerbku dla możliwości publikacji, zgodnie z
prawem krajowym, orzeczeń, w których nakłada się kary w
następstwie postępowania administracyjnego. Artykuł 5 – Ciężar dowodu i
wymagany standard dowodu 32. Zasada domniemania niewinności
stanowi, że ciężar dowodu spoczywa na oskarżeniu, zaś
każdą wątpliwość dotyczącą winy należy
rozstrzygać na korzyść podejrzanych lub oskarżonych (in
dubio pro reo). Zakłada się zatem, że wyrok sądu musi
opierać się na przedstawionych dowodach, nie zaś na samych tylko
zarzutach lub założeniach. Pozostaje to bez uszczerbku dla niezawisłości
sądownictwa przy ocenie winy podejrzanego lub oskarżonego. Ponadto
ETPC przyznał, że w szczególnych i nielicznych przypadkach
ciężar dowodu może zostać przeniesiony na obronę. Artykuł
ten stanowi odzwierciedlenie zasady ETPC[21],
która zapewnia odpowiednią równowagę między interesem publicznym
(potrzeby oskarżenia) a prawem do obrony. Niniejsza dyrektywa pozostaje
bez uszczerbku dla możliwości przedstawiania dowodów przez
obronę zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi. Artykuły 6 i 7 – Prawo do nieobciążania
siebie winą i odmowy współpracy, prawo do odmowy składania
wyjaśnień 33. W tych dwóch artykułach
ustanawia się prawo do nieobciążania siebie winą i odmowy
współpracy oraz prawo do odmowy składania wyjaśnień. Prawo
do tego, aby nie być zmuszonym do składania wyjaśnień na
swoją niekorzyść, prawo do nieprzyznania się do winy i
odmowy współpracy oraz prawo do odmowy składania wyjaśnień to
powszechnie uznane standardy międzynarodowe, które stanowią
istotę pojęcia rzetelnego procesu sądowego określonego w
art. 6 EKPC[22].
Prawa te mają między innymi chronić oskarżonego przed
niewłaściwym zastosowaniem przymusu ze strony organów, tym samym
przyczyniając się do zmniejszenia ryzyka pomyłek sądowych
oraz do osiągnięcia celów określonych w art. 6 EKPC. „Stopień
przymusu” zastosowanego wobec podejrzanych lub oskarżonych w celu
zmuszenia ich do udzielenia informacji dotyczących postawionych im
zarzutów nie może naruszać, nawet ze względów
bezpieczeństwa i porządku publicznego, istoty
przysługujących im praw do nieobciążania siebie winą
oraz do odmowy składania wyjaśnień[23]. W każdym
przypadku należy przestrzegać art. 3 EKPC w sprawie zakazu tortur,
zgodnie z wykładnią ETPC. 34. Prawo do nieobciążania
siebie winą obejmuje przede wszystkim uszanowanie woli podejrzanych lub
oskarżonych do odmowy składania wyjaśnień oraz w
szczególności założenie, że w sprawie karnej
oskarżenie dąży do udowodnienia zarzutów postawionych
podejrzanym lub oskarżonym bez korzystania z dowodu uzyskanego pod
przymusem lub naciskiem wbrew woli podejrzanych lub oskarżonych. Ponadto
zakres tego prawa nie ogranicza się do spraw, w których zastosowano
przymus wobec oskarżonego lub w których w jakiś sposób bezpośrednio
skłoniono oskarżonego do zachowania się wbrew jego woli[24]. W tym sensie, zgodnie
z ETPC, przedmiotowe prawo jest ściśle powiązane z domniemaniem
niewinności określonym w art. 6 ust. 2 EKPC. 35. Należy bezzwłocznie
poinformować podejrzanych lub oskarżonych o przysługującym
im prawie do odmowy składania wyjaśnień zgodnie z dyrektywą
2012/13/UE. Przekazane informacje powinny także dotyczyć treści
prawa do odmowy składania wyjaśnień oraz konsekwencji rezygnacji
z tego prawa i jego dochodzenia. 36. Należy wykluczyć
wszelkie wnioski wynikające z faktu, że podejrzani lub oskarżeni
skorzystali z tych praw. W przeciwnym razie, gdyby podejrzani lub
oskarżeni musieli się obawiać, że brak współpracy z
ich strony lub odmowa składania wyjaśnień zostaną
później wykorzystane przeciwko nim w postępowaniu karnym, prawo to
byłoby tylko iluzją. Jest to jedyny sposób, by zapewnić skuteczne
korzystanie z tych praw przez podejrzanych lub oskarżonych bez obaw,
że może to zostać wykorzystane przeciwko nim na późniejszym
etapie postępowania. Dlatego też w dyrektywie przewiduje się
również szczególny i natychmiastowy środek prawny, zgodnie z którym
niedozwolone jest jakiekolwiek wykorzystanie dowodu uzyskanego z naruszeniem
tych praw, z wyjątkiem szczególnych przypadków, w których wykorzystanie
takiego dowodu nie wpłynie na ogólną rzetelność
postępowania[25]. 37. Założenie, że
nie należy wyciągać żadnych wniosków z faktu skorzystania z
tych praw oraz że skorzystanie z tych praw nie powinno przemawiać na
niekorzyść podejrzanych lub oskarżonych na późniejszym
etapie postępowania karnego, nie powinno uniemożliwiać
państwom członkowskim uwzględnienia gotowości do
współpracy przy podejmowaniu decyzji w sprawie nałożenia
konkretnej kary. Artykuły 8 i 9 – Prawo do
obecności na rozprawie 38. Jeżeli osoba jest
nieobecna na rozprawie, jej prawo do obrony jest zagrożone. W takim
przypadku oskarżony nie jest w stanie przedstawić sądowi swojej
wersji wydarzeń ani dowodów na jej poparcie. W związku z tym
może zostać uznany za winnego bez możliwości obalenia
przesłanek skazania. 39. Prawo do obecności na
rozprawie lub możliwość zrzeczenia się takiego prawa po
otrzymaniu informacji o takiej możliwości są niezbędne, aby
móc skorzystać z prawa do obrony. 40. Artykuł 8 stanowi,
że państwa członkowskie muszą zapewnić stosowanie
prawa do obecności na każdej rozprawy, której celem jest ustalenie
ewentualnej winy oskarżonego (zarówno w przypadku wyroku skazującego,
jak i wyroku uniewinniającego). Obecność podejrzanych lub
oskarżonych na tym etapie postępowania karnego ma szczególne
znaczenie ze względu na jego potencjalne konsekwencje. 41. W art. 8 określa się
ustanowione przez ETPC prawo oskarżonego do obecności na rozprawie
oraz ustanawia się bardzo ograniczone wyjątki od tego prawa, zgodnie
z EKPC i prawem UE[26].
O ile warunki określone w art. 8 są spełnione, nie ma
żadnego przeciwskazania, by państwa członkowskie
wykorzystywały „uproszczone postępowania” w przypadku najbardziej
powszechnych lżejszych przestępstw. W art. 9 przewiduje się,
że środkiem prawnym (ustanowionym przez ETPC) w przypadkach, w
których prawo do obecności na rozprawie zostało naruszone, jest
obowiązek ponownego rozpoznania sprawy[27]. Artykuł 10 – Środki prawne 42. ETPC wielokrotnie
stwierdzał, że najwłaściwszą formą dochodzenia
roszczeń w przypadku naruszenia prawa do rzetelnego procesu sądowego
określonego w art. 6 ust. 2 EKPC jest zapewnienie, aby podejrzani lub
oskarżeni znaleźli się, w miarę możliwości, w
sytuacji, w jakiej znajdowaliby się, gdyby nie naruszono ich praw[28]. Artykuł 11 – Gromadzenie danych 43. Do celów monitorowania i oceny
skuteczności i efektywności niniejszej dyrektywy konieczne jest, aby
państwa członkowskie gromadziły dane w zakresie korzystania z
praw określonych w niniejszej dyrektywie. Odpowiednie dane obejmują
dane, zarejestrowane przez organy sądowe i organy ścigania,
dotyczące środków prawnych, który zostały zastosowane we
wszystkich sytuacjach, w których doszło do naruszenia zasady domniemania
niewinności oraz prawa do obecności na rozprawie. Artykuł 12 – Klauzula o nieobniżaniu
poziomu ochrony 44. Celem tego artykułu jest
zagwarantowanie, że ustanowienie wspólnych norm minimalnych zgodnie z
niniejszą dyrektywą nie będzie skutkowało obniżeniem standardów
w niektórych państwach członkowskich oraz że standardy określone
w Karcie i w EKPC zostaną utrzymane. Ponieważ w niniejszej dyrektywie
ustanawia się normy minimalne zgodnie z art. 82 TFUE, państwa
członkowskie mają swobodę w stosowaniu standardów wyższych
niż standardy uzgodnione w niniejszej dyrektywie. Artykuł 13 – Transpozycja 45. W artykule tym nakłada
się na państwa członkowskie obowiązek wdrożenia
dyrektywy do dnia xx/xx/201x r. i przekazania Komisji, w tym samym terminie,
tekstu przepisów transponujących ją do prawa krajowego. Zważywszy
na prostotę środków transpozycji, jakie należy
wdrożyć, Komisja nie potrzebuje dokumentów wyjaśniających
do pomyślnego przeprowadzenia działań związanych z nadzorem
nad transpozycją dyrektywy. Poszczególne środki transpozycji
podlegające zgłaszaniu powinny być wystarczająco jasne. Artykuł 14 – Wejście w życie 46. Artykuł ten stanowi,
że dyrektywa wejdzie w życie dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w
Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. 2.2. Zasada pomocniczości 47. Ustawodawstwo państw
członkowskich dotyczące prawa do domniemania niewinności i
wszystkich jego aspektów jest znacznie zróżnicowane. Orzecznictwo ETPC
dowodzi, że ciągle dochodzi do naruszeń zasady domniemania
niewinności oraz powiązanych z nią praw do rzetelnego procesu
sądowego. Taka sytuacja prowadzi do braku wzajemnego zaufania między
organami sądowymi różnych państw członkowskich UE. W
konsekwencji organy sądowe niechętnie ze sobą
współpracują. W ocenie skutków załączonej do niniejszego
wniosku stwierdza się, że ETPC działający samodzielnie nie
zapewnia całkowitej ochrony zasady domniemania niewinności: niektóre
aspekty domniemania niewinności nie zostały w ostatnim czasie lub kompleksowo
rozpatrzone przez ETPC, a procedurę dochodzenia roszczeń przed ETPC
stosuje się wyłącznie ex post po wyczerpaniu wszystkich
środków prawnych przewidzianych prawem wewnętrznym. Niniejsza
dyrektywa będzie stanowiła uzupełnienie gwarancji
określonych przez ETPC i zapewni ochronę domniemania niewinności
od momentu rozpoczęcia postępowania karnego, w tym
możliwość odwołania się do mechanizmów dochodzenia
roszczeń UE. 48. Państwa członkowskie
samodzielnie nie mogą w zadowalającym stopniu osiągnąć
celu wniosku, jakim jest propagowanie wzajemnego zaufania; Unia Europejska musi
podjąć działania, aby ustanowić spójne wspólne normy minimalne
mające zastosowanie w całej Unii Europejskiej. Sytuację tę
potwierdzono w programie sztokholmskim, w którym Rada Europejska wezwała
Komisję do zajęcia się kwestią domniemania
niewinności. Wniosek przyczyni się do zbliżenia przepisów
proceduralnych państw członkowskich dotyczących niektórych
aspektów prawa do domniemania niewinności oraz prawa do obecności na
rozprawie w postępowaniu karnym w celu zwiększenia wzajemnego
zaufania. Wniosek jest zatem zgodny z zasadą pomocniczości. 2.3. Zasada proporcjonalności 49. Wniosek jest zgodny z
zasadą proporcjonalności, ponieważ nie wykracza poza minimum
wymagane dla osiągnięcia wyznaczonego celu na szczeblu unijnym i poza
to, co jest konieczne dla realizacji tego celu. Wniosek dotyczy jedynie pewnych
aspektów domniemania niewinności, które są bardziej bezpośrednio
związane z funkcjonowaniem instrumentów dotyczących wzajemnego
uznawania oraz ze współpracą policji i wymiarów sprawiedliwości
w sprawach karnych. Ponadto wniosek ogranicza się jedynie do osób
fizycznych. Jest to zgodne ze „stopniowym podejściem” w zakresie interwencji
UE w dziedzinie praw procesowych w sprawach karnych i z koniecznością,
by działanie było proporcjonalne. 3. WPŁYW NA BUDŻET 50. Niniejszy wniosek nie ma
wpływu na budżet UE. 2013/0407 (COD) Wniosek DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wzmocnienia określonych
aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w
postępowaniu karnym PARLAMENT EUROPEJSKI I RADA UNII
EUROPEJSKIEJ, uwzględniając Traktat o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 82 ust. 2 lit.
b), uwzględniając wniosek Komisji
Europejskiej, po przekazaniu projektu aktu ustawodawczego
parlamentom narodowym, uwzględniając opinię
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego[29], uwzględniając opinię Komitetu
Regionów[30], stanowiąc zgodnie ze zwykłą
procedurą ustawodawczą, a także mając na uwadze, co
następuje: (1) Celem
niniejszej dyrektywy jest wzmocnienie prawa do rzetelnego procesu sądowego
w postępowaniu karnym przez ustanowienie norm minimalnych dotyczących
określonych aspektów domniemania niewinności i prawa do
obecności na rozprawie. (2) Dzięki ustanowieniu norm
minimalnych dotyczących ochrony praw procesowych podejrzanych lub
oskarżonych niniejsza dyrektywa powinna zwiększyć zaufanie
państw członkowskich do systemów sądownictwa karnego innych
państw członkowskich, przyczyniając się tym samym do
ułatwienia wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych. Takie
wspólne normy minimalne powinny również usunąć przeszkody dla
swobodnego przepływu obywateli na terytoriach państw
członkowskich. (3) W programie sztokholmskim[31] położono
szczególny nacisk na wzmocnienie praw jednostek w postępowaniu karnym. W
pkt 2.4 programu Rada Europejska wezwała Komisję do przedstawienia
wniosków określających stopniowe podejście mające na celu
wzmocnienie praw podejrzanych lub oskarżonych. Program UE na rzecz praw procesowych
ma funkcjonować jako całość, bowiem płynące z
niego korzyści będą w pełni odczuwalne dopiero po
wdrożeniu wszystkich jego części. (4) W programie sztokholmskim
Rada Europejska wezwała Komisję do przeanalizowania dalszych
elementów minimalnych praw procesowych podejrzanych i oskarżonych oraz
oszacowania, czy inne kwestie, takie jak na przykład domniemanie
niewinności, wymagają podjęcia działań w celu
propagowania lepszej współpracy w tej dziedzinie. (5) Dotychczas przyjęto trzy
środki: dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE[32], dyrektywę
Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE[33]
oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE[34]. (6) Niniejsza
dyrektywa powinna mieć zastosowanie wyłącznie do
postępowań karnych. Postępowania administracyjne prowadzące
do nałożenia sankcji karnych takie jak postępowania w zakresie
konkurencji, handlu, podatków, usług finansowych oraz inne dochodzenia
prowadzone przez organy administracyjne w związku z tymi
postępowaniami, a także postępowania cywilne nie są
objęte niniejszą dyrektywą. (7) Niniejsza dyrektywa powinna
ułatwić praktyczne stosowanie prawa do domniemania niewinności i
wszystkich jego różnych aspektów, jak również prawa do obecności
na rozprawie w celu zagwarantowania prawa do rzetelnego procesu sądowego. (8) Niniejsza dyrektywa powinna
mieć zastosowanie do podejrzanych lub oskarżonych o popełnienie
przestępstwa. Dyrektywa powinna mieć zastosowanie na każdym
etapie postępowania, także zanim osoby te zostaną poinformowane
przez właściwe organy państwa członkowskiego, za
pomocą oficjalnego zawiadomienia lub w inny sposób, że są podejrzane
lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, aż do zakończenia
postępowania. (9) W niniejszej dyrektywie
uznaje się różne potrzeby i poziomy ochrony określonych aspektów
prawa do domniemania niewinności w odniesieniu do osób fizycznych i
prawnych. Ochrona taka w odniesieniu do osób fizycznych znajduje odzwierciedlenie
w bogatym orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trybunał
Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał jednak, że prawa
wynikające z domniemania niewinności nie przysługują osobom
prawnym w taki sam sposób jak osobom fizycznym. (10) Zważywszy obecny stan
rozwoju ustawodawstwa krajowego i orzecznictwa na szczeblu krajowym oraz na
szczeblu Trybunału Sprawiedliwości, jest jeszcze za wcześnie,
aby ustanawiać na poziomie unijnym przepisy w zakresie prawa do
domniemania niewinności w odniesieniu do osób prawnych. (11) Należy zapewnić
ochronę prawa osób prawnych do domniemania niewinności za pomocą
istniejących gwarancji prawnych i orzecznictwa, których dalszy rozwój
powinien mieć decydujące znaczenie dla oceny zapotrzebowania na
działania na szczeblu unijnym. (12) Do celów niniejszej dyrektywy
„organy ścigania lub organy sądowe” odnoszą się do organów
publicznych, które, zgodnie z prawem krajowym, posiadają uprawnienia w
sferze postępowania karnego. (13) Domniemanie niewinności
jest naruszone, jeżeli podejrzany lub oskarżony zostanie
przedstawiony w orzeczeniu sądowym lub oświadczeniu podanym do
wiadomości publicznej sporządzonym przez organ sądowy lub inny
organ publiczny w taki sposób, jakby został skazany, zanim zostanie uznany
za winnego zgodnie z prawem. (14) Ciężar dowodu
spoczywa na oskarżeniu, a każdą wątpliwość
należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego. Domniemanie
niewinności zostanie zatem naruszone w przypadku przeniesienia
ciężaru dowodu z oskarżenia na obronę, bez uszczerbku dla
możliwych uprawnień sądu do działania z urzędu w
zakresie ustalania faktów oraz bez uszczerbku dla niezawisłości sądownictwa
przy ocenie winy podejrzanego lub oskarżonego. (15) W niektórych przypadkach
przeniesienie ciężaru dowodu na obronę nie powinno jednak być
niezgodne z domniemaniem niewinności, o ile zapewnione są
określone gwarancje: należy zapewnić, aby domniemania faktyczne
lub prawne były utrzymane w rozsądnych granicach
uwzględniających wagę sprawy, a także aby były one
wzruszalne, na przykład za pomocą nowych dowodów dotyczących
okoliczności łagodzących lub w przypadku działania
siły wyższej. (16) Prawo do nieobciążania
siebie winą i prawo do odmowy współpracy stanowią ważny
aspekt domniemania niewinności. Nie należy zmuszać podejrzanego
lub oskarżonego, w przypadku wezwania do złożenia
oświadczenia lub udzielenia odpowiedzi na pytania, do przedstawienia
dowodów lub dokumentów bądź dostarczenia informacji, które mogą
prowadzić do obciążenia siebie winą. (17) Należy ograniczyć
stosowanie jakiegokolwiek przymusu mającego na celu zmuszenie podejrzanego
lub oskarżonego do udzielenia informacji. Aby ustalić, czy
zastosowanie przymusu nie naruszyło tych praw, należy w świetle
wszystkich okoliczności sprawy uwzględnić następujące
aspekty: charakter i stopień przymusu zastosowanego w celu uzyskania
dowodów, wagę interesu publicznego w odniesieniu do dochodzenia i
nałożenia kary za popełnienie danego przestępstwa,
istnienie jakichkolwiek gwarancji procesowych i sposób wykorzystania uzyskanego
w ten sposób materiału dowodowego. Stopień przymusu zastosowanego
wobec podejrzanych lub oskarżonych w celu zmuszenia ich do udzielenia
informacji dotyczących postawionych im zarzutów nie powinien jednak naruszać,
nawet ze względów bezpieczeństwa i porządku publicznego, istoty
przysługującego im prawa do nieobciążania siebie winą
oraz do odmowy składania wyjaśnień. (18) Prawo do nieobciążania
siebie winą i do odmowy współpracy nie powinno obejmować
wykorzystania w postępowaniu karnym materiału dowodowego, który
można uzyskać od podejrzanego lub oskarżonego przy zastosowaniu
legalnych środków przymusu, ale który istnieje niezależnie od woli
podejrzanych lub oskarżonych, takiego jak materiał dowodowy otrzymany
w następstwie nakazu, materiał dowodowy, w odniesieniu do którego
istnieje prawny obowiązek zachowania i przedstawienia na stosowny wniosek,
próbki wydychanego powietrza, krwi, moczu i tkanki ciała pobrane w celu
przeprowadzenia testów DNA. (19) Prawo do odmowy składania
wyjaśnień stanowi ważny aspekt domniemania niewinności. Powinno
ono służyć jako środek ochrony przed obciążaniem
siebie winą. (20) Prawo do nieobciążania
siebie winą i odmowy współpracy oraz prawo do odmowy składania
wyjaśnień powinno mieć zastosowanie w odniesieniu do pytań
istotnych z punktu widzenia przestępstwa, o którego popełnienie dana
osoba jest podejrzana lub oskarżona, a nie na przykład w odniesieniu
do pytań służących identyfikacji podejrzanego lub
oskarżonego. (21) Prawo do rzetelnego procesu
sądowego stanowi jedną z podstawowych zasad demokratycznego
społeczeństwa. Prawo oskarżonego do obecności na rozprawie wywodzi
się z tego prawa i powinno być zagwarantowane w całej Unii
Europejskiej. (22) Prawo oskarżonego do
obecności na rozprawie nie jest jednak prawem absolutnym. W pewnych
okolicznościach oskarżony może zrzec się, wyraźnie lub
w sposób dorozumiany, lecz jednoznaczny, korzystania z tego prawa. (23) W niektórych, ściśle
określonych okolicznościach zapewniających skuteczne korzystanie
z prawa do rzetelnego procesu sądowego powinna istnieć możliwość,
aby rozprawa, w wyniku której wydano wyrok skazujący lub
uniewinniający, odbyła się pod nieobecność
podejrzanego lub oskarżonego. (24) Niniejsza dyrektywa nie
powinna regulować form i metod, w tym wymogów procesowych, stosowanych do
osiągnięcia celów określonych w odniesieniu do prawa do
obecności na rozprawie, ponieważ podlegają one przepisom
krajowym państw członkowskich. (25) Przy rozważaniu, czy
sposób przekazywania informacji jest wystarczający, aby zapewnić, by dana
osoba dowiedziała się o rozprawie, szczególną uwagę
można by, w stosownych przypadkach, zwrócić także na starania
podjęte przez daną osobę w celu uzyskania skierowanych do niej
informacji. (26) Zasada skuteczności prawa
unijnego zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia
odpowiednich i skutecznych środków prawnych na wypadek naruszenia prawa
przyznanego jednostkom w prawie unijnym. Skuteczny środek prawny dostępny
na wypadek naruszenia którejkolwiek z zasad określonych w niniejszej
dyrektywie powinien, w miarę możliwości, wywierać skutek
polegający na postawieniu podejrzanych lub oskarżonych w takiej samej
sytuacji, w jakiej znaleźliby się, gdyby nie wystąpiło dane
naruszenie. (27) Do celów monitorowania i oceny
skuteczności niniejszej dyrektywy państwa członkowskie powinny
gromadzić dane w odniesieniu do korzystania z praw określonych w
niniejszej dyrektywie. Dane takie powinny obejmować dane zarejestrowane
przez organy ścigania i organy sądowe w odniesieniu do środka prawnego,
który ma zastosowanie, gdy dochodzi do naruszenia któregokolwiek z aspektów prawa
do domniemania niewinności objętych niniejszą dyrektywą
oraz w przypadku naruszenia prawa do obecności na rozprawie. (28) W niniejszej dyrektywie
potwierdza się prawa podstawowe i zasady uznane w Karcie praw podstawowych
Unii Europejskiej i europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności, w tym zakaz tortur oraz nieludzkiego i
poniżającego traktowania, prawo do wolności i
bezpieczeństwa osobistego, poszanowania życia prywatnego i
rodzinnego, prawo do integralności osoby, prawa dziecka, integracji osób
niepełnosprawnych, prawo do skutecznego środka prawnego i prawo do
rzetelnego procesu sądowego, domniemanie niewinności i prawo do
obrony. (29) Ponieważ w niniejszej
dyrektywie ustanawia się normy minimalne, państwa członkowskie
mogą rozszerzyć zakres praw określonych w niniejszej dyrektywie
w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony. Taki wyższy poziom
ochrony nie powinien stanowić przeszkody we wzajemnym uznawaniu
orzeczeń sądowych, a normy minimalne mają je ułatwiać.
Poziom ochrony nigdy nie powinien być niższy niż poziom
wynikający ze standardów określonych w Karcie praw podstawowych Unii
Europejskiej lub europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności, zgodnie z ich wykładnią zawartą w
orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka. (30) Ponieważ cele niniejszej
dyrektywy, mianowicie ustanowienie wspólnych norm minimalnych dotyczących
niektórych aspektów prawa do domniemania niewinności oraz dotyczących
prawa do obecności na rozprawie, nie mogą zostać
osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa
członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary tego środka możliwe
jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii, Unia może
przyjmować środki zgodnie z zasadą pomocniczości
określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z
zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsza
dyrektywa nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych
celów. (31) [Zgodnie z art. 3
Protokołu nr 21 w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w
odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości, załączonego do Traktatu o Unii Europejskiej i
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wspomniane państwa
członkowskie notyfikowały życzenie uczestniczenia w
przyjęciu i stosowaniu niniejszej dyrektywy] LUB [zgodnie z art. 1 i 2
Protokołu nr 21 w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w
odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości, załączonego do Traktatu o Unii Europejskiej i
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, oraz bez uszczerbku dla przepisów
art. 4 tego Protokołu, wymienione państwa członkowskie nie
uczestniczą w przyjęciu niniejszej dyrektywy i nie są nią
związane ani jej nie stosują][35]. (32) Zgodnie z art. 1 i 2
Protokołu nr 22 w sprawie stanowiska Danii, załączonego do
Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
Dania nie uczestniczy w przyjęciu niniejszej dyrektywy i nie jest nią
związana ani jej nie stosuje, PRZYJMUJĄ NINIEJSZĄ
DYREKTYWĘ: ROZDZIAŁ 1
Przedmiot i zakres Artykuł 1
Przedmiot W niniejszej dyrektywie ustanawia się
normy minimalne dotyczące: a) określonych aspektów prawa do
domniemania niewinności w postępowaniu karnym; b) prawa do obecności na rozprawie
w postępowaniu karnym. Artykuł 2
Zakres Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do osób
fizycznych podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym do
czasu prawomocnego zakończenia takiego postępowania. ROZDZIAŁ 2
Prawo do domniemania niewinności Artykuł 3
Domniemanie niewinności Państwa członkowskie zapewniają,
aby podejrzani lub oskarżeni byli objęci domniemaniem
niewinności, dopóki ich wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z prawem. Artykuł 4
Publiczne informowanie o winie przed wydaniem wyroku skazującego Państwa członkowskie
zapewniają, aby organy publiczne nie odnosiły się w swoich
oświadczeniach publicznych i oficjalnych decyzjach do podejrzanych lub
oskarżonych w taki sposób, jakby byli oni skazani, przed wydaniem
prawomocnego wyroku skazującego. Państwa członkowskie zapewniają
przyjęcie odpowiednich środków w przypadku naruszenia tego wymogu. Artykuł 5
Ciężar dowodu i wymagany standard dowodu 1. Państwa
członkowskie zapewniają, aby przy ustalaniu winy podejrzanych lub
oskarżonych ciężar dowodu spoczywał na oskarżeniu. Obowiązek
ten nie narusza żadnych uprawnień sądu prowadzącego
rozprawę do działania z urzędu w zakresie ustalania faktów. 2. Państwa
członkowskie zapewniają, aby wszelkie domniemania przenoszące
ciężar dowodu na podejrzanych lub oskarżonych były
wystarczająco istotne, aby uzasadnić odstąpienie od tej zasady, oraz
aby były wzruszalne. W celu wzruszenia takiego domniemania
wystarczy, że obrona przedstawi wystarczające dowody, które wywołają
uzasadnione wątpliwości co do winy podejrzanego lub oskarżonego. 3. Państwa
członkowskie zapewniają, aby w przypadku gdy przy ocenie winy
podejrzanego lub oskarżonego sąd prowadzący rozprawę
poweźmie uzasadnione wątpliwości co do winy tej osoby, dana
osoba została uniewinniona. Artykuł 6
Prawo do nieobciążanie siebie winą i do odmowy współpracy 1. Państwa
członkowskie zapewniają podejrzanym lub oskarżonym prawo do nieobciążania
się winą i do odmowy współpracy w każdym postępowaniu
karnym. 2. Prawo, o którym mowa w ust.
1, nie obejmuje wykorzystania w postępowaniu karnym materiału
dowodowego, który można uzyskać od podejrzanych lub oskarżonych
przy zastosowaniu legalnych środków przymusu, ale który istnieje
niezależnie od woli podejrzanych lub oskarżonych. 3. Korzystanie z prawa do nieobciążania
siebie winą i do odmowy współpracy nie może być
wykorzystane przeciwko podejrzanemu lub oskarżonemu na dalszym etapie
postępowania i nie może zostać uznane za potwierdzenie faktów. 4. Nie dopuszcza się żadnego
dowodu uzyskanego z naruszeniem niniejszego artykułu, chyba że
wykorzystanie takiego dowodu pozostałoby bez uszczerbku dla ogólnej
rzetelności postępowania. Artykuł 7
Prawo do odmowy składania wyjaśnień 1. Państwa
członkowskie zapewniają podejrzanym lub oskarżonym prawo do
odmowy składania wyjaśnień podczas przesłuchania
prowadzonego przez policję lub inne organy ścigania lub organy
sądowe w związku z przestępstwem, o którego popełnienie
są podejrzani lub oskarżeni. 2. Państwa
członkowskie niezwłocznie informują podejrzanych lub oskarżonych
o przysługującym im prawie do odmowy składania
wyjaśnień i tłumaczą treść tego prawa oraz skutki
zrzeczenia się tego prawa lub skorzystania z niego. 3. Korzystanie
z prawa do odmowy składania wyjaśnień nie może zostać
wykorzystane przeciwko podejrzanemu lub oskarżonemu na dalszym etapie
postępowania i nie może zostać uznane za potwierdzenie faktów. 4. Nie dopuszcza się
żadnego dowodu uzyskanego z naruszeniem niniejszego artykułu, chyba
że wykorzystanie takiego materiału nie wpłynęłoby na
ogólną rzetelność postępowania. ROZDZIAŁ 3
Prawo do obecności na rozprawie Artykuł 8
Prawo do obecności na rozprawie 1. Państwa
członkowskie zapewniają podejrzanym lub oskarżonym prawo do
obecności na rozprawie. 2. Państwa
członkowskie mogą zapewnić sądowi prowadzącemu rozprawę
możliwość orzeczenia o winie pod nieobecność
podejrzanego lub oskarżonego, pod warunkiem że podejrzany lub
oskarżony: a) w odpowiednim czasie: (i) został wezwany
osobiście i tym samym został poinformowany o wyznaczonym terminie i
miejscu rozprawy albo inną drogą rzeczywiście otrzymał
urzędową informację o wyznaczonym terminie i miejscu takiej
rozprawy w sposób pozwalający jednoznacznie stwierdzić, iż
wiedział on o wyznaczonej rozprawie; oraz (ii) został poinformowany o
tym, że orzeczenie może zostać wydane, jeżeli nie stawi
się na rozprawie; b) wiedząc o wyznaczonej
rozprawie, udzielił pełnomocnictwa obrońcy, który został
wyznaczony przez niego lub przez państwo do tego, aby go bronić na
rozprawie, i obrońca ten faktycznie bronił go na rozprawie. 3. Jeżeli warunki
określone w ust. 2 nie zostały spełnione, państwo
członkowskie może wykonać orzeczenie określone w tym
ustępie, jeżeli po otrzymaniu orzeczenia i wyraźnych informacji
o prawie do ponownego rozpoznania sprawy lub do wniesienia apelacji, w których
to postępowaniach dana osoba ma prawo uczestniczyć i które
pozwalają na ponowne rozpoznanie sprawy co do jej istoty z
uwzględnieniem nowych dowodów oraz które mogą prowadzić do
uchylenia pierwotnego orzeczenia, osoba ta: a) wyraźnie oświadczy,
że nie kwestionuje orzeczenia; lub b) nie wystąpi o ponowne
rozpoznanie sprawy ani nie wniesie apelacji w rozsądnym terminie. Artykuł 9
Prawo do ponownego rozpoznania sprawy Państwa członkowskie
zapewniają, aby w przypadku nieobecności podejrzanych lub
oskarżonych na rozprawie, o której mowa w art. 8 ust. 1, oraz w przypadku
niespełnienia warunków określonych w art. 8 ust. 2 i 3 dana osoba
miała prawo do nowej rozprawy, w której będzie miała prawo
uczestniczyć i która umożliwi ponowne rozpoznanie sprawy co do jej
istoty z uwzględnieniem nowych dowodów i która może prowadzić do
uchylenia pierwotnego orzeczenia. ROZDZIAŁ 4
Przepisy ogólne i końcowe Artykuł 10
Środki prawne 1. Państwa
członkowskie zapewniają podejrzanym lub oskarżonym skuteczny
środek prawny na wypadek naruszenia przysługujących im praw
ustanowionych na mocy niniejszej dyrektywy. 2. Środek prawny, w
miarę możliwości, wywiera skutek polegający na postawieniu
podejrzanych lub oskarżonych w takiej samej sytuacji, w jakiej
znaleźliby się, gdyby nie wystąpiło dane naruszenie, w celu
ochrony prawa do rzetelnego procesu sądowego i prawa do obrony. Artykuł 11
Gromadzenie danych Do dnia […] r., a następnie co trzy lata,
państwa członkowskie przesyłają Komisji dane
przedstawiające sposób wdrożenia praw na mocy niniejszej dyrektywy. Artykuł 12
Klauzula o nieobniżaniu poziomu ochrony Żaden z przepisów niniejszej dyrektywy
nie może być rozumiany jako ograniczający lub wyłączający
prawa i gwarancje procesowe, które są zagwarantowane na mocy Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności lub innych stosownych przepisów prawa międzynarodowego lub prawa
któregokolwiek z państw członkowskich zapewniającego wyższy
poziom ochrony. Artykuł 13
Transpozycja 1. Państwa członkowskie
wprowadzają w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne
niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy do dnia [18 miesięcy po
jej opublikowaniu] r. Państwa członkowskie niezwłocznie
przekazują Komisji tekst tych przepisów. Przepisy przyjęte przez
państwa członkowskie zawierają odniesienie do niniejszej
dyrektywy lub odniesienie takie towarzyszy ich urzędowej publikacji. Sposoby
odniesienia określane są przez państwa członkowskie. 2. Państwa
członkowskie przekazują Komisji tekst podstawowych przepisów prawa
krajowego, przyjętych w dziedzinie objętej niniejszą
dyrektywą. Artykuł 14
Wejście w życie Niniejsza dyrektywa wchodzi w życie
dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej. Artykuł 15
Adresaci Niniejsza dyrektywa skierowana jest do
państw członkowskich zgodnie z Traktatami. Sporządzono w Brukseli dnia […] r. W imieniu Parlamentu Europejskiego W
imieniu Rady Przewodniczący Przewodniczący [1] Dz.U. C 115 z 4.5.2010, s. 1. [2] Dz.U. L 280
z 26.10.2010, s. 1. [3] Dz.U. L 142
z 1.6.2012, s. 1. [4] Dz.U. L 294
z 6.11.2013, s. 1. [5] Wniosek
dotyczący rozporządzenia Rady w sprawie ustanowienia Prokuratury
Europejskiej, COM(2013) 534 final z 17.7.2013. [6] Dz.U. C 303
z 14.12.2007, s. 30. Wyjaśnienia dotyczące Karty praw podstawowych. [7] 999
U.N.T.S. 171. MPPOiP jest międzynarodową konwencją o prawach
obywatelskich i politycznych otwartą do podpisu na mocy rezolucji
Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 16 grudnia 1966
r., która została ratyfikowana przez wszystkie państwa
członkowskie UE i tym samym jest, w świetle prawa
międzynarodowego, dla nich wiążąca. [8] Salduz
przeciwko Turcji (wyrok z
27.11.2008 r. w sprawie 36391/02, pkt 50). [9] Idem, pkt 52. [10] Brusco
przeciwko Francji (wyrok z
14.10.2010 r. w sprawie 1466/07, pkt 47). [11] Barberà,
Messegué i Jabardo przeciwko Hiszpanii (wyrok z 6.12.1988 r. w sprawach 10588/83, 10589/83 i
10590/83). Zob. również Allenet de Ribemont przeciwko Francji
(wyrok z 10.2.1955 r. w sprawie 15175/89). [12] Minelli
przeciwko Szwajcarii (wyrok z
25.3.1983 r. w sprawie 8660/79). [13] Funke
przeciwko Francji (wyrok z
25.2.1993 r. w sprawie 10828/84), Murray przeciwko Zjednoczonemu Królestwu
(wyrok z 8.2.1996 r. w sprawie 18731), Saunders przeciwko Zjednoczonemu
Królestwu (wyrok z 17.12.1996 r. w sprawie 19187/91). [14] Z
wyjątkiem przypadków, gdy interes publiczny uzasadnia odejście od
zasady prawa do wolności – zob. Kudla przeciwko Polsce (wyrok z
26.10.2010 r. w sprawie 30210/96). [15] Colozza
przeciwko Włochom (wyrok
z 12 lutego 1985 r. w sprawie 9024/80). [16] COM(2011) 327 final z 14.6.2011. W
zielonej księdze poruszono takie zagadnienia, jak tymczasowe aresztowanie
i wzajemne uznawanie orzeczeń o pozbawieniu wolności i o zastosowaniu
środków niepolegających na pozbawieniu wolności. Komisja otrzymała
81 odpowiedzi od państw członkowskich, społeczeństwa
obywatelskiego i NGO. Podsumowanie odpowiedzi opublikowano na stronach
internetowych Komisji. http://ec.europa.eu/justice/newsroom/criminal/opinion/110614_en.htm. Zob. również decyzja ramowa Rady
2009/829/WSiSW z dnia 23 października 2009 r. w sprawie stosowania zasady
wzajemnego uznawania do decyzji w sprawie środków nadzoru
stanowiących alternatywę dla tymczasowego aresztowania (Dz.U. L 294 z
11.11.2009, s. 20). [17] COM(2006) 174 final z 26.4.2006. [18] Zob.
między innymi wyrok z 2006 r. w sprawie C-301/04 P Komisja przeciwko SGL
Carbon, Zb.Orz. s. I-5915; wyrok z 2001 r. w sprawie T-112/98
Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, Rec. s. II-732. [19] Zob. Minelli
przeciwko Szwajcarii. [20] Zob. Allenet
de Ribemont przeciwko Francji. [21] Zob.
między innymi sprawy ETPC: Salabiaku przeciwko Francji (wyrok z
7.10.1988 r. w sprawie 10519/83), Barberà, Messegué i Jabardo przeciwko Hiszpanii,
Telfner przeciwko Austrii (wyrok z 20.3.2001 r. w sprawie 33501/96). [22] Zob. między innymi sprawy
ETPC: Funke przeciwko Francji, Murray przeciwko Zjednoczonemu
Królestwu, Saunders przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, Heaney i McGuiness
przeciwko Irlandii (wyrok z 21.12.2000 r. w sprawie 34720/97), Jalloh
przeciwko Niemcom (wyrok z 11.7.2006 r. w sprawie 54810/00). [23] Zob. Heaney
i McGuiness przeciwko Irlandii, pkt 55 i 58. [24] Zob. Allan
przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (wyrok z 5.11.1992 r. w sprawie 48539/99,
pkt 50). [25] Zob. Allan
przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, pkt 42. [26] Zob. decyzja
ramowa Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r. (Dz.U. L 81 z 27.3.2009, s.
24). [27] Colozza
przeciwko Włochom. [28] Zob. Teteriny
przeciwko Rosji (wyrok z 30.6.2005 r. w sprawie 11931/03, pkt 56), Jeličić
przeciwko Bośni i Hercegowinie (wyrok z 31.10.2006 r. w sprawie
41183/02, pkt 53) oraz Mehmet i Suna Yiğit przeciwko Turcji (wyrok
z 17.7.2007 r. w sprawie 52658/99, pkt 47), Salduz przeciwko Turcji, pkt
72. [29] Dz.U. C […] z […], s. […]. . [30] Dz.U. C […] z […], s. […]. . [31] Dz.U. C 115 z 4.5.2010, s. 1. [32] Dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r.
w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w
postępowaniu karnym (Dz.U. L 280 z 26.10.2010, s. 1). [33] Dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie
prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz.U. L 142 z 1.6.2012, s. 1). [34] Dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r.
w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w
postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w
sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa
do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności (Dz.U. L 294 z 6.11.2013, s. 1). [35] Ostateczne brzmienie tego motywu
dyrektywy będzie zależało od tego, jakie stanowisko przyjmą
Zjednoczone Królestwo i Irlandia, zgodnie z postanowieniami Protokołu (nr
21).