52006DC0088

[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 2.3.2006

KOM(2006) 88 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

WZMOCNIENIE ODDZIAŁYWANIA EUROPEJSKIEGO: WSPÓLNE RAMY OPRACOWYWANIA KRAJOWYCH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH I WSPÓLNEGO WIELOLETNIEGO PROGRAMOWANIA

SPIS TREŚCI

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

WZMOCNIENIE ODDZIAŁYWANIA EUROPEJSKIEGO: WSPÓLNE RAMY OPRACOWYWANIA KRAJOWYCH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH I WSPÓLNEGO WIELOLETNIEGO PROGRAMOWANIA

1. Wstęp 4

1.1. Wspólne ramy i wspólne wieloletnie programowanie: elementy pomocy Unii Europejskiej 4

1.2. Tło ram krajowych dokumentów strategicznych i wspólnego wieloletniego programowania 4

1.3. Uwagi wstępne 6

2. Zmienione ramy na rzecz wzmocnionego programowania 7

2.1 Zasady skutecznego programowania 7

2.2 Dziewięć głównych elementów krajowych dokumentów strategicznych 8

2.3. Procedura opracowywania krajowych dokumentów strategicznych w perspektywie wspólnego wieloletniego programowania 10

2.3.1. Podstawowe zasady 10

2.3.2. Poszczególne etapy wspólnego wieloletniego programowania 11

Pierwszy etap: Wspólna analiza 11

Drugi etap: Wspólna odpowiedź strategiczna - wyjście poza wspólną analizę 11

ANNEX: Common format for country strategy papers (CPSs) 12

PART 1: COUNTRY STRATEGY PAPER 12

CHAPTER 1: FRAMEWORK FOR RELATIONS BETWEEN THE DONOR AND THE PARTNER COUNTRY 12

1.1. General objectives of the donor’s external policy 12

1.2. Strategic objectives for cooperation with the partner country 12

1.3. Main bilateral agreements 12

CHAPTER 2: COUNTRY DIAGNOSIS 12

2.1. Analysis of the political, economic, social and environmental situation in the partner country 12

2.1.1 Political situation 12

2.1.2 Economic and social situation 14

2.1.3 Social situation, including decent work and employment 16

2.1.4 The country in the international context 16

2.1.5 Environmental situation 17

2.2. Development strategy of the partner country 17

2.3. Analysis of the viability of current policies and the medium-term challenges 18

CHAPTER 3: OVERVIEW OF COOPERATION AND POLITICAL DIALOGUE, COMPLEMENTARITY AND CONSISTENCY 18

3.1 Overview of the donor’s past and present cooperation (lessons learned) 18

3.2 Information on the programmes of other donors (complementarity) 19

3.3 Description of the political dialogue between the donor and the partner country 19

3.4 Description of the state of the partnership with the partner country and progress towards harmonisation 19

3.5 Analysis of consistency with the donor’s other policies 19

CHAPTER 4: THE DONOR’S RESPONSE STRATEGY 20

PART 2: WORK PROGRAMME 21

ANNEXES. 21

1. Summary table for the country 21

2. Country environmental profile 21

3. Prospective financial matrix of donors 22

4. Country migration profile (where necessary) 22

5. Description of the CSP drafting process, stressing the involvement of non-state actors and local authorities 22

6. Harmonisation road map (where there is one) 22

1. WSTęP

Wzmocnienie skuteczności w udzielaniu pomocy jest podstawowym celem programu Unii Europejskiej (UE). Proces międzynarodowy rozpoczęty przez konferencję międzynarodową w Monterrey (18-22 marca 2002 r.) zakończył się przyjęciem deklaracji paryskiej w sprawie harmonizacji i dostosowania pomocy (2 marca 2005 r.). W tym kontekście Unia Europejska stale podkreśla, z jednej strony, konieczność czynienia wspólnym wysiłkiem postępów w zakresie skuteczności i oddziaływania, a z drugiej strony, swój obowiązek nadawania w tym zakresie impulsu.

Kluczowe znaczenia dla zapewnienia spójności i wzmocnienia skuteczności ma w tym kontekście uwzględnienie wszystkich celów polityki zewnętrznej i innych instrumentów UE. Polityka rozwoju jest istotnie jednym z czynników przyczyniających się do realizacji celów polityki zewnętrznej UE, obok takich instrumentów, jak polityka obrony i bezpieczeństwa, polityki handlowej, polityki ochrony środowiska i inne.

1.1. Wspólne ramy i wspólne wieloletnie programowanie: elementy pomocy Unii Europejskiej

Przy okazji Forum Wysokiego Szczebla, które miało miejsce w Paryżu na przełomie lutego i marca 2005 r., UE przedstawiła plan pracy zawierający konkretne zobowiązania mające na celu szybkie i wspólne wdrożenie zasad deklaracji paryskiej. Jednym z filarów dobrowolnej pomocy jest zobowiązanie do stopniowego wprowadzenia wspólnego wieloletniego programowania w drodze rewizji ram opracowywania krajowych dokumentów strategicznych (KDS) z 2000 r. Rewizja ta stanowi jeden z elementów planu działań UE na rzecz skuteczności pomocy.

Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych (GAERC) na posiedzeniach w listopadzie 2004 r. a następnie w kwietniu i listopadzie 2005 r. opracowała podstawowe zasady, charakter i kalendarz całego procesu.

Istotne było, aby przed stworzeniem podstaw wspólnego wieloletniego programowania, zebrać dostępne informacje w celu lepszego zrozumienia różnych systemów programowania istniejących w państwach członkowskich (i u innych donatorów), wykorzystania dobrych praktyk (uznanych przez OECD) i pełnego zastosowania takich działań w praktyce.

W tym celu w 2005 r. przeprowadzono trzy dogłębne badania w Ugandzie, Tanzanii i Zambii. Wyciągnięto też wnioski z dotychczasowej praktyki i podsumowań dokonanych w ramach programów harmonizacyjnych realizowanych przez UE w czterech państwach pilotażowych: Wietnamie, Nikaragui, Maroku i Mozambiku.

Te trzy badania, których wyniki były przedmiotem analizy z państwami członkowskimi, stworzyły solidną dodatkową podstawę analityczną do przeprowadzenia rewizji ram KDS, będącej przedmiotem niniejszego dokumentu.

1.2. Tło ram krajowych dokumentów strategicznych i wspólnego wieloletniego programowania

Ramy programowania wspólnotowych KDS (powszechnie określane jako „ramy KDS”) zostały przyjęte w 2000 r. przy okazji reformy RELEX, jako instrument programowania wieloletniego. Miały one służyć jako podstawa struktury wszystkich wspólnotowych KDS i źródło informacji przy opracowywaniu dokumentów strategicznych państw członkowskich[1]. Celem ich była poprawa spójności i jakości programowania pomocy zewnętrznej, uczynienie jej bardziej przewidywalną i skuteczną oraz wspieranie komplementarności z działaniami państw członkowskich w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju, zgodnie z art. 177-181 Traktatu WE.

Ramy te zostały natychmiast zastosowane przez Komisje w programowaniu KDS/RDS (regionalnych dokumentów strategicznych) I generacji (2002-2006) oraz w przeglądach śródokresowych (2004) wszystkich państw rozwijających się, korzystających ze środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju i programów ALA, MEDA, TACIS i CARDS.

Sprawozdania z postępów we wdrażaniu ram KDS, sporządzone przez Komisję na wniosek Rady w latach 2001, 2002 i 2005, pozwoliły UE na stwierdzenie, że dyscyplina w stosowaniu KDS/RDS jest skutecznym sposobem na poprawę poziomu jakości procesów programowania.

Rada stwierdziła w 2003 r.[2], że ramy KDS rzeczywiście w znaczącym stopniu przyczyniły się do realizacji celu programowania wieloletniego i do wzmocnienia skuteczności i jakości pomocy zewnętrznej UE. Rada zwróciła również uwagę, że działanie to poprawiło koordynację i komplementarność między pomocą wspólnotową a pomocą dwustronną, w szczególności pomocą państw członkowskich[3], których zaangażowanie w terenie było znaczące. W większości przypadków organy państw partnerskich były ściśle powiązane z procesem programowania, co wzmocniło poczucie uczestnictwa i spójność między strategią wspólnotową a procesem rozwoju krajowego.

Przeglądy śródokresowe z 2004 r. pozwoliły na dalszą poprawę jakości i skuteczności KDS, w szczególności poprzez polepszenie spójności miedzy polityka rozwoju a innymi politykami zewnętrznymi i wewnętrznymi WE/UE lub wzmocnienie podejścia opartego na konkretnych rezultatach, dzięki wprowadzeniu rygorystycznych wskaźników wydajności pozwalających na dokonanie oceny osiągnięć państw partnerskich, szczególnie w zakresie realizacji milenijnych celów rozwoju (MCR).

Ramy KDS należy uznać za stale rozwijający się proces, który musi być regularnie ulepszany i dostosowywany tak, aby odpowiadał zmianom w programie na rzecz skuteczności pomocy. W tym kontekście, jest coraz bardziej oczywiste, że skoordynowane i opracowane na szczeblu europejskim programowanie może w jeszcze większym stopniu przyczynić się do zapewnienia skuteczności pomocy i do zrealizowania MCR.

W 2004 r. grupa ad hoc ds. harmonizacji, mająca zaproponować w jaki sposób UE może wzmocnić koordynację, harmonizację i dostosowanie, podkreśliła, że programowanie wieloletnie powinno ułatwić koordynację polityk, pozwolić na osiągnięcie postępów w zakresie harmonizacji procedur a także umożliwić podjęcie decyzji w sprawie komplementarności. Powinno ono także umożliwić stopniowe dostosowanie donatorów do cyklów programowania wieloletniego państwa partnerskiego (strategie redukcji ubóstwa i procesy budżetowe) i zwiększyć możliwości zsynchronizowania procesów programowania państw członkowskich i Komisji przyczyniając się z czasem do znacznego zmniejszenia kosztów transakcji.

Kluczowym wydarzeniem na szczeblu europejskim w kwestii wspólnego wieloletniego programowania były konkluzje Rady z listopada 2004 r. wzywające Komisję do dokonania rewizji ram KDS z 2000 r. w celu wprowadzenia do nich możliwości takiego programowania.

Zasada wspólnego programowania została potwierdzona i wzmocniona w ramach nowego „europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju” – nowej deklaracji dotyczącej polityki rozwoju UE z grudnia 2005 r.

1.3. Uwagi wstępne

Zgodnie z konkluzjami Rady z listopada 2004 r. „ zmienione ramy KDS powinny być jednym z instrumentów wprowadzenia w życie programowania wieloletniego w odniesieniu do wszystkich rodzajów pomocy dostarczanej przez państwa członkowskie i Komisję. [...] powinny one [również] zawierać wskazówki dotyczące realizacji wspólnego wieloletniego programowania na szczeblu krajowym”[4].

Przyjęcie przez całą UE dziewięciu podstawowych elementów KDS określonych w sekcji 2.2, z których wynika wspólny format zaproponowany w załączniku, stanowi pierwszy, kluczowy etap na drodze ku wzmocnieniu skuteczności pomocy zewnętrznej. Ma ono fundamentalne znaczenie dla harmonizacji i koordynacji tej pomocy.

Wspólne wieloletnie programowanie jest procesem elastycznym powinien być prowadzony stosownie do tempa rozwoju sytuacji w konkretnym państwie partnerskim. Forma i struktura tego programowania różnią się w zależności od państwa. Zostały one przedstawione w sekcji 2.3.

2. ZMIENIONE RAMY NA RZECZ WZMOCNIONEGO PROGRAMOWANIA

Niniejszy dokument jest uaktualnieniem ram KDS z 2000 określającym podstawowe elementy i etapy sporządzania KDS.

Zmienione ramy są podzielone na trzy sekcje:

- Pierwsza (sekcja 2.1.) przypomina zasady będące wytycznymi dla programowania.

- Druga (sekcja 2.2.) jest streszczeniem podstawowych elementów przyszłych KDS. Do niniejszego dokumentu jest również załączona propozycja wspólnego formatu.

- Trzecia (sekcja 2.3.) przedstawia zarys głównych etapów procedury sporządzania przyszłych KDS oraz warunki jakie należy przewidzieć w perspektywie wspólnego wieloletniego programowania

2.1. Zasady skutecznego programowania

Programowanie musi się kierować pewnymi zasadami, stanowiącymi jego podstawy. Większość z tych zasad, opracowanych i udoskonalonych na szczeblu europejskim w ciągu kilku ostatnich lat, figuruje również jako zobowiązania partnerskie w deklaracji paryskiej (uczestnictwo, harmonizacja, dostosowanie, zarządzanie oparte na wynikach i wzajemna odpowiedzialność). Są one wytycznymi dla struktury KDS i ich podstawowych elementów przedstawionych w sekcji następnej:

- Ramy partnerstwa. Strategie muszą być oparte na umowach o współpracy i partnerstwie i być zgodne ze strategiami regionalnymi.

- Zgodność z celami konsensusu europejskiego . Głównym celem polityki rozwoju będzie likwidacja ubóstwa poprzez zrównoważony rozwój, a w szczególności realizacja MCR oraz promowanie demokracji, dobrego systemu rządów i poszanowania praw człowieka. Cele te będą realizowane we wszystkich państwach rozwijających się i będą miały zastosowanie do elementu „pomocy na rzecz rozwoju” we wszystkich wspólnotowych strategiach współpracy z państwami trzecimi.

- Spójność. Strategia i dokumenty dotyczące programowania muszą mieć charakter wyczerpujący i uwzględniać cele polityki rozwoju oraz innych polityk określających stosunki z państwami partnerskimi.

- Zróżnicowanie jest koniecznością z uwagi na różnorodność partnerów i wyzwań. Stosuje się je zarówno do polityki ogólnej, jak i programów współpracy.

- Należy również uwzględnić kwestie przekrojowe zgodnie z konsensusem europejskim (takie jak: demokracja, system dobrych rządów, prawa człowieka, prawa dziecka i prawa ludności rdzennej; równość płci; trwałość środowiska naturalnego; HIV/AIDS).

- Na skuteczność pomocy składają się również inne istotne elementy, takie jak podział pracy, komplementarność i harmonizacja . Wszystkie wysiłki powinny się koncentrować na zapewnieniu jak najwyższego stopnia wymiany informacji pomiędzy wszystkimi podmiotami oraz na komplementarności z działaniami państw członkowskich, innych donatorów oraz instytucji wielostronnych. Co do zasady, koordynacja powinna się odbywać w państwie partnerskim, do którego pomoc jest skierowana.

- Jeżeli to tylko możliwe, sposobem wdrażania powinno być wsparcie budżetowe ogólne i/lub sektorowe; jest to kluczowy warunek zwiększenia skuteczności udzielanej pomocy i powinien on zostać wzmocniony.

- Koncentracja (z zachowaniem elastyczności) wymaga dokonania wyboru określonej liczby dziedzin, w ramach procesu programowania pomocy wspólnotowej.

- Uczestnictwo państw partnerskich i dostosowanie. Programy państw partnerskich będą kluczowym elementem przy opracowywaniu strategii i programowania, które będzie stopniowo dostosowywane do tych programów.

- Podejście oparte na konkretnych rezultatach. Programowanie, wdrażanie i proces ewaluacji powinny zawsze zawierać główne wskaźniki pozwalające na późniejsze określenie oddziaływania pomocy.

- Udział społeczeństwa obywatelskiego i innych podmiotów. partnerstwo powinno być rozszerzone na pomioty niepaństwowe i podmioty należące do sektora prywatnego, które powinny uczestniczyć w dialogu politycznym, w opracowywaniu strategii współpracy oraz w realizacji programów. Należy także zapewnić udział innych podmiotów związanych z kwestia rozwoju, w szczególności lokalnych władz i parlamentów.

- Wyciąganie nauki z poprzednich doświadczeń i zasada dokonywania przeglądów Nauka z poprzednich doświadczeń państw partnerskich, przedstawicieli donatorów w terenie oraz służb zatrudnionych w ich siedzibach, jak również wyniki oceny zewnętrznej i wewnętrznej powinny być zawsze uwzględniane przy podejmowaniu decyzji podczas programowania. Ponadto KDS są skutecznym narzędziem tylko wtedy, gdy ich realizacja jest poddawana regularnej ocenie a kierunki strategii zmieniane w zależności od wyników oceny.

2.2. Dziewięć głównych elementów krajowych dokumentów strategicznych

W nowych ramach KDS proponuje się utrzymać w całości główne założenia wypracowane przy tworzeniu ram w 2000 r., które okazały się skuteczne. Zostały one jednak uaktualnione w związku z nowymi praktykami, jakie pojawiły się na arenie międzynarodowej oraz nowymi zobowiązaniami UE przedstawionymi w poprzedniej sekcji. Nowe ramy KDS wprowadzają elementy niezbędne dla wspólnego wieloletniego programowania, w odniesieniu do konkretnych państw.

Szczegółowy format KDS znajduje się w załączniku. Zawiera on następujące podstawowe elementy, które, jak pokazało doświadczenie, zapewniają wysoką jakość programowania[5]:

1. Ramy stosunków między donatorem a państwem partnerskim

2. Analiza sytuacji politycznej (wewnętrznej i zewnętrznej), gospodarczej, handlowej, społecznej i w zakresie środowiska naturalnego państw partnerskich

3. Program państwa partnerskiego, w tym również jego strategia rozwoju

4. Analiza wykonalności obecnych polityk i średniookresowych wyzwań, sporządzona w oparciu o analizę sytuacji w państwach oraz analizę ich programów

5. Całościowy przegląd współpracy, przeszłej i obecnej, donatora (wyciągnięte wnioski i nabyte doświadczenia), z uwzględnieniem wszystkich instrumentów pomocy zewnętrznej, komplementarności w stosunku do innych donatorów i spójności z innymi jego instrumentami i politykami dotyczącymi pomocy zewnętrznej

6. Opis stanu partnerstwa z państwami partnerskimi, w tym dialog polityczny i postępy w procesie harmonizacji

7. Strategia współpracy donatora, jej szczególne cele, spójność z innymi instrumentami i politykami dotyczącymi pomocy zewnętrznej a także jej komplementarność z innymi donatorami

8. Na podstawie powyższych elementów, program prac lub krajowy program orientacyjny (KPO) określający wymierne cele, przy pomocy wskaźników wydajności, konkretny wkład donatora oraz cechy i zakres najwłaściwszych mechanizmów wsparcia

9. Załączniki: tabela synoptyczna danego państwa, krótka charakterystyka środowiskowa, przewidywana struktura finansowa donatorów, charakterystyka migracyjna (w odpowiednich przypadkach), w tym aspekty ochrony międzynarodowej, opis konsultacji z pomiotami niepaństwowymi oraz mapa drogowa harmonizacji (jeżeli ją sporządzono).

Komisja ma zamiar opracować swoje KDS w oparciu o powyższe dziewięć podstawowych elementów oraz przedstawiony w załączniku projekt formatu, który jest ich rozwinięciem. Komisja będzie je opracowywać stopniowo: najpierw dla państw AKP, później (przegląd śródokresowy) dla regionów Azji i Ameryki Łacińskiej, państw objętych europejską polityka sąsiedztwa oraz Rosji, gdzie proces opracowywania KDS (RDS) II generacji opierał się na starym formacie i jest już prawie ukończony.

Komisja stwierdza, że większość tych elementów została już ujęta w dokumentach strategicznych opracowanych dwustronnie przez państwa członkowskie. Komisja uważa zatem, że nowe ramy KDS, zawierające podstawowe elementy, mogłyby być równocześnie stosowanie przez państwa członkowskie do pomocy świadczonej przez nie na zasadzie dwustronnej, bez konieczności dokonywania znaczących zmian w swych procedurach i z zachowaniem elastyczności pozwalającej na ich dostosowanie w odniesieniu do konkretnego państwa. Ponadto państwa członkowskie będące na etapie wprowadzania instrumentów programowania mogłyby zastosować nowe ramy bezpośrednio do swych KDS.

Oprócz możliwości oparcia przez państwa członkowskie swych strategii dwustronnych na wspomnianych dziewięciu składnikach i na nowych ramach KDS, zdaniem Komisji, format przedstawiony w załączniku jest z pewnością najodpowiedniejszą podstawą pozwalającą na dokonanie postępów w zakresie wspólnego wieloletniego programowania, w szczególności pod względem podziału niektórych aspektów programowania (sekcja 2.3.2.). format ten powinien więc również, w miarę możliwości, być stosowany przez państwa członkowskie.

Wreszcie, istotną kwestią jest również to, aby nadać mechanizmom programowania możliwie jak największa elastyczność w celu umożliwienia ich stopniowej wzajemnej synchronizacji a także dostosowania ich do programu politycznego i budżetowego państw partnerskich.

2.3. Procedura opracowywania krajowych dokumentów strategicznych w perspektywie wspólnego wieloletniego programowania

Nowe ramy KDS powinny ułatwić Komisji, państwom członkowskim i, ewentualnie, innym partnerom stosowanie wspólnego wieloletniego programowania.

Zadaniem WE/UE jest ułatwienie tego stosowania, zachęcanie do jak najszerszego udziału i wspieranie udziału innych państw partnerskich.

2.3.1. Podstawowe zasady

Wspólne programowanie musi być procesem elastycznym, stopniowym, otwartym i oddolnym, w ramach którego siłę napędową stanowi państwo partnerskie.

- Elastyczność – programowanie powinno przyjmować różne formy dostosowane do sytuacji państwa partnerskiego [w szczególności pod względem możliwości instytucjonalnych i, tym samym, jakości krajowej polityki rozwoju (PSRP,...)] i donatora, którzy mogą być w mniejszym lub większym stopniu przygotowani, pod względem politycznym i/lub proceduralnym, do harmonizacji.

- Stopniowość – przewiduje się stopniowe etapy „integracji” według stadium rozwoju sytuacji. Będzie mogło to obejmować wszystkie lub cześć państw członkowskich.

- Otwartość – wspólne programowanie nie jest ograniczone tylko do państw członkowskich. Wspólne programowanie stanowi część międzynarodowego procesu i ma za zadanie ożywić ten proces. W przypadku gdy proces zmierzający do wprowadzenia wspólnego programowania jest już w toku realizacji, wspólne programowanie europejskie musi mieć możliwość zintegrowania się z takim procesem w celu nadania mu impulsu poprzez koordynację i wspólną europejska wizję.

- Państwo partnerskie jako siła napędowa – jest to czynnik kluczowy dla przygotowania i koordynacji wspólnego programowania ponieważ musi ono być oparte na strategii zmierzającej do zlikwidowania ubóstwa lub innych równoważnych strategiach, a także na cyklu budżetowym danego państwa. To właśnie na tej podstawie partnerzy będą mogli rzeczywiście wzajemnie się dostosować w celu osiągnięcia lepszej komplementarności (podział pracy) i obniżenia w przyszłości kosztów transakcji. Jeżeli jakieś państwo nie ma możliwości pozwalających mu na bycie tą siłą napędową należy udzielić mu pomocy w uzyskaniu takich możliwości. W międzyczasie donatorzy sami będą mogli rozwinąć wspólne programowanie stosownie do pojawiających się priorytetów i cyklów programowania, zgodnie z zasadą dostosowania nieformalnego („shadow alignement” – państwa o niskich dochodach lub państwa niestabilne), lub do już istniejących (państwa o średnich dochodach).

- Decyzja dotycząca stosowności, forma i kierunki wspólnego programowania będą w każdym państwie inicjatywą wypływającą od delegacji Komisji i innych miejscowych partnerów w dziedzinie rozwoju. To właśnie na tym szczeblu musi być dokonywana koordynacja i harmonizacja. Wspólne programowanie będzie elementem, który można, w razie potrzeby, włączyć do opracowanej przez państwa mapy drogowej koordynacji i harmonizacji. Częste wymiany między siedzibą a lokalnymi przedstawicielstwami, jak również regularne monitorowanie, będą niezbędne, aby wynieść proces na najwyższy szczebel polityczny.

2.3.2. Poszczególne etapy wspólnego wieloletniego programowania

Elastyczny i stopniowy charakter wspólnego wieloletniego programowania oznacza stopniowanie etapów programowania w oparciu o wspólną lub zharmonizowaną koncepcję KDS; oznacza to, że państwa członkowskie powinny stosować z zachowaniem elastyczności dziewięć podstawowych elementów KDS zawartych w zmienionym formacie załączonym do niniejszego dokumentu.

Pierwszy etap: Wspólna analiza

Jak wskazuje doświadczenie i dokonane już analizy, niezależnie od użytego modelu, pewne elementy, uważane za podstawowe przy tworzeniu strategii współpracy, są wspólne dla różnych donatorów działających w danym państwie. Aby zredukować koszty transakcji dla państw partnerskich należy podzielić i zebrać te elementy.

Elementy te odpowiadają rozdziałom 1, 2 i 3 części I wspólnego formatu (patrz załącznik) i są to: ocena globalnej sytuacji politycznej, ocena sytuacji makroekonomicznej, społecznej i ekologicznej państwa (wraz z listą wskaźników makroekonomicznych i wskaźników ubóstwa zharmonizowanych na podstawie programu rządowego), przedstawienie priorytetów państwa partnerskiego, analiza doświadczeń nabytych w czasie wcześniejszej współpracy, analiza spójności innych polityk w państwie partnerskim, analiza komplementarności między działaniami różnych partnerów oraz przedstawienie programu harmonizacji.

Drugi etap: Wspólna odpowiedź strategiczna – wyjście poza wspólną analizę

Wspólne programowanie oznacza zebranie wszystkich elementów analizy (patrz etap pierwszy), nie wyklucza jednak wypracowania bardziej ambitnej strategii wspólnej odpowiedzi dla wszystkich lub niektórych państw członkowskich zaangażowanych w danym państwie partnerskim.

Strategia wspólnej odpowiedzi będzie zawierać elementy określone w rozdziale 4 części I załączonego wspólnego formatu: wspólne określenie celów współpracy z partnerem, określenie dziedzin, na których będzie się skupiać współpraca wraz z podziałem pracy miedzy partnerami (struktura finansowa donatorów), zarys przydziałów finansowych i analizy ryzyka oraz zobowiązania państw partnerskich przyjęte we wspólnym porozumieniu. Wskaźniki osiągniętych wyników zostaną wspólnie określone, w miarę możliwości, w oparciu o odpowiednie krajowe dokumenty strategiczne i będą przedmiotem dialogu z rządem. Zostanie wprowadzone wspólne podejście w zakresie monitorowania, oceny, wspólnych rocznych przeglądów dotyczących osiągniętych wyników oraz realizacji strategii redukcji ubóstwa.

ANNEX: Common format for country strategy papers (CSPs)

PART 1: COUNTRY STRATEGY PAPER

1. CHAPTER 1: framework for relations between the donor and the partner country

For the EC/EU

1.1. General objectives of the donor’s external policy

1.2. Strategic objectives for cooperation with the partner country

Strategy papers must reflect the policy guidelines set out in the “European Consensus on Development”. They must also reflect the EU’s commitments with regard to the effectiveness of aid (Paris Declaration, additional EU commitments).

They will also set out the donor’s main objectives in its dealings with the partner country in the regional context (in the case of the EU, these include the European Neighbourhood Policy, the Cotonou Agreement, the Asia, Latin America and Africa Strategies and the European Programme for Reconstruction and Development in South Africa).

1.3. Main bilateral agreements

Describe the association and partnership agreements (e.g. the Economic Partnership Agreements – EPAs) binding the donor and the partner country, stating the fields covered and the objectives pursued.

2. CHAPTER 2: COUNTRY DIAGNOSIS

2.1. Analysis of the political, economic, social and environmental situation in the partner country

This analysis should include all major domestic policy developments and issues and all significant external factors.

2.1.1 Political situation

The CSP must analyse the country’s political, institutional and security situation in a broad context, including governance, progress towards democracy, the rule of law and observance of human rights. The regional context must be specifically addressed here. This section should therefore examine the following aspects:

- The main obstacles at national level to progress towards a situation in which human rights are respected, protected and promoted. The analysis will identify the priorities and objectives permitting progress towards respect for fundamental human rights in all circumstances.

- The content and any shortcomings of the partner country’s plans/policies concerning social cohesion, employment and gender equality; the gender representativeness of the administration and the position with regard to international commitments on gender equality. Commitments and compliance under international conventions concerning children’s rights must also be described. Special attention must be paid to child labour and to trafficking and violence against women and children. The protection afforded for the rights of minorities and indigenous peoples must also be examined.

- Observance of democratic principles, including in particular an assessment of the electoral process and public participation in the democratic process (free elections by universal suffrage, multiparty system, equal access to political activity, participatory decision-making process, the role of the media, civil society and other non-state actors, etc.), the possibility of changing the government without violence, etc.

- The organisation of government, the authorities’ decision-making procedures. Particular attention must be paid to examining the various levels of power and the division of powers between central, regional and local tiers of government and the effectiveness of their interaction (decentralisation and devolution). The main constraints faced by “key institutions” in fulfilling their respective mandates (including the capacities the national statistical system to provide statistics and indicators in the different domains), institutional transparency and accountability for the management of public resources and affairs; the institutional capacity to draw up and implement measures against corruption money laundering, fraud and tax avoidance; the rule of law and the independence of the judiciary. The role of parliaments in their dual function of making law and overseeing the executive must be examined, as must the degree to which civil society is involved in the political and social debate.

- The government’s position with regard to the key international conventions, especially those concerning the environment, human rights, gender equality, refugees, labour law, the International Criminal Court, terrorism, organised crime and corruption.

- Potential factors for conflict, the risk of national or regional conflict breaking out, continuing or flaring up again, and key cultural and social factors directly influencing the political process (e.g. ethnic tensions or migratory flows).

- The security system, including the division of powers between the difference agencies,[6] and the decision-making procedure and democratic and civilian oversight over the security system.

- The overall security situation. The following questions must be posed: Are there signs of violent conflict in the country and/or region? Is the country’s stability threatened by armed violence? What is the influence of neighbouring countries? Is there a national small-arms manufacturing industry? Does the level of crime in the country threaten its development? What is the situation with regard to the various forms of organised crime and illegal drugs? Is there a threat of terrorism in the country or region?

- Any evidence pointing to a fragile state, e.g. the incapacity to perform the basic functions of government (security, basic social services, human rights); identify support measures, such as government reform.

- The regional context of the country, its relations with its neighbours and the impact of these factors on the political, institutional and security situation in the country.

This analysis should serve to identify the type of partnership: efficient, difficult/fragile state, post-conflict.

Accordingly, in fragile states, post-conflict countries and specific cases of countries that have yet to achieve “structural stability” or are showing signs of increasing instability, greater attention should be given to analysing measures taken to ensure security and stability, including conflict prevention and management, post-conflict intervention strategies (demobilisation, disarmament, re-integration (in particular of women and child soldiers), rebuilding, humanitarian mine clearance, support for action against illegal arms trafficking and dissemination of small arms and light weapons, etc.), and the introduction of the rule of law and democracy (including broader participation of civil society and a more equitable distribution of power). The issues of transition and LRRD will have to be taken into account.

A chronology of recent events and the national and regional agenda will be annexed as basic information.

2.1.2. Economic and social situation

The CSP must include an analysis of macroeconomic performance, covering both the public and the private sectors, an analysis of structural change and of important sectoral changes. It must also include an analysis of the structure of the country’s trade at bilateral, regional and multilateral levels, including the foreseeable impact of economic partnership agreements.

It must analyse issues of good governance in the financial, tax and legal fields. The aim is to gauge the extent to which the country is implementing international recommendations on transparency and the effective exchange of information to prevent and counter financial and corporate malpractice, including in the tax field.

Economic situation, structure and performance

This part must analyse the partner country’s economic performance in a manner permitting comparison with other countries. It will identify the principal economic sectors contributing to gross domestic product and assess trends in their competitiveness, especially in the light of the prospects for the liberalisation of bilateral, regional and multilateral trade. Particular attention should be given to analysing the respective roles of the public and private sectors and the state of infrastructure, especially as regards transport, water, energy and information and communications technologies. The analysis must also address variations in the terms of trade, the external debt burden, the degree of diversification of export earnings and dependency on public and private external transfers, including remittances from migrants. The importance of service activities, especially financial services, and in particular those specifically offered to non-residents (offshore centres), will also be addressed. The employment situation will be studied with particular attention to equal economic opportunities for men and women.

The analysis should also highlight the potential sources of macro-economic and social instability in order to make the EC/EU planning process flexible enough to deal with such instability if and when it occurs.

A table with key macroeconomic indicators will be annexed to facilitate and structure the overview of the situation and any forecasts for the years ahead.

Structure and management of public finances

This section will examine the state of public finances and the external debt, analyse the quality of public finances and the structure of budget revenue and expenditure, point out any imbalances and indicate whether measures have been taken to remedy them.

Assessment of the reform process

As a general rule, the objectives of economic reform programmes, and in particular economic stabilisation and structural adjustment programmes, are to balance the economy, eliminate distortions, introduce appropriate incentives and create favourable conditions for the development of the private sector, while allowing and guaranteeing the effective and efficient working of the public sector. A key aspect of such programmes is the need to ensure that markets are open and that the economy is able to profit from, and manage successfully, external competitive forces (including those generated by regional integration initiatives).

The analysis must check the overall consistency of the policy pursued and identify possible weaknesses and inconsistencies. It is important to analyse the impact and viability (including the issue of institutional capacities) of the main sectoral reforms and to consider how these reforms might influence growth and development. In this context, the impact of reforms aimed at increasing transparency, effective information exchange and international administrative and judicial cooperation in the field of services, especially financial services, will also be examined, among others, in relation to the fight against money laundering, fraud and tax avoidance and corruption.

Particular attention must be given to reforms in the fields of political, administrative and fiscal decentralisation and issues relating to regional planning, given their potential impact on poverty, especially in rural areas.

Trade policy and external environment, in particular regional cooperation agreements

The country’s trade policy must be analysed, especially the country’s openness (tariff and non-tariff) and the regulatory framework’s consistency with the country’s commitments. Consistency with the country’s development aims and foreign trade agreements, especially regional integration schemes involving the country, the impact of such schemes on the economy and actual progress towards the creation of a regional market will also be examined.

This analysis could, where relevant, use the results of trade-policy reviews by the World Trade Organisation (WTO).

Particular attention must be paid to the demands of economic transition, regional convergence and trade opening. The assessment of reform must take such undertakings or obligations into account. It must include an analysis of the country’s economic performance in the framework of the regional integration process to which it belongs (e.g. macroeconomic convergence criteria) and its influence on the country’s economy. This section also includes an analysis of the scope for integration, ways of increasing the benefits, and related issues such as infrastructure, regional markets and financial and economic structures.

2.1.3. Social situation, including decent work and employment

CSPs must analyse the situation, trends and progress or delays in the social sectors and in terms of food security. They must therefore cover demographic factors (population growth, breakdown by age, relationship between rural and urban population and trends, the existence and nature of migratory flows) and such sectors/fields as education, research, health (including sexual and reproductive health, HIV/AIDS, malaria and tuberculosis), social protection, including social security networks, support programmes for disadvantaged and vulnerable groups, including the disabled, employment opportunities and working conditions and housing, rural development and access to agricultural markets. All these aspects, and in particular employment policy and the fairness of the tax system, are crucial to achieving a satisfactory level of social cohesion.

A major part of the analysis will involve reviewing the fairness of access to services and their use for disadvantaged and vulnerable groups, such as children, women and indigenous peoples, and determining whether the policies pursued address the concerns of these groups, gender equality or HIV/AIDS issues and the needs of indigenous communities.

The strategy papers will examine the country’s progress towards eradicating poverty in terms of the MDGs, analyse the reasons for the trends observed, in particular gender differences, and review the main challenges and issues, their magnitude and their breakdown (by age, sex and geography).

To facilitate and structure this overview, a table setting out the key social development indicators will be annexed. This table will include at least the 10 key indicators chosen for monitoring the MDGs, which gauge the country’s performance and progress in the matter of poverty reduction and social development. Where possible, it will provide data for the reference year 1990, data for the most recent years, estimates for the years ahead and intermediate and final objectives for 2015. These indicators can be supplemented by other indicators monitored in the PRSP.

Comments must be made on the quality of data and the frequency with which it is updated. To ensure comparability in time, data sources must be used as consistently as possible and any change in indicators and/or sources accounted for.

2.1.4. The country in the international context

Where relevant, this section will refer to any regional or international developments that might affect cooperation between the donor and the country concerned.

These include the country’s political relations in the region, and in particular international and/or regional agreements, regional policies and any progress towards regional integration, or the existence of armed conflicts in the region.

It is also important to highlight the role actually or potentially played by the country in the regional and multilateral context (beacon, pole of stability), its capacity to play a leading role in the provision of public goods (e.g. peacekeeping, managing water resources in cross-border water basins to protect the environment, etc.) and its capacity to take part in international cooperation on such issues as terrorism, non-proliferation of weapons of mass destruction and their means of delivery, trafficking and dissemination of small arms and light weapons, people trafficking, illegal migration, etc., which have a tendency to spill over.

2.1.5. Environmental situation

This chapter will be based on an analysis of the environmental conditions in the country and the recommendations made in the “Country Environmental Profile”, a summary of which will be annexed.

This section will give an overview of trends in the availability and use of environmental/natural resources and in pollution in the country and, possibly, the region that directly affect or influence poverty reduction (link with MDG 7) and food security. It will show clearly the main environmental challenges facing the country and the main obstacles to be overcome. Particular attention will be given to problems and needs arising from climate change.

The country’s institutional situation and its specific capacities in the area of managing the environment and natural resources will be described along with the legislative framework. The CSP will also examine the existence or lack of regulatory reforms in the area. Lastly, the environmental impact, if any, of national sectoral policies will be described.

Achievements in the area of the environment and the management of natural resources will be examined, either as cross-cutting issues in major cooperation programmes (including their environmental impact) or as specific projects or programmes.

Stock will be taken of the country’s accession to international agreements in the different domains (climate change, biodiversity, desertification, chemical products, etc.) and the measures actually taken to apply them. The country’s specific needs in the matter will also be indicated. The “Country Environmental Profile” will take account of vulnerability to natural disasters (risk profile) accompanied, where appropriate, by a specific analysis identifying needs and measures in relation to prevention and preparedness, etc.

2.2. Development strategy of the partner country

This section must provide a summary of the aims and objectives of the government of the country concerned, as defined (a) in the official documents presenting the range of policies implemented, (b) in any national plan, reform strategy or medium- or long-term development programme and (c) in any sectoral development programme. This statement should be supplemented by an indication of how the government proposes to achieve these objectives.

This section must review the country’s commitments under the framework of the regional integration process of which it is a member (e.g. creation of a customs union, economic convergence, common market, sectoral policies, including those relating to security matters, partnership with the EU) and multilaterally (e.g. African Union, WTO, etc.).

Particular attention must be given, where relevant, to the policies pursued by the country to develop ties with the diaspora and foster its involvement, to channel remittances, to promote economic emigration or to limit the impact of the brain drain.

2.3. Analysis of the viability of current policies and the medium-term challenges

In the light of the analysis of the country’s situation and political agenda, and especially its poverty reduction strategy (PRSP), a critical summary will be provided of the viability of the country’s current policies and medium-term prospects, showing both strengths and weaknesses.

This section will help clearly identify future challenges facing the government and the budgets it will be making available to tackle them, with due regard for complementarity. The most promising fields for future cooperation between the partner country and the donor will be chosen with a view to reducing poverty, i.e. fields in which national priorities realistically and viably match the objectives of the donor and the donor’s specific comparative advantages compared to other donors.

In the case of low-income countries, e.g. those eligible for IDA, especially the HIPC initiative, the national agenda will be linked to, or treated as, a poverty reduction strategy paper (PRSP). Under the principle of ownership, the CSP will support the partner country’s PRSP and its strategy of development or reforms in pursuit of the MDGs and align itself as far as possible on the systems and procedures of the country’s other partners. This principle of ownership must be adapted in the event of difficult partnerships or post-crisis situations in particular, and alternative approaches must be sought (shadow alignment, work with civil society, etc). Where this foundation exists, the EC, Member States and, possibly, other donors will harmonise their cooperation aid as far as possible.

3. CHAPTER 3: OVERVIEW OF COOPERATION AND POLITICAL DIALOGUE, COMPLEMENTARITY AND CONSISTENCY

3.1. Overview of the donor’s past and present cooperation (lessons learned)

In the event of joint programming, each donor will draw up a separate chapter providing an overview of its cooperation with the partner country.

The CSP must contain a summary of the results of the donor’s past and present cooperation with the partner country and of the lessons learned in order to update knowledge and incorporate best practices. It is important that this statement should cover all external aid instruments for the country, including regional cooperation, issue-based programmes, global initiatives and humanitarian aid.

The previous CSP’s sectors of intervention must be evaluated in the light of the results obtained so far on the basis of progressive qualitative and quantitative performance indicators, with due regard for the requisite flexibility.

Account will be taken of general recommendations specifically made in evaluations of strategies by the partner country, if there are any, evaluations of specific sectors and projects and annual reports.

3.2. Information on the programmes of other donors (complementarity)

This section must provide as accurate and comprehensive a picture as possible of the programmes of the Member States and other donors, indicating how they complement each other. Specify as far as possible the amounts involved and their breakdown by intervention sector. Where they exist, the partner country’s analytical instruments (PRSP, etc.) will be used.

This section should also discuss what type of instruments the donors are using in their cooperation and whether there is a sectoral or regional focus to their efforts.

A prospective financial matrix of donors will be annexed for detailed information.

3.3. Description of the political dialogue between the donor and the partner country

This section will cover the development of the political dialogue between the government and the donor, in particular concerning aspects such as the human rights situation, governance, the rule of law, etc.

3.4. Description of the state of the partnership with the partner country and progress towards harmonisation

The CSP must describe progress towards improving the coordination of policies, the harmonisation of procedures for programming rounds and the alignment on the partner country’s budget cycles. This analysis will be based inter alia on the progress indicators laid down in the Paris Declaration.

More specifically, this section will report on the progress of any coordination/harmonisation process in the country at European level, and in particular on the dialogue between the Commission and the Member States and the existing coordination system, briefly describe the guidelines in the “road map” on the EU’s harmonisation and alignment in the partner country, describe the application of the common framework at European level and explain the stage/type of joint programming chosen for the country. It will state the future guidelines and implementation plan for joint programming. Where relevant, it will describe the other harmonisation processes under way in the country and the donors’ position on these initiatives, and their complementarity and links with the harmonisation process at European level.

This section will provide information on the donors’ initiatives to align on the partner country’s multiannual programming rounds (poverty reduction strategies and budget processes).

It will describe the role, attitude and position of the partner country in the harmonisation and alignment process and its capacity/willingness to play a leading role.

3.5. Analysis of consistency with the donor’s other policies

It is widely recognised that development policy alone will not enable the developing countries to progress.

Policies other than aid policy are at least as important in so far as they contribute or affect developing countries in their efforts to achieve the Millennium Development Goals.

The principle of consistency with other EU policies requires special attention. This section must, where relevant, address the following areas: trade, the environment, climate change, security, agriculture, fish, the social dimension of globalisation, employment and decent work, migration, research and innovation, the information society, transport and energy.

The objective is to promote the possible synergies between other EU policies and development policy in the response strategy.

4. CHAPTER 4: THE DONOR’S RESPONSE STRATEGY

This section should set out the strategic choices for cooperation in the partner country on the basis of its needs, strategies, priorities and resources and according to the evaluation of:

- the partner country’s development strategy and the viability of interventions in the light of the country’s political and institutional, economic, trade, social and environmental situation;

- the objectives of the donor’s development policy, other aspects of external action and other policies;

- the country’s needs and progress towards the MDGs and its commitment to achieving them, referring where possible to indicators and statistics delivered by the national statistical system;

- the relative magnitude of the financial and administrative resources to be made available and their potential impact (for example, in terms of improved country economic performance and poverty reduction);

- the comparative advantages of the donor in relation to complementarity/the division of labour between development partners, especially vis-à-vis the Member States and/or the Commission;

- where relevant, the results of the analysis of the consistency between the donors’ other policies and the development objectives;

- any risks associated with the strategy that could jeopardise its success (political, economic, security, environmental impact).

The programming process must be guided by the principle of concentration. This means selecting a limited number of sectors of intervention rather than scattering efforts across too many different sectors. This is crucial to the effectiveness of aid.

The choice of implementation method must also be explained, given the principle of switching from a project-based to a programme-based approach, accompanied, wherever possible, by structural/sectoral aid.

For each selected focal area, the CSP should define overall and specific objectives.

If there is a joint response strategy, this section must contain a division of labour between development partners. If not, it must provide a specific justification of the value added by the EC as compared to other donors.

Cross-cutting issues must be mainstreamed in each priority area: i) democracy, good governance, human rights, the rights of the child and the rights of indigenous peoples; ii) gender equality; iii) environmental sustainability; iv) HIV/AIDS.

The partner country’s commitments, drawn up in cooperation with the government, will be listed and the risks of the response strategy analysed.

In order to determine whether the priority sectors have a potential environmental impact, a reference will be made to a clear commitment to carry out a strategic environmental assessment.

PART 2: WORK PROGRAMME

All the aspects examined in the CSP feed into a work programme or NIP.

The NIP is essentially a management tool covering a period of several years to identify and define, in a transparent manner, the selected areas/sectors of cooperation for financing and appropriate measures and actions for attaining the objectives set down. More specifically, it must set out the overall and specific objectives, the target groups, the expected results, the programmes to be implemented to achieve the objectives, the type of assistance to be provided and a calendar. The commitments agreed with the partner country will be reiterated.

In this connection, performance indicators must be fixed for each sector in partnership with the partner country and the other partners. These indicators must be confined to a few essential indicators of different types (inputs, direct achievements, results and impact). There should be a particular emphasis on results-based indicators, which have the advantage of increasing the partner country’s ownership of the policies to be applied to achieve the objectives. The indicators must also be clearly defined and measurable. In this connection, the donors need to agree to use common indicators to assess performance in each sector against the objectives. In the countries concerned, this should be done using the monitoring system laid down in the PRSP, which should be incorporated into the national budget cycle.

Where appropriate, the work programme should also give an approximate idea of the resources allocated, the financing method (aid, projects, budget support) and the financial legal basis.

ANNEXES

1. Summary table for the country

This table provides basic information on the country concerned. The tables showing the macroeconomic indicators and the 10 key poverty indicators will be included in it.

2. Country environmental profile

This analysis of the environmental conditions in a country or sector includes the following information: a description of the natural and human environment, including the profile of vulnerability and exposure to the risk of natural disaster, the legislative and institutional framework, information on the links between the social, economic and environmental situations, key data on areas where environmental action is needed and recommendations for the future, an analysis of the cooperation from an environmental point of view as to its integration in programs and projects in other areas and/or as to its integration as focal sector.

3. Prospective financial matrix of donors

This annex summarises the known interventions of other donors, including the Member States and multilateral donors. It will transparently reflect at least the results of the local coordination/harmonisation referred to above. It will highlight, where relevant, the division of labour and/or complementarity. The matrix will be both retrospective and prospective, covering both the past and the period 2006-2013.

This matrix will also be a useful contribution to the CDF/PRSP exercise if that is being developed in the partner country.

4. Country migration profile (where necessary)

A migration profile must be drawn up for every country in which migration (South/North or South/South) and/or asylum issues could influence development prospects.

It contains any information relevant to the design and management of a common migration and development policy. It includes information on migratory flows (refugees and economic migrants), taking in gender issues and the situation of children. It also provides information on the country’s skills needs, skills available in the diaspora and remittances to the country. Where relevant, the profile will analyse the routes taken by illegal migrants and the activities of people-trafficking networks.

5. Description of the CSP drafting process, stressing the involvement of non-state actors and local authorities

This involves, in particular, explaining how non-state actors and local authorities were involved in the programming discussions and, more generally, assessing the progress made and to be made towards consolidating the involvement of these actors in the development process (discussion of the country’s development priorities in the framework of the PRSP, the participatory nature of the budgetary processes, the capacities, potential and constraints of different types of actors, etc.).

6. Harmonisation road map (where there is one)

[1] Konkluzje Rady z dnia 10 listopada 2000 r. w sprawie zharmonizowanych ram krajowych dokumentów strategicznych, pkt III, (SEC(2000)1049).

[2] Konkluzje Rady przyjęte na posiedzeniu GAERC w dniu 18 marca 2003 r., dok. 6941/03

[3] Zgodnie z wytycznymi na rzecz wzmocnienia koordynacji operacyjnej między WE a państwami członkowskimi, przyjętymi przez Radę w styczniu 2001 r.

[4] Sprawozdanie Grupy ad hoc ds. harmonizacji - Wzmocnienie koordynacji, harmonizacji i dostosowania: pomoc UE, 14670/04 z 15 listopada 2004 r., str. 37.

[5] Treść każdego tytułu zostanie dostosowania w zależności od autora KDS i państwa partnerskiego. Oznacza to, iż słowo „donator” zostanie zastąpione nazwą autora a wyrażenie „państwo partnerskie” nazwą państwa partnerskiego.

[6] The OECD-DAC defines the security system as the body of institutions and other agencies involved in maintaining the security of the state and its citizens. Security System Reform and Governance, Policy and Practice , DAC Guidelines and Reference Series (Paris: OECD 2004).