52004DC0115

ΈΚΘΕΣΗ THΣ EΠITPOΠHΣ ΠPOΣ TO ΣYMBOYΛIO, TO EYPΩΠAΟKO KOINOBOYΛIO, THN ΕΥΡΩΠΑΪΚH OIKONOMIKH KAI KOINΩNIKH EΠITPOΠH KAI THN EΠITPOΠH TΩN ΠEPIΦEPEIΩN - Έκθεση περί της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών, 2004

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 20ής-21ης Μαρτίου 2003 κάλεσε "την Επιτροπή να καταρτίζει, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, ετήσια έκθεση προς το εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σχετικά με τις εξελίξεις προς την ισότητα των φύλων και με προσανατολισμούς για την ένταξη της διάστασης του φύλου στους άλλους τομείς πολιτικής". Η παρούσα έκθεση ανταποκρίνεται στο εν λόγω αίτημα.

Η ισότητα μεταξύ των γυναικών και των ανδρών ήταν από την πρώτη στιγμή μια από τις θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η νομοθεσία για την ίση μεταχείριση αναπτύχθηκε σε ένα συνεκτικό νομικό πλαίσιο και αποτελεί πλέον ένα σταθερά εδραιωμένο και αναπόσπαστο τμήμα του "κοινοτικού κεκτημένου", που πρέπει να τηρείται τόσο από τα παλαιά όσο και από τα νέα κράτη μέλη. Διαδραμάτισε, και εξακολουθεί να διαδραματίζει, κρίσιμο ρόλο για την προώθηση της ίσης συμμετοχής στην αγορά εργασίας. Άσκησε επίσης σημαντική και συνεχή επίδραση στο πλαίσιο που διέπει την αρχή της ισότητας των ευκαιριών στα κράτη μέλη.

Η ανάγκη πλήρους αξιοποίησης των παραγωγικών δυνατοτήτων του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επίτευξη του συνολικού στόχου της στρατηγικής της Λισσαβώνας να γίνει η ευρωπαϊκή οικονομία έως το 2010 "η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή". Η προώθηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας και η καταβολή προσπαθειών για την εξάλειψη των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων σε όλους τους τομείς της ζωής είναι παράγοντες αποφασιστικής σημασίας για την επιτυχία.

Η πρόσφατη οικονομική επιβράδυνση αύξησε ελαφρώς το ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ των 15, με τις γυναίκες να εξακολουθούν να παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά ανεργίας σε σύγκριση με τους άνδρες. Συγχρόνως, τα ποσοστά απασχόλησης συνέχισαν να αυξάνονται, ιδίως για τις γυναίκες, αλλά με πολύ χαμηλότερο ρυθμό απ' ό,τι κατά τα προηγούμενα έτη. Οι θετικές τάσεις είναι εμφανείς, όπως η μείωση των διαφορών μεταξύ των γυναικών και των ανδρών στην απασχόληση, την εκπαίδευση και την έρευνα και η αύξηση του αριθμού των γυναικών που καταλαμβάνουν διευθυντικές θέσεις. Εντούτοις, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά εμπόδια που παρακωλύουν την επίτευξη της ισότητας μεταξύ των γυναικών και των ανδρών. Η ενίσχυση των μηχανισμών παρακολούθησης και αξιολόγησης έχει ουσιώδη σημασία. Από αυτή την άποψη, οι δείκτες που καταρτίστηκαν στο Συμβούλιο, στα πλαίσια της υλοποίησης του προγράμματος δράσης του Πεκίνου, παρέχουν μια στέρεη βάση.

Τα κοινωνικά πρότυπα άλλαξαν σημαντικά κατά την τελευταία εικοσαετία: από το μοντέλο του άντρα που μόνος του εξασφάλιζε το εισόδημα της οικογένειας παρατηρείται μια μετάβαση σε ένα νέο μοντέλο, το μοντέλο της οικογένειας δύο εργαζομένων. Οι νέες γυναίκες παραμένουν τώρα στην εκπαίδευση ή την αρχική επαγγελματική κατάρτιση για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, όπως ακριβώς και οι άνδρες. Ωστόσο, οι γυναίκες εξακολουθούν να δυσκολεύονται να συνδυάσουν τις οικογενειακές τους ευθύνες με εργασία πλήρους απασχόλησης. Σ' αυτό το πλαίσιο, η παροχή υπηρεσιών φροντίδας για τα παιδιά και τα άλλα εξαρτώμενα άτομα αποτελεί σημαντική πρόκληση για την ευρωπαϊκή κοινωνία.

Η παρούσα έκθεση προβαίνει σε επισκόπηση της προόδου που επιτελέστηκε μέχρι σήμερα όσον αφορά τη θέση των γυναικών και των ανδρών στους κύριους τομείς πολιτικής και εξετάζει τις βασικές προκλήσεις για την περαιτέρω προώθηση της ισότητας μεταξύ των γυναικών και των ανδρών.

2. Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΠΟΥ ΕΠΙΤΕΛΕΣΘΗΚΕ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Κατά την τελευταία δεκαετία είναι εμφανής στην ΕΕ η επίτευξη προόδου προς την κατεύθυνση της προώθησης της ισότητας μεταξύ των γυναικών και των ανδρών. Κάποια σύγκλιση παρατηρείται επίσης και στις υπό προσχώρηση χώρες. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην οικονομική ανάπτυξη και τη γενικότερη κοινωνική πρόοδο. Οι αλλαγές δεν έγιναν αυτόματα, αλλά ήταν αποτέλεσμα στρατηγικών πολιτικών πρωτοβουλιών για την προώθηση της ισότητας μεταξύ των γυναικών και των ανδρών σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο. Εντούτοις, η επιτυχία στην προώθηση της ισότητας και τη μείωση των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων σε τομείς πολιτικής όπως η απασχόληση, η κοινωνική ενσωμάτωση, η εκπαίδευση, η έρευνα και οι εξωτερικές σχέσεις διαφέρει από εποχή σε εποχή αλλά και μεταξύ των επιμέρους κρατών μελών. Επιπλέον, στους περισσότερους τομείς πολιτικής εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων.

Το κοινοτικό κεκτημένο όσον αφορά την ίση μεταχείριση εξελισσόταν συνεχώς μέσω των τροποποιούμενων συνθηκών και των διαφόρων σχετικών οδηγιών. Αυτή η νομοθεσία και οι αποφάσεις του Δικαστηρίου στον τομέα της ίσης μεταχείρισης διαμόρφωσαν έναν ουσιαστικό και σημαντικό πυλώνα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η νομοθεσία περί ίσης μεταχείρισης έχει παίξει, και συνεχίζει να παίζει, κρίσιμο ρόλο στο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο, με τη δημιουργία ενός πυρήνα ίσων δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται σε όλους, ανεξάρτητα από το φύλο. Είναι αναγκαία προϋπόθεση για να μπορέσει η ΕΕ να πετύχει τους στόχους που τέθηκαν στη Λισσαβώνα και το Γκέτεμποργκ για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες έγιναν σημαντικές αλλαγές στα επίπεδα συμμετοχής των γυναικών και των ανδρών στο εκπαιδευτικό σύστημα στην Ευρώπη (μορφωτικό επίπεδο). Στα περισσότερα κράτη μέλη και τις υπό προσχώρηση χώρες οι γυναίκες ξεπερνούν τώρα αριθμητικώς τους άνδρες στην ανώτερη δευτεροβάθμια και την ανώτατη εκπαίδευση και αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία των πτυχιούχων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (55%). Στο πιο υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης τα παραδοσιακά πρότυπα παραμένουν αναλλοίωτα. Το 2000 το 39% του συνόλου των διδακτορικών διπλωμάτων στην ΕΕ απονεμήθηκαν σε γυναίκες και το 61% σε άνδρες. Οι άνδρες έχουν πιο πολλές πιθανότητες από τις γυναίκες να εγκαταλείψουν την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση χωρίς να ολοκληρώσουν με επιτυχία ένα πρόγραμμα σπουδών (άνδρες 20%, γυναίκες 16% [1]). Αν και οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων ως προς το επίπεδο συμμετοχής τους στο εκπαιδευτικό σύστημα μειώνονται, οι επιλογές των γυναικών και των ανδρών όσον αφορά το αντικείμενο των σπουδών τους εξακολουθούν να αντανακλούν κάποια παραδοσιακά, βασισμένα στο φύλο, στερεότυπα: το 2001, ο μέσος όρος των πτυχιούχων γυναικών στην ΕΕ ήταν 36% στους τομείς των φυσικών επιστημών, των μαθηματικών και της πληροφορικής και 21% στους τομείς της εφαρμοσμένης μηχανικής, των κτηρίων και των κατασκευών. Τα στερεότυπα αυτά μεταφέρονται στη συνέχεια και στην αγορά εργασίας, συμβάλλοντας στη διατήρηση του διαχωρισμού μεταξύ των δύο φύλων.

[1] Eurostat, LFS (Έρευνα εργατικού δυναμικού), 2003.

Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση συνέβαλε στην ένταξη της ισότητας των δύο φύλων στην πολιτική ημερήσια διάταξη και αποτέλεσε εργαλείο για την αντιμετώπιση των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων στην αγορά εργασίας. Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές απασχόλησης απαιτούν ενισχυμένες προσπάθειες από τα κράτη μέλη. Η χρήση των διαρθρωτικών ταμείων, και ιδίως του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, είχε καταλυτική επίδραση στις εθνικές πολιτικές για την ισότητα των δύο φύλων, παρέχοντας οικονομική υποστήριξη για την εφαρμογή της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση και την προώθηση της διαδικασίας κοινωνικής ενσωμάτωσης.

Το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών αυξήθηκε περισσότερο από το αντίστοιχο των ανδρών και ανέρχεται σήμερα στο 55,6% έναντι ποσοστού μικρότερου από το 50% στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '90. Ωστόσο, η διαφορά μεταξύ των γυναικών και των ανδρών ως προς το ποσοστό απασχόλησης παραμένει πολύ μεγάλη (17,2 εκατοστιαίες μονάδες). Οι γυναίκες με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και οι ηλικιωμένες γυναίκες εξακολουθούν να παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης. Το ίδιο συμβαίνει και με τις γυναίκες που έχουν μικρά παιδιά, οι οποίες παρουσιάζουν κατά μέσον όρο ποσοστό απασχόλησης χαμηλότερο κατά 12,7 εκατοστιαίες μονάδες σε σχέση με τις γυναίκες που δεν έχουν παιδιά. Από την άλλη πλευρά, οι άνδρες με παιδιά παρουσιάζουν ποσοστά απασχόλησης υψηλότερα κατά 9,5 εκατοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με τους άντρες που δεν έχουν παιδιά [2]. Πρόσφατες εκτιμήσεις για τα ποσοστά απασχόλησης [3] δείχνουν ότι το 2005 σε μερικά κράτη μέλη το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών είναι πιθανόν να παραμείνει αρκετά κάτω από το στόχο της Λισσαβώνας (60%). Απαιτούνται συνεχείς προσπάθειες για να μπορέσει η ΕΕ συνολικά να επιτύχει το στόχο μέχρι το 2010. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί στις χώρες στις οποίες το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών είναι κάτω από το 50% (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία) και κάτω από το 55% (Βέλγιο και Λουξεμβούργο). Στη διευρυμένη Ευρώπη η διαφορά μεταξύ των γυναικών και των ανδρών ως προς την απασχόληση θα είναι λιγότερο έντονη (16,3 εκατοστιαίες μονάδες), αλλά αυτό οφείλεται κυρίως στα χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης των ανδρών στις υπό προσχώρηση χώρες απ' ό,τι στη σημερινή ΕΕ.

[2] Γυναίκες και άνδρες στην ηλικιακή ομάδα των 20-50 ετών. Πηγή: Eurostat, LFS, 2002.

[3] Οι προβολές είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας προβλέψεων που έγιναν με βάση τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2003 της Επιτροπής.

Μετά από μια περίοδο υποχώρησης των ποσοστών ανεργίας και μικρής μείωσης της διαφοράς μεταξύ των γυναικών και των ανδρών, τα ποσοστά ανεργίας άρχισαν να αυξάνονται και πάλι στα μέσα του 2001 και συνέχισαν την ίδια τάση το 2002 και το 2003. Εντούτοις, αν και η διαφορά στα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των γυναικών και των ανδρών εξακολούθησε να μειώνεται, παραμένει σημαντική (1,8 εκατοστιαίες μονάδες το 2003). Οι γυναίκες, και ιδίως όσες έχουν χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και οι ηλικιωμένες γυναίκες, εξακολουθούν να είναι πιο ευάλωτες στην ανεργία και την αεργία [4] από τους άνδρες. Στις υπό προσχώρηση χώρες τα ποσοστά ανεργίας είναι σχεδόν διπλάσια απ' ό,τι στην ΕΕ, αλλά οι διαφορές ανεργίας μεταξύ των δύο φύλων είναι μικρότερες.

[4] Όπως ορίζονται στην LFS της Eurostat.

Η διαφορά αμοιβών μεταξύ των δύο φύλων ανέρχεται ακόμη σε ποσοστό 16% κατά μέσον όρο στην ΕΕ και μεταβλήθηκε ελάχιστα τα τελευταία χρόνια. Η διαφορά αμοιβών είναι σημαντικά μεγαλύτερη στον ιδιωτικό τομέα απ' ό,τι στο δημόσιο. Μεγάλο μέρος της διαφοράς οφείλεται σε διαφορές ως προς τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, στο διαχωρισμό των φύλων, στις δομές της σταδιοδρομίας και των αμοιβών και στη σχετική υποτίμηση των ειδών εργασίας στα οποία κυριαρχούν οι γυναίκες. Τα τελευταία χρόνια, το πρόβλημα της διαφοράς των αμοιβών μεταξύ των δύο φύλων αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη προσοχή στα κράτη μέλη. Μερικές χώρες έχουν κάνει σημαντικά βήματα προόδου, αναγνωρίζοντας τη σύνδεση μεταξύ του διαχωρισμού των φύλων στην αγορά εργασίας και της διαφοράς αμοιβών, και έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν πολιτικές για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Παρά το γεγονός αυτό, ο διαχωρισμός των δύο φύλων στην αγορά εργασίας μεταβλήθηκε ελάχιστα τα τελευταία χρόνια, παραμένοντας περίπου στο 25% για τον επαγγελματικό διαχωρισμό [5] και στο 18% για τον τομεακό διαχωρισμό [6]. Οι γυναίκες κυριαρχούν σε τομείς όπως η υγειονομική περίθαλψη και οι κοινωνικές υπηρεσίες, η εκπαίδευση, η δημόσια διοίκηση και η λιανική πώληση, ενώ δυσανάλογα μεγάλος αριθμός ανδρών εργάζονται ως τεχνικοί, ως μηχανικοί, ως επαγγελματίες του χρηματοοικονομικού τομέα και ως διευθυντικά στελέχη.

[5] υπολογίζεται ως το μέσο εθνικό ποσοστό απασχόλησης γυναικών και ανδρών που ισχύει για κάθε επάγγελμα. οι διαφορές αθροίζονται για να προκύψει το συνολικό επίπεδο της ανισότητας των δύο φύλων, που παρουσιάζεται ως αναλογία της συνολικής απασχόλησης (ταξινόμηση ISCO).

[6] υπολογίζεται ως το μέσο εθνικό ποσοστό απασχόλησης γυναικών και ανδρών που ισχύει για κάθε τομέα. οι διαφορές αθροίζονται για να προκύψει το συνολικό επίπεδο της ανισότητας των δύο φύλων, που παρουσιάζεται ως αναλογία της συνολικής απασχόλησης (ταξινόμηση NACE).

Λόγω της αύξησης των προσόντων των γυναικών αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90 σε 10 από τα 15 κράτη μέλη ο αριθμός των γυναικών που καταλαμβάνουν επαγγελματικές και διευθυντικές θέσεις υψηλού επιπέδου [7]. Εντούτοις, οι άνδρες εξακολουθούν να έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τις γυναίκες να καταλάβουν διευθυντικές θέσεις και τριπλάσιες πιθανότητες να εξελιχθούν σε ανώτατα στελέχη [8]. Οι γυναίκες εξακολουθούν επίσης να υποεκπροσωπούνται στο ευρωπαϊκό επιστημονικό εργατικό δυναμικό (30% των ερευνητών είναι γυναίκες στο δημόσιο τομέα και 15% στη βιομηχανική έρευνα) [9].

[7] Eurostat, LFS.

[8] Eurostat, LFS 2000.

[9] She figures, ΕΚ, 2003.

Υπάρχει μια σταθερή ανισορροπία μεταξύ γυναικών και ανδρών στις θέσεις λήψης αποφάσεων τόσο στην ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο. Το ίδιο συμβαίνει και στις υπό προσχώρηση χώρες. Γίνεται, με βραδείς ρυθμούς, κάποια πρόοδος όσον αφορά τη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων και 10 κράτη μέλη έχουν πλέον συμπεριλάβει στα συντάγματά τους ή σε νόμους περί ισότητας των δύο φύλων νομικές διατάξεις που προβλέπουν την ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών και των ανδρών.

Οι περισσότερες δουλειές που αφορούν το σπίτι και την οικογένεια εξακολουθούν να γίνονται από τις γυναίκες, πράγμα που επηρεάζει τις εργασιακές επιλογές των γυναικών και περιορίζει τις ευκαιρίες τους να ασκήσουν επαγγέλματα συγκρίσιμα με τα μέσα επαγγέλματα των ανδρών. Το γεγονός ότι οι γυναίκες διακόπτουν κατά περιόδους την επαγγελματική τους δραστηριότητα και η υπερεκπροσώπησή τους σε θέσεις μερικής απασχόλησης και στις περισσότερες μη μόνιμες θέσεις εργασίας ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά τη σταδιοδρομία, τις αμοιβές και τις συντάξεις τους. Το χαμηλότερο εισόδημα που αποκομίζουν οι γυναίκες από τις αμοιβές τους, σε συνδυασμό με τις συνέπειες της φορολογίας και των παροχών, είναι δυνατόν να μειώσουν τα κίνητρά τους για συμμετοχή στην αμειβόμενη απασχόληση. Αυτό μπορεί να ισχύει ιδιαίτερα για τις γυναίκες που έχουν μικρά παιδιά.

Με τον καθορισμό ενός στόχου για τις υπηρεσίες φροντίδας των παιδιών, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τη μεγάλη έμφαση που έδινε ήδη η ευρωπαϊκή στρατηγική απασχόλησης στην πολιτική συνδυασμού της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη έχουν καταβάλει αρκετές πολιτικές προσπάθειες για τη βελτίωση της διαθεσιμότητας υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών. Εντούτοις, ελάχιστα συγκεκριμένα μέτρα έχουν ληφθεί για τη βελτίωση της φροντίδας των άλλων εξαρτημένων ατόμων.

Στο πλαίσιο της πολιτικής για την απασχόληση και της βελτίωσης των ρυθμίσεων περί γονικής άδειας, δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στο συνδυασμό της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή. Μερικά κράτη μέλη εφαρμόζουν συγκεκριμένες πολιτικές με στόχο να ενθαρρύνουν τους πατέρες να παίρνουν γονική άδεια, παραδείγματος χάριν μέσω του δικαιώματος να ληφθεί η άδεια υπό μορφή μερικής απασχόλησης ή τμηματικά ή μέσω της πρόβλεψης ενός συγκεκριμένου δικαιώματος για λήψη άδειας πατρότητας. Αυτές οι προσπάθειες έχουν σημειώσει μέχρι σήμερα μικρή επιτυχία. Η παραδοσιακή κατανομή ρόλων μεταξύ των γυναικών και των ανδρών ανάμεσα στη φροντίδα των παιδιών και την αμειβόμενη εργασία εξακολουθεί να υφίσταται.

Τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και οι άνδρες και οι διαφορές μεταξύ τους όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση εντείνονται στις ομάδες χαμηλού εισοδήματος. Ενώ οι περισσότεροι φτωχοί εργαζόμενοι είναι άνδρες, οι γυναίκες αποτελούν την πλειονότητα των οικονομικά ανενεργών ατόμων (αέργων) [10] και είναι, ως εκ τούτου, ιδιαίτερα εκτεθειμένες στην παγίδα της φτώχιας. Χωρίς ανεξάρτητα εισοδήματα, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν τεράστιες οικονομικές δυσχέρειες αν χωρίσουν ή όταν είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Οι γυναίκες είναι επίσης πιο ευάλωτες στη φτώχια όταν είναι ηλικιωμένες ή ζουν μόνες τους με τα παιδιά τους. Το 35% [11] των μόνων γονέων, κυρίως γυναίκες, ζουν σε κατάσταση φτώχιας.

[10] Κοινή έκθεση για την ενσωμάτωση - 2003, στοιχεία Eurostat 2001. από τα άτομα που ανήκουν στη χαμηλή εισοδηματική ομάδα (κάτω από το 60% των κατώτατων ορίων του διάμεσου εισοδήματος) το 26% εργάζονται (16% άνδρες, 10% γυναίκες) και το 36% είναι άεργοι (8,5% άνδρες, 27,5% γυναίκες).

[11] Eurostat, ECHP UDB, έκδοση Δεκεμβρίου 2003.

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί προσβολή του δικαιώματος του θύματος στη ζωή, την ασφάλεια, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια και έκφραση της διαφοράς ισχύος μεταξύ των γυναικών και των ανδρών. Στα εθνικά σχέδια δράσης για την κοινωνική ενσωμάτωση έχει αναγνωριστεί ως παράγοντας κινδύνου, που μπορεί να οδηγήσει στον κοινωνικό αποκλεισμό των γυναικών. Το έτος 2000 θεσπίστηκε το πρόγραμμα Δάφνη (Daphne) 2000-2003 [12], το οποίο είναι ένα συμβολικά σημαντικό μέσο προγραμματισμού ενάντια στη βία. Σημαντικά βήματα προόδου έγιναν το 2002, όταν τα κράτη μέλη συμφώνησαν σχετικά με ένα σύνολο δεικτών για την ενδοοικογενειακή βία εις βάρος των γυναικών, δεικτών που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια της υλοποίησης του προγράμματος δράσης του Πεκίνου.

[12] Απόφαση 293/2000/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Ιανουαρίου 2000, για τη θέσπιση προγράμματος κοινοτικής δράσης (πρόγραμμα Δάφνη) (2000-2003) περί προληπτικών μέτρων κατά της βίας εις βάρος παιδιών, εφήβων και γυναικών, ΕΕ L34 της 9.2.2000, σ. 1.

3. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Η παρούσα έκθεση επιβεβαιώνει μια θετική τάση προς τη μείωση των διαφορών μεταξύ των γυναικών και των ανδρών σε διάφορους τομείς πολιτικής. Εντούτοις, η πρόοδος είναι πάρα πολύ αργή και, επομένως, για να εκπληρωθούν οι στρατηγικοί στόχοι της Λισσαβώνας, απαιτούνται μεγαλύτερες προσπάθειες. Τα κράτη μέλη έχουν δεσμευθεί να επιτύχουν την ουσιαστική μείωση των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων ως προς τα ποσοστά απασχόλησης, τα ποσοστά ανεργίας και τις αμοιβές μέχρι το 2010, πράγμα που επιβεβαιώνεται και από τις νέες κατευθυντήριες γραμμές της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση.

Η ανισότητα μεταξύ των γυναικών και των ανδρών είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που πρέπει να αντιμετωπιστεί με μια ολοκληρωμένη δέσμη πολιτικών μέτρων. Η πρόκληση είναι να εφαρμοστούν πολιτικές που να υποστηρίζουν την ισότητα των ευκαιριών μεταξύ των γυναικών και των ανδρών στην εκπαίδευση, την απασχόληση και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας, την επιχειρηματικότητα, την ισότητα των αμοιβών για την ίση εργασία και την εργασία ίσης αξίας, την καλύτερη κατανομή των οικογενειακών ευθυνών, την ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών και των ανδρών στη λήψη αποφάσεων και την εξάλειψη της βίας που έχει ως βάση το φύλο.

3.1. Εφαρμογή και βελτίωση της νομοθεσίας για την ίση μεταχείριση

Η μεταφορά του κεκτημένου έχει καίρια σημασία και δημιουργεί μια βάση για την εφαρμογή πολιτικών που θα προωθούν την ισότητα των δύο φύλων, πράγμα που θα αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη σπουδαιότητα με τη διεύρυνση της Ένωσης.

- Στις υπό προσχώρηση χώρες, η μεταφορά των ευρωπαϊκών οδηγιών για την ίση μεταχείριση μεταξύ των ανδρών και των γυναικών έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Εναπόκειται τώρα στους εθνικούς παράγοντες (νομικούς, οργανισμούς ισότητας, κοινωνικούς εταίρους και ΜΚΟ) να υποστηρίξουν την εφαρμογή αυτής της νομοθεσίας. Τα κράτη μέλη πρέπει να επιδιώξουν να μεταφέρουν γρήγορα στο εθνικό τους δίκαιο την πρόσφατη οδηγία του Συμβουλίου που τροποποιεί την οδηγία για την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας [13].

[13] Οδηγία 2002/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Σεπτεμβρίου 2002, για την τροποποίηση της οδηγίας 76/207/ΕΟΚ.

- Απαιτείται ισχυρή δέσμευση από τους κοινωνικούς εταίρους προκειμένου να δημιουργηθούν συνθήκες εργασίας που να εξασφαλίζουν την ίση μεταχείριση μεταξύ των ανδρών και των γυναικών στην αγορά εργασίας.

- Για να γίνει η ισχύουσα νομοθεσία πιο κατανοητή και προσιτή στους πολίτες και για να ενισχυθεί η ασφάλεια δικαίου και η σαφήνεια των υφισταμένων νομικών διατάξεων, η Επιτροπή σκοπεύει να αντικαταστήσει τα υπάρχοντα νομικά κείμενα με ένα ενιαίο περιεκτικό κείμενο, προτείνοντας μια οδηγία για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης των ανδρών και των γυναικών σε θέματα απασχόλησης και επαγγέλματος. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στο πλαίσιο της διεύρυνσης.

- Με την πρότασή της για μια νέα οδηγία, βασισμένη στο άρθρο 13, σχετικά με την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή τους, η Επιτροπή έκανε ένα πρώτο βήμα για να διευρύνει το πεδίο της νομοθεσίας περί ίσης μεταχείρισης πέρα από την αγορά εργασίας. [14]

[14] Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών [2003/0265(CNS)].

3.2. Εξάλειψη των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές, την απασχόληση και την ανεργία

Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων ως προς την απασχόληση και την ανεργία, αν και μειώνονται, εξακολουθούν να είναι μεγάλες. Για να επιτευχθεί ο στόχος της Λισσαβώνας, που προβλέπει ποσοστό γυναικείας απασχόλησης 60%, τα κράτη μέλη πρέπει να διατηρήσουν το ρυθμό των μεταρρυθμίσεων. Η ύπαρξη διαφορών μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές ενδέχεται να λειτουργήσει ως αντικίνητρο για την είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας ή για την επαγγελματική τους ανέλιξη και μπορεί έτσι να αποτρέψει την πλήρη αξιοποίηση των επενδύσεων στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Οι διαφορές αμοιβών μεταξύ των δύο φύλων μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσω μιας πολύπλευρης προσέγγισης, που θα αντιμετωπίζει όλες τις επιμέρους συνιστώσες του προβλήματος, όπως τον τομεακό και επαγγελματικό διαχωρισμό, την εκπαίδευση και την κατάρτιση, τις ταξινομήσεις των επαγγελμάτων και τα συστήματα αμοιβών, την αύξηση της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης και τη διαφάνεια. Στις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση [15], τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν να ακολουθήσουν αυτήν την προσέγγιση, με στόχο να επιτύχουν έως το 2010 την ουσιαστική μείωση της διαφοράς αμοιβών μεταξύ των δύο φύλων.

[15] Απόφαση 2003/578/ΕΚ του Συμβουλίου, της 22ας Ιουλίου 2003, σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές των κρατών μελών για την απασχόληση, ΕΕ L 197 της 5.8.2003, σ. 13.

- Ο διαχωρισμός των δύο φύλων πρέπει να αντιμετωπιστεί από τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους με συγκεκριμένο και ολοκληρωμένο τρόπο. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην καταπολέμηση της τάσης για μείωση των αμοιβών σε διάφορα επαγγέλματα και τομείς, όταν αρχίζει να αυξάνεται ο αριθμός των γυναικών.

- Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη χάραξη, την εφαρμογή και την ευόδωση των πολιτικών που αποσκοπούν στη μείωση των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές. Είναι πολύ σημαντικό να βελτιωθεί η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση για το πρόβλημα και να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα για τη συστηματική παρακολούθηση των διαφορών ως προς τις αμοιβές, για την αναθεώρηση των συστημάτων ταξινόμησης των επαγγελμάτων και για την εξασφάλιση της διαφάνειας των επιπέδων αμοιβής και των συστημάτων αξιολόγησης της εργασίας.

- Η ποιότητα στην εργασία παραμένει κρίσιμος παράγοντας για την αύξηση της προσφοράς εργατικού δυναμικού. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να προωθήσουν τα κράτη μέλη ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες, κατά τρόπο που να εξασφαλίζει την πρόσβαση στα δικαιώματα και τις παροχές κοινωνικής ασφάλισης και να μην προκαλεί κατάτμηση και διαχωρισμό της αγοράς εργασίας.

- Για να αυξηθεί η συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, είναι πολύ σημαντικό να γίνει συμφέρουσα η εργασία. Τόσο τα φορολογικά συστήματα όσο και τα συστήματα παροχών πρέπει να μεταρρυθμιστούν, όπου απαιτείται, ώστε να εξαλειφθούν τα αντικίνητρα και να παρασχεθούν στις γυναίκες οικονομικά κίνητρα που να ευνοούν την είσοδο, την παραμονή και την επιστροφή τους στην αγορά εργασίας.

- Τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόζουν ενεργές πολιτικές αγοράς εργασίας που να ευνοούν την επάνοδο των γυναικών στο εργατικό δυναμικό έπειτα από εκτεταμένες περιόδους γονικής άδειας ή/και εθελοντικές διακοπές της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας λόγω οικογενειακών ευθυνών.

- Είναι πολύ σημαντικό να παρέχουν τα κράτη μέλη σωστή καθοδήγηση και υποστήριξη για την απόκτηση εμπειριών στην αγορά εργασίας, με στόχο να εξαλειφθούν οι βάσει του φύλου στερεότυπες επιλογές από την πρώιμη σχολική ηλικία και μετά, ούτως ώστε να αποφευχθεί η μεταφορά του διαχωρισμού των δύο φύλων από το εκπαιδευτικό σύστημα στην αγορά εργασίας.

- Πρέπει να εφαρμοστούν συγκεκριμένες πολιτικές για να εξαλειφθούν τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες οι οποίες προσπαθούν να φθάσουν σε υψηλότερες και διευθυντικές θέσεις.

- Στα πλαίσια μιας κοινωνίας της γνώσης, θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να προωθηθεί μια ισόρροπη μεταξύ των δύο φύλων συμμετοχή των επιστημόνων, των μηχανικών και των τεχνικών και σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

3.3. Συνδυασμός της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή

Η επιτυχία των πολιτικών που αποσκοπούν στην αύξηση των ποσοστών απασχόλησης θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών να εξασφαλίσουν μια ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας και της οικογενειακής τους ζωής. Η πολιτική συνδυασμού της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή δεν πρέπει να θεωρηθεί ως "ζήτημα των γυναικών" και πολιτική από την οποία θα ωφεληθούν μόνο οι γυναίκες. Μια σημαντική πρόκληση είναι να δοθεί έμφαση σε πολιτικές που θα ενθαρρύνουν τους άνδρες να αναλαμβάνουν οικογενειακές ευθύνες.

- Τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στην καθιέρωση οικονομικών ή/και άλλων κινήτρων που θα ενθαρρύνουν τους άνδρες να αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ρόλο μέσα στην οικογένεια, καθώς και στην ανάληψη πρωτοβουλιών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με στόχο την αλλαγή αντιλήψεων και νοοτροπίας, ιδίως μεταξύ των εργοδοτών.

- Τα κράτη μέλη πρέπει να προωθήσουν συστήματα γονικών αδειών κοινά και για τους δύο γονείς. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να αποφεύγονται τα αρνητικά αποτελέσματα που ενδέχεται να έχουν στην απασχόληση των γυναικών τα συστήματα γονικών αδειών μεγάλης διάρκειας, μέσω των αντικινήτρων που απορρέουν από το συνδυασμό των ισχνών μισθολογικών προοπτικών, αφενός, και των συστημάτων παροχών, αφετέρου, αλλά και λόγω του κινδύνου να ξεπεραστούν οι δεξιότητες της γυναίκας και, ενδεχομένως, της πιθανότητας να χάσει τη δουλειά της ύστερα από μεγάλη περίοδο απουσίας της από την αγορά εργασίας.

- Οι προσπάθειες των κρατών μελών να εξασφαλίσουν ικανοποιητικές και επαρκείς υπηρεσίες φροντίδας των παιδιών, σύμφωνα με τους στόχους που τέθηκαν στη Βαρκελώνη, πρέπει να ενταθούν και να οργανωθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να δίνουν τη δυνατότητα στις γυναίκες και τους άνδρες να αρχίσουν μια εργασία ή/και να παραμείνουν στην αγορά εργασίας. Οι πολιτικές πρέπει να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικότερα την ποιότητα και την προσιτότητα (από απόψεως κόστους) των προσφερόμενων υπηρεσιών, καθώς και τις συγκεκριμένες ανάγκες των εργαζόμενων γονέων από την άποψη της ευελιξίας και της χρονικής διάρκειας των υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών.

- Λαμβάνοντας υπόψη τη γήρανση του πληθυσμού, πρέπει να αποκτήσουν προτεραιότητα σε εθνικό επίπεδο οι υπηρεσίες φροντίδας άλλων εξαρτώμενων ατόμων.

3.4. Προώθηση της ισόρροπης συμμετοχής γυναικών και ανδρών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων

Η συνεχιζόμενη υποεκπροσώπηση των γυναικών στις διαδικασίες λήψης πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων συνιστά θεμελιώδες έλλειμμα της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Πρέπει να αναληφθούν νέες δεσμεύσεις και να αναπτυχθεί συνεργασία μεταξύ των κυβερνήσεων, των ιδιωτικών παραγόντων και των πολιτικών κομμάτων, προκειμένου να επιτευχθεί η πλήρης δημοκρατία μέσω της ισόρροπης εκπροσώπησης των γυναικών και των ανδρών στη λήψη αποφάσεων σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας τόσο σε κοινοτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

- Τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν μέτρα για να εξασφαλίσουν την πλήρη εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών και των ανδρών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (96/694).

- Τα κράτη μέλη πρέπει να παρακολουθούν την επιτελούμενη πρόοδο, χρησιμοποιώντας τους δείκτες που συμφωνήθηκαν από το Συμβούλιο των Υπουργών στο πλαίσιο της υλοποίησης του προγράμματος δράσης του Πεκίνου για τις γυναίκες και τους άνδρες, κατά τη λήψη τόσο πολιτικών όσο και οικονομικών αποφάσεων.

- Οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να αναλάβουν πρωτοβουλίες που να αποσκοπούν στην αύξηση της συμμετοχής των γυναικών όχι μόνο στα αντιπροσωπευτικά όργανα αλλά και στις διαδικασίες διαπραγματεύσεων.

- Εν όψει των προσεχών εκλογών του 2004 για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα πολιτικά κόμματα και οι άλλοι σχετικοί φορείς πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους και να χρησιμοποιήσουν ποικίλα μέτρα για να ξεπεραστεί το κατώτατο όριο του 30% για τις γυναίκες, που επιτεύχθηκε στις ευρωεκλογές του 2000.

3.5. Η ένταξη της διάστασης του φύλου στους τομείς πολιτικής και πώς εφαρμόζεται στην πράξη

Η υποχρέωση εξάλειψης των ανισοτήτων και προώθησης της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών σε όλες τις δραστηριότητες της Κοινότητας κατοχυρώνεται από τη συνθήκη ΕΚ [16]. Η ένταξη της διάστασης του φύλου σε όλους τους τομείς πολιτικής και σε όλα τα στάδια της διαμόρφωσης πολιτικής άρχισε να εφαρμόζεται στην πράξη, μαζί με ειδικά μέτρα, τόσο στα κράτη μέλη όσο και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διττή αυτή προσέγγιση περιλαμβάνεται ήδη στα έγγραφα προσανατολισμού διάφορων κοινοτικών διαδικασιών, όπως είναι η ευρωπαϊκή στρατηγική απασχόλησης, η διαδικασία κοινωνικής ενσωμάτωσης, η πολιτική έρευνας, τα διαρθρωτικά ταμεία και η συνεργασία για την ανάπτυξη.

[16] Συνθήκη ΕΚ, άρθρα 2 και 3.

Χρειάζεται να ενισχυθούν οι προσπάθειες των κρατών μελών, της Επιτροπής και του Συμβουλίου Υπουργών ώστε να μεταφραστούν οι στόχοι και οι ρυθμίσεις σε συγκεκριμένες πράξεις.

Αυτό εξαρτάται από τα εξής:

- από τη δέσμευση των κρατών μελών, της Επιτροπής και του Συμβουλίου να ενισχύσουν την ένταξη της διάστασης του φύλου στην πράξη σε όλους τους οικείους τομείς πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων της πολιτικής απασχόλησης και της κοινωνικής πολιτικής, της εκπαίδευσης, της έρευνας, των εξωτερικών σχέσεων, της συνεργασίας για την ανάπτυξη, του προϋπολογισμού και της δημοσιονομικής πολιτικής.

- από τις προσπάθειες επίσης των κρατών μελών και της Επιτροπής να βελτιώσουν την παροχή συνεκτικών, συγκρίσιμων και επίκαιρων δεδομένων τα οποία να αναλύονται κατά φύλο καθώς και σε συνάρτηση με άλλες βασικές μεταβλητές σε όλους τους οικείους τομείς πολιτικής.

- από τη δέσμευση των κρατών μελών, της Επιτροπής και του Συμβουλίου Υπουργών να αναπτύξουν περαιτέρω τους δείκτες ισότητας των φύλων, ως εργαλείο ένταξης της διάστασης του φύλου στις πολιτικές, για την αποτίμηση της προόδου σε διάφορους τομείς. Το Συμβούλιο Υπουργών ανέπτυξε ήδη σειρές δεικτών για τη συμμετοχή των γυναικών στις διαδικασίες λήψης πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων, για το συνδυασμό της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή, για την ίση αμοιβή γυναικών και ανδρών και για την ενδοοικογενειακή βία με σκοπό τη συνεπέστερη και συστηματικότερη παρακολούθηση και αξιολόγηση της υλοποίησης του προγράμματος δράσης του Πεκίνου.

- από τη δέσμευση των κρατών μελών και της Επιτροπής να παρακολουθούν την πρόοδο εκπονώντας τακτικά εκθέσεις και αξιολογώντας τα αποτελέσματα. Ο ρόλος των ετήσιων εκθέσεων σχετικά με την ισότητα των φύλων οι οποίες υποβάλλονται στις εαρινές συνόδους κορυφής είναι σημαντικός από αυτή την άποψη.

- από τη δέσμευση των κρατών μελών και της Επιτροπής να διαθέσουν πόρους με σκοπό να υποστηρίξουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς για την προώθηση της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών.

3.5.1. Τα διαρθρωτικά ταμεία

Η συζήτηση για το μέλλον των πολιτικών κοινωνικής και οικονομικής συνοχής μετά το 2006 έχει ήδη δρομολογηθεί. Οι πολιτικές συνοχής θα επαναπροσδιοριστούν και θα πρέπει να επιδιώξουν να συμβάλουν περισσότερο στην επίτευξη των στόχων της Λισσαβώνας και συνεπώς στην προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης, της παραγωγικότητας, της αύξησης της απασχόλησης και της δημιουργίας μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς. Απαιτούνται σημαντικές προσπάθειες για την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων των διαρθρωτικών ταμείων ώστε να λειτουργήσουν καταλυτικά για τις κοινοτικές και εθνικές πολιτικές σχετικά με την ισότητα των φύλων σε μια διευρυμένη Ευρώπη και στη νέα περίοδο προγραμματισμού.

- Η ισότητα των φύλων πρέπει να εξακολουθήσει να αποτελεί προτεραιότητα στην επόμενη περίοδο προγραμματισμού των διαρθρωτικών ταμείων, τόσο από την άποψη της άσκησης πολιτικής όσο και από την άποψη της διάθεσης των πόρων.

- Τα σημερινά και τα μελλοντικά κράτη μέλη θα πρέπει να αναλάβουν σοβαρότερη δέσμευση να προωθήσουν τόσο την ένταξη της διάστασης του φύλου στις πολιτικές όσο και τη λήψη ειδικών μέτρων από όλα τα διαρθρωτικά ταμεία.

- Απαιτείται να αναληφθεί ενισχυμένη δέσμευση από πλευράς κρατών μελών για την εκ των προτέρων αξιολόγηση των επιπτώσεων στις γυναίκες και στους άνδρες όλων των πολιτικών, των μέτρων και των δράσεων που χρηματοδοτούνται από τα διαρθρωτικά ταμεία.

3.5.2. Η πολιτική έρευνας

Έχει μεγάλη σημασία να συνεχιστεί η πρόοδος προς την ισότητα των δύο φύλων στον τομέα της επιστημονικής έρευνας ώστε να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας.

- Θα πρέπει να παρασχεθούν κατάλληλη υποστήριξη και επαρκείς πόροι σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και κρατών μελών με σκοπό τη δημιουργία ή την ενίσχυση αποτελεσματικών μηχανισμών για την ενεργητικότερη συμμετοχή των γυναικών επιστημόνων στην επιστημονική έρευνα και στην άσκηση ερευνητικής πολιτικής και για την παρακολούθηση της προόδου όσον αφορά την προσέλκυση, τη διατήρηση και την προώθηση γυναικών στον τομέα των επιστημών.

3.6. Πρόληψη και καταπολέμηση της βίας εις βάρος γυναικών και της εμπορίας γυναικών

Ενώ αναγνωρίζεται σαφώς σε πολιτικό επίπεδο η ανάγκη πρόληψης και καταπολέμησης της βίας εις βάρος γυναικών καθώς και της εμπορίας γυναικών [17] ως έντονου φαινομένου στο ευρύτερο πλαίσιο της εμπορίας ανθρώπων [18], η πρόκληση που τίθεται είναι η διεύρυνση των δραστηριοτήτων και η εντατικοποίηση των προσπαθειών στα κράτη μέλη και στις υπό προσχώρηση χώρες.

[17] Ψήφισμα του Συμβουλίου της 20ής Οκτωβρίου 2003 σχετικά με πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, ιδίως γυναικών, ΕΕ C 260, 29.10.2003, σ. 4.

[18] Δήλωση των Βρυξελλών σχετικά με την πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων το Σεπτέμβριο του 2002. βλέπε επίσης συμπεράσματα του Συμβουλίου της 8ης Μαΐου 2003, ΕΕ C137, 12.6.2003, σ.1.

- Η πρόληψη και η καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί κυρίως αρμοδιότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης και της εθνικής διοίκησης και τα κράτη μέλη θα πρέπει να δώσουν μια συνέχεια στις εξελίξεις χρησιμοποιώντας μια σειρά δεικτών ενδοοικογενειακής βίας για τους οποίους έχει συμφωνήσει το Συμβούλιο Υπουργών. Το νέο πρόγραμμα Daphne II 2004-2008, με αυξημένο προϋπολογισμό που ανέρχεται στα 50 εκατ. ευρώ, θα υποστηρίξει δράσεις για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας εις βάρος των γυναικών στα κράτη μέλη.

- Τα κράτη μέλη, η Επιτροπή και τα οικεία Συμβούλια Υπουργών χρειάζεται να εντείνουν τις ενέργειές τους για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας γυναικών. Θα πρέπει να εφαρμοστεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, η οποία να περιλαμβάνει την ποινικοποίηση (νομοθεσία), την προστασία και τη βοήθεια προς τα θύματα βίας και εμπορίας καθώς και τη λήψη προληπτικών μέτρων, όπως είναι η διοργάνωση εκστρατειών και η διασυνοριακή και διεθνής συνεργασία.

- Είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν όλες οι δυνατότητες που προσφέρουν τα κοινοτικά προγράμματα χρηματοδότησης - όπως είναι τα διαρθρωτικά ταμεία (το ΕΚΤ, το ΕΤΠΑ και η κοινοτική πρωτοβουλία EQUAL), το πρόγραμμα Daphne και, κατά περίπτωση, το AGIS - για την υποστήριξη δράσεων παροχής βοήθειας στα θύματα, και επίσης να καταβληθούν προσπάθειες για την πρόληψη της βίας και για τη διευκόλυνση της ένταξης στην αγορά εργασίας των γυναικών που πέσει θύματα σωματεμπορίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στο πλαίσιο της διεύρυνσης.

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι βασικοί στόχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η πλήρης απασχόληση, το υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας, η μακροπρόθεσμη οικονομική μεγέθυνση και η βιώσιμη ανάπτυξη σε μια κοινωνία της γνώσης έως το 2010. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι έχει βασική σημασία να επαναλάβουν τη δέσμευσή τους τα κράτη μέλη ότι θα υποστηρίξουν την ενεργητική συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας και ότι θα μειώσουν τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων σε διάφορους τομείς δραστηριοτήτων. Η ενισχυμένη και ενεργητική συμμετοχή στην αγορά εργασίας, η απασχόληση σε θέσεις καλής ποιότητας θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση της ολοένα εντονότερης πρόκλησης που θέτει η γηράσκουσα κοινωνία μας.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, βασιζόμενο στην παρούσα έκθεση σχετικά την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών, καλείται να παροτρύνει τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις προσπάθειές τους για την προώθηση της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στα εξής:

- στην εξασφάλιση της ενσωμάτωσης από τα κράτη μέλη της νομοθεσίας που εκδόθηκε πρόσφατα και στην ορθή ενσωμάτωση από τα υπό προσχώρηση κράτη του κοινοτικού κεκτημένου για την ίση μεταχείριση.

- στην έγκριση πρότασης οδηγίας με βάση το άρθρο 13 [19], πριν από το Μάρτιο του 2005

[19] Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών [2003/0265(CNS)].

- στη λήψη ειδικών μέτρων για τη μείωση των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους.

- στην ενεργητική υποστήριξη της ισόρροπης εκπροσώπησης γυναικών και ανδρών στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2004.

- στην προώθηση της ενσωμάτωσης της ισότητας των δύο φύλων σε όλους τους τομείς πολιτικής, όπως στην απασχόληση και στην κοινωνική πολιτική, στην εκπαίδευση, στη δικαιοσύνη και στις εσωτερικές υποθέσεις, στις εξωτερικές σχέσεις, στη συνεργασία για την ανάπτυξη, στον προϋπολογισμό και στη δημοσιονομική πολιτική.

- στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων που τέθηκαν στη Βαρκελώνη σχετικά με την παροχή υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών.

- στην ανάπτυξη περαιτέρω δεικτών, με έμφαση στους δείκτες για τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας το 2004, με σκοπό τον καθορισμό των βασικών δεικτών, και στην παρακολούθηση της προόδου, περιλαμβανομένης της υλοποίησης του προγράμματος δράσης του Πεκίνου. για το σκοπό αυτό θα πρέπει να συλλέγονται τακτικά επαρκή, συνεκτικά και συγκρίσιμα στατιστικά στοιχεία, τα οποία να αναλύονται κατά φύλο, ιδίως σε τομείς στους οποίους λείπουν τέτοια δεδομένα.

- στην εξασφάλιση ότι θα δοθεί έμφαση στην ισότητα των δύο φύλων, περιλαμβανομένης της πρόσβασης των γυναικών στην απασχόληση, από όλα τα διαρθρωτικά ταμεία και ότι θα διατεθεί επαρκής χρηματοδότηση.

- στην περαιτέρω ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην πολιτική για τον ευρωπαϊκό χώρο έρευνας μέσω της ενεργητικής υποστήριξης του δικτύου ανώτατων υπαλλήλων των κρατών μελών ("Ομάδα του Ελσίνκι" για τις γυναίκες στο χώρο της επιστήμης).

- στην καταπολέμηση της βίας εις βάρος των γυναικών και στη χρήση μιας σειράς δεικτών για την ενδοοικογενειακή βία με σκοπό να συνεχιστεί η πρόοδος.

- στην καταπολέμηση της εμπορίας γυναικών, ιδίως εγκρίνοντας την πρόταση οδηγίας [20] σχετικά με τον τίτλο παραμονής μικρής διάρκειας που χορηγείται στα θύματα της διευκόλυνσης της λαθρομετανάστευσης ή της διακίνησης ανθρώπων τα οποία συνεργάζονται με τις αρμόδιες αρχές.

[20] COM (2002) 71 τελικό.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Το στατιστικό παράρτημα δίνει με απλό αλλά και ολοκληρωμένο τρόπο μια εποπτεία της κατάστασης των γυναικών και των ανδρών, της διαχρονικής εξέλιξής της και των διαφορών που απομένουν μεταξύ των δύο φύλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και, όποτε είναι δυνατόν, στις υπό προσχώρηση χώρες.

Λόγω της σημασίας που έχει η ευρεία προσέγγιση της ισότητας των δύο φύλων, οι δείκτες έχουν επιλεγεί με βάση δύο κύρια κριτήρια: την καταλληλότητά τους όσον αφορά την κάλυψη πτυχών της ζωής των γυναικών και των ανδρών και τη διαθεσιμότητα συγκρίσιμων και αξιόπιστων δεδομένων. Τα προτεινόμενα δεδομένα παρέχουν πληροφορίες για τα εξής στοιχεία: αμειβόμενη εργασία, εισόδημα και αμοιβή, εξουσία λήψης αποφάσεων, γνώσεις και χρόνος.

Αμειβόμενη εργασία

Η αμειβόμενη εργασία αποτελεί σημαντική προϋπόθεση οικονομικής ανεξαρτησίας και μετριέται με το ποσοστό απασχόλησης και το ποσοστό ανεργίας. Σήμερα η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων στην απασχόληση είναι 17,2% στην Ευρώπη των δεκαπέντε και 16,3% στην Ευρώπη των δεκαπέντε μαζί με τις υπό προσχώρηση χώρες, ενώ η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων φτάνει το 1,8% στην Ευρώπη των δεκαπέντε και το 1,9% στην Ευρώπη των δεκαπέντε μαζί με τις υπό προσχώρηση χώρες. Οι γυναίκες αποτελούν την πλειονότητα στους εργαζόμενους με μερική απασχόληση. Το μερίδιο των γυναικών εργαζομένων με μερική απασχόληση ήταν 34% στην Ευρώπη των δεκαπέντε και 30% στην Ευρώπη των δεκαπέντε μαζί με τις υπό προσχώρηση χώρες το 2002. Τα αντίστοιχα αριθμητικά στοιχεία για τους άνδρες ήταν 7% τόσο στην Ευρώπη των δεκαπέντε όσο και στην Ευρώπη των δεκαπέντε μαζί με τις υπό προσχώρηση χώρες.

Εισόδημα και αμοιβή

Το 2001 στην Ευρωπαϊκή Ένωση η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ήταν 16%, ενώ ο κίνδυνος της φτώχιας ήταν 3% υψηλότερος στις γυναίκες απ' ό,τι στους άνδρες.

Λήψη αποφάσεων

Εξετάζεται η ισόρροπη συμμετοχή γυναικών και ανδρών στην πολιτική και στην οικονομία. Το 25,4% των κοινοβουλευτικών εδρών στην Ευρώπη των δεκαπέντε σήμερα καταλαμβάνονται από γυναίκες. Το 2002 ένα ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό γυναικών - 30% - κατέκτησε διευθυντικές θέσεις στην Ευρώπη των δεκαπέντε και 30% στην Ευρώπη των δεκαπέντε μαζί με τις υπό προσχώρηση χώρες.

Γνώσεις

Η εξέλιξη προς μια κοινωνία της γνώσης δημιουργεί υψηλές απαιτήσεις όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο του εργατικού δυναμικού. Οι γυναίκες φτάνουν σε υψηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες από τους άνδρες: η διαφορά μεταξύ γυναικών και ανδρών ηλικίας 20-24 ετών που έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι 6 εκατοστιαίες μονάδες στην Ευρώπη των δεκαπέντε και 5 εκατοστιαίες μονάδες στην Ευρώπη των δεκαπέντε μαζί με τις υπό προσχώρηση χώρες. Αντιθέτως, τα παραδοσιακά πρότυπα ισχύουν στον τομέα της έρευνας όπου το 2000 οι γυναίκες εκπροσωπούνται με ποσοστό 6% και οι άνδρες με ποσοστό 19% στο ακαδημαϊκό προσωπικό σε θέσεις τακτικών καθηγητών (ή αντίστοιχες) στην Ευρώπη των δεκαπέντε.

Χρήση του χρόνου

Η διαφορά του μέσου αριθμού των ωρών που έχουν εργαστεί γυναίκες με παιδιά και των ωρών που έχουν εργαστεί άνδρες με παιδιά δείχνει ότι οι γυναίκες με παιδιά εργάζονται 12 ώρες λιγότερο απ' ό,τι οι άνδρες με παιδιά στην Ευρώπη των δεκαπέντε και 11 ώρες λιγότερο στην Ευρώπη των δεκαπέντε μαζί με τις υπό προσχώρηση χώρες.

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>

>ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΡΑΦΗΚΟ>